«Οι ετήσιες επιθεωρήσεις στην Ώρα»: Ο δημοσιογράφος Εμμανουήλ Ροΐδης

ροΐδης Facebook Twitter
Ο Ροΐδης ήταν πολύγλωσσος. Η ικανότητά του να διαβάζει σε πολλές γλώσσες του εξασφάλιζε πρόσβαση σε πολλές εφημερίδες του ευρωπαϊκού χώρου και σε τηλεγραφήματα πρακτορείων.
0



Ο ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΡΟΪΔΗΣ
δεν είναι μόνο ο συγγραφέας της Πάπισσας Ιωάννας, της Ψυχολογίας Συριανού συζύγου και των άλλων αριστουργημάτων που μας κληροδότησε η συγγραφική του τέχνη και η αισθητική του, που είναι κυρίως η αισθητική της γλώσσας του. Είναι και ο δημοσιογράφος αλλά και ο χρονογράφος, δηλαδή ο στυλίστας δημοσιογράφος που αναγνωρίζεται ως ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους στις απαρχές της σύγχρονης δημοσιογραφικής αφήγησης στις ελληνικές εφημερίδες.

Την τέχνη αυτή μπορούμε να απολαύσουμε, (όσοι από τους happy few πλέον αναγνώστες έχουμε πρόσβαση στη ροϊδική γλώσσα) στην έκδοση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, όπου συγκεντρώνονται οι ετήσιες ανασκοπήσεις που έγραφε ο Ροΐδης για λογαριασμό της τρικουπικής εφημερίδας «Ώρα».

Για πρώτη φορά συγκεντρώνονται σε έναν τόμο και οι δώδεκα ανασκοπήσεις ή επιθεωρήσεις που είχε γράψει ο Ροΐδης για την «Ώρα», καθώς μερικές είχαν παραληφθεί από την έκδοση των Απάντων του συγγραφέα, τα οποία είχε επιμεληθεί ο Άλκης Αγγέλου για τον εκδοτικό οίκο Ερμής στα τέλη της δεκαετίας του 1970.

Ο Εμμανουήλ Ροΐδης είναι δεμένος με την Εθνική Βιβλιοθήκη και την ιστορία της. Υπήρξε πέντε φορές έφορος, συνολικά δεκαέξι χρόνια, στο διάστημα από το 1880 έως το 1903. Η πιο μακρά θητεία του ήταν η τελευταία, από το 1897 έως το 1903.

Είχε διοριστεί από την κυβέρνηση του Δημητρίου Ράλλη, που είχε αναλάβει μετά την εθνική καταστροφή του λεγόμενου ατυχούς ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897, και διατηρήθηκε στη θέση του και από τις επόμενες κυβερνήσεις, όπως μαθαίνουμε από το προλογικό σημείωμα του Σταύρου Ζουμπουλάκη, προέδρου του σημερινού Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης.

Ως τρικουπικός, ο Ροΐδης διοριζόταν στη Βιβλιοθήκη από τις κυβερνήσεις Τρικούπη και παυόταν από τις κυβερνήσεις του Θεόδωρου Δηλιγιάννη ‒ και μία φορά από την κυβέρνηση του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου. Συνταξιοδοτήθηκε από τον Εθνική Βιβλιοθήκη, αλλά δεν πρόλαβε να χαρεί τη συνταξιοδότησή του, αφού πέθανε στις 7 Ιανουαρίου 1904 σε ηλικία 68 ετών. Είχε γεννηθεί το 1836.

Είναι καταπληκτικό το πολιτικό κριτήριο και αισθητήριο του Ροΐδη. Οι πολιτικές αναλύσεις του, ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύει τις σχέσεις συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων εκπλήσσουν τον σημερινό αναγνώστη, ακόμα κι αυτόν που έχει μια στοιχειώδη γνώση της ιστορίας του τέλους του δέκατου ένατου αιώνα.

Από το 1879 έως και το 1890, στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο της «Ώρας» ο Εμμανουήλ Ροΐδης δημοσίευε ανελλιπώς την «επιθεώρηση» της προηγούμενης χρονιάς, δηλαδή έκανε την ανασκόπηση της τρέχουσας επικαιρότητας, όπως θα λέγαμε σήμερα. Οι επιθεωρήσεις αυτές, που ακολουθούσαν τη μορφή της long form δημοσιογραφίας, όπως πολλά κείμενα στο διεθνή Τύπο της εποχής, είχαν διμερή μορφή: το πρώτο μέρος αφιερωνόταν στην επισκόπηση των διεθνών γεγονότων και το δεύτερο στην επισκόπηση των εσωτερικών, των ελληνικών, πάντοτε όμως στην αλληλεπίδρασή τους.

Είναι καταπληκτικό το πολιτικό κριτήριο και αισθητήριο του Ροΐδη. Οι πολιτικές αναλύσεις του, ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύει τις σχέσεις συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων εκπλήσσουν τον σημερινό αναγνώστη, ακόμα κι αυτόν που έχει μια στοιχειώδη γνώση της ιστορίας του τέλους του δέκατου ένατου αιώνα. Αλλά και οι αναγνώστες που δεν έχουν γνώση της Ιστορίας μπορούν να παρακολουθήσουν τις επισκοπήσεις του Ροΐδη, τα πρόσωπα, τα γεγονότα, τα συμβάντα και τα επεισόδια, χάρη στις πλούσιες σημειώσεις των επιμελητών του τόμου Λάμπρου Βαρελά και Σωτήρη Τσέλικα.

roidis
Εμμανουήλ Δ. Ροΐδης, Οι ετήσιες επιθεωρήσεις στην Ώρα, 1878-1889,
Επιμέλεια: Λάμπρος Βαρελάς, Σωτήρης Τσέλικας, Πρόλογος: Σταύρος Ζουμπουλάκης, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, Σελ. 376

Ο Ροΐδης ήταν πολύγλωσσος. Η ικανότητά του να διαβάζει σε πολλές γλώσσες του εξασφάλιζε πρόσβαση σε πολλές εφημερίδες του ευρωπαϊκού χώρου και σε τηλεγραφήματα πρακτορείων.

Είναι απίστευτο το εύρος της ενημέρωσής του. Αλλά εκείνο που έχει σημασία είναι ο τρόπος με τον οποίο συνθέτει γεγονότα σε διαφορετικές περιοχές, ας πούμε τις αγροτικές αναταραχές στην Ιρλανδία με την παρουσία των Γάλλων στην Τυνησία και τις επαναστατικές απόπειρες στην Ερζεγοβίνη. Η πολυγλωσσία τού εξασφάλιζε όχι μόνο ενημέρωση αλλά και τις διαφορετικές οπτικές, τόσο τις πολιτικές όσο και τις δημοσιογραφικές, δηλαδή τον τρόπο αφήγησης.

Στο επίμετρο των Λάμπρου Βαρελά και Σωτήρη Τσέλικα, που κλείνει τον τόμο, οι επιθεωρήσεις εξετάζονται κυρίως μέσα από το πώς παρουσιάζονται τα ιστορικά γεγονότα σ’ αυτές και πόσο «τρικουπικός» είναι ο Ροΐδης.

Θα ήταν όμως ενδιαφέρον να εξεταζόταν και ο ίδιος ο δημοσιογραφικός λόγος, δηλαδή πού ανήκει ο Ροΐδης ως δημοσιογράφος. Μπορούμε να πούμε ότι δύο είναι τα κυρίαρχα μοντέλα δημοσιογραφικής αφήγησης αυτή την εποχή: το αγγλικό, που στηρίζεται στα γεγονότα, στα facts, και το γαλλικό, που στηρίζεται στα σχόλια, στην άποψη, στο στυλ.

Μην ξεχνάμε ότι η λέξη «δημοσιογράφος» εμφανίζεται στην ελληνική γλώσσα το 1826 ως απόδοση του γαλλικού «publiciste», που σημαίνει αυτόν ο οποίος εκφράζει απόψεις για τα δημόσια πράγματα. Ο Ροΐδης κατορθώνει να συνδυάσει τα δύο μοντέλα: παρουσιάζει τα γεγονότα και τα σχολιάζει με στυλ.

Ας δούμε πώς αρχίζει, για παράδειγμα, η επισκόπηση για το 1878 που δημοσιεύεται την Πρωτοχρονιά του 1879: «Αν υποθέσωμεν αληθεύον το σαιξπήρειον απόφθεγμα all’s well that ends well, το χθες εκπνεύσαν έτος πρέπει εξ άπαντος να συναριθμηθή μεταξύ των συνηγορούντων υπέρ της αιρέσεως των αισιοδόξων».

Χάρη στο χιούμορ και την ειρωνεία ‒δηλαδή τα χαρακτηριστικά που λατρεύουμε και στην πεζογραφία του Ροΐδη‒, χάρη στον ρεαλισμό και στον πραγματισμό, που με τίποτα δεν μπορεί να θεωρηθεί «ενδοτισμός», αυτά τα κείμενα των ανασκοπήσεων μοιάζουν πολύ μοντέρνα.

Στην ανασκόπηση του 1889 ο Ροΐδης αναφέρεται στον γάμο του διαδόχου Κωνσταντίνου με τη Σοφία της Πρωσίας, που τον θεωρεί το αξιολογότερο εσωτερικό γεγονός του έτους. Μας λέει ότι η «χαριτόβρυτος ηγεμονίς» κατέκτησε τους Έλληνες με την αγαθότητα και την προσήνειά της. Μας πληροφορεί επίσης ότι για πρώτη φορά σε μια πόλη, στην Αθήνα, συγκεντρώθηκαν τόσο πολλές εστεμμένες κεφαλές και τόσο πολλοί υψηλοί ξένοι.

Αλλά ο πραγματισμός του Ροΐδη δεν χαϊδεύει τον ενθουσιασμό που νιώθουν οι Έλληνες για τον γάμο. «Ουδέν σημαίνουσι», γράφει, οι δυναστικές συγγένειες και τίποτα δεν έχει η Ελλάδα να ελπίζει από τον κραταιό άνακτα της Γερμανίας. Πράγμα το οποίο αποδείχτηκε πανηγυρικά τα επόμενα χρόνια.

Δυστυχώς, η γλώσσα δημιουργεί μια τεράστια απόσταση. Κάνει τα κείμενα των επιθεωρήσεων να φαίνονται μακρινά και απόμακρα, αλλά αυτό, βεβαίως, δεν είναι ούτε θέμα ούτε πρόβλημα του… Εμμανουήλ Ροΐδη.

Η έκδοση αυτή μας θυμίζει, πάντως, ότι στην πεντηκονταετία 1873-1920 είναι μεγάλος ο αριθμός των συγγραφέων-δημοσιογράφων που στελεχώνουν τις συντακτικές ομάδες των αθηναϊκών εφημερίδων: Παπαδιαμάντης, Ροΐδης, Κονδυλάκης, Μητσάκης, Νιρβάνας, Μωραϊτίδης, Παλαμάς, Μωραϊτίνης, Δροσίνης, Καρκαβίτσας, Ξενόπουλος… Όλοι αυτοί δεν παράγουν μόνο λογοτεχνικό έργο. Παράγουν και δημοσιογραφικό, που σήμερα όμως μπορεί να διαβαστεί και ως λογοτεχνία.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Οι πολύτιμες εκδόσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος

Βιβλίο / Οι πολύτιμες εκδόσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος

Τρία καλαίσθητα τομίδια για τον Γιώργο Ιωάννου, τον Τ.Κ. Παπατσώνη και τον Διονύσιο Σολωμό, ως συνέχεια του κύκλου εκδηλώσεων «Λόγος», δίνουν το εξαιρετικό στίγμα των νέων εκδόσεων της Εθνικής μας Βιβλιοθήκης, πάντα με τη φροντίδα του εφόρου της Σταύρου Ζουμπουλάκη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Αλέξης Πολίτης: «Η λογοτεχνία μας βρισκόταν σε διάσταση με την πραγματικότητα»

Βιβλίο / Αλέξης Πολίτης: «Η λογοτεχνία μας βρισκόταν σε διάσταση με την πραγματικότητα»

Ο συγγραφέας του βιβλίου «Η ρομαντική λογοτεχνία στο εθνικό κράτος 1830-1880» μιλά στη LiFO για την έρευνά του και την προσπάθεια των Ελλήνων λογοτεχνών της εποχής εκείνης να δημιουργήσουν έναν ψεύτικο κόσμο
ΕΥΗ ΜΑΛΛΙΑΡΟΥ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT
Νίκος Μάντης «Το χιόνι του καλοκαιριού»

Το πίσω ράφι / Για τις απουσίες που μας κάνουν αργούς στα αισθήματα

Καλοκαίρι στην Πελοπόννησο, στη σκιά της δεκαετίας του ’80: ένα πληγωμένο παιδί, μια μητέρα που επιστρέφει αλλαγμένη και μυστικά που βαραίνουν τη σιωπή των ενηλίκων - αυτά ξετυλίγει ο Νίκος Α. Μαντής στο πρώτο του μυθιστόρημα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Νέα βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος του χρόνου, και κάποιες επανεκδόσεις

Fall Preview 2025 / 13 βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος της χρονιάς

Ο πάντα επίκαιρος Καβάφης, νέα, σύγχρονα και παλιότερα ονόματα της λογοτεχνικής σκηνής και κάποιες ξεχωριστές επανεκδόσεις που δικαίως θα διεκδικήσουν χώρο στη βιβλιοθήκη όλων, βιβλιόφιλων και μη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Εμανουέλ Καρέρ «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα»

Το πίσω ράφι / Ένα επτασφράγιστο μυστικό που προκάλεσε αμηχανία και πάταγο

Προκλητικός, ωμός, συχνά σοκαριστικός, ο Εμανουέλ Καρέρ εξερευνά στο «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα» το οικογενειακό του παρελθόν, φέρνοντας σε δύσκολη θέση ακόμα και τα πιο κοντινά του πρόσωπα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Αναγνώσεις / Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Πώς ήταν η ζωή στην αρχαία Αίγυπτο; Ένας Αμερικανός αρχαιολόγος περιγράφει το 24ωρο των ανθρώπων κάθε ιδιότητας και κοινωνικής τάξης στις Θήβες της αρχαίας Αιγύπτου μέσα από ιστορίες που θα μπορούσαν να είναι αληθινές.
THE LIFO TEAM