Υπάρχει κίνδυνος ενός παγκόσμιου πολέμου από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία;
Ο βασικός λόγος που οι ΗΠΑ παραμένουν επιφυλακτικές ως προς το είδος της βοήθειας προς την Ουκρανία, είναι ακριβώς ο φόβος της κλιμάκωσης - ότι δηλαδή η Ρωσία μπορεί να επιτεθεί στρατιωτικά σε χώρες του ΝΑΤΟ («οριζόντια κλιμάκωση») ή να χρησιμοποιήσει χημικά ή πυρηνικά όπλα στην Ουκρανία («κάθετη κλιμάκωση»). Οποιαδήποτε από τις δύο εκδοχές θα οδηγούσε σχεδόν σίγουρα το ΝΑΤΟ σε άμεση σύγκρουση με τη Ρωσία, και ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν έχει ορκιστεί να αποφύγει τον «Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο».
Δηλαδή τα πυρηνικά όπλα είναι «στο τραπέζι» για τις μεγάλες δυνάμεις;
Την ημέρα που εισέβαλε η Ρωσία στην Ουκρανία, ο Πούτιν απείλησε τις ξένες δυνάμεις που σκέφτονταν να επέμβουν με άμεσες συνέπειες «τέτοιες που δεν έχετε δει ποτέ σε ολόκληρη την ιστορία σας». Και τα κρατικά μέσα ενημέρωσης στη Ρωσία φαντασιώνονται τρομακτικά πυρηνικά χτυπήματα κατά της Δύσης.
Πόσο πιθανή είναι η χρήση πυρηνικού οπλοστασίου;
Προς το παρόν, όμως, η Αμερική καθησυχάζει ότι δεν υπάρχει καμία ένδειξη πως η Ρωσία έχει θέσει τις πυρηνικές της δυνάμεις σε υψηλότερο συναγερμό. Ουάσινγκτον και Κρεμλίνο εξακολουθούν να ανταλλάσσουν πληροφορίες σχετικά με τα πυρηνικά τους όπλα μεγάλου βεληνεκούς. Την 1η Αυγούστου ο Μπάιντεν κάλεσε τη Ρωσία να επανεκκινήσουν τις συνομιλίες για τον έλεγχο των εξοπλισμών.
Άρα να μην ανησυχούμε για την ώρα;
Οι απόψεις διίστανται. Κάποιοι αναλυτές λένε πως οι ΗΠΑ σκοπίμως παρέχουν στους Ουκρανούς ικανοποιητική υποστήριξη για την άμυνά τους, αλλά δεν τους δίνουν εξοπλισμό που θα έκαναν τη Ρωσία να πει «ως εδώ και μη παρέκει». Άλλοι πάλι προειδοποιούν ότι η Ρωσία είναι πιθανότερο να κλιμακώσει τις επιθέσεις από το να αποδεχθεί μια οποιαδήποτε ήττα. Το think tank "Rand Corporation", που συνδέεται στενά με το Πεντάγωνο, λέει ότι η Ρωσία έχει αχρησιμοποίητες στρατιωτικές δυνατότητες. Όσο η Δύση βοηθά την Ουκρανία, τόσο η Ρωσία θα ανεβάζει στροφές. «Δεν υπάρχει σταθερή ισορροπία. Βρισκόμαστε σε μια αργά κινούμενη, σταδιακή κλιμάκωση».
Και ως πού μπορεί να φτάσει η κλιμάκωση των «πυρηνικών» δυνάμεων;
Η ιστορία του Ψυχρού Πολέμου δείχνει ότι οι χώρες μπορούν να προχωρήσουν σε «πόλεμο δι' αντιπροσώπων» (Prοxy War) δηλαδή σε σύγκρουση μεταξύ δύο κρατών, χωρίς άμεση εμπλοκή των εχθρικών πυρηνικών δυνάμεων. Σε αυτή την περίπτωση ο πόλεμος περιλαμβάνει απειλές αλλά όχι χρήση πυρηνικού οπλοστασίου. Π.χ Ρωσία και Κίνα υποστήριξαν το Βόρειο Βιετνάμ εναντίον των ΗΠΑ τη δεκαετία του 1970 και οι ΗΠΑ εξόπλισαν τους Αφγανούς μουτζαχεντίν για να πλήξουν τη Σοβιετική Ένωση τη δεκαετία του 1980.
Σε ποιες περιπτώσεις μπορεί ο Πούτιν να «πατήσει το κουμπί;»
Το δόγμα της Ρωσίας προβλέπει τέσσερα σενάρια για τη χρήση πυρηνικών όπλων:
1) ανίχνευση επίθεσης με βαλλιστικούς πυραύλους εναντίον της Ρωσίας ή των συμμάχων της
2) επίθεση εναντίον τους με πυρηνικά ή άλλα όπλα μαζικής καταστροφής
3) ενέργειες που απειλούν τα συστήματα διοίκησης και ελέγχου των πυρηνικών της και
4) επίθεση εναντίον της Ρωσικής Ομοσπονδίας με τη χρήση συμβατικών όπλων «όταν κινδυνεύει η ίδια η ύπαρξη του κράτους».
Υπάρχει κίνδυνος για κάτι από τα παραπάνω;
Εκ πρώτης όψεως, ο εξοπλισμός που παίρνει η Ουκρανία από τη Δύση, ούτε που πλησιάζει αυτές τις κόκκινες γραμμές. Ωστόσο, η έννοια της υπαρξιακής απειλής είναι ελαστική. Ο Πούτιν έχει χαρακτηρίσει την Ουκρανία ως «ζήτημα ζωής και θανάτου». Έχει επίσης αφήσει να εννοηθεί ότι οποιαδήποτε επίθεση στην Κριμαία, την οποία η Ρωσία προσάρτησε το 2014, θα ήταν εξίσου σοβαρή (και αν η Ρωσία προσαρτήσει επίσημα περισσότερα ουκρανικά εδάφη, η προσπάθεια ανάκτησής τους μπορεί να γίνει πιο επικίνδυνη). Άλλοι αναρωτιούνται, τι γίνεται τώρα που ο Πούτιν ταυτίζει τον εαυτό του με το κράτος, και κάθε κίνδυνος για το καθεστώς του θεωρείται υπαρξιακή απειλή για τη Ρωσία...
Επομένως, σε ποια ενδεχόμενα μπορεί να κλιμακωθεί ο πόλεμος;
Μία πρόσφατη ανάλυση, παρουσιάζει τέσσερα σενάρια οριζόντιας κλιμάκωσης. Το πρώτο χαρακτηρίζεται ως «Διαδρομή 0» επειδή το σπιράλ κλιμάκωσης μπορεί να έχει ήδη ξεκινήσει: η Ρωσία είναι βέβαιο ότι θα απαντήσει στις βαριές στρατιωτικές και οικονομικές απώλειες που έχει υποστεί, αν όχι τώρα, τότε εν ευθέτω χρόνω. Επόμενο σενάριο είναι μια προληπτική επίθεση από τη Ρωσία, αν θεωρήσει ότι το ΝΑΤΟ πρόκειται να επέμβει άμεσα, αφού αναπτύξει πυραυλικά συστήματα κοντά στα ρωσικά σύνορα, ας πούμε. Τρίτο σενάριο είναι το χτύπημα στρατιωτικών γραμμών ανεφοδιασμού που υποστηρίζουν την Ουκρανία και τέταρτο «μια δραματική αύξηση της εσωτερικής, οικονομικής και πολιτικής αστάθειας στη Ρωσία».
Πώς μπορεί να χτυπήσει η Ρωσία;
Κατά πάσα πιθανότητα, τα αντίποινα της Ρωσίας θα ξεκινούσαν στα «κρυφά» - π.χ. μέσω κυβερνοεπιθέσεων, σαμποτάζ, δολοφονιών ή άλλων δράσεων. Το σενάριο της προληπτικού χτυπήματος είναι πιο πιθανό να προκαλέσει στρατιωτική επίθεση, ίσως ακόμη και πυρηνικό πλήγμα, σημειώνει ο Economist. Τα σενάρια μπορεί να επικαλύπτονται και «όλα είναι πιο επικίνδυνα εάν η Ρωσία νιώσει ότι χάνει».
Επομένως τι μπορούμε να περιμένουμε από τη Ρωσία;
Στην πραγματικότητα, κανείς δεν γνωρίζει πού βρίσκονται οι κόκκινες γραμμές του Πούτιν. Ίσως ούτε και ο ίδιος δεν ξέρει. Η Αμερική έχει σταματήσει να μιλάει για βοήθεια στην Ουκρανία «για να κερδίσει» ή για αποδυνάμωση της Ρωσίας. Αντ' αυτών, κάνει λόγο για διασφάλιση πως η Ουκρανία δεν θα χάσει. Οι ΗΠΑ λένε ότι θέλουν «μια δημοκρατική, ανεξάρτητη, κυρίαρχη και ευημερούσα Ουκρανία» αλλά δεν υιοθετούν το αίτημα της Ουκρανίας για την επιστροφή όλων των χαμένων εδαφών.
Άρα αλλάζουν ρητορική και οι ΗΠΑ..,
Σε ένα άρθρο του στους New York Times τον Μάιο ο πρόεδρος Μπάιντεν απαρίθμησε τα πράγματα που «η Αμερική δεν θα έκανε»: Δεν θα προσπαθούσε να ανατρέψει τον Πούτιν. Δεν θα έστελνε στρατεύματα στην Ουκρανία ούτε θα πολεμούσε εναντίον της Ρωσίας. Δεν θα ενθάρρυνε ούτε θα επέτρεπε στην Ουκρανία να χτυπήσει τη Ρωσία. Ούτε θα «παρέτεινε τον πόλεμο μόνο και μόνο για να προκαλέσει πλήγματα στη Ρωσία».
Ποιο είναι το πιο «προσγειωμένο σενάριο»;
Σκόπιμα ή όχι, η πολιτική του κ. Μπάιντεν είναι πιθανό να οδηγήσει σε έναν μακροχρόνιο πόλεμο ή πατ όπως είναι και η ορολογία στο σκάκι, για μία παρτίδα που δεν κερδίζει κανείς. Αυτό ενέχει τον κίνδυνο να υπονομευθεί η ενότητα και την αντοχή των δυτικών χωρών, αν οι ψηφοφόροι εξεγερθούν κατά του στασιμοπληθωρισμού, των ενεργειακών ελλείψεων ή ακόμα και του κόστους για την υποστήριξη της Ουκρανίας, εκτιμά ο Economist. «Αυτό μπορεί, φυσικά, να είναι το σχέδιο του κ. Πούτιν.» Η απογοήτευση και η αβεβαιότητα είναι στη φύση της πυρηνικής αποτροπής: η Αμερική αποφεύγει να επέμβει άμεσα και η Ρωσία δεν τολμά να χτυπήσει το ΝΑΤΟ.
