Των Marcel Rosenbach και Hilmar Schmundt για το περιοδικό Spiegel
Η Avenue de l’Opéra στο Παρίσι είναι μία αξιοπρεπής οδός, που περιβάλλεται από τράπεζες, μπουτίκ και καφετέριες. Οι ένοικοι που είναι καταχωρημένοι στις πλακέτες των πορτών περιλαμβάνουν ένα φροντιστήριο γλωσσών και μία αεροπορική εταιρεία. Αλλά το όνομα του πιο διάσημου ένοικου του κτιρίου δεν είναι καταχωρημένο: Google. Η παγκόσμια εταιρεία έχει σε υψηλή εκτίμηση την ιδιωτικότητα (privacy) – τη δική της ιδιωτικότητα τουλάχιστον. «Παίρνουμε στα σοβαρά την προστασία δεδομένων», λέει ο Peter Fleischer, Σύμβουλος Παγκόσμιου Απορρήτου (Global Privacy Counsel) της Google. «Δεν ξέρουμε τους χρήστες μας με το όνομα», επιμένει.«Εμείς απλώς αποθηκεύουμε ανώνυμους εξακριβωτές (indentifiers), αλλά κανένα προσωπικό δεδομένο». Αυτή είναι μία σημαντική διάκριση για τον Fleischer, ο οποίος λέει ότι ο πρωταρχικός στόχος της Google είναι να βελτιώσει την ακρίβεια της στοχευμένης διαφήμισης. Σύμφωνα με τον Fleischer, οι ταυτότητες των ανθρώπων πίσω από τους αριθμούς είναι άσχετες. «Δεν θέλουμε καν να ξέρουμε τα ονόματα των χρηστών», λέει. Αυτές οι δηλώσεις έγιναν μόλις τρία χρόνια πριν, αλλά μοιάζει σαν να έρχονται από άλλη εποχή. Στο παρελθόν, το Διαδίκτυο ήταν μία θάλασσα ανωνυμίας, διάσπαρτη με χρήστες-νησιά, αλλά τώρα η σχέση έχει αντιστραφεί. Η ανωνυμία έχει κηρυχθεί ως μία εξαίρεση - και ένα πρόβλημα. Τον Ιούνιο, η Google εξαπέλυσε μετωπική επίθεση στον ανταγωνιστή της, το Facebook, και ξεκίνησε να δοκιμάζει το δικό της κοινωνικό δίκτυο: το Google Plus (Google+). Ξαφνικά η Google ζητάει αυτό ακριβώς που ο Fleischer παθιασμένα διακήρυττε ως αδιάφορο για την εταιρεία το 2008 – τα ονόματα είναι πραγματικά. Η εταιρεία έχει επανειλημμένα μπλοκάρει λογαριασμούς χρηστών που αρνούνται να δώσουν τα πραγματικά τους ονόματα, αντί για ένα ψευδώνυμο, γιατί αυτό είναι «παραβίαση των άτυπων κανόνων της κοινότητάς της». Αυτοί οι κανονισμοί θέτουν ως όρο το εξής:«Για να βοηθήσετε στην καταπολέμηση των spam και στην αποφυγή των ψευδών προφίλ, χρησιμοποιήστε το όνομα με το οποίο σας αποκαλούν συνήθως οι φίλοι, η οικογένεια ή οι συνάδελφοί σας».
Ελευθερία του λόγου έναντι Απόδοσης ευθυνών
Σήμερα η Google δεν είναι πλέον ικανοποιημένη με ψευδώνυμα, και δεν είναι η μόνη. Οι πολιτικοί και οι φορείς της εφαρμογής του νόμου έχουν επίσης κηρύξει πόλεμο στην ανωνυμία, ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό του Διαδικτύου. Για κάποιους, η ανωνυμία είναι ένα από τα πιο δυνατά σημεία του Διαδικτύου, μία εγγύηση της ελευθερίας του λόγου και της ιδιωτικότητας. Άλλοι εκφράζουν ανησυχίες ως προς το«πρόβλημα της απόδοσης ευθύνης» και τη βλέπουν ως ένα ζήτημα-κλειδί στον ψηφιακό κόσμο που πρέπει να εξαλειφθεί. Ιδιαιτέρως μετά τις επιθέσεις στο Όσλοκαι στη νήσο Ουτόγια, υπάρχει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον στο να πέσουν οι μάσκες από τα πρόσωπα αυτών που διατηρούν ακροδεξιά μπλογκ μίσους. Αυτοί που ασκούν κριτική ζητούν αυστηρότερη εποπτεία στον ιστό, ένα κουμπί συναγερμού για καταγγελία επικίνδυνου περιεχομένου και την επανεισαγωγή τηςπαρακράτησης στοιχείων. Όμως τι χρησιμότητα έχουν η εποπτεία και οι προειδοποιητικοί μηχανισμοί αν οι ταυτότητες των συγγραφέων των βίαιων μηνυμάτων σε τελευταία ανάλυση δεν μπορούν να προσδιοριστούν; Την περασμένη εβδομάδα οι αντι-ισλαμικές πραγματείες του μπλόγκερ «Φιόρντμαν», τον οποίο ο Νορβηγός δολοφόνος Anders Behring Breivik έχει περιγράψει ως τον «αγαπημένο του συγγραφέα», έφτασαν να γίνουν διεθνείς τίτλοι. Αλλά φυσικά δεν είναι ο μόνος που κρύβεται πίσω από ένα ψευδώνυμο. Φόρουμ φανατικών ισλαμιστών, χρησιμοποιώντας χονδροειδή κωδικά ονόματα, προσπαθούν να υποδαυλίσουν μίσος και βία εναντίον των «απίστων», ενώ ακροδεξιοί χρησιμοποιούν την προστασία της ανωνυμίας για να δημοσιεύσουν ονόματα και διευθύνσεις της Αντίφα (Antifa), του αντιφασιστικού κινήματος, που εφαρμόζουν την ίδια τακτική. Η δημόσια κατακραυγή είναι πολύ έντονη όταν πρόκειται για ζητήματα όπως ο διαδικτυακός εκφοβισμός, τα e-mail μίσους και οι προσβολές, όπως συνέβη πρόσφατα με τοiShareGossip, ένα γερμανικό ιστότοπο όπου οι φοιτητές μπορούσαν να προσβάλουν ανώνυμα άλλους φοιτητές. Πριν από λίγο καιρό, ένας ιστότοπος που λέγεται Rotten Neighbor (Διεφθαρμένος Γείτονας) πυροδότησε παρόμοια αισθήματα κατακραυγής. Έδινε σους ανθρώπους τη δυνατότητα να μεταφέρουν τις διαφωνίες της γειτονιάς τους στο διαδίκτυο. Φυσικά, αυτοί που έριξαν τα κακεντρεχή τους σχόλια στον ιστότοπο παρέμειναν ανώνυμοι, ενώ η ταυτότητα των θυμάτων της λεκτικής τους βίας ήταν φανερή.
Περιορίζοντας την Ανωνυμία
Το περασμένο φθινόπωρο, ο Axel Fischer, μέλος της συντηρητικής Χριστιανικής Δημοκρατικής Ένωσης της Γερμανίας (CDU) και πρόεδρος της κοινοβουλευτικής επιτροπής για το «Διαδίκτυο και την Ψηφιακή Κοινωνία», ζήτησε την«απαγόρευση των μεταμφιέσεων» στον εικονικό κόσμο, τουλάχιστον για φόρουμ με επιλογές πολιτικής ψήφου, όπως διευκρίνισε μετά από μία θύελλα διαμαρτυρίας εκ μέρους της διαδικτυακής κοινότητας. Έπειτα, ο υπουργός Εσωτερικών Thomas De Maizière (CDU) έχει επίσης επιληφθεί του ζητήματος, πολλές φορές, λέγοντας ότι η «απεριόριστη ανωνυμία» δεν θα έπρεπε να υπάρχει στο Διαδίκτυο, όπου οι αρχές πρέπει να είναι σε θέση να προσδιορίζουν την ταυτότητα των ανθρώπων που παραβιάζουν το νόμο. Επίσης ο De Maizière έβαλε μπροστά δύο σχέδια με σκοπό να διευκολύνει την ασφαλή αναγνώριση στο Διαδίκτυο – αν και σε εθελοντική βάση αρχικά – το υποτιθέμενα ασφαλές ψηφιακό σύστημα mail «De-Mail» και το νέο δελτίο αστυνομικής ταυτότητας. Όμως στον αναρχικό κόσμο του Διαδικτύου είναι άραγε δυνατόν να εφαρμοστεί μία μεγάλης κλίμακας, δεσμευτική απαίτηση για αναγνώριση στοιχείων; Μία ματιά στα γεγονότα της Νότιας Κορέας προσφέρει κάποιες απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα. Κατά ειρωνεία της τύχης, αυτό το ταξίδι έχει οδηγήσει σε περισσότερη παρακολούθηση στην ασιατική χώρα, όπου η ευφορία του Διαδικτύου είναι πιο παράφορη απ’ οπουδήποτε στον κόσμο. Το 2008, η 39χρονη Κορεάτισσα ηθοποιός Choi Jin-sil έγινε στόχος εξυβριστικών μηνυμάτων μίσους στο διαδίκτυο. Μην μπορώντας να αντέξει τις επιθέσεις, κρεμάστηκε. Το έθνος ήταν σοκαρισμένο. Η συντηρητική κυβέρνηση αντέδρασε διευρύνοντας την εφαρμογή ενός νόμου που αρχικά δημιουργήθηκε μόνο για τις προεκλογικές εκστρατείες. Σύμφωνα με το νόμο της «Εξακρίβωσης του Πραγματικού Ονόματος»οποιοσδήποτε επιθυμεί να βάλει σχόλια ή βίντεο online πρέπει να δώσει τον «αριθμό καταχώρισης κατοίκου», ένα 13ψήφιο μοναδικό εξακριβωτή ταυτότητας που εκδίδεται από την κυβέρνηση.
Εκπολιτιστική Επίδραση
Σήμερα ο νόμος εφαρμόζεται μόνο σε ιστότοπους με περισσότερους από 100.000 χρήστες ημερησίως. Κάποιοι διαχειριστές ιστοτόπων είναι πιθανότατα πολύ ευχαριστημένοι με τον κανονισμό, γιατί τα πραγματικά ονόματα των πελατών είναι εξαιρετικά χρήσιμα στη βιομηχανία της διαφήμισης. Ο ερευνητής των μέσων επικοινωνίας Daegon Cho, του Πανεπιστημίου Carnegie Mellon των ΗΠΑ, θέλησε να μάθει τι διδάγματα μπορούμε να αποκομίσουμε από το κορεάτικο πείραμα. Κάνει άραγε πιο μετριοπαθή τη διαδικτυακή κοινότητα ο περιορισμός του να πρέπει να αποκαλύψει κάποιος την πραγματική του ταυτότητα στο διαδίκτυο; Ναι, όπως ανακάλυψε ο Cho. Ο Νόμος περί Αναγνώρισης Στοιχείων έχει εκπολιτιστική επίδραση σε αυτούς που χρησιμοποιούν λεκτική βία στο Διαδίκτυο – αν και μόνο ως ένα σημείο. Αυτοί που σπάνια αναρτούν σχόλια είναι πιθανότερο να γίνονται πιο μετριοπαθείς. Σε αυτή την ομάδα, ο αριθμός των σχολίων που περιείχαν «βρισιές και αντικανονικές εκφράσεις» έπεσε από το 27 στο 20 τοις εκατό. Παρ’ όλα αυτά, η πλειονότητα των ταραχοποιών συνέχισε να βρίζει χωρίς περιορισμό, με το πραγματικό τους όνομα. Άλλωστε, από καιρό είναι διαθέσιμες στο διαδίκτυο οδηγίες για το πώς να παρακάμπτονται οι απαιτήσεις της αναγνώρισης στοιχείων, και όποτε υπάρχει αμφιβολία, οι ταραχοποιοί μπορούν πάντα να χρησιμοποιούν ξένο εξυπηρετητή δικτύου. Αντί για την απαίτηση αναγνώρισης στοιχείων, η διαδικτυακή κοινότητα εναποθέτει τις ελπίδες της στις αυτορρυθμιστικές δυνάμεις του Διαδικτύου. Είκοσι χρόνια εμπειρίας στον Παγκόσμιο Ιστό (World Wide Web) έχουν δείξει ότι οι δυνάμεις αυτές δεν οδηγούν απαραιτήτως σε ηθική παρακμή. Για την ακρίβεια, τα στατιστικά από τη Νότια Κορέα υποδεικνύουν ότι το Διαδίκτυο συμμορφώνει κάποιους χρήστες με τον καιρό. Πεπειραμένοι συμμέτοχοι σε φόρουμ γράφουν προσβλητικά σχόλια περίπου έξι φορές λιγότερο συχνά από αυτούς που σπάνια γράφουν σχόλια. Η καλλιέργεια της συζήτησης συχνά εμπλουτίζεται με περίπλοκους μηχανισμούς φίλτρων και συστημάτων αξιολόγησης, και πολλοί διαχειριστές λειτουργούν ως επόπτες των μπλογκ, λαμβάνοντας μέτρα ενάντια στα αγενή σχόλια. Τα συστήματα υπόληψης ανταμείβουν τους δημοφιλείς συμμέτοχους σε συζητήσεις, ανώνυμους ή όχι. Το περιεχόμενο είναι αυτό που μετράει. Τι γίνεται όμως με τους εξτρεμιστές και τους εγκληματίες που χρησιμοποιούν την ανωνυμία για να αποφύγουν την επιβολή του νόμου;
Η επιβολή του νόμου δεν μπορεί να ανασταλεί
Φαίνεται ότι όταν υπάρχει αρκετή πίεση από τους ανακριτές, η πολυδιαφημισμένη αρχή της ανωνυμίας γρήγορα εξατμίζεται. Οι συλλήψεις πολλών από τα υποτιθέμενα μέλη των ομάδων χάκερ «Anonymous», «LulzSec» και των «No-Name Crew» το αποδεικνύουν. Το «ξεσκέπασμα» 20 περίπου από τους «Ανώνυμους» ακτιβιστές λέει πολλά. Προφανώς ούτε οι μάσκες ούτε οι εικονικές προφυλάξεις μπόρεσαν να προστατεύσουν τους αναρχικούς του δικτύου από τη σύλληψη. Κατά ειρωνεία της τύχης, τόσο τα πραγματικά ονόματα όσο και, σε κάποιες περιπτώσεις, οι φωτογραφίες αυτών των πρώην απρόσωπων ακτιβιστών του δικτύου είναι τώρα διαθέσιμες δημόσια. Σε μία κουβέντα με τη Spiegel, ο Γερμανός χάκερ «Darkhammer», που κατηγορήθηκε ότι παραβίασε το σύστημα και αποκάλυψε τελωνειακά δεδομένα, καυχιόταν ότι δεν φοβόταν τις αρχές, και ότι μόνο οι βλάκες συλλαμβάνονται. Συνελήφθη λίγες μέρες αργότερα. Υπάρχουν επίσης άφθονα στοιχεία ότι η πολιτική πίεση δεν είναι απαραίτητη για να επιβληθεί η χρήση των πραγματικών ονομάτων στο διαδίκτυο, γιατί οι χρήστες κάνουν αυτό το βήμα από μόνοι τους. Τίποτα δεν έχει επιταχύνει αυτήν την τάση περισσότερο από την επιτυχία των ιστότοπων κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook, όπου οι χρήστες αποκαλύπτουν εθελοντικά όχι μόνο τα πραγματικά τους ονόματα, αλλά συχνά και φωτογραφίες, γενέθλια και κάποιες φορές ακόμα και προσωπικές λεπτομέρειες της ζωής τους. Αυτές οι υπηρεσίες έχουν μετατραπεί σε κάτι που θυμίζει ένα ψηφιακό ληξιαρχείο – το αντίθετο της ανωνυμίας. Αυτό υπονομεύει σταδιακά ένα χαρακτηριστικό που έχει επίσης πολλά αποδεδειγμένα πλεονεκτήματα, ιδίως για τους διαφωνούντες σε χώρες με καταπιεστικά καθεστώτα. Μία αναφορά από την ευυπόληπτη Αμερικανική Ένωση για την Πρόοδο της Επιστήμης καταλήγει:«Η ανώνυμη επικοινωνία θα έπρεπε να θεωρείται ως ένα σημαντικό ανθρώπινο δικαίωμα». Το παράδειγμα της εκπαίδευσης των μέσων (media education), όμως, δείχνει πώς το αίτημα για αναγνώριση στοιχείων στο Διαδίκτυο μπορεί να είναι δίκοπο μαχαίρι. Σε ένα ζήτημα, το Υπουργείο Προστασίας Καταναλωτών της Γερμανίας, οι γονείς και οι υπερασπιστές του απορρήτου των προσωπικών δεδομένων βρίσκονται σε σπάνια συμφωνία. Για να προστατευτούν από απάτες, καταδιώξεις και κακοποιήσεις, τα νεαρά άτομα δεν θα πρέπει ποτέ να χρησιμοποιούν τα πραγματικά τους ονόματα στο δίκτυο, λένε. Δεν είναι εύκολο να εξηγήσει κανείς γιατί αυτή η πολύτιμη ανωνυμία ξαφνικά γίνεται πρόβλημα μετά τα 18α γενέθλιά τους.
Η μετάφραση πραγματοποιήθηκε από την Τρισεύγενη Παπαδάκου, μέλος του μεταφραστικού project του Tvxs.
σχόλια