Το Dune, η Μέση Ανατολή και οι Εξεγερμένοι

Το Dune, η Μέση Ανατολή και οι Εξεγερμένοι Facebook Twitter
Η αδυναμία πολλών Δυτικών ν’ αναγνωρίσουν μια αντίφαση μεταξύ του «θεαματικού» αντι-ιμπεριαλισμού τους και της πραγματικής τους συμμόρφωσης με αποικιακά καθεστώτα φανερώνει την κατευναστική λειτουργία τής βιομηχανικά «προοδευτικής» τέχνης. Εικονογράφηση: bianka/ LIFO
0


ΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ του Dune, το οποίο κυκλοφόρησε την περασμένη Πέμπτη, επιστρέφουμε στον Αράκις, τον μόνο πλανήτη στο σύμπαν με αποθέματα του πολυπόθητου ψυχοτρόπου και καυσίμου «spice». Η Αυτοκρατορία κυβερνά αποικιακά τον Αράκις, καταπιέζοντας τους αυτόχθονες Φρέμεν (free men, «Ελεύθεροι Άνθρωποι»). Πλέον, όμως, ο αριστοκράτης Πολ Ατρείδης (Τιμοτέ Σαλαμέ) –ο οποίος βρέθηκε στον Αράκις ως γιος του νέου Έπαρχου του πλανήτη– συμμαχεί με τους Φρέμεν κι ενορχηστρώνει την εξέγερση που εξαπολύουν ενάντια στην Αυτοκρατορία.

Σας θυμίζει κάτι; Το Dune του Φρανκ Χέρμπερτ κυκλοφόρησε το 1965, όταν η παραγωγή πετρελαίου στη Μέση Ανατολή ανέβαινε δραματικά και προσέλκυε το ενδιαφέρον της Αμερικής. Η σύνδεση με το «spice» του Αράκις και τις προσπάθειες της Αυτοκρατορίας να το αποκτήσει είναι προφανής. Παράλληλα, αυτή ήταν η εποχή των αντιαποικιοκρατικών εξεγέρσεων, ένα στοιχείο που εντάσσεται ξεκάθαρα στο βιβλίο του Χέρμπερτ, με τους Φρέμεν να φωνάζουν «Ζήτω οι μάρτυρες!» («Ya hya shuhada!»), επαναλαμβάνοντας την πολεμική ιαχή των ανταρτών της Αλγερίας. Οι αναφορές του Dune στους αντιαποικιοκρατικούς αγώνες μουσουλμανικών πληθυσμών είναι τόσο έντονες που οι Άραβες φίλοι του Χέρμπερτ πίστευαν πως δεν επρόκειτο καθόλου «για έργο επιστημονικής φαντασίας».

Η βαθύτερη, συνεπώς, αιτία της δυνατότητας πολλών Δυτικών ν’ αποδεχτούν την εξέγερση των Φρέμεν, αλλά όχι τους πραγματικούς αντιαποικιοκρατικούς αγώνες τού σήμερα είναι ο ρατσισμός.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μοιάζει τουλάχιστον γελοία η δυνατότητα εκατομμυρίων Δυτικών να χαίρονται με την επιτυχία της εξέγερσης των Φρέμεν, ενώ στέκονται αμέτοχοι ή εχθρικοί απέναντι στους πραγματικούς αντιαποικιοκρατικούς αγώνες τής σύγχρονης εποχής. Απ’ τις Κούρδες που παλεύουνε για ανεξαρτησία έως τους αγωνιστές των Ζαπατίστας στην Τσιάπας και τις φωνές που αναζητούν μια ελεύθερη Παλαιστίνη, υπάρχει ένας ευρύς ορίζοντας αντι-ιμπεριαλισμού τον οποίο ο μέσος Δυτικός αγνοεί ή καταδικάζει, ενώ την ίδια στιγμή ζητωκραυγάζει βλέποντας τους Φρέμεν στην οθόνη.

Αυτή η απάθεια φανερώνει μια αλλαγή: η σημερινή κατάσταση δεν θυμίζει απλώς ένα Zone of Interest όπου ανέμελοι Γερμανοί μαζεύουν «φράουλες / γύρω απ’ τα κρεματόρια»¹ με τον ίδιο τρόπο που πολλοί σύγχρονοι Δυτικοί αποστρέφουν το βλέμμα όσο η σφαγή των Παλαιστινίων εκτυλίσσεται ομαλά. Πια, οι ίδιοι άνθρωποι πηγαίνουν σινεμά για να μεθύσουν με την αντιαποικιοκρατική εξέγερση των «βεδουίνων» Φρέμεν. Πώς γίνεται να μη βλέπουμε κάποια αντίφαση εδώ;

Σ’ ένα πρώτο επίπεδο, πρόκειται για ένα ζήτημα χρόνιας προπαγάνδας. Ο «δίκαιος» χαρακτήρας του αγώνα των Φρέμεν αποδίδεται λεπτομερώς απ’ τον φακό του Βιλνέβ και την πένα του Χέρμπερτ, όμως το δίκιο των Κούρδων, των Ζαπατίστας και των Παλαιστινίων αποκρύπτεται συστηματικά από τα δυτικά ΜΜΕ. Συνήθως, τα θύματα της αποικιοκρατίας παρουσιάζονται ως ένοχα, οπισθοδρομικά και ανίκανα για ανεξαρτησία.

Σ’ ένα δεύτερο επίπεδο, η αδυναμία πολλών Δυτικών ν’ αναγνωρίσουν μια αντίφαση μεταξύ του «θεαματικού» αντι-ιμπεριαλισμού τους και της πραγματικής τους συμμόρφωσης με αποικιακά καθεστώτα φανερώνει την κατευναστική λειτουργία τής βιομηχανικά «προοδευτικής» τέχνης. Έχοντας νικήσει τους ιστορικούς κύκλους των αντιαποικιοκρατικών αγώνων, ο δυτικός κόσμος χρησιμοποιεί τα σύμβολά τους για να παραγάγει (πιο) ανταγωνιστικά καλλιτεχνικά προϊόντα, σκηνοθετώντας την ίδια του την καταστροφή ως μια «αισθητική απόλαυση πρώτου μεγέθους»².

Για εμάς που είμαστε στο κοινό, αυτό το προσχηματικά «αντι-καταπιεστικό» content χαρίζει μια ευχάριστη προσομοίωση προοδευτισμού ώστε να μη χρειαστεί να γίνουμε οι ίδιοι προοδευτικοί: υποστηρίζοντας τον δίκαιο (αλλά ανύπαρκτο) αγώνα των Φρέμεν, μπορούμε να ξορκίσουμε κάθε αμφιβολία περί της δικής μας στάσης, απωθώντας τη συνειδητοποίηση της συνενοχής μας στην αποικιοκρατία και πείθοντας τον εαυτό μας πως βρισκόμαστε στη «σωστή πλευρά της Ιστορίας».

Φυσικά, υπάρχει ένας ακόμα λόγος που οι Δυτικοί υποστηρίζουν με τόση ευκολία τις εξεγέρσεις του Dune, ενώ απαξιώνουν τις πραγματικές προσπάθειες των αποικιοκρατούμενων λαών: η λευκότητα, η δυτική ταυτότητα που επιβάλλει το σινεμά στους απελευθερωτικούς αγώνες. Στο Dune, η εξέγερση των Φρέμεν μπορεί να πετύχει (και να γίνει «σημαντική» για το κοινό) μόνο υπό την ηγεσία ενός λευκού αριστοκράτη. Έτσι, ο Ατρείδης Σαλαμέ έρχεται ως άλλος Λόρενς της Αραβίας για να χαρίσει στους βεδουίνους την ελευθερία που (υποτίθεται ότι) δεν μπορούν να κερδίσουν μόνοι.

Πρόκειται για τη χολιγουντιανή σύμβαση του Λευκού Σωτήρα, όπου ένας λευκός πρωταγωνιστής σώζει τους μη λευκούς χαρακτήρες όσο αυτοί θυσιάζουν την αυτονομία τους ώστε να βοηθηθούνε.³ Ο λευκός πρωταγωνιστής βγαίνει διπλά κερδισμένος: εμπλεκόμενος σ’ έναν ξένο αγώνα, αποδεικνύει τον αλτρουισμό του και ανταμείβεται με μια ηγετική θέση. Αυτή είναι και η πονηρή διττότητα του «φορτίου του λευκού ανθρώπου», το οποίο από τη μία βαραίνει το λευκό υποκείμενο μ’ ευθύνη για τη μοίρα των μη λευκών καταπιεσμένων και από την άλλη τού επιτρέπει ν’ αντλήσει εξουσία απ’ την «ποιμενική» φροντίδα που τους προσφέρει.

Η βαθύτερη, συνεπώς, αιτία της δυνατότητας πολλών Δυτικών ν’ αποδεχτούν την εξέγερση των Φρέμεν, αλλά όχι τους πραγματικούς αντιαποικιοκρατικούς αγώνες τού σήμερα είναι ο ρατσισμός. Λόγω αυτού θα υποστηρίξουμε θερμά τον (ίσο μ’ εμάς και γαλανό) Σαλαμέ και τους (ίσους μ’ εμάς και ξανθούς) Ουκρανούς, αλλά όχι τους σκούρους Κούρδους και Παλαιστίνιους και τους ιθαγενείς της Τσιάπας. Έχουμε μάθει να βλέπουμε τους δεύτερους ως κατώτερους, άρα να πιστεύουμε (υποσυνείδητα συχνά) ότι η καταπίεση που βιώνουν είναι λιγότερο ουσιαστική, οι αγώνες που αναπτύσσουν ανάξιοι προσοχής.


[1] Γιάννης Στίγκας (2023), Sonderkommando, Άγρα.

[2] Βάλτερ Μπένγιαμιν (1978)[1936], Το έργο τέχνης στην εποχή της τεχνικής αναπαραγωγιμότητάς του, εκδ. Κάλβος.

[3] Αν θέλουμε, βέβαια, να είμαστε δίκαιοι ως προς το έργο, θα πρέπει να πούμε ότι το Dune δεν είναι τόσο μια ιστορία ενός «Λευκού Σωτήρα» όσο μια κριτική σ’ αυτήν τη σύμβαση και μια ανατροπή της εικόνας του Μεσσία, καθώς ο Ατρείδης καταλήγει να προδίδει τους Φρέμεν για ν’ αναλάβει τα ηνία της Αυτοκρατορίας. Αυτή η προδοσία αποδίδεται με δεξιοτεχνία. Η ερώτηση, όμως, παραμένει: γιατί ήταν οι Φρέμεν ανίκανοι να εξεγερθούν οι ίδιοι; Γιατί χρειάζονταν οι «Ελεύθεροι Άνθρωποι» την έλευση του αριστοκράτη Ατρείδη;

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

39’ με τον Γιώργο Ζώη

Οθόνες / Γιώργος Ζώης: «Αρνούμαι να είμαι καλεσμένος σε ένα φεστιβάλ, ενώ ο στρατός δολοφονεί παραδίπλα»

Ο δημιουργός του «Αρκάντια», της ελληνικής ταινίας που έλαβε εξαιρετικές κριτικές στην πρόσφατη Μπερλινάλε, εξηγεί τη μετάβασή του σε ένα σινεμά πιο αφηγηματικό, την απόφασή του να μη συμμετέχει στο Φεστιβάλ της Ιερουσαλήμ και συμπεραίνει πως οι μεγάλες κινηματογραφικές διοργανώσεις έχουν υποστεί το δικό τους gentrification.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑΣ
Γιάννης Στίγκας: Η ατιθάσευτη δύναμη του ποιητή

Portraits 2024 / Γιάννης Στίγκας: Η ατιθάσευτη δύναμη του ποιητή

Είκοσι χρόνια σχεδόν στην ελληνική ποίηση το όνομα του Γιάννη Στίγκα έχει διαγράψει ανοδική πορεία, τολμώντας την κάθοδο προς την κόλαση η οποία είχε ως κατάληξη την επίγεια μορφή που πήρε στα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης. Η τρομακτικά υπαρξιακή ποιητική συλλογή του, «Sonderkommando», από τις εκδόσεις Άγρα, όπου μιλάει πρωτοπρόσωπα για το απόλυτο κακό της Σοά, δεν τον καθιστά μόνο πρόσωπο της χρονιάς αλλά δείχνει ότι η ποίηση έχει πάντα τον δικό της τρόπο να επιβάλλεται.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Αστικές Συγκοινωνίες: Mια αθόρυβη ιδιωτικοποίηση που προκαλεί κρότο

Ρεπορτάζ / Αστικές Συγκοινωνίες: Mια αθόρυβη ιδιωτικοποίηση που προκαλεί κρότο

Τα πρόσφατα ατυχήματα με αστικά λεωφορεία φέρνουν στο προσκήνιο το θέμα της εκχώρησης συγκοινωνιακού έργου στα ΚΤΕΛ και καταγγελίες για θεσμικές αστοχίες. Οι εμπλεκόμενες πλευρές μιλάνε στη LiFO.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Ένα ελληνο-αλβανικό ανήκειν εν τη γενέσει;

Guest Editors / Μεταξύ ελληνικότητας και αλβανικότητας 

Μια έρευνα επιβεβαιώνει ότι η αλβανική μετανάστευση στην Ελλάδα αναδιαμορφώνει ριζικά τις έννοιες της ταυτότητας και του ανήκειν, αποκαλύπτοντας τις προκλήσεις και τις προοπτικές αυτής της νέας πραγματικότητας.
ΙΛΙΡΙΝΤΑ ΜΟΥΣΑΡΑΙ
ΕΠΕΞ Ο μυστηριώδης κύριος Sweetman και η απίθανη ιστορία του σκοτεινού οξυγόνου

Περιβάλλον / Ο μυστηριώδης κύριος Sweetman και η απίθανη ιστορία του σκοτεινού οξυγόνου

Άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για τη θαλάσσια ζωή και μπλόκαρε, έστω προσωρινά, τα σχέδια για εξορύξεις στον ανεξερεύνητο βυθό. Ο Andrew Sweetman μιλά στη LiFO για την έρευνα που έγινε απροσδόκητα viral και συγκρούστηκε με κολοσσούς, πολιτικές αποφάσεις και… το TikTok.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανακαλύφθηκε ο εχθρός

Ακροβατώντας / Ανακαλύφθηκε ο εχθρός

Τι σημασία έχουν τα μεγάλα σκάνδαλα, όταν η απειλή είναι μπροστά μας, όπως οι καραβιές Λίβυων και Σουδανών μεταναστών και πολιτικών προσφύγων που καταφθάνουν στη νότια Κρήτη και εισβάλλουν ανεξέλεγκτα στην πατρίδα;
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Δημήτρης Κανελλόπουλος: «Να μας αποκαλούν “εφημερίδα των συριζαίων”; Εντάξει... γελάμε»

Οπτική Γωνία / Δημήτρης Κανελλόπουλος: «Να μας αποκαλούν “εφημερίδα των συριζαίων”; Εντάξει... γελάμε»

Ο δημοσιογράφος της «Εφημερίδας των Συντακτών» και του e-tetRadio μιλά για την εφημερίδα, επιβεβαιώνοντας τις τελικές συζητήσεις με τον Δημήτρη Μελισσανίδη, για την κρίση της αριστεράς, την επιστροφή του Αλέξη Τσίπρα και το μέλλον του Τύπου.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Είμαι Ισραηλινός, κι αυτό λειτουργεί πια ως ετυμηγορία» 

Οπτική Γωνία / «Είμαι Ισραηλινός, κι αυτό λειτουργεί πια ως ετυμηγορία» 

Ο θεατρικός σκηνοθέτης Guy Ben-Aharon, που βρέθηκε πρόσφατα στην Αθήνα, γράφει στη LiFO για την απόρριψη που βιώνει τόσο στην πατρίδα του όσο και στο εξωτερικό ως Ισραηλινός που υποστηρίζει την ελευθερία της Παλαιστίνης. 
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
«Χρόνιες παθογένειες» vs ποινικών ευθυνών

Οπτική Γωνία / «ΟΠΕΚΕΠΕ: Χρόνιες παθογένειες» vs ποινικών ευθυνών

Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία έστειλε πριν από λίγο καιρό στη Βουλή τη δικογραφία για Αυγενάκη και Βορίδη, αλλά η ΝΔ δεν βλέπει ποινικές ευθύνες υπουργών στο σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ και επιμένει ότι πρόκειται για «διαχρονικές παθογένειες». 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Γιατί κανείς δεν μας προστατεύει από τον ανεξέλεγκτο θόρυβο;

Οπτική Γωνία / Γιατί δεν μας προστατεύει κανείς από τον ανεξέλεγκτο θόρυβο;

Η Κομισιόν στέλνει τη χώρα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επειδή δεν έχει υιοθετήσει τα απαραίτητα σχέδια δράσης για την ηχορρύπανση. Τι σημαίνει αυτό για την καθημερινότητά μας; Μιλά στη LiFO ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, Γεώργιος Παπανικολάου.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ένας κανονικός αφελληνισμός

Οπτική Γωνία / Ένας κανονικός αφελληνισμός

Στη θέση εκείνων των ξένων που καλλιεργούσαν μια αληθινή σχέση με την Ελλάδα, πολλαπλασιάζονται τα φιμέ τζάμια των υπερπολυτελών τζιπ, αόρατοι και αδιάφοροι μεσάζοντες, αγοραστές επαύλεων που υπενοικιάζονται ή έχουν γίνει φρούρια με μικρούς ιδιωτικούς στρατούς τραμπούκων.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Δημήτρης Νανόπουλος: «Ζούμε το τέλος του ανθρώπου και τη γέννηση ενός νέου τύπου ύπαρξης»

Οπτική Γωνία / Δημήτρης Νανόπουλος: «Ζούμε το τέλος του ανθρώπου και τη γέννηση ενός νέου τύπου ύπαρξης»

Ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός και θεωρητικός φυσικός μιλά για την προέλευση της συνείδησης, τoν εγκέφαλο ως κβαντική μηχανή και το μέλλον του ανθρώπου ως υβριδίου τεχνολογίας και βιολογίας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Η ομοφοβία δεν είναι ιδεολογική τοποθέτηση αλλά μια μορφή βίας»

Οπτική Γωνία / «Η ομοφοβία δεν είναι ιδεολογική τοποθέτηση αλλά μια μορφή βίας»

Ένα 13χρονο παιδί δεν άντεξε την ομοφοβία και έδωσε τέλος στη ζωή του. Ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος εξηγεί πώς μπορούν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να εντοπίσουν έγκαιρα τα σημάδια της αυτοκτονικής διάθεσης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ