Ανησυχία προκαλεί στα εργατικά συνδικάτα και τους εργατολόγους στην Ιταλία η γρήγορη εξάπλωση ενός σχεδίου πληρωμής των απασχολουμένων που αρχικά προοριζόταν μόνο για εποχικούς υπάλληλους στον αγροτικό τομέα, καθώς όπως υποστηρίζουν γίνεται αντικείμενο κατάχρησης από τους εργοδότες και υπονομεύει τα δικαιώματα των εργαζομένων.
Στο πλαίσιο του συστήματος αυτού, οι εργαζόμενοι δεν πληρώνονται απευθείας με χρήματα αλλά με κουπόνια, τα οποία ο εργοδότης αγοράζει από το διαδίκτυο, τα ταχυδρομεία ή ακόμα και από καπνοπωλεία, στην τιμή των 10, 20 ή 50 ευρώ το καθένα.
Στη συνέχεια, οι εργαζόμενοι τα εξαργυρώνουν και λαμβάνουν 7,5 ευρώ για κάθε κουπόνι αξίας 10 ευρώ, με τα υπόλοιπα 2,5 ευρώ να δίνονται στο κράτος για την κάλυψη των ασφαλιστικών και συνταξιοδοτικών τους εισφορών.
Καθώς οι εργαζόμενοι δεν έχουν υπογράψει κάποια σύμβαση, δεν έχουν δικαιώματα σε ό,τι αφορά την άδεια ασθενείας ή διακοπών, κάτι που προφανώς εξασφαλίζει πλεονεκτήματα και χαμηλότερο κόστος για τους εργοδότες. Παράλληλα, οι εργαζόμενοι που πληρώνονται με κουπόνια δεν μπορούν να θεμελιώσουν το δικαίωμα να τους χορηγηθεί επίδομα ανεργίας μόλις λήξει η απασχόλησή τους.
Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, που θέλουν να ενισχύσουν την απασχόληση, επιτρέπουν μεγαλύτερη «ευελιξία» στην αγορά εργασίας. Στη Γαλλία, τέσσερις από τις πέντε νέες προσλήψεις που έγιναν πέρυσι ήταν με συμβάσεις μικρής διάρκειας, παρά τις επικρίσεις ότι το καθεστώς προσωρινής απασχόλησης υπονομεύει τα κίνητρα των εργαζομένων και την παραγωγικότητα των επιχειρήσεων.
Στη Βρετανία, πολλοί εργαζόμενοι απασχολούνται με τις λεγόμενες συμβάσεις «μηδενικών ωρών», πληρώνονται μόνο για την εργασία που κάνουν, χωρίς εγγυήσεις για ελάχιστο αριθμό ωρών ανά εβδομάδα. Στη Γερμανία, αντιδράσεις έχει προκαλέσει και η προώθηση ευέλικτων, χαμηλών αποδοχών και κρατικά επιδοτούμενων «μίνι θέσεων εργασίας».
Το ιταλικό σύστημα των κουπονιών αντιβαίνει στο πνεύμα των εργασιακών μεταρρυθμίσεων του πρωθυπουργού Ματέο Ρέντσι, που παροτρύνουν τους εργοδότες να προσφέρουν στο προσωπικό τους συμβόλαια μόνιμης απασχόλησης. Αλλά με την ανεργία να βρίσκεται στο 11,5% και σχεδόν στο 40% στις ηλικίες κάτω των 25 ετών, ο Ρέντσι δεν φαίνεται να είναι πρόθυμος να προχωρήσει σε ενέργειες που θα μπορούσαν να πλήξουν την απασχόληση, ακόμα και αν πρόκειται για μορφές εργασίας που προσφέρουν μικρότερη προστασία στον εργαζόμενο.
Το σύστημα αυτό, που εφαρμόστηκε πειραματικά από την κυβέρνηση το 2008, έχει εξαπλωθεί δραματικά. Περίπου 1,7 εκατ. εργαζόμενοι έλαβαν κάποιου είδους αμοιβή σε κουπόνια το 2015, σύμφωνα με το εργατικό συνδικάτο UIL. Αυτό αντιστοιχεί στο 8% του συνολικού αριθμού των απασχολουμένων στην Ιταλία και σχεδόν στο 80% των εποχικών υπαλλήλων.
Το σύστημα με τα κουπόνια εφαρμόστηκε προκειμένου να νομιμοποιήσει με κάποιο τρόπο την εργασία στον τρύγο και τη συγκομιδή των μήλων στη βορειοανατολική Ιταλία, η οποία εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τους μετανάστες οι οποίοι πληρώνονταν με μετρητά στο χέρι χωρίς να ισχύει κανένα ρυθμιστικό πλαίσιο.
Την επόμενη χρονιά, επεκτάθηκε σε όλη την Ιταλία, αν και αρχικά περιορίστηκε σε «περιστασιακή εργασία» σε τομείς όπως η γεωργία και η παροχή βοήθειας κατ' οίκον, όπως οι υπηρεσίες καθαρισμού και η φροντίδα παιδιών και ηλικιωμένων.
Έκτοτε, η χρήση τους επεκτάθηκε και εκτός της περιστασιακής εργασίας. Το 2008, οι εργοδότες αγόρασαν 535.000 κουπόνια, σύμφωνα με έρευνα της UIL. Το 2014, ο αριθμός τους ανήλθε στα 69 εκατ. και πέρυσι άγγιξε τα 115 εκατ.
Από τις άλλες μεγάλες ευρωπαϊκές οικονομίες, δεν υπάρχει παρόμοιο σύστημα στη Γερμανία, τη Βρετανία ή την Ισπανία. Στη Γαλλία υπάρχουν κουπόνια εργασίας, αλλά δίνουν τη δυνατότητα για διακοπές και άδεια ασθενείας και μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο για κατ' οίκον εργασία. Αντίθετα, στην Ιταλία, εργαζόμενοι με κουπόνια απασχολούνται σε σούπερμαρκετ, ξενοδοχεία ή ακόμα και εργοστάσια.
