Αξέχαστες στιγμές από ένα ταξίδι στην Κεντρική Αμερική
Η πιο μοντέρνα βιβλιοθήκη (που δεν κλείνει ποτέ), ένα ξημέρωμα στην κορυφή του κόσμου, μια πράσινη λίμνη, μια καθολική εκκλησία όπου λατρεύονται οι θεοί των Μάγια και ένα σεβίτσε από όρχεις ταύρου (που θέλουμε να ξεχάσουμε).
Γουατεμάλα, Ονδούρα, Ελ Σαλβαδόρ, Μπελίζ. Ήταν ένα ταξίδι στην Κεντρική Αμερική που στήσαμε μόνοι μας, με βασικούς προορισμούς όλους τους αρχαιολογικούς χώρους με μνημεία των Μάγια, σε μια κυκλική πορεία που ξεκίνησε από την Πόλη της Γουατεμάλας και κατέληξε πάλι εκεί. Το ταξίδι αποδείχτηκε πολύ πιο ενδιαφέρον από αυτό που περιμέναμε, με εξαιρετικό φαγητό, ατελείωτες διαδρομές μέσα σε τροπικά δάση, φυτείες καφέ, μπανάνας και καρδάμωμου, σε πόλεις στις οποίες ζουν μόνο Μάγια, με απίστευτα σκηνικά σε λίμνες, σε μέρη με απογόνους σκλάβων που σήμερα αποτελούν μια πολύ ιδιαίτερη, όμορφη φυλή, με snorkeling σε υφάλους με τροπικά ψάρια ανάμεσα σε καρχαρίες, με κάθοδο σε σπηλιές εκατομμυρίων χρόνων και βόλτες σε σκοτεινά νερά με σαμπρέλες, εργαστήρια όπου φτιάχνουν ρούμι, σοκολάτα, γλυκά με φρούτα, σε υπαίθρια πανηγύρια με πονεμένα τραγούδια που μοιάζουν με σκυλάδικα, σε αγορές με φρούτα, λαχανικά και μαγικά μαντζούνια, σε πάγκους με παπούσας (ένα από τα καλύτερα street food που έχω φάει), σε καταφύγια σπάνιων ορχιδεών, σε μια τελετή μύησης των Μάγια (υποδέχονταν μια Αμερικανίδα ανθρωπολόγο στη φυλή). Ζήσαμε πολλά, που δεν είναι εύκολο να μεταφερθούν. Αυτές είναι μερικές εντυπωσιακές στιγμές που θυμάμαι, κοιτάζοντας ξανά τις φωτογραφίες:
Μια πράσινη λίμνη στη ζούγκλα του Ελ Σαλβαδόρ
Με τις συνεχείς επισκέψεις σε χωριά, κωμοπόλεις και αρχαιολογικούς χώρους, καθημερινά, και διαδρομές εκατοντάδων χιλιομέτρων που σου επιτρέπουν μόνο ολιγόωρες στάσεις, είναι δύσκολο να θυμάσαι τα μέρη που έχεις δει, ακόμα και αν είναι μόλις χθεσινά (ευτυχώς που έχεις τις φωτογραφίες στο κινητό). Το Σουτσιτλάν είναι μια όμορφη πόλη, θεωρείται από τις πιο όμορφες του Ελ Σαλβαδόρ, αλλά η μόνη ανάμνηση που έχω από αυτή είναι η εικόνα της πράσινης λίμνης (επίσης Σουτσιτλάν), που είναι και από τις πιο έντονες του ταξιδιού. Λίγο πριν ξεσπάσει μια δυνατή μπόρα, κι ενώ ετοιμαζόμασταν να φύγουμε από την πόλη, ο Μάριο μάς οδήγησε στην ταράτσα ενός μαγαζιού που αποκάλυπτε μια εντυπωσιακή πανοραμική θέα στη λίμνη· απίστευτο τοπίο, στο βάθος τα σύννεφα να σκεπάζουν απειλητικά μια ανοιχτοπράσινη λωρίδα που διασχίζει σαν φίδι τη ζούγκλα, πουλιά που πετούν σε σμήνη και χάνονται στα δέντρα, μπουμπουνητά, κρωξίματα παπαγάλων, ήχοι από ζώα που αναζητούν το τελευταίο γεύμα της μέρας. Χρειάζεται λίγη ώρα για να συνειδητοποιήσεις ότι είναι νερό σκεπασμένο με πιστία (Pistia stratiotes), το υδρόβιο φυτό που είναι δημοφιλές στην Ευρώπη για επιφάνειες ανοιχτών ενυδρείων και καλλιέργεια σε γυάλες, κι ότι αυτό είναι καταστροφικό για τη λίμνη. Τέλος πάντων, αφού μάθαμε ότι την εποχή που ανθίζουν τα νούφαρα και τα υδρόβια φυτά η λίμνη είναι μια οπτασία, o Μάριο μάς είπε ότι η Σουτσιτλάν δεν είναι φυσική λίμνη, αλλά μια τεχνητή δεξαμενή νερού, η οποία δημιουργήθηκε τη δεκαετία του ’70 από την κατασκευή του υδροηλεκτρικού φράγματος Cerrón Grande.
Η μεγαλύτερη υδάτινη λεκάνη γλυκού νερού του Ελ Σαλβαδόρ, που τροφοδοτείται από δύο μεγάλα ποτάμια, είναι (από μακριά) από τα πιο όμορφα μέρη της Κεντρικής Αμερικής, αλλά και από τα πιο μολυσμένα, γιατί εκεί καταλήγουν έως και τέσσερα εκατομμύρια κιλά περιττωμάτων τον μήνα. Παρότι είναι γεμάτη πλαστικά μπουκάλια, κονσέρβες, πράσινη λάσπη και τοξικές ουσίες, όπως το κυανιούχο εντομοκτόνο Dierldrin (που είναι απαγορευμένο εδώ και 25 χρόνια), βαρέα μέταλλα, κολοβακτηρίδια και τοξικά φύκια, η λίμνη είναι υδροβιότοπος που έχει χαρακτηριστεί «Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά» (Important Bird Area-IBA) από την οργάνωση BirdLife International και φιλοξενεί πολλά είδη. Στο μεταξύ, σουτσιτλάν στη γλώσσα Νουάτλ σημαίνει «τόπος με λουλούδια». Από την ταράτσα που στεκόμαστε είναι η πιο όμορφη λίμνη έχουμε δει ποτέ. Ευτυχώς, δεν μπορούμε να τη μυρίσουμε.
Η πιο μοντέρνα βιβλιοθήκη του κόσμου
Τη στιγμή που μπαίνουμε στο Σαν Σαλβαδόρ γιορτάζουν μια εθνική επέτειο· εκπρόσωποι της πολιτικής ηγεσίας είναι ντυμένοι λες και πρόκειται να παραλάβουν Όσκαρ (η μοναδική γυναίκα φοράει ροζ τουίντ ταγιέρ και λευκό καπέλο με τεράστιο γείσο) και μπροστά τους είναι παραταγμένα όλα τα σώματα του στρατού με διαφορετικές στολές, φιλαρμονική, πλήθος κόσμου. Ακολουθεί grande παρέλαση με ορχήστρες που παίζουν εμβατήρια και μαζορέτες που χορεύουν μπροστά από το παλάτι, ο κόσμος παρακολουθεί καταγράφοντας ταυτόχρονα την παρέλαση με τα κινητά του, παραταγμένος στα πεζοδρόμια με μια αφύσικη τάξη. Ξαφνικά πιάνει βροχή, κατακλυσμός, η πομπή διαλύεται και όλοι τρέχουν να κρυφτούν κάτω από υπόστεγα. Για να προστατευτούμε μπαίνουμε στην Εθνική Βιβλιοθήκη που μοιάζει με φουτουριστικό κρουαζιερόπλοιο – ο Μάριο έχει φαγωθεί να τη δούμε Ο-ΠΩΣ-ΔΗ-ΠΟ-ΤΕ γιατί είναι το καμάρι της χώρας.
Η Εθνική Βιβλιοθήκη του Ελ Σαλβαδόρ, γνωστή ως BINAES, είναι στα αλήθεια μια τεράστια έκπληξη. Χτισμένη ακριβώς απέναντι από τον καθεδρικό ναό και το παλάτι, δύο κλασικά αποικιακά μνημεία, δίνει στο κέντρο της πρωτεύουσας μια γεύση από το μέλλον – είναι ένα κτίριο που μοιάζει ουρανοκατέβατο από κάθε άποψη. Η κοπέλα που ήρθε εθελοντικά να μας ξεναγήσει μάς ενημερώνει ότι είναι ανοιχτή 24 ώρες το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα, και ότι τα ξημερώματα του Σαββάτου η αίθουσα της επιστημονικής φαντασίας έχει νεαρόκοσμο που παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια. Κάθε όροφος της βιβλιοθήκης –εφτά συνολικά– έχει τη δική του ταυτότητα και, πέρα από όλα τα κλασικά, υπάρχουν ολόκληρες αίθουσες αφιερωμένες στην ποπ κουλτούρα, με κόμικς παλιά και σύγχρονα, άπειρα manga και παραρτήματα αφιερωμένα στο «Game of Thrones», το «Star Wars», τον «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών», το «Naruto», αλλά και παιδικοί χώροι με Lego και αφήγηση παραμυθιών, προσομοιωτές πτήσης, δωμάτια εικονικής πραγματικότητας και makerspaces για ρομποτική, συν μια τεράστια ποικιλία βιβλίων για το design, τη μουσική, το σινεμά, τη μόδα. Είναι περιττό να πω πόσο ζήλεψα. Το πιο εντυπωσιακό απ’ όλα ήταν το παράρτημα για τους ανθρώπους με προβλήματα όρασης, το οποίο, εκτός από άπειρους τίτλους σε κώδικα μπράιγ, είχε πάτωμα με ειδική σήμανση για να μπορούν να περιηγηθούν εύκολα και ειδικές συσκευές που σκανάρουν τα κείμενα οποιουδήποτε βιβλίου και τα διαβάζουν φωναχτά.
Κι επειδή οι άνθρωποι του Ελ Σαλβαδόρ επενδύουν πραγματικά στο μέλλον, έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στα παιδιά και τους εφήβους: ένας ολόκληρος όροφος είναι αφιερωμένος στον «Μικρό Πρίγκιπα» και στο δημιουργικό παιχνίδι, ενώ οι έφηβοι βρίσκουν τον δικό τους χώρο σε θεματικά δωμάτια εμπνευσμένα από τον κόσμο της Marvel, του Harry Potter και άλλων αγαπημένων sagas. Στον τελευταίο όροφο, με θέα στην πόλη, φιλοξενούνται εκθέσεις τέχνης και ένα εστιατόριο, ώστε η βιβλιοθήκη να λειτουργεί και ως σημείο κοινωνικής συνάντησης.
Σύμφωνα με τον Μάριο, η λειτουργία της BINAES έχει αλλάξει εντελώς την εικόνα του ιστορικού κέντρου, μιας περιοχής που για χρόνια θεωρούνταν επικίνδυνη και παραμελημένη. Τα εγκαίνιά της έγιναν τον Νοέμβριο του 2023, και τις πρώτες μέρες λειτουργίας της χιλιάδες επισκέπτες σχημάτιζαν ουρές δύο και τριών ωρών για να μπουν στο κτίριο.
Δύο ιδιαίτεροι καθολικοί ναοί με παγανιστικά στοιχεία των Μάγια
Πέμπτη πρωί, βορειοδυτικά, στο Ελ Κιτσέ, στα highlands της Γουατεμάλας. Στα δύο χιλιάδες μέτρα. Φτάνουμε στο Τσιτσικαστενάνγκο την ημέρα που είναι το μεγάλο υπαίθριο παζάρι της πόλης (που γίνεται και την Κυριακή), με πλήθος ντόπιου κόσμου (το 98,5% του πληθυσμού του δήμου είναι ιθαγενείς Μάγια Κιτσέ, πολλοί απ’ τους οποίους μιλάνε μόνο την αρχαία γλώσσα) αλλά και αρκετούς τουρίστες ξεροψημένους από τον ήλιο.
Η αγορά είναι πολύχρωμη και με πραγματικό ενδιαφέρον, γιατί εδώ υπάρχουν τα περισσότερα και τα καλύτερα χειροτεχνήματα που μπορείς να συναντήσεις σε ολόκληρη τη χώρα: υφαντά, κεντήματα με σκηνές από το «Popol Vuh», κεραμικά, απίθανες μάσκες που χρησιμοποιούνται στις παραδοσιακές παραστάσεις και περίτεχνα ξύλινα κουτιά, αλλά και φαρμακευτικά φυτά, λουλούδια, θυμιατά για τις ιερές τελετές και ρητίνες για να κάψεις, καρυκεύματα, κεριά, ασβεστόλιθος για την παρασκευή τορτίγιας, μυλόπετρες, εργαλεία κάθε είδους, γουρούνια, κότες. Το Τσιτσικαστενάνγκο είναι το σημαντικότερο σημείο συνάντησης των Κιτσέ στα highlands και θρησκευτικό κέντρο, γιατί εδώ βρίσκεται μια πολύ ξεχωριστή εκκλησία, ο Άγιος Θωμάς, που ξεπροβάλλει ανάμεσα στους πάγκους, στη νότια πλευρά της πλατείας. Οι Κιτσέ της περιοχής (που ονομάζονται Maxeňos) έχουν υιοθετήσει ένα δικό τους στυλ λατρείας, μπλέκοντας τις προκολομβιανές και τις καθολικές τελετουργίες, κάτι που δεν συναντάς πουθενά αλλού, τουλάχιστον τόσο ξεκάθαρα, και μάλιστα μέσα σε καθολικό ναό. Η εκκλησία του Αγίου Θωμά χτίστηκε το 1540 πάνω σε έναν ναό των Μάγια, χρησιμοποιώντας για βάση την πλατφόρμα με τα πέτρινα σκαλοπάτια που προϋπήρχε, οπότε έχει διπλή ιερότητα: τα σκαλιά εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται από τους ιερείς των Κιτσέ για τα τελετουργικά τους, καίγοντας θυμίαμα και κεριά· σε ειδικές περιπτώσεις καίνε ακόμα και ένα κοτόπουλο προς τιμήν των θεών. Κάθε ένα από τα 18 σκαλοπάτια που οδηγούν στην εκκλησία αντιστοιχεί σε έναν μήνα του ημερολογιακού έτους των Μάγια.
Η εκκλησία ξαναχτίστηκε τον 18ο αιώνα στη μορφή που είναι σήμερα, με δομή που διαφέρει από του κλασικού καθολικού ναού. Λέγεται ότι οι Κιτσέ πείστηκαν να φέρουν τους δικούς τους βωμούς και τα αντικείμενα λατρείας των θεών τους και να τα στήσουν μέσα στο κτίριο από τον ιερέα Φρανσίσκο Χιμένεθ, ο οποίος άρχισε να διαβάζει το ιερό τους βιβλίο, το «Popol Vuh», αντί για το Ευαγγέλιο (ο Χιμένεθ είναι αυτός που κατέγραψε τις προφορικές μαρτυρίες των Κιτσέ αποδίδοντας τη γλώσσα τους φωνητικά, με λατινικούς χαρακτήρες, και μετά μετέφρασε το κείμενο στα ισπανικά, κυκλοφορώντας την πρώτη δίγλωσση έκδοση του «Popol Vuh»). Όταν κατάφερε να μαζέψει τους Κιτσέ στην εκκλησία, δημιουργήθηκε ένα μοναδικό λατρευτικό υβρίδιο που συνδύαζε τον καθολικισμό και τα παγανιστικά στοιχεία των Μάγια, το οποίο συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Πριν μπεις στην εκκλησία, το έθιμο επιβάλλει να κάνεις προσφορές σε έναν βωμό μπροστά από το κτίριο, καίγοντας σε θυμιατά κοπάλ και στύρακα, δύο αρωματικές ρητίνες που γεμίζουν τον χώρο γύρω από τα πέτρινα σκαλιά με ζαλιστικές ευωδιές. Στον ναό μπαίνεις από την πλάγια πόρτα, γιατί η κύρια είσοδος προορίζεται για τους ηλικιωμένους, τους σαμάνους και τους ανώτερους εκκλησιαστικούς αξιωματούχους.
Η εικόνα που αντικρίζεις στο εσωτερικό της εκκλησίας είναι εντυπωσιακή: αποκαλύπτεται ένα σκηνικό ένθερμης λατρείας, με πιστούς να περπατούν γονατιστοί για να τοποθετήσουν κεριά σε χαμηλές πέτρινες πλατφόρμες, τιμώντας τους προγόνους τους και τους αγίους τους. Στον αέρα υπάρχει διάχυτος ένας βόμβος από μουρμουρητά και χαμηλόφωνες προσευχές, ενώ η ατμόσφαιρα με τους βωμούς στο κέντρο της εκκλησίας είναι παράξενα κατανυκτική. Οι πιστοί θεωρούν ότι οι ψυχές των νεκρών γεμίζουν ολόκληρο το κτίριο και η κάθε μία είναι εγκατεστημένη σε συγκεκριμένο σημείο της εκκλησίας: η θέση των αρχαίων προγόνων βρίσκεται κάτω από το κιγκλίδωμα του ιερού, ενώ οι πιο πρόσφατοι νεκροί βρίσκονται στη δυτική πλευρά του κλίτους. Εξίσου σημαντικοί γι’ αυτούς είναι και οι καθολικοί άγιοι, που χαίρουν της ίδιας τιμής και τους απευθύνονται αδιάκοπα με προσφορές από κεριά και αλκοόλ. Επίσης, υπάρχουν συγκεκριμένες περιοχές μέσα στην εκκλησία που χρησιμοποιούνται για την επίκληση ιδιαίτερων τύπων ευλογιών, όπως για τα παιδιά, τα ταξίδια, τον γάμο, τη σοδειά ή την αρρώστια, όπου βλέπεις τοποθετημένα κεριά, ροδοπέταλα και τσίτσα (το ρόφημα από τη ζύμωση καλαμποκιού που υπάρχει σε όλη την κεντρική και νότια Αμερική).
Στην άλλη πλευρά της πλατείας, σε ένα ύψωμα στο οποίο βρισκόταν επίσης ένας ναός των Μάγια, υπάρχει το παρεκκλήσι Ελ Καλβάριο (του Γολγοθά), μια μικρογραφία της εκκλησίας του Άγιου Θωμά, με τα σκαλοπάτια του να αποτελούν επίσης σκηνικό τελετών και καύσης θυμιαμάτων. Στο προαύλιο ένας σύγχρονος Κιτσέ ρίχνει αλάτι σε έναν βωμό φτιαγμένο από μικρά στρογγυλά κέικ, μπισκότα και κεριά, ενώ η οικογένειά του παρακολουθεί, απολαμβάνοντας παράλληλα την πανοραμική θέα στην πόλη που προσφέρει το σημείο και την πλούσια βλάστηση που περιβάλλει την εκκλησία. Η κατάσταση μέσα στην εκκλησία είναι εντελώς ιδιαίτερη, με τους ανθρώπους να προσεύχονται γονατιστοί μπροστά στο λιτό τέμπλο, με τους βωμούς με τα αφιερώματα στο κέντρο και ένα σκοτεινό δωμάτιο χωρίς παράθυρα, με αναμμένα κεριά και δοχεία με προσφορές σε ένα περιβάλλον επιβλητικό, εντελώς παγανιστικό.
Ένα πολύχρωμο νεκροταφείο φορτωμένο με συμβολισμούς
Το Τσιτσικαστενάνγκο δεν είναι τυχαία η πιο τουριστική πόλη της Γουατεμάλας, απαραίτητος προορισμός για ψαγμένους ταξιδιώτες και «καλυμμένους» τουρίστες (τουρίστες ντυμένοι με παραδοσιακά ρούχα που προσπαθούν να περάσουν για ντόπιοι). Εκτός από την αγορά και τις εκκλησίες έχει και ένα μοναδικό πολύχρωμο νεκροταφείο που είναι ένα αξιοθέατο αρκετά μακάβριο. Η αλήθεια είναι ότι στο σημείο που βρίσκεται, έξω από την πόλη, δεν πολυπάνε ξένοι, αλλά η εικόνα του είναι εντυπωσιακή, με τους τάφους σε παστέλ χρώματα να στολίζουν την πλαγιά του βουνού. Αυτό το πάθος των ντόπιων με τα χρώματα μπορεί να μοιάζει ασύμβατο με την απώλεια της ζωής για έναν ξένο, όμως, σύμφωνα με την παράδοση των Μάγια, το χρώμα τιμάει τους νεκρούς και βοηθάει τους ζωντανούς να αποδεχτούν την αναπόφευκτη φύση του θανάτου. Όλοι οι ναοί των Μάγια ήταν βαμμένοι με έντονα χρώματα, σομόν, ώχρα, κόκκινο, μπλε, πράσινο, ενώ τα παλ χρώματα των τάφων είναι φορτωμένα με συμβολισμούς: το λευκό συμβολίζει την αγνότητα· οι τάφοι των μητέρων βάφονται τιρκουάζ για προστασία· των παππούδων βάφονται κίτρινοι για να υποδηλώσουν ότι ο χρυσός ήλιος θα προστατεύει την ανθρωπότητα. Άλλοι τάφοι ξεφεύγουν από αυτό το πιο παραδοσιακό μοτίβο, βάφονται λαχανί, κόκκινο ή με το αγαπημένο χρώμα του εκλιπόντος. Στις αρχές Νοεμβρίου κάθε χρόνο οι οικογένειες ξαναβάφουν τους τάφους των αγαπημένων τους, για να είναι μεγαλοπρεπείς για την Ημέρα των Νεκρών. Ωστόσο, υπάρχει και μια λιγότερο λαμπερή πλευρά στο νεκροταφείο: ο Μάριο μας λέει ότι οι τάφοι νοικιάζονται και αν μια οικογένεια δεν καταφέρει να πληρώσει το ενοίκιο, το σώμα ξεθάβεται και μεταφέρεται σε ομαδικούς τάφους, κάτι που συμβαίνει κυρίως σε φτωχές οικογένειες.
Σύμφωνα με το «Popol Vuh», το ιερό κείμενο που καταγράφει τη δημιουργία της ανθρωπότητας σύμφωνα με την κοσμοθεωρία των Μάγια, οι νεκροί κατοικούν στον κάτω κόσμο, τη Σιμπάλμπα, όπου επικοινωνούν με τους ζωντανούς μέσω των ονείρων. Όμως η μετάβαση ενός ανθρώπου στη μετά θάνατον ζωή εξαρτάται από την τήρηση των σωστών ταφικών τελετουργιών. Αν ένα σώμα δεν ταφεί σωστά, μερικοί πιστεύουν ότι η ψυχή παγιδεύεται ανάμεσα στον κόσμο των ζωντανών και των νεκρών, και οι γραμμές επικοινωνίας διακόπτονται. Αυτή η πεποίθηση ταλαιπώρησε πολύ κόσμο κατά τη διάρκεια του 36χρονου εμφυλίου πολέμου της Γουατεμάλας (1960-1996), που στοίχισε τη ζωή σε περισσότερους από 150.000 ανθρώπους και του οποίου η κληρονομιά εξακολουθεί να βαραίνει τη συλλογική μνήμη της χώρας. Κατά τη σύντομη προεδρία του Ρίος Μοντ –ο οποίος αργότερα κατηγορήθηκε για γενοκτονία– οι Μάγια χαρακτηρίστηκαν «εχθροί» του κράτους και σφαγιάστηκαν άγρια. Πολλοί πετάχτηκαν σε ομαδικούς τάφους, χωρίς τις σωστές ταφικές τελετές, και οι οικογένειές τους δεν κατάφεραν ποτέ να τιμήσουν τα ανήσυχα πνεύματά τους. Όταν αυτοί οι ομαδικοί τάφοι ανακαλύπτονται, πραγματοποιούνται ειδικές τελετές για να σταλούν οι ψυχές με κάθε δόξα στη μεταθανάτια ζωή.
Ένα μοναδικό σεβίτσε από όρχεις ταύρου και μια σούπα με τα πόδια του
Το απόλυτο comfort food στο Τσιτσικαστενάνγκο είναι σούπα με μοσχαρίσιο πόδι (caldo de pata), ένα πιάτο που αγαπούν γενικά πολύ οι κάτοικοι της Γουατεμάλας. Ο ζωμός περιέχει φρέσκα λαχανικά και μπαχαρικά και η σούπα είναι πλούσια και γευστική, δεν θυμίζει καθόλου την ανάλογη των ελληνικών πατσατζίδικων. Αυτό όμως που είναι σπεσιαλιτέ της περιοχής είναι ένα σεβίτσε που και μόνο στην ιδέα μάς προκάλεσε ανατριχίλα: είναι φτιαγμένο από όρχεις ταύρου. Σύμφωνα με τον Μάριο, το ceviche de criadillas είναι εξίσου δροσιστικό και απολαυστικό με ένα σεβίτσε θαλασσινών και η γεύση του μοιάζει με «κάτι ανάμεσα σε σασίμι τόνου και ωμό χταπόδι». Αφού «ψηθούν» στην όξινη μαρινάδα, ο μάγειρας κόβει τους όρχεις σε φέτες ή μικρά κομμάτια και τους ανακατεύει με ψιλοκομμένα κρεμμύδια, τσίλι, κόλιανδρο και ντομάτα. Δεν μπήκα στον κόπο ούτε να το φωτογραφίσω.
Στο Λίβινγκστον, με μια παρέα Γκαρίφουνα που είδε για πρώτη φορά Έλληνες
Tο Λίβινγκστον δεν είναι νησί, είναι μια παραλιακή πόλη στην ανατολική ακτή της Γουατεμάλας, εκεί όπου ο ποταμός Ρίο Ντούλσε χύνεται στον Κόλπο της Ονδούρας, τόσο ξεκομμένη από την ενδοχώρα, ώστε οι κάτοικοί της χρησιμοποιούν τη λέξη «ηπειρωτικό» για οτιδήποτε είναι πέρα από τα όριά της. Το παράδοξο είναι ότι δεν υπάρχει δρόμος που να τη συνδέει με την υπόλοιπη χώρα, ο μόνος τρόπος για πας μέχρι εκεί είναι με πλοιάρια από το Πουέρτο Μπάριος ή τον Ρίο Ντούλτσε, ενώ υπάρχει και σύνδεση με το Πούντα Γκόρντα της Μπελίζ.
Οι ντόπιοι εδώ είναι ένα πολιτισμικό μωσαϊκό από Μάγια και Λαδίνος, αλλά το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων είναι Γκαρίφουνα, απόγονοι Αφρικανών σκλάβων δηλαδή, οι οποίοι δραπέτευσαν από ένα ναυάγιο ανοιχτά του νησιού Σεν Βινσέντ τον 17ο αιώνα, αναμείχθηκαν με τους ιθαγενείς Καρίβες –το έθνος που έδωσε το όνομά του στην Καραϊβική– και σχημάτισαν μια ξεχωριστή εθνότητα που διασκορπίστηκε στη συνέχεια στην Μπελίζ, τη Νικαράγουα, την Ονδούρα και εδώ, στην άκρη της Γουατεμάλας. Οι Γκαρίφουνα διατήρησαν τη γλώσσα, τη μουσική και τις αφρικανικές παραδόσεις τους, διαμορφώνοντας μια μοναδική ταυτότητα που φαίνεται στον χορό, στις γιορτές τους και στη γαστρονομία της περιοχής. Το πιάτο που ξεχωρίζει είναι μια πλούσια ψαρόσουπα-υπερπαραγωγή με ψαρικά και οστρακοειδή κάθε είδους, γάλα καρύδας και μπανάνες, που τη λένε topado και σερβίρεται ως πλήρες γεύμα σε τρία μέρη: ένα μπολ με τη σούπα, μια ολόκληρη τηγανητή παλομέτα, ψάρι πολύ συνηθισμένο στις ακτές της Καραϊβικής, και στο πλάι ζεστά ψωμάκια καρύδας και ρύζι με φασόλια. Πολύ χαρακτηριστικά και ιδιαίτερα είναι επίσης το μπανανόψωμο που το πουλάνε στον δρόμο με το κομμάτι και οι ταμάλες με μπανάνα. Και αστακός, πολύς αστακός, μαγειρεμένος με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Οι ταβέρνες της παραλίας ανταγωνίζονται για το ποια θα έχει την πιο πρωτότυπη συνταγή.
Για τον περισσότερο κόσμο που φτάνει μέχρι εδώ (συνήθως πηγαίνοντας στην Μπελίζ ή στον ποταμό για να παρατηρήσει την άγρια ζωή), το Λίβινγκστον δεν έχει κανένα ενδιαφέρον, πέρα από τα ξύλινα, ετοιμόρροπα σπίτια που είναι βαμμένα σε έντονα χρώματα, με τοιχογραφίες άγριων ζώων, και τους ντόπιους που το απόγευμα εκθέτουν τη ζωή τους κυριολεκτικά στον δρόμο. Δεν έχει λευκές παραλίες με γαλαζοπράσινα νερά –οι βουρκώδεις ακτές δεν προσφέρονται καν για κολύμπι–, δεν είναι τροπικός παράδεισος όπως το απέναντι Σαν Πέντρο, είναι, ωστόσο, μια ανθρώπινη πόλη με αργούς ρυθμούς, φιλικούς ανθρώπους και χαρούμενη, ρυθμική μουσική με λυπητερούς στίχους που ακούγεται παντού, κάθε ώρα της μέρας. Κανένας ταξιδιωτικός οδηγός δεν το προτείνει.
Κάνοντας βόλτα στα σοκάκια της πόλης αργά το απόγευμα, ανάμεσα σε σπίτια που δεν έχουν αυλές και οι άνθρωποι βγαίνουν και κάθονται μέσα στον δρόμο, συναντήσαμε μια ολόκληρη οικογένεια που μας καλησπέρισε και ενδιαφέρθηκε να μάθει από πού είμαστε. Όταν άκουσαν «Grecia», σηκώθηκαν όλοι όρθιοι και ήρθαν να μας χαιρετήσουν διά χειραψίας και να φωτογραφηθούν μαζί μας, από τον παππού και τη γιαγιά μέχρι τα παιδάκια. Ήταν η πρώτη φορά που έβλεπαν Έλληνες.
Ξημέρωμα στην κορυφή του κόσμου
Από όλες τις τοποθεσίες με ερείπια των Μάγια, το Τικάλ είναι η πιο μεγαλειώδης. Πέντε τεράστιοι ναοί και πυραμίδες από ασβεστόλιθο εμφανίζονται μέσα στη ζούγκλα, και γύρω τους, σκεπασμένα από χώμα και βλάστηση ή με φυτρωμένα πάνω τους ολόκληρα δέντρα, υπάρχουν χιλιάδες άλλα οικοδομήματα που αποτελούσαν κάποτε την αρχαία πόλη. Η περιοχή του Εθνικού Πάρκου Τικάλ, που εκτείνεται σε 576 τετραγωνικά χιλιόμετρα, είναι τεράστια, προστατευόμενη και γεμάτη άγρια ζωή· ζώα, πουλιά, έντομα, παράξενα φυτά και λουλούδια, που σημαίνει ότι και μόνο το περπάτημα ανάμεσα στα ερείπια γίνεται μια αξέχαστη εμπειρία. Γύρω από τα ερείπια ζουν 100 είδη θηλαστικών, 330 είδη πτηνών και περισσότερα από 2.000 είδη φυτών, ενώ κάποτε, από τον 4ο αιώνα π.Χ. μέχρι το 900 μ.Χ., άνθησε εδώ ένας πολιτισμός που παραμένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστος – μόνο το 2% της περιοχής έχει ανασκαφεί.
Η επίσκεψη σε αρχαίους οικισμούς των Μάγια είναι κορυφαία εμπειρία στο ταξίδι στη Γουατεμάλα, η χώρα βρίσκεται στην καρδιά του γεωγραφικού χώρου των αρχαίων Μάγια και φιλοξενεί περισσότερα ερείπια πόλεών τους από κάθε γειτονική χώρα. Ειδικά στο βόρειο Πετέν (στην επαρχία που υπάγεται και το Τικάλ), διάσπαρτα γύρω από τον Βιότοπο των Μάγια, υπάρχει ένα από τα μεγαλύτερα τμήματα δάσους που έχουν απομείνει βόρεια του Αμαζονίου.
Περπατώντας στα μονοπάτια κάτω από σκιές θεόρατων δέντρων, κουρτίνες από μακριά κλήματα που σου φέρνουν στο μυαλό τον Ταρζάν και χιλιάδες αερόφυτα, είναι αδύνατο να μη σκεφτείς κομμένα κεφάλια να κατρακυλούν στα σκαλιά του Ναού Ι, που είναι γνωστός ως Ναός του Ιαγουάρου, μια πυραμίδα 45 μέτρων που από κάτω μοιάζει με παγανιστική σκάλα προς τον ουρανό. Αν έχεις δει το Star Wars IV: A New Hope, η Μεγάλη Πλατεία όπου βρίσκεται ο ναός και οι ανώτεροι όροφοι των ναών που ξεπροβάλλουν μέσα από το πυκνό δάσος χρησιμοποιήθηκαν από τον Τζορτζ Λούκας ως σκηνικό για έναν εξωγήινο πλανήτη, χάρη στην απόκοσμη όψη τους.
«Οι ανθρωποθυσίες δεν ήταν τόσο συνηθισμένη πρακτική όσο νομίζουμε» μάς λέει ο ξεναγός με τα φτωχά αγγλικά του, «οι αρχιερείς πρόσφεραν “ζεστό αίμα” στους θεούς μόνο όταν έκριναν ότι ήταν απαραίτητο». Χτισμένο περίπου 30 χλμ. βορειοανατολικά της λίμνης Πετέν Ιτζά και των ποταμών της, το Τικάλ ήταν ιδιαίτερα ευάλωτο σε ξηρασίες και οι θυσίες γίνονταν όποτε ήταν ανάγκη να καλοπιάσουν τον θεό του νερού.
Είναι πολύ νωρίς το πρωί, πριν ακόμα ξημερώσει, όταν φτάνουμε στην ξύλινη σκαλωσιά του Ναού IV, έναν από τους ψηλότερους ναούς του κόσμου των Μάγια, με ύψος 70 μέτρα. Την ανεβαίνουμε μαζί με άλλα τριάντα άτομα, οι περισσότεροι ντόπιοι που έχουν έρθει οικογενειακώς για να δουν τα έργα των προγόνων τους. Η θέα από την κορυφή είναι συγκλονιστική, έχει αρχίσει να χαράζει και οι γύρω ναοί μοιάζουν να αιωρούνται πάνω από τη ζούγκλα. Η στιγμή είναι τόσο μαγική που δεν μιλάει κανείς. Όταν οι πρώτες ακτίνες του ήλιου αρχίζουν να αντανακλούν πάνω στις πέτρες, αρχίζουν να ακούγονται τα τραγούδια και οι ψαλμωδίες των ανθρώπων που ζουν μέσα στη ζούγκλα. Είναι η «φυλή της ανατολής». Συγκεντρώνονται σε μεγάλους αριθμούς στους βωμούς μπροστά από τις πυραμίδες, κάνουν προσφορές στους θεούς και τραγουδάνε ύμνους που ακούγονται παντού μέσα στην πρωινή γαλήνη. Ακολουθεί το τραγούδι των πουλιών, οι κραυγές των τουκάν και των παπαγάλων, και τα μακρινά ουρλιαχτά των πιθήκων που ξυπνούν και βγαίνουν μαζικά αναζητώντας το πρωινό τους.
