Ιδιαίτερα έντονο αποδεικνύεται το φαινόμενο του κλιματικού - οικολογικού άγχους στους νέους και τις νέες της Gen Ζ, σύμφωνα με μελέτες Ελλήνων επιστημόνων.
Σε μια σειρά ερευνών που διεξήγαγε το πανεπιστήμιο Θεσσαλίας με επικεφαλής την αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης, Ίριδα Τσεβρένη, σε συνεργασία με άλλους ερευνητές/ιες από το Τμήμα Διαιτολογίας και Διατροφολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών και το Ινστιτούτο Δασικών Μεσογειακών Οικοσυστημάτων του ΕΛΓΟ- ΔΗΜΗΤΡΑ, η Gen Z ( άτομα γεννημένα μεταξύ 1997-2012), λεγόμενη και ως κλιματική γενιά βιώνει μία ευρεία γκάμα συναισθημάτων, τα οποία σχετίζονται άμεσα με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η κ. Τσεβρένη στη βιβλιογραφία ονομάζονται οικολογικά συναισθήματα και είναι κυρίως αρνητικά.
«Μπορεί να είναι θλίψη, αγωνία, μελαγχολία, ανησυχία, θυμός, φόβος, απόγνωση, απώλεια, μοναξιά, ενοχή. Είναι πάρα πολλά διαφορετικά συναισθήματα. Ταυτόχρονα όμως εντοπίζονται σε μικρό ποσοστό και θετικά συναισθήματα όπως ελπίδα, ενδυνάμωση, έμπνευση, ενσυναίσθηση», αναφέρει χαρακτηριστικά και προσθέτει ότι το κλιματικό άγχος δεν αποτελεί μία ασθένεια με παθολογικά αίτια αλλά είναι κυρίως μία χρόνια μορφή φόβου για την περιβαλλοντική καταστροφή.
Προσπαθώντας να ξετυλίξουν το κουβάρι γύρω από το οικολογικό άγχος η κ. Τσεβρένη και οι συνεργάτες της διαπιστώνουν ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία αυξητική τάση με κύριο εκφραστή τη Gen Ζ.
«Έχει βιώματα. Είναι η γενιά που γεννήθηκε και ενηλικιώθηκε με την κλιματική κρίση ως πραγματικότητα, όχι ως μελλοντικό ενδεχόμενο. Παράλληλα, είναι μια γενιά που χαρακτηρίζεται από τη μοναχικότητα της ψηφιακής εποχής, αλλά συνδυάζει αυτή τη μοναξιά με μια έντονη ευαισθησία απέναντι στα κοινωνικά ζητήματα και στα ανθρώπινα δικαιώματα. Συνδέει τη συζήτηση για το περιβάλλον με τη συζήτηση για τη δικαιοσύνη και τις ανισότητες», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Τσεβρένη.
Βασικό ερέθισμα για την έναρξη των ερευνών, όπως λέει, ήταν οι ίδιοι οι φοιτητές και οι φοιτήτριες της έχοντας ταυτόχρονα και η ίδια ως αφετηρία τις σπουδές της γύρω από το περιβάλλον. «Από πάντα είχα μια ευαισθησία για την οικολογική κρίση. Και εγώ, δηλαδή, ‘πάσχω’ από οικολογικό άγχος», αναφέρει χαρακτηριστικά η κ. Τσεβρένη στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ενώ προσθέτει ότι τα τελευταία χρόνια παρατήρησε μια αισθητή διαφορά στη στάση των φοιτητών/τριων της απέναντι στα περιβαλλοντικά ζητήματα- μια βαθύτερη ανησυχία και ευαισθητοποίηση που ήθελε να κατανοήσει καλύτερα.
Η πρώτη μελέτη της ομάδας επικεντρώθηκε στη μελέτη της παγκόσμιας βιβλιογραφίας γύρω από τα συναισθήματα της Gen Ζ απέναντι στην κλιματική κρίση. «Διαπιστώσαμε πολύ υψηλά επίπεδα ανησυχίας και άγχους στους νέους ανθρώπους, με μια ευρεία γκάμα συναισθημάτων- από τη θλίψη και τον φόβο μέχρι τον θυμό και την ενοχή», αναφέρει η κ. Τσεβρένη.
Σύμφωνα με την έρευνα, οι διαφορές μεταξύ του “Παγκόσμιου Βορρά” και του “Παγκόσμιου Νότου” είναι έντονες: στον Παγκόσμιο Βορρά, τα επίπεδα άγχους είναι υψηλά κυρίως σε χώρες με ανεπτυγμένη περιβαλλοντική παιδεία, όπως οι σκανδιναβικές. Ωστόσο, «οι τιμές εκτινάσσονται στις χώρες της Μεσογείου, που είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στα ακραία κλιματικά φαινόμενα, όπως η Πορτογαλία και η Ελλάδα», επισημαίνει. Αντίθετα, στον Παγκόσμιο Νότο, όπου είναι περιορισμένα τα ερευνητικά δεδομένα οι ερευνητές/ριες εντοπίζουν ενδείξεις για ακόμη πιο έντονα συναισθήματα, που αγγίζουν τα όρια του «οικο-τραύματος».
Οι πλημμύρες του «Ντάνιελ» το 2023 στη Θεσσαλία και τα συναισθήματα της Gen Z
Η δεύτερη έρευνα της ομάδας που πραγματοποιήθηκε δύο μήνες μετά τις πλημμύρες του “Ντάνιελ” στη Θεσσαλία, εστίασε στους νέους που βίωσαν άμεσα τις συνέπειες της καταστροφής.
«Συναντήσαμε εξαιρετικά υψηλές τιμές οικολογικού άγχους, αντίστοιχες με εκείνες που καταγράφονται σε χώρες του Παγκόσμιου Νότου», αναφέρει η κ. Τσεβρένη στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. Οι συμμετέχοντες —νέοι που είχαν δει τα σπίτια, τις οικογένειες ή τις κοινότητές τους να πλήττονται— ανέφεραν ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων: θλίψη, φόβο, αδυναμία, οργή.
Τα στοιχεία της έρευνας η οποία δημοσιεύθηκε και παρουσιάστηκε φέτος είναι αποκαλυπτικά καθώς όπως καταδεικνύεται κυρίαρχα είναι τα αρνητικά συναισθήματα με μόνο το 5% των συμμετεχόντων να αναφέρει αισιοδοξία, ενώ η αδιαφορία αναφέρθηκε σε εξίσου χαμηλό επίπεδο (5%). Παράλληλα οι ερωτηθέντες ανέφεραν ένα ευρύ φάσμα αρνητικών πεποιθήσεων για το μέλλον. Για παράδειγμα, το 90% των συμμετεχόντων πιστεύει ότι το μέλλον είναι τρομακτικό και το 86,7% ότι η οικονομική, κοινωνική ή φυσική ασφάλεια της οικογένειάς τους θα απειληθεί. Το 90% των συμμετεχόντων συμφώνησε με τη δήλωση ότι οι άνθρωποι έχουν αποτύχει να φροντίσουν τον πλανήτη. Όσον αφορά τον ρόλο των κυβερνήσεων στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, η μεγάλη πλειοψηφία των συμμετεχόντων εξέφρασε τη διαφωνία της με τις ενέργειες των κυβερνήσεων για την κλιματική αλλαγή. Για παράδειγμα, το 93,3% των συμμετεχόντων πίστευε ότι οι θεσμικοί παράγοντες αγνοούν τις ανησυχίες των πολιτών και το 61,7% ότι δεν ενεργούν σύμφωνα με την επιστήμη για την αντιμετώπιση των ζητημάτων της κλιματικής αλλαγής. Η συντριπτική πλειοψηφία εξέφρασε δυσπιστία (95%) και αίσθημα προδοσίας (90%) όσον αφορά την περιβαλλοντική πολιτική για την κλιματική κρίση. Όπως διαπιστώνει μεταξύ άλλων η έρευνα τα ιδιαίτερα αρνητικά συναισθήματα και οι ιδέες των νέων που συμμετείχαν αναδεικνύουν την ανάγκη λήψης άμεσων μέτρων για την υγεία, την ευημερία και το μέλλον των νέων γενεών.
«Στη συγκεκριμένη μελέτη καταγράφηκε το συναίσθημα της αδυναμίας όπου το προσεγγίσαμε ως έλλειψη στήριξης από ένα ευρύτερο σύστημα ( πολιτικό, οικονομικό, τεχνικό) καθώς και έλλειψη προστασίας και ανθεκτικότητας απέναντι στα ακραία φαινόμενα. Παράλληλα η οργή που εκφράστηκε από τους συμμετέχοντες, αποτελεί κι αυτό ένα πολιτικό συναίσθημα που σχετίζεται εν μέρει με την ευαισθητοποίηση και τη θέληση των νέων για δράση γύρω από την κλιματική αλλαγή. Ειδικά στην οργή είχαμε πολύ αυξημένες τιμές», σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Τσεβρένη.
Gen Z: Από το κλιματικό άγχος στη δράση
Στην τρίτη φάση της ερευνητικής προσπάθειας, η ομάδα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας εξετάζει τη σχέση ανάμεσα στο οικολογικό άγχος και τη δράση των νέων. «Φαίνεται ότι, σε αντίθεση με τις προηγούμενες γενιές, η Gen Ζ δεν παθητικοποιείται από το άγχος της», εξηγεί. «Το ενδιαφέρον με αυτή τη γενιά είναι ότι αυτή η αδυναμία που μπορεί να αισθανθεί μετουσιώνεται σε θέληση για συμμετοχή, σε δράση για αλλαγή είτε μέσω του ακτιβισμού είτε με μικρές τοπικές δράσεις είτε με μία βαθύτερη υπαρξιακή αγωνία για το πως βλέπουν το μέλλον τους», επισημαίνει η κ. Τσεβρένη.
Η ίδια παρατηρεί πως η Gen Ζ «ανοίγει τη γκάμα» του ενδιαφέροντος για το περιβάλλον, υπερβαίνοντας το προσωπικό της όφελος. «Δεν ενδιαφέρονται μόνο για την ποιότητα της δικής τους ζωής, αλλά ευρύτερα όλου του πλανήτη», λέει και προσθέτει ότι το γεγονός ότι η Μεσόγειος είναι μια ευάλωτη περιοχή, κάνει τη γενιά αυτή πιο ευαίσθητη και πιο απαιτητική. «Δεν είναι όλες ίδιες οι χώρες της Μεσογείου σε σχέση με την οικονομική κατάσταση, την οικονομική δύναμη, την τεχνολογική προστασία που μπορεί να έχουν ή την περιβαλλοντική πολιτική. Δεν είναι το ίδιο προστατευμένες. Και αυτό είναι και ένα θέμα που πιθανότατα να φοβίζει τους νέους ή να τους απελπίζει ή να τους θυμώνει», εξηγεί. Ωστόσο αυτό που την κάνει να νιώθει αισιοδοξία όπως αναφέρει είναι ότι η Gen Ζ δεν αντιμετωπίζει αυτές τις προκλήσεις ως κάτι το καθηλωτικό αλλά ως κινητήριο μοχλό για δράση με σκοπό την περιβαλλοντική αλλαγή.
«Αν σταθούμε και ακούσουμε τη φωνή της Gen Ζ, μέσα από την αγωνία αλλά και την αγάπη της για το περιβάλλον, θα δούμε κάτι ελπιδοφόρο. Είναι νέοι με ευαισθησία, γνώση. Έχουν μια εκπαίδευση που ενισχύει την ενσυναίσθηση — ακόμη και για τα ζώα, για κάθε πλάσμα. Μου δίνει ελπίδα ότι βρήκα συνομιλητές που στη δική μου γενιά δεν είχα. Νομίζω ότι στα χέρια τους ο κόσμος θα είναι καλύτερος αύριο», καταλήγει.
