Η σχέση του τουρκικού κράτους με τα θρησκευτικά τάγματα (tarikatlar) υπήρξε πάντα περίπλοκη: από την απαγόρευση και παρακολούθηση έως την πολιτική συνεργασία και σιωπηρή υποστήριξη. Το τελευταίο επεισόδιο αυτής της μακράς ιστορίας φαίνεται να παίζεται σήμερα με φόντο την Κωνσταντινούπολη, την προεκλογική πίεση και τη δικαστική στοχοποίηση του τάγματος των Σουλεϊμαντζήδων (Süleymancılar).
Οι πρόσφατες δηλώσεις του προέδρου της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και η έντονη δημόσια κριτική από φιλοκυβερνητικά μέσα κατά των Σουλεϊμαντζήδων έχουν προκαλέσει κύμα αντιδράσεων, ενώ συνδέονται ευθέως με τη δικαστική έρευνα κατά του Εκρέμ Ιμάμογλου και του Δήμου Κωνσταντινούπολης.
Ερντογάν: «Ασυνήθιστη εγκληματική οργάνωση στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης»
Κατά την ομιλία του στην κοινοβουλευτική ομάδα του ΑΚΡ, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν περιέγραψε τη δικαστική έρευνα κατά του Δήμου Κωνσταντινούπολης (İBB) ως τη μεγαλύτερη υπόθεση οργανωμένου εγκλήματος στην ιστορία της Τουρκικής Δημοκρατίας.
«Η υπόθεση έχει λάβει διαστάσεις που απειλούν την εθνική ασφάλεια. Πρόκειται για ένα δίκτυο που δεν περιορίζεται στην Κωνσταντινούπολη, αλλά απλώνεται σε άλλους δήμους, θεσμούς, πρόσωπα, ακόμη και στο εξωτερικό», δήλωσε χαρακτηριστικά.
Σύμφωνα με τον Ερντογάν, το πρόβλημα δεν είναι μόνο κομματικό, αλλά δομικό: διαφθορά στη διοίκηση, έλλειψη επαρκών ελέγχων και «παρασιτικές» σχέσεις που φτάνουν μέχρι τη γραφειοκρατία, τα ΜΜΕ και «ορισμένα τάγματα».
Αν και ο Ερντογάν δεν κατονόμασε κάποια συγκεκριμένη θρησκευτική ομάδα, ο δημοσιογράφος και αναλυτής Ρουσέν Τσακίρ υποστήριξε ότι η στοχοποίηση αφορά ξεκάθαρα το τάγμα των Σουλεϊμαντζήδων. «Ο Ερντογάν μιλά γενικά, αλλά είναι σαφές ότι φωτογραφίζει τους Σουλεϊμαντζήδες. Το βλέπουμε κι από την έντονη στοχοποίησή τους από φιλοκυβερνητικούς δημοσιογράφους και χρήστες του διαδικτύου εδώ και καιρό», ανέφερε. Σύμφωνα με τον Τσακίρ, το τάγμα μπορεί να βρεθεί σύντομα στο στόχαστρο δικαστικών ενεργειών. Η ιστορία τους, ωστόσο, είναι πολυσύνθετη και η σχέση τους με το κράτος και τα κόμματα δεν είναι απλή.
Τα θρησκευτικά τάγματα στην Τουρκία
Τα θρησκευτικά τάγματα (τουρκικά: tarikatlar) είναι οργανωμένες σούφικες κοινότητες που έχουν τις ρίζες τους στον ισλαμικό μυστικισμό και λειτουργούν ως θρησκευτικές, κοινωνικές και ενίοτε πολιτικές δομές. Παρότι απαγορεύτηκαν επίσημα το 1925 με την κοσμική μεταρρύθμιση του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, τα περισσότερα συνέχισαν να λειτουργούν ανεπίσημα, διατηρώντας την επιρροή τους στη θρησκευτική ζωή, την εκπαίδευση και την πολιτική.
Μετά τη δεκαετία του ’80 και ιδιαίτερα επί διακυβέρνησης του ΑΚΡ, πολλά τάγματα ανέκτησαν ή ενίσχυσαν την κοινωνική και κρατική επιρροή τους. Λειτουργούν μέσω κοιτώνων, συλλόγων, θρησκευτικών σχολείων και ιδρυμάτων. Ορισμένα τάγματα, όπως το Menzil, έχουν κατηγορηθεί για δημιουργία «παράλληλων δομών» εντός του κράτους.
Η σχέση τους με το κράτος και τα πολιτικά κόμματα διαφέρει: άλλα είναι σύμμαχοι της εξουσίας, ενώ άλλα κρατούν αποστάσεις ή λειτουργούν σε αντιπολιτευτικό πλαίσιο.
Για να γίνει πλήρως αντιληπτό, τα θρησκευτικά τάγματα λειτουργούν ακόμα και σήμερα όπως λειτουργούσαν οι συντεχνίες στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Αν ο εκάστοτε διεκδικητής του θρόνου υποστήριζε την κατάλληλα και δυνατή συντεχνία, τότε εξασφάλιζε τον θρόνο και την υποστήριξη που χρειαζόταν εντός της κοινωνίας.
10 γνωστά θρησκευτικά τάγματα στην Τουρκία
- Σουλεϊμαντζί (Süleymancılar) - Δίκτυο με έμφαση στην εκπαίδευση, λιγότερο πολιτικοποιημένο αλλά πολυπληθές
- Μενζίλ (Menzil Tarikatı) – Πολύ ισχυρό δίκτυο, στενή σχέση με το ΑΚΡ, κυρίως στο Υπουργείο Υγείας.
- Ισμαήλαγα (İsmailağa Cemaati) – Πολύ συντηρητικό τάγμα του Νάκσιμπεντί, με βάση στη Φάτιχ (Κων/πολη), ισχυρό στο Σουνιτικό Ισλάμ.
- Νουρτζού (Nurcular) – Σχολή του Said Nursî. Πολυδιασπασμένη.
- Ναξιμπεντί (Nakşibendî Tarikatı) – Ιστορικό και παραδοσιακό τάγμα, με πολλά παρακλάδια (Ισμαήλαγα, Μενζίλ)
- Γκιουλενιστές (Gülen Cemaati) - Παλαιότερα πανίσχυρο, τώρα σε εξορία και καταστολή
- Τζεραχί (Cerrahî Tarikatı) – Μικρότερο αλλά με παγκόσμια απήχηση, κυρίως σε διανοούμενους/ελίτ.
- Μπαϊραμί (Bayramî Tarikatı) – Ιστορικό, μετριοπαθές τάγμα με επιρροή σε πανεπιστήμια και πολιτιστικούς κύκλους.
- Yahyalı Grubu (Hak-Yol Vakfı) – Εθνικιστικής κατεύθυνσης, έχει παρουσία στο βαθύ κράτος.
- Erenköy Cemaati – Λιγότερο γνωστό στο ευρύ κοινό αλλά με παρουσία στον χρηματοπιστωτικό και πανεπιστημιακό τομέα.
Ο όρος «tarikat» αναφέρεται κυρίως στα σουφικά τάγματα, ενώ το «cemaat» μπορεί να περιγράφει και νεότερα, οργανωμένα δίκτυα χωρίς σουφικό χαρακτήρα, όπως οι γκιουλενιστές.
Ποιοι είναι οι Σουλεϊμαντζήδες; Ένα από τα παλαιότερα ισλαμικά τάγματα της Τουρκίας
Οι Σουλεϊμαντζήδες αποτελούν μία από τις πιο παλιές ισλαμικές οργανώσεις στην Τουρκία. Ιδρύθηκαν από τον Σουλεϊμάν Χιλμί Τουναχάν (1888–1959), έναν θεολόγο που εστίασε στην εκπαίδευση και τη διδασκαλία του Κορανίου σε περιόδους αυστηρού κοσμικού ελέγχου. Το τάγμα αναπτύχθηκε μέσω ενός δικτύου παραρτημάτων και κοιτώνων (yurtlar), κυρίως σε επαρχιακές περιοχές, δίνοντας έμφαση στη θρησκευτική μόρφωση της νεολαίας. Διατηρεί οργανωτική πειθαρχία και ισχυρή εσωτερική ιεραρχία.
Παραδόξως, δεν υποστήριξαν ποτέ ανοικτά το ΑΚΡ. Αντίθετα, οι Σουλεϊμαντζήδες θεωρούνται παραδοσιακά προσκείμενοι σε κεντροδεξιά ή εθνικιστικά κόμματα. Όπως λέει ο Τσακίρ: «Δεν σημαίνει ότι είναι εχθροί του Ερντογάν, αλλά δεν του παρείχαν στήριξη. Αυτό αρκεί για να στοχοποιηθούν τώρα».
Σουλεϊμαντζήδες και Ιμάμογλου: Μια πολιτικά «επικίνδυνη» σχέση;
Η χρονική συγκυρία της στοχοποίησης τους συμπίπτει με την ένταση γύρω από τον Εκρέμ Ιμάμογλου, δήμαρχο Κωνσταντινούπολης και πιθανό αντίπαλο του Ερντογάν σε μελλοντικές εκλογές. Ορισμένοι φιλοκυβερνητικοί αναλυτές υπαινίσσονται πως το τάγμα έχει έρθει πιο κοντά στον Ιμάμογλου ή τον υποστηρίζει σιωπηρά.
Αν και δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία που να το επιβεβαιώνουν, η σύνδεση που επιχειρείται να γίνει μεταξύ των Σουλεϊμαντζήδων και του CHP εγείρει πολιτικά ερωτήματα. Όμως, το γεγονός ότι Ακόμα κι αν δεχθούν πλήγμα, οι Σουλεϊμαντζήδες δεν θα είναι οι χαμένοι. Ο πραγματικός χαμένος θα είναι ο Ερντογάν. Αν προσπαθήσει να φορτώσει το “κόστος” Ιμάμογλου σε αυτούς, το τίμημα θα το πληρώσει ο ίδιος.»
Το τάγμα Μενζίλ και η συμμαχία με το ΑΚΡ
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το τάγμα Μενζίλ (ή Menzilciler), που έχει αποκτήσει σημαντική παρουσία στον κρατικό μηχανισμό, ιδίως στον τομέα της υγείας και της δημόσιας διοίκησης.
Το Μενζίλ είναι ένα σούφικο τάγμα με ρίζες στον Νάκσιμπεντί παρακλάδι, και έχει την έδρα του στο χωριό Μενζίλ, στην περιοχή Αντιγιαμάν της νοτιοανατολικής Τουρκίας. Τα τελευταία χρόνια έχει επεκταθεί σε αστικές περιοχές, χτίζοντας νοσοκομεία, σχολεία και πανεπιστημιακά παραρτήματα.
Υπάρχουν ισχυρές καταγγελίες ότι το Μενζίλ έχει δημιουργήσει «παράλληλες δομές» μέσα στο κράτος, με τη σιωπηρή ή και ενεργή στήριξη του ΑΚΡ. Πολλές προσλήψεις φέρεται να πραγματοποιούνται με βάση τη σύνδεση με το τάγμα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι επίσημα δημοσιεύματα στην Τουρκία συνδέουν το τάγμα Menzil με ολόκληρες κοινότητες στην Αλεξανδρέττα και την Αντιόχεια, οι οποίες λειτουργούν σε δικό τους πλαίσιο, χωρίς να λογοδοτούν , ενώ σύμφωνα πάντα με αυτά, ο πρώην υπουργός Υγείας της Τουρκίας, Φαχρετίν Κότζα ανδρώθηκε πολιτικά και επιχειρηματικά (ακόμα κι αν δεν το επιτρέπει ο νόμος, είναι ιδιοκτήτης αλυσίδας νοσοκομείων) με προσλήψεις και ρουσφέτια προς τους Μενζίλ.
Σουλεϊμαντζήδες vs Μενζίλ: Κοινές ρίζες, διαφορετικές διαδρομές
Παρότι και τα δύο τάγματα έχουν ισλαμικές ρίζες και προέρχονται από τη σούφικη παράδοση, οι διαφορές τους είναι σημαντικές:
| Χαρακτηριστικό | Süleymancılar | Menzilciler |
| Ιδρυτής | Σουλεϊμάν Χιλμί Τουναχάν | Σεΐχ Νασούχ Εφέντι – οικογένεια Ερτζουμάν |
| Βάση | Εκπαιδευτικά ιδρύματα, κοιτώνες | Νοσοκομεία, επιχειρήσεις, ΜΚΟ |
| Σχέση με πολιτική | Απόσταση από κόμματα | Στενή σχέση με το ΑΚΡ |
| Στήριξη από κράτος | Περιορισμένη ή ανύπαρκτη (αποσιωπάται) | Σημαντική και πολυεπίπεδη |
| Σχέση με γκιουλενιστές | Συγκρουσιακή | Ανταγωνιστική |
Οι Σουλεϊμαντζήδες λειτουργούν πιο παραδοσιακά και «προσεκτικά», αποφεύγοντας τη φανερή ανάμειξη με την πολιτική, ενώ οι Μενζίλ έχουν αγκαλιάσει την επιρροή μέσα από την εξουσία.
Η στοχοποίηση των Σουλεϊμαντζήδων εν μέσω της υπόθεσης Ιμάμογλου δεν μπορεί να ιδωθεί αποκομμένα από την ευρύτερη πολιτική συγκυρία. Σε μια Τουρκία όπου η σχέση κράτους και θρησκευτικών οργανώσεων παραμένει νεφελώδης, τα τάγματα λειτουργούν ως παράλληλα δίκτυα επιρροής.
Η κυβέρνηση Ερντογάν φαίνεται πως επιχειρεί να επανακαθορίσει τα «σύνορα» αυτής της σχέσης, ενισχύοντας συμμάχους όπως οι Μενζίλ και αποδυναμώνοντας μη συμμορφούμενες ομάδες όπως οι Σουλεϊμαντζήδες, την επιρροή των οποίων ή την αποστασιοποίηση των οποίων επιδιώκει ανοιχτά πριν από κάθε εκλογική διαδικασία.
Η έκβαση αυτής της αντιπαράθεσης θα καθορίσει πολλά - όχι μόνο για το μέλλον των θρησκευτικών ταγμάτων, αλλά και για την ίδια τη μορφή του τουρκικού πολιτικού Ισλάμ την επόμενη δεκαετία, καθώς κάποια από αυτά τα θρησκευτικά τάγματα που ζουν και θριαμβεύουν οικονομικώς, μένοντας στο παρασκήνιο και στις σκιές, θα κληθούν ή θα αποφασίσουν αυτοβούλως να πάρουν επίσημη θέση, στιγματιζόμενα με τον έναν ή τον άλλο τρόπο αν όχι για πάντα, για πολλές γενιές.
