Στην Καλαμάτα πήγαινα από παιδί, τότε που για να φτάσεις ανέβαινες και κατέβαινες βουνά, περνούσες δρόμους φιδογυριστούς και βασανιζόσουν αρκούντως − πόσο μάλλον όταν ο οδηγός ήταν σαν τον μπαμπά μου, που οδηγούσε σαν χελώνα όχι μόνο όταν χρειαζόταν αλλά και όταν δεν υπήρχε κανένας απολύτως λόγος.
Τις συχνές οικογενειακές μας επισκέψεις στην πόλη και στον πολυαγαπημένο μου θείο −που είχε πάρει εκεί μετάθεση, καθότι στρατιωτικός− ήρθε να διακόψει ο καταστροφικός σεισμός του 1986, που διέλυσε την πρωτεύουσα της Μεσσηνίας και στοίχισε τη ζωή σε είκοσι ανθρώπους.
Ο θείος με την οικογένειά του επέστρεψαν στα πάτρια εδάφη σοκαρισμένοι αλλά γεροί και στην Καλαμάτα δεν ξαναπάτησα το πόδι μου για δεκαετίες, μέχρι τη στιγμή που, χάρη σε μια δημοσιογραφική αποστολή, συστήθηκα ξανά με την πόλη των παιδικών μου αναμνήσεων: μια πόλη ιστορική αλλά και σύγχρονη, με μια αύρα ξεχωριστή, που προσωπικά με γαληνεύει.
Πρώτη ημέρα
Η Καλαμάτα, παρά τις δοκιμασίες που πέρασε, κατάφερε να διασώσει το ιστορικό της κέντρο, στο οποίο χρωστά μεγάλο μέρος της γοητείας της. Η Παναγία η Υπαπαντή, με τους ασημένιους τρούλους που ξεχωρίζουν από μακριά, είναι ο μητροπολιτικός ναός της πόλης. Εγκαινιάστηκε το 1873 και σήμερα φιλοξενεί την εικόνα που βρήκε μέσα στους στάβλους του Πασά της Καλαμάτας, μετά από σχετικό όνειρο, ένας μικρός κρυπτοχριστιανός σταβλίτης.
Τρίτο και τελευταίο θρησκευτικό μνημείο, με μεγάλη σημασία για την ιστορία της πόλης, είναι η Μονή Καλογραιών (12ος αιώνας), όπου άνθησε η παραγωγή μεταξιού κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα – τρεις τόνοι μετάξι τον χρόνο και περίπου εκατό μαθητευόμενες που ύφαιναν τα φημισμένα μεταξωτά καλαματιανά μαντίλια είναι οι αριθμοί της μεγάλης ακμής.
Η εικόνα, που αποδίδεται μετ’ επιφυλάξεως στον Ευαγγελιστή Λουκά και αποκαταστάθηκε το 1839 από τον συγγραφέα της «Βαβυλωνίας» Δημήτριο Κ. Βυζάντιο, λιτανεύτηκε για πρώτη φορά στις 2 Φεβρουαρίου 1841 για να σώσει την Καλαμάτα από την πανώλη, με την ετήσια λιτάνευση να καθιερώνεται αργότερα, το 1884.
Ιστορικότερη και αρχαιότερη, ωστόσο, είναι η βυζαντινή εκκλησία των Αγίων Αποστόλων (13ος αιώνας), καθώς εκεί τελέστηκε η πρώτη δοξολογία μετά την απελευθέρωση της Καλαμάτας, στις 23 Μαρτίου 1821. Ο ναός υπέστη μεγάλες καταστροφές το 1986, έχει όμως αποκατασταθεί με υποδειγματικό τρόπο.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η πρωτεύουσα της Μεσσηνίας ήταν η πρώτη ελληνική πόλη που απελευθερώθηκε κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, ενώ εδώ συντάχθηκε και το πρώτο επίσημο διπλωματικό έγγραφο του Αγώνα με τίτλο «Προειδοποίησις εις τας ευρωπαϊκάς αυλάς, εκ μέρους του φιλογενούς αρχιστρατήγου των σπαρτιατικών στρατευμάτων, Πέτρου Μαυρομιχάλη, και της Μεσσηνιακής Συγκλήτου».
Τρίτο και τελευταίο θρησκευτικό μνημείο, με μεγάλη σημασία για την ιστορία της πόλης, είναι η Μονή Καλογραιών (12ος αιώνας), όπου άνθησε η παραγωγή μεταξιού κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα – τρεις τόνοι μετάξι τον χρόνο και περίπου εκατό μαθητευόμενες που ύφαιναν τα φημισμένα μεταξωτά καλαματιανά μαντίλια είναι οι αριθμοί της μεγάλης ακμής.
Σήμερα, αν και η κλωστή έρχεται από το Σουφλί, εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται κάποιοι από τους μεγάλους αργαλειούς, στη Μονή υπάρχει πωλητήριο, αλλά θα βρείτε μαντίλια και στην πόλη – καταναλώστε υπεύθυνα, γιατί κυκλοφορούν και απομιμήσεις από Ασία μεριά.
Ο σεισμός κατέστρεψε τη Δημοτική Αγορά της Καλαμάτας, στο ανακατασκευασμένο κτίριο, όμως, στεγάζεται πλέον το Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας, με τη μόνιμη έκθεσή του να παρουσιάζει την πολιτισμική διαδρομή των περιοχών που συνθέτουν τη σημερινή Μεσσηνία (Καλαμάτα, Μεσσήνη, Τριφυλία, Πύλος) από την 5η χιλιετία π.Χ. έως το 1453.
Σύγχρονη, ελκυστική και διαφορετική από μουσεία της ίδιας θεματικής είναι η Συλλογή Ελληνικών Ενδυμασιών «Βικτωρία Γ. Καρέλια», που παρουσιάζει την προσωπική συλλογή από παραδοσιακές ενδυμασίες της επί σειρά ετών προέδρου του Λυκείου των Ελληνίδων Καλαμάτας, Βικτωρίας Καρέλια.
Αν έχετε μαζί σας μικρά ή και… μεγάλα παιδιά, αυτά νομίζω ότι θα απολαύσουν το Πάρκο Σιδηροδρόμων, με το Σταθμαρχείο, τις παλιές μηχανές και τα σιδηροδρομικά βαγόνια. Τέλος, καλό είναι να ρίξετε μια ματιά στο Μέγαρο Χορού Καλαμάτας −όπου κάθε καλοκαίρι πραγματοποιείται το εξαιρετικά επιτυχημένο Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας−, καθώς συχνά φιλοξενεί ενδιαφέρουσες εκθέσεις ζωγραφικής.
Για μια ματιά από ψηλά και πολλές φωτογραφίες, μπορείτε να ανεβείτε στο κάστρο, το οποίο αρχικά ήταν βυζαντινό και το κατασκεύασε εκ νέου τον 13ο αιώνα ο Γοδεφρείδος Α’ Βιλλεαρδουίνος, με Ενετούς και Τούρκους να βάζουν κι αυτοί το χεράκι τους στη συνέχεια. Μέσα στο κάστρο υπάρχει θεατράκι, στο οποίο πραγματοποιούνται παραστάσεις κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.
Η κεντρική πλατεία της πόλης είναι η… Κεντρική Πλατεία, όπως αποκαλούν οι ντόπιοι την Πλατεία Βασιλέως Γεωργίου Β´, ένα από τα δώδεκα(!) ονόματα που έχουν επιλέξει οι εκάστοτε δήμαρχοι τα τελευταία εκατό χρόνια. Ντόπιοι και επισκέπτες την πλημμυρίζουν −κάτι καθόλου εύκολο, μιας και είναι τεράστια−, κάνουν τα ψώνια τους, περπατάνε, ποδηλατούν ή πίνουν τον καφέ τους.
Η οδός Αριστομένους ξεκινά από εδώ, με το πεζοδρομημένο κομμάτι της να είναι γεμάτο εμπορικά καταστήματα αλλά και χώρους εστίασης, ενώ ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η Πλατεία Αμφείας, κοινώς τα Παπλωματάδικα, αφού κατά το παρελθόν υπήρχαν εκεί καταστήματα με τα αλήστου μνήμης είδη προικός.
Για όσους, πάλι, αγαπούν να ταξιδεύει το βλέμμα τους, η ατελείωτη παραλία της Καλαμάτας τούς περιμένει όλες τις ώρες της ημέρας, με έξτρα απόλαυση τον αγέρωχο Ταΰγετο στο βάθος.
Γενικότερα, όπου και να καθίσετε, μην παραλείψετε να δοκιμάσετε τα τοπικά προϊόντα: ξερά σύκα, σφέλα, λαλάγγια, τρομερές ελιές και λάδι, μέλι, σύγκλινο, γουρουνοπούλα – όλα τα αγαθά του Αβραάμ και του Ισαάκ είναι στη διάθεσή σας.
Δεύτερη ημέρα
Από την πρώτη στιγμή που διάβασα για την Αρχαία Μεσσήνη, ήθελα διακαώς να την επισκεφτώ, όπερ και εγένετο. Καθώς απέχει μόλις τριάντα χιλιόμετρα από την Καλαμάτα, νομίζω ότι αξίζει και με το παραπάνω μια βόλτα προς τα εκεί.
Την Αρχαία Μεσσήνη με τη σημερινή της μορφή τη χρωστάμε στον Πέτρο Θέμελη, τον σπουδαίο αρχαιολόγο που έπιασε το 1986 το νήμα της ανασκαφής από τον Αναστάσιο Ορλάνδο (1957-1975) και το άφησε στις 27 Οκτωβρίου 2023, για να αναπαυθεί αιώνια στη ρίζα μιας ελιάς, μέσα στον αρχαιολογικό χώρο.
«Όταν έφτασα στη Μεσσήνη, τρόμαξα με τον αχανή χώρο. Σκέφτηκα ότι δεν είναι δυνατό να σκάβω, όπως οι περισσότεροι αρχαιολόγοι του παρελθόντος, έναν μήνα τον χρόνο. Έτσι δεν επρόκειτο να τελειώσουμε ποτέ. Ένα έργο πρέπει να αναπτύσσεται και να γίνεται πρότζεκτ. Η Μεσσήνη είναι ένα από τα μεγαλύτερα έργα στην Ελλάδα, ανασκαφικό και αναστηλωτικό. Αν κοιτάξει κανείς όλα αυτά τα χρόνια πόσα εκατομμύρια ευρώ έχουμε πάρει, θα το καταλάβει.
Κάναμε υποδομές, αποστραγγίσαμε τον χώρο, που είναι γεμάτος υπόγεια κανάλια. Από την άλλη, δεν θέλαμε να έχει σκόρπιες πέτρες διαλυμένες από τα μνημεία, όπως κάποιες ρομαντικές εποχές που έφταναν οι ντιλετάντι και έβλεπαν άνθη, λουλούδια και ένα κιονόκρανο και τα ζωγράφιζαν. Καταστρέφονται τα αρχαία μέσα σε αυτό το ρομαντικό πνεύμα, το οποίο είναι κατ' ουσίαν ένα τέλμα. Ξεπεράστηκε αυτή η εποχή», είχε πει χαρακτηριστικά στη LiFO.
Η επίσκεψη στην Αρχαία Μεσσήνη απαιτεί χρόνο, κατάλληλα παπούτσια, αντηλιακό, καπέλο και νερό – ενημερώνω για να έχω τη συνείδησή μου ήσυχη. Η αρχαία πόλη −που κάποιοι τη συγκρίνουν με την Πομπηία− είναι από τις πιο καλοδιατηρημένες της αρχαιότητας, καθώς δεν καταστράφηκε ποτέ, ούτε χτίστηκε μεταγενέστερα καινούργια πόλη «πάνω» της.
Ιδρύθηκε από τον Θηβαίο στρατηγό Επαμεινώνδα το 369 π.Χ., είναι χτισμένη σύμφωνα με το Ιπποδάμειο σύστημα και άκμασε τον 3ο και τον 2ο αιώνα π.Χ. Οι ανασκαφές, οι οποίες βρίσκονται ακόμα σε εξέλιξη, έχουν αποκαλύψει γύρω στο 1/3 της πόλης και το αποτέλεσμα, που εκτείνεται σε 400 στρέμματα, είναι μεγαλειώδες.
Περπατήστε στο αρχαιολογικό πάρκο έτοιμοι να αντικρίσετε ένα πλήθος εντυπωσιακών μνημείων, τα οποία συναντάμε και στο έργο του Παυσανία: ένα από τα μεγαλύτερα θέατρα του αρχαίου κόσμου, η Κρήνη της Αρσινόης, το Βουλευτήριο, το Εκκλησιαστήριο, το Γυμνάσιο και το τεράστιο στάδιο, το Ασκληπιείο, το Ιερό της Αρτέμιδας, οι οχυρώσεις και το Πρόπυλο είναι μερικά από όσα πρόκειται να δείτε.
Στο ταπεινό διώροφο μουσείο, που χτίστηκε σύμφωνα με τις οδηγίες του αρχιτέκτονα, αρχαιολόγου και ανασκαφέα του Ασκληπιείου, Αναστασίου Ορλάνδου, στεγάζονται τα ευρήματα των διαχρονικών ανασκαφών στην Αρχαία Μεσσήνη, που ξεκίνησαν το 1895 από τον Θεμιστοκλή Σοφούλη.
Σε περίπτωση, πάλι, που κάνει πολλή ζέστη και προτιμάτε να κάνετε καμιά βουτιά, η «χορταστική» αμμουδιά της Καλαμάτας είναι μια καλή λύση: κατά τόπους οργανωμένη, κατά τόπους ελεύθερη και με άπειρα καταστήματα σε όλο της το μήκος.
Για όσους ωστόσο αναζητούν κάτι ξεχωριστό, όλοι οι δρόμοι οδηγούν στις Κιτριές, το γραφικό ψαροχώρι που επί τουρκοκρατίας υπήρξε η έδρα του Μπέη της Μάνης – ο σχετικός πύργος γκρεμίστηκε από τον σεισμό του 1944, σώζεται όμως η παρακείμενη εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης (1730), που είναι και το παλαιότερο κτίσμα του χωριού.
Μια μικρή τιρκουάζ παραλία με βότσαλα και κάμποσες «δυνατές» ψαροταβέρνες είναι σοβαρός λόγος για να οδηγήσετε είκοσι λεπτάκια. Εξάλλου, κάτι ήξερε και ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης.
