«Οι ετήσιες επιθεωρήσεις στην Ώρα»: Ο δημοσιογράφος Εμμανουήλ Ροΐδης

ροΐδης Facebook Twitter
Ο Ροΐδης ήταν πολύγλωσσος. Η ικανότητά του να διαβάζει σε πολλές γλώσσες του εξασφάλιζε πρόσβαση σε πολλές εφημερίδες του ευρωπαϊκού χώρου και σε τηλεγραφήματα πρακτορείων.
0



Ο ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΡΟΪΔΗΣ
δεν είναι μόνο ο συγγραφέας της Πάπισσας Ιωάννας, της Ψυχολογίας Συριανού συζύγου και των άλλων αριστουργημάτων που μας κληροδότησε η συγγραφική του τέχνη και η αισθητική του, που είναι κυρίως η αισθητική της γλώσσας του. Είναι και ο δημοσιογράφος αλλά και ο χρονογράφος, δηλαδή ο στυλίστας δημοσιογράφος που αναγνωρίζεται ως ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους στις απαρχές της σύγχρονης δημοσιογραφικής αφήγησης στις ελληνικές εφημερίδες.

Την τέχνη αυτή μπορούμε να απολαύσουμε, (όσοι από τους happy few πλέον αναγνώστες έχουμε πρόσβαση στη ροϊδική γλώσσα) στην έκδοση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, όπου συγκεντρώνονται οι ετήσιες ανασκοπήσεις που έγραφε ο Ροΐδης για λογαριασμό της τρικουπικής εφημερίδας «Ώρα».

Για πρώτη φορά συγκεντρώνονται σε έναν τόμο και οι δώδεκα ανασκοπήσεις ή επιθεωρήσεις που είχε γράψει ο Ροΐδης για την «Ώρα», καθώς μερικές είχαν παραληφθεί από την έκδοση των Απάντων του συγγραφέα, τα οποία είχε επιμεληθεί ο Άλκης Αγγέλου για τον εκδοτικό οίκο Ερμής στα τέλη της δεκαετίας του 1970.

Ο Εμμανουήλ Ροΐδης είναι δεμένος με την Εθνική Βιβλιοθήκη και την ιστορία της. Υπήρξε πέντε φορές έφορος, συνολικά δεκαέξι χρόνια, στο διάστημα από το 1880 έως το 1903. Η πιο μακρά θητεία του ήταν η τελευταία, από το 1897 έως το 1903.

Είχε διοριστεί από την κυβέρνηση του Δημητρίου Ράλλη, που είχε αναλάβει μετά την εθνική καταστροφή του λεγόμενου ατυχούς ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897, και διατηρήθηκε στη θέση του και από τις επόμενες κυβερνήσεις, όπως μαθαίνουμε από το προλογικό σημείωμα του Σταύρου Ζουμπουλάκη, προέδρου του σημερινού Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης.

Ως τρικουπικός, ο Ροΐδης διοριζόταν στη Βιβλιοθήκη από τις κυβερνήσεις Τρικούπη και παυόταν από τις κυβερνήσεις του Θεόδωρου Δηλιγιάννη ‒ και μία φορά από την κυβέρνηση του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου. Συνταξιοδοτήθηκε από τον Εθνική Βιβλιοθήκη, αλλά δεν πρόλαβε να χαρεί τη συνταξιοδότησή του, αφού πέθανε στις 7 Ιανουαρίου 1904 σε ηλικία 68 ετών. Είχε γεννηθεί το 1836.

Είναι καταπληκτικό το πολιτικό κριτήριο και αισθητήριο του Ροΐδη. Οι πολιτικές αναλύσεις του, ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύει τις σχέσεις συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων εκπλήσσουν τον σημερινό αναγνώστη, ακόμα κι αυτόν που έχει μια στοιχειώδη γνώση της ιστορίας του τέλους του δέκατου ένατου αιώνα.

Από το 1879 έως και το 1890, στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο της «Ώρας» ο Εμμανουήλ Ροΐδης δημοσίευε ανελλιπώς την «επιθεώρηση» της προηγούμενης χρονιάς, δηλαδή έκανε την ανασκόπηση της τρέχουσας επικαιρότητας, όπως θα λέγαμε σήμερα. Οι επιθεωρήσεις αυτές, που ακολουθούσαν τη μορφή της long form δημοσιογραφίας, όπως πολλά κείμενα στο διεθνή Τύπο της εποχής, είχαν διμερή μορφή: το πρώτο μέρος αφιερωνόταν στην επισκόπηση των διεθνών γεγονότων και το δεύτερο στην επισκόπηση των εσωτερικών, των ελληνικών, πάντοτε όμως στην αλληλεπίδρασή τους.

Είναι καταπληκτικό το πολιτικό κριτήριο και αισθητήριο του Ροΐδη. Οι πολιτικές αναλύσεις του, ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύει τις σχέσεις συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων εκπλήσσουν τον σημερινό αναγνώστη, ακόμα κι αυτόν που έχει μια στοιχειώδη γνώση της ιστορίας του τέλους του δέκατου ένατου αιώνα. Αλλά και οι αναγνώστες που δεν έχουν γνώση της Ιστορίας μπορούν να παρακολουθήσουν τις επισκοπήσεις του Ροΐδη, τα πρόσωπα, τα γεγονότα, τα συμβάντα και τα επεισόδια, χάρη στις πλούσιες σημειώσεις των επιμελητών του τόμου Λάμπρου Βαρελά και Σωτήρη Τσέλικα.

roidis
Εμμανουήλ Δ. Ροΐδης, Οι ετήσιες επιθεωρήσεις στην Ώρα, 1878-1889,
Επιμέλεια: Λάμπρος Βαρελάς, Σωτήρης Τσέλικας, Πρόλογος: Σταύρος Ζουμπουλάκης, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, Σελ. 376

Ο Ροΐδης ήταν πολύγλωσσος. Η ικανότητά του να διαβάζει σε πολλές γλώσσες του εξασφάλιζε πρόσβαση σε πολλές εφημερίδες του ευρωπαϊκού χώρου και σε τηλεγραφήματα πρακτορείων.

Είναι απίστευτο το εύρος της ενημέρωσής του. Αλλά εκείνο που έχει σημασία είναι ο τρόπος με τον οποίο συνθέτει γεγονότα σε διαφορετικές περιοχές, ας πούμε τις αγροτικές αναταραχές στην Ιρλανδία με την παρουσία των Γάλλων στην Τυνησία και τις επαναστατικές απόπειρες στην Ερζεγοβίνη. Η πολυγλωσσία τού εξασφάλιζε όχι μόνο ενημέρωση αλλά και τις διαφορετικές οπτικές, τόσο τις πολιτικές όσο και τις δημοσιογραφικές, δηλαδή τον τρόπο αφήγησης.

Στο επίμετρο των Λάμπρου Βαρελά και Σωτήρη Τσέλικα, που κλείνει τον τόμο, οι επιθεωρήσεις εξετάζονται κυρίως μέσα από το πώς παρουσιάζονται τα ιστορικά γεγονότα σ’ αυτές και πόσο «τρικουπικός» είναι ο Ροΐδης.

Θα ήταν όμως ενδιαφέρον να εξεταζόταν και ο ίδιος ο δημοσιογραφικός λόγος, δηλαδή πού ανήκει ο Ροΐδης ως δημοσιογράφος. Μπορούμε να πούμε ότι δύο είναι τα κυρίαρχα μοντέλα δημοσιογραφικής αφήγησης αυτή την εποχή: το αγγλικό, που στηρίζεται στα γεγονότα, στα facts, και το γαλλικό, που στηρίζεται στα σχόλια, στην άποψη, στο στυλ.

Μην ξεχνάμε ότι η λέξη «δημοσιογράφος» εμφανίζεται στην ελληνική γλώσσα το 1826 ως απόδοση του γαλλικού «publiciste», που σημαίνει αυτόν ο οποίος εκφράζει απόψεις για τα δημόσια πράγματα. Ο Ροΐδης κατορθώνει να συνδυάσει τα δύο μοντέλα: παρουσιάζει τα γεγονότα και τα σχολιάζει με στυλ.

Ας δούμε πώς αρχίζει, για παράδειγμα, η επισκόπηση για το 1878 που δημοσιεύεται την Πρωτοχρονιά του 1879: «Αν υποθέσωμεν αληθεύον το σαιξπήρειον απόφθεγμα all’s well that ends well, το χθες εκπνεύσαν έτος πρέπει εξ άπαντος να συναριθμηθή μεταξύ των συνηγορούντων υπέρ της αιρέσεως των αισιοδόξων».

Χάρη στο χιούμορ και την ειρωνεία ‒δηλαδή τα χαρακτηριστικά που λατρεύουμε και στην πεζογραφία του Ροΐδη‒, χάρη στον ρεαλισμό και στον πραγματισμό, που με τίποτα δεν μπορεί να θεωρηθεί «ενδοτισμός», αυτά τα κείμενα των ανασκοπήσεων μοιάζουν πολύ μοντέρνα.

Στην ανασκόπηση του 1889 ο Ροΐδης αναφέρεται στον γάμο του διαδόχου Κωνσταντίνου με τη Σοφία της Πρωσίας, που τον θεωρεί το αξιολογότερο εσωτερικό γεγονός του έτους. Μας λέει ότι η «χαριτόβρυτος ηγεμονίς» κατέκτησε τους Έλληνες με την αγαθότητα και την προσήνειά της. Μας πληροφορεί επίσης ότι για πρώτη φορά σε μια πόλη, στην Αθήνα, συγκεντρώθηκαν τόσο πολλές εστεμμένες κεφαλές και τόσο πολλοί υψηλοί ξένοι.

Αλλά ο πραγματισμός του Ροΐδη δεν χαϊδεύει τον ενθουσιασμό που νιώθουν οι Έλληνες για τον γάμο. «Ουδέν σημαίνουσι», γράφει, οι δυναστικές συγγένειες και τίποτα δεν έχει η Ελλάδα να ελπίζει από τον κραταιό άνακτα της Γερμανίας. Πράγμα το οποίο αποδείχτηκε πανηγυρικά τα επόμενα χρόνια.

Δυστυχώς, η γλώσσα δημιουργεί μια τεράστια απόσταση. Κάνει τα κείμενα των επιθεωρήσεων να φαίνονται μακρινά και απόμακρα, αλλά αυτό, βεβαίως, δεν είναι ούτε θέμα ούτε πρόβλημα του… Εμμανουήλ Ροΐδη.

Η έκδοση αυτή μας θυμίζει, πάντως, ότι στην πεντηκονταετία 1873-1920 είναι μεγάλος ο αριθμός των συγγραφέων-δημοσιογράφων που στελεχώνουν τις συντακτικές ομάδες των αθηναϊκών εφημερίδων: Παπαδιαμάντης, Ροΐδης, Κονδυλάκης, Μητσάκης, Νιρβάνας, Μωραϊτίδης, Παλαμάς, Μωραϊτίνης, Δροσίνης, Καρκαβίτσας, Ξενόπουλος… Όλοι αυτοί δεν παράγουν μόνο λογοτεχνικό έργο. Παράγουν και δημοσιογραφικό, που σήμερα όμως μπορεί να διαβαστεί και ως λογοτεχνία.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Οι πολύτιμες εκδόσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος

Βιβλίο / Οι πολύτιμες εκδόσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος

Τρία καλαίσθητα τομίδια για τον Γιώργο Ιωάννου, τον Τ.Κ. Παπατσώνη και τον Διονύσιο Σολωμό, ως συνέχεια του κύκλου εκδηλώσεων «Λόγος», δίνουν το εξαιρετικό στίγμα των νέων εκδόσεων της Εθνικής μας Βιβλιοθήκης, πάντα με τη φροντίδα του εφόρου της Σταύρου Ζουμπουλάκη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Αλέξης Πολίτης: «Η λογοτεχνία μας βρισκόταν σε διάσταση με την πραγματικότητα»

Βιβλίο / Αλέξης Πολίτης: «Η λογοτεχνία μας βρισκόταν σε διάσταση με την πραγματικότητα»

Ο συγγραφέας του βιβλίου «Η ρομαντική λογοτεχνία στο εθνικό κράτος 1830-1880» μιλά στη LiFO για την έρευνά του και την προσπάθεια των Ελλήνων λογοτεχνών της εποχής εκείνης να δημιουργήσουν έναν ψεύτικο κόσμο
ΕΥΗ ΜΑΛΛΙΑΡΟΥ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΕΠΕΞ Γυναικείες φωνές από διαφορετικά μέρη του κόσμου

Βιβλίο / Από τη Μαλαισία μέχρι το Μεξικό: 5 νέα βιλία που αξίζει να διαβάσετε

5 συγγραφείς από διαφορετικά σημεία του πλανήτη χαράζουν νέους δρόμους στη λογοτεχνία. Ανάμεσά τους, η Τζόχα Αλχάρθι που κέρδισε το Booker και η βραβευμένη με Πούλιτζερ Κριστίνα Ριβέρα Γκάρσα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Αρχαιολογία / Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Η διακεκριμένη ιστορικός Mary Beard στο βιβλίο της «Οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες. Οι ηγεμόνες του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου», παρουσιάζει τη ζωή και το έργο των αυτοκρατόρων μέσα από ανεκδοτολογικές αφηγήσεις και συναρπαστικές λεπτομέρειες, που θυμίζουν απολαυστικό μυθιστόρημα. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια εστιάζει στον ρόλο των δούλων, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στη σεξουαλική ζωή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
M. HULOT
Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Βιβλίο / Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Από την Αμοργό ως την Αλεξανδρούπολη και από την Ξάνθη ως τη Μυτιλήνη, τα μικρά βιβλιοπωλεία αποκτούν για πρώτη φορά συλλογική φωνή. Βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ