Σε κάποιες γωνιές των Βαλκανίων, όπου ο χρόνος μοιάζει να έχει σταματήσει, οι αιματηρές βεντέτες μεταξύ οικογενειών είναι καθημερινές, ο έρωτας ισούται με θάνατο, ενώ η γυναίκα αξίζει όσο μερικά ζώα. Τίποτα παραπάνω. Εκεί υπάρχει ένας άγραφος νόμος, το Κανούν, σκληρός, πατριαρχικός, αιματοβαμμένος. Ουσιαστικά, μια γυναίκα μπορεί να «γίνει» άντρας, αρκεί να απαρνηθεί για πάντα τη σεξουαλικότητά της.
Στην «Ορκισμένη» (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο), που τιμήθηκε με το βραβείο Ελίας Κανέτι, το σημαντικότερο λογοτεχνικό βραβείο της Βουλγαρίας, ενώ ετοιμάζεται και η κινηματογραφική μεταφορά της, η Rene Karabash (γεν. 1989) εστιάζει σ’ αυτόν τον «κώδικα τιμής» των «ορκισμένων παρθένων» – γυναικών που επιλέγουν να ζήσουν ως άνδρες για να γλιτώσουν από τους κοινωνικούς περιορισμούς. Με ποιητική αλλά ταυτόχρονα ωμή γλώσσα, η συγγραφέας υπογράφει ένα μυθιστόρημα που αντηχεί από τα βάθη των βαλκανικών βουνών ως τις πιο σύγχρονες φωνές της queer λογοτεχνίας.
Η ηρωίδα της, Μπεκιά, είναι ένα κορίτσι που θέλει απεγνωσμένα να γίνει ο γιος του πατέρα της, ο οποίος ήθελε το παιδί του να είναι αγόρι. Μέχρι πού μπορείς να φτάσεις όμως ώστε να μεταμορφωθείς σε γιο; Είναι αμαρτία ν’ αποφύγεις τον θάνατο; Είναι λάθος να δοθείς εξ ολοκλήρου στο πάθος με τίμημα τη ζωή ενός άλλου ανθρώπου;
«Η λογοτεχνία είναι η “σιωπηρή εξέγερση”που μπορεί να δρομολογήσει αλλαγές σε ιδέες και αντιλήψεις. Μπορείς να ανοίξεις το βιβλίο ως ένα είδος ανθρώπου και να το κλείσεις ως ένα άλλο».
Μέσα από μια δυνατή αφήγηση που παντρεύει το προσωπικό με το πολιτικό, η «Ορκισμένη» μιλά για την ταυτότητα, τον έρωτα και την ανάγκη να ορίσουμε μόνοι μας το πεπρωμένο μας. Πρόκειται για έναν queer, πειραματικό και συγκινητικό στοχασμό για την ομοφυλοφιλική αγάπη, την οικογένεια και την τιμή, από μια εντυπωσιακή λογοτεχνική φωνή των Βαλκανίων.Η Rene Karabash γράφει με ένταση και λυρισμό. Δεν εξωραΐζει αλλά παραδίδει μια ιστορία που μοιάζει βγαλμένη από άλλη εποχή, είναι όμως απολύτως σύγχρονη. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, αναφέρεται με ειλικρίνεια και θάρρος στις ρίζες της, στη συγγραφή και τη σημασία τού να ζεις αληθινά.

― Σε τι περιβάλλον μεγαλώσατε και τι θυμάστε από τα παιδικά σας χρόνια;
Μεγάλωσα σε ένα μικρό χωριό στα βόρεια της Βουλγαρίας. Η παιδική μου ηλικία ήταν γεμάτη ζωή και χαρά. Ατελείωτες μέρες και νύχτες στους δρόμους, αστεία παιχνίδια, κολύμπι στο ποτάμι, για φαγητό αγγούρια και καρπούζια, άλματα στο ποτάμι από τα βράχια και τα δέντρα, πιάσιμο πυγολαμπίδων, φασαριόζικες οικογενειακές συγκεντρώσεις (μπορείτε να φανταστείτε μια μεγάλη οικογένεια γεμάτη φωνές και γέλια και νόστιμο φαγητό στον κήπο). Ωστόσο, εκτός από αυτόν τον γεμάτο ζωή κόσμο, έγινα μάρτυρας και πολλών θανάτων. Είδα τη γέννηση των προβάτων αλλά και τη θανάτωσή τους. Ήμουν υποχρεωμένη να βοηθήσω τον πατέρα μου κατά τη διάρκεια αυτών των «τελετουργιών θυσίας». Για μένα ήταν σαν ένα αστείο παιχνίδι, αλλά κατά βάθος η ψυχή μου έκλαιγε, καθώς είμαι εξαιρετικά ευαίσθητη. Όταν μεγάλωσα, άρχισα να συνειδητοποιώ αυτό το «σιωπηρό τραυματικό ποτάμι» που κυλούσε κάτω από την επιφάνεια της παιδικής μου ηλικίας. Αλλά είμαι ευγνώμων γι’ αυτό, γιατί διαμόρφωσε την προσωπικότητά μου.

Rene Karabash,
Ορκισμένη, Μτφρ.: Σπύρος Ν. Παππάς, Εκδόσεις Μεταίχμιο
― Γιατί επιλέξατε να γράψετε με το ψευδώνυμο Rene Karabash και όχι με το όνομά σας, Ιρένα Ιβάνοβα;
Έχει να κάνει με τη γυναικεία πλευρά της οικογένειάς μου. Έχουμε αυτόν τον κανόνα στη Βουλγαρία: όταν μια γυναίκα παντρεύεται έναν άνδρα, παίρνει το οικογενειακό του όνομα και το όνομα της δικής της οικογένειας εξαφανίζεται. Πάντα ένιωθα συνδεδεμένη με τους προγόνους της μητέρας μου, καθώς έχω ακούσει πολλές ιστορίες για τις γιαγιάδες και τους παππούδες μου. Οι περισσότερες από αυτές τις ιστορίες αφορούσαν έναν περήφανο και δυνατό άνδρα, τον Καραμπάς, ο οποίος έδωσε το όνομά του στο οικογενειακό δέντρο της μητέρας μου. Αποφάσισα να αναστήσω το όνομά του και έτσι να φέρω πίσω τη γυναικεία μου δύναμη, αυτή που μου πήραν οι άνδρες της οικογένειάς μου. Δεν το είχα συνειδητοποιήσει πλήρως όταν επέλεξα το ψευδώνυμό μου, αλλά τώρα βλέπω καθαρά ότι ήταν μια πράξη εξέγερσης, επανασύνδεσης με τις ισχυρές μου ρίζες, από τις οποίες αντλώ τη δύναμή μου.
― Πόσο μεγάλο μέρος της ιστορίας βασίζεται σε γεγονότα ή σε έρευνα; Έχετε επισκεφθεί τα συγκεκριμένα χωριά ή έχετε μιλήσει με γυναίκες που ζουν έτσι;
Δεν έχω επισκεφθεί ποτέ αυτά τα χωριά και τις περιοχές της Αλβανίας. Έκανα πολύ σοβαρή έρευνα για τα μέρη και τις παραδόσεις εκεί, ειδικά για το Κανούν, αλλά αυτό που με βοήθησε πραγματικά να απεικονίσω στο βιβλίο μου αυτόν τον ιδιόμορφο και αυστηρό κόσμο ήταν το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσα στο χωριό μου. Η ζωή εκεί μοιάζει πολύ με τη ζωή στην Αλβανία. Στη Βουλγαρία δεν έχουμε το Κανούν, αλλά έχουμε άγραφους πατριαρχικούς νόμους που εξακολουθούν να υπάρχουν. Είμαστε πολύ πατριαρχική χώρα. Γι’ αυτό επέλεξα αυτό το αλβανικό ριζοσπαστικό θέμα, καθώς ήθελα να δείξω τα όρια στα οποία μπορεί να φτάσει αυτό το πρόβλημα για μια κοινωνία και για έναν άνθρωπο. Υπάρχουν πολλές σκηνές στην ιστορία που μου έχουν συμβεί προσωπικά και από τα σχόλια των αναγνωστών μου σε όλο τον κόσμο συνειδητοποιώ ότι αυτές οι σκηνές έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο μέσα στο μυθιστόρημα.

― Το βιβλίο φέρνει στο φως ζητήματα φύλου, ελευθερίας και παράδοσης. Πιστεύετε ότι η λογοτεχνία μπορεί να αλλάξει τις αντιλήψεις;
Σίγουρα. Για μένα, η λογοτεχνία είναι η «σιωπηρή εξέγερση» που μπορεί να δρομολογήσει αλλαγές σε ιδέες και αντιλήψεις. Μπορείς να ανοίξεις το βιβλίο ως ένα είδος ανθρώπου και να το κλείσεις ως ένα άλλο. Μου αρέσει να γράφω για το φύλο, την ελευθερία και την παράδοση, αλλά νομίζω ότι το μεγαλύτερο όπλο μου είναι ο βαθύς αισθησιασμός και ο συναισθηματικός κόσμος μέσα από τον οποίο πιάνω τον αναγνώστη και χαράζω το μονοπάτι αυτών των ιδεών.
― Πώς αντιδρά το κοινό στη Βουλγαρία ή σε άλλες χώρες;
Η αντίδραση είναι διαφορετική σε κάθε χώρα. Στη Βουλγαρία κανείς δεν μιλάει για το «queer στοιχείο» της ιστορίας, όχι επειδή είναι απαγορευμένο ή επειδή οι άνθρωποι προτιμούν να μη μιλούν γι’ αυτό, αλλά λόγω των υπόλοιπων βαθιών στρωμάτων του μυθιστορήματος. Μου αρέσει αυτό. Το προτιμώ. Νομίζω ότι αν κάποιος δώσει στο μυθιστόρημά μου την ταμπέλα «queer», θα στερήσει την ιστορία από το βάθος της, γιατί υπάρχουν τόσο πολλά υπερβατικά και σημαντικά θέματα που πρέπει να υπογραμμιστούν και να εξεταστούν. Θα ήθελα ο αναγνώστης να σκεφτεί πέρα από το σώμα και το φύλο και να δει τους χαρακτήρες μου ως ψυχές.
― Το βιβλίο θα γίνει ταινία. Συμμετέχετε στη διασκευή και την παραγωγή;
Τα γυρίσματα της ταινίας ξεκινούν τον Ιούνιο στην Αλβανία. Πρόκειται για συμπαραγωγή της Βουλγαρίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας, της Αλβανίας και της Ρουμανίας. Ο σκηνοθέτης της, Kostadin Bonev, μου έδωσε την απόλυτη ελευθερία να γράψω το σενάριο. Κερδίσαμε με αυτό πολλές επιχορηγήσεις από τα υπουργεία Πολιτισμού της Βουλγαρίας, της Ιταλίας και της Αλβανίας, πράγμα που σημαίνει ότι κάναμε σπουδαία δουλειά. Τα κάναμε όλα με τόση αγάπη και περιέργεια, δουλεύουμε με σπουδαίους, ταλαντούχους ηθοποιούς και συντελεστές και είμαι ευλογημένη που είμαι μέρος αυτού του εκπληκτικού ταξιδιού. Είμαι ευτυχής που είμαι μέρος αυτής της ομάδας που πίστεψε στις λέξεις μου και είδε τις δυνατότητες που είχε το μυθιστόρημα να εξελιχθεί στη μεγάλη οθόνη.
― Τι θα θέλατε να κρατήσει ο αναγνώστης μετά την ολοκλήρωση του βιβλίου;
Την αίσθηση της ελευθερίας και της αγάπης. Την ιδέα ότι εμείς επιλέγουμε τα μονοπάτια της ζωής μας και ότι αυτά τα μονοπάτια θα πρέπει πάντα να μας οδηγούν σε μέρη όπου η καρδιά μας χτυπά στον ρυθμό του Θεού.
― Γράφετε για να εξηγήσετε ή να κατανοήσετε;
Γράφω για να καταλάβω και, κάνοντάς το, ο αναγνώστης καταλαβαίνει μαζί μου. Μου αρέσει να αφήνω κάποιες νύξεις και κενά, ώστε ο αναγνώστης να έχει την ελευθερία να γίνει συν-συγγραφέας της ιστορίας, να φανταστεί και να μαντέψει τα κομμάτια του παζλ που λείπουν. Έτσι εμπλέκεται στην ιστορία, έρχεται πιο κοντά στους χαρακτήρες και η ιστορία αρχίζει να επηρεάζει τη δική της ή τη δική του ζωή.
― Τι σας εμπνέει περισσότερο, η ομορφιά ή το τραύμα;
Νομίζω ότι μου αρέσει να δίνω φως στα όμορφα κομμάτια του τραύματος. Όπως γνωρίζουμε, το φως είναι αδύνατο να υπάρξει χωρίς το σκοτάδι. Βλέπω το ίδιο στη ζωή μας − τα τραύματα μάς διαμορφώνουν και μόνο αντιμετωπίζοντάς τα μπορούμε να φτάσουμε στο φως και να σταματήσουμε να είμαστε υπό την κυριαρχία του παρελθόντος.
― Τι σημαίνει για σας «ελευθερία»; Πώς την έχετε βιώσει προσωπικά ή πώς σας την έχουν στερήσει;
Νομίζω ότι κανείς δεν μπορεί να μας στερήσει την ελευθερία μας. Εσύ είσαι αυτός που μπορεί να αφήσει κάποιους ανθρώπους ή προβλήματα να σε υποδουλώσουν. Η ελευθερία είναι μια κατάσταση του μυαλού και εξαρτάται από τα όρια που έχεις μέσα σου και τα οποία αφήνεις να περάσουν οι άλλοι. Συχνά όμως φαίνεται ότι είμαστε φυλακισμένοι στο περιβάλλον μας και πρέπει να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να δούμε τη ζωή μας και τα όριά μας από απόσταση. Αυτό κάνει η πρωταγωνίστριά μου, η Μπεκιά, όταν φεύγει για τη Βουλγαρία και αφήνει τη «φυλακή» των αλβανικών Άλπεων. Χρειάζεται αυτήν τη φυσική και ψυχολογική απόσταση για να καταλάβει τη ζωή της, τις επιλογές που έχει κάνει και τις συνέπειές τους.
― Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Την αγάπη. Σε όλες τις θεϊκές μορφές της.
Tο Σάββατο 10 Μαΐου 2025, στις 9 μ.μ., η συγγραφέας Rene Karabash θα βρίσκεται στην 21η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, (εγκαταστάσεις HELEXPO, Περίπτερο 14, Αίθουσα «Cosmos») και θα συνομιλήσει με την κριτικό βιβλίου Φανή Χατζή.