Η συνομιλήτριά μου είναι το «Πρωινό Άστρο» στη «Μικρή εγκυκλοπαίδεια υποκοριστικών» του Γιάννη Ρίτσου. Το έγραψε για εκείνη όταν γεννήθηκε. Σ' ένα σημείο λέει στο κοριτσάκι του:
«Δύσκολα είναι, κοριτσάκι, στην αρχή. Τι να πεις, δεν ξέρεις. Δύσκολα είναι στην αρχή. Γιατί δεν είναι, κοριτσάκι, να μάθεις μόνο εκείνο που είσαι, εκείνο που έχεις γίνει. Είναι να γίνεις ό,τι ζητάει η ευτυχία του κόσμου, είναι να φτιάχνεις, κοριτσάκι, την ευτυχία του κόσμου. Άλλη χαρά δεν είναι πιο μεγάλη, απ' τη χαρά που δίνεις. Να το θυμάσαι, κοριτσάκι».
Η Έρη Ρίτσου, το μοναχοπαίδι του Ρίτσου και της γιατρού Φαλίτσας Γεωργιάδη, που υπήρξε φύλακας-άγγελος παιδιών και μεγάλων στη Σάμο, δεν το ξέχασε, το θυμάται πάντα.
Με εφηβική ορμή και πάθος συμμετέχει σε όποια κινητοποίηση βρίσκεται απέναντι στη μαυρίλα και την αδικία.
Είναι γελαστή, ευφυής, ζεστή, επικοινωνιακή, με χιούμορ και αυτοσαρκασμό κι έχει κρατήσει από τους γονείς της τη βαθιά αγάπη τους για τον άνθρωπο.
Το «ποιητής» δεν ήταν δουλειά και δεν αισθανόμουν καλά ξέροντας πως οι πατεράδες όλων των άλλων παιδιών είχαν πραγματικές δουλειές, ενώ ο δικός μου απλώς κάτι έγραφε που σχεδόν κανένας στο Καρλόβασι δεν είχε διαβάσει – και, εν πάση περιπτώσει, αυτό που έκανε ΔΕΝ ήταν δουλειά!
Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία, εργάστηκε στην Eθνική Tράπεζα, έκανε μια κόρη, τη Λητώ, πολλούς φίλους και ζει στο νησί της, γράφοντας βιβλία για μεγάλους και ανήσυχα παιδιά και φροντίζοντας 60 γάτες κι έναν σκύλο.
«Ο τόπος όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα –λέει– είναι ο παράδεισός μου, είναι το καταφύγιό μου, είναι το μέρος όπου βρίσκονται όλες οι αναμνήσεις των παιδικών και εφηβικών μου χρόνων. Η μάνα μου, που σαν γιατρός γνώριζε πάρα πολλούς ανθρώπους εδώ, και μάλιστα στις δύσκολες ώρες τους αγαπούσε πολύ τους χωρικούς, έλεγε πως είναι οι πιο αγνοί, φιλότιμοι και περήφανοι άνθρωποι. Εγώ δεν ξέρω τόσους ανθρώπους όσους η μητέρα μου. Ξέρω όμως ανθρώπους που είναι χαρά να τους γνωρίζει κανείς. Εδώ βρίσκονται άνθρωποι που μεγαλώσαμε μαζί, και συγγενείς αγαπημένοι. Κάθε παράδεισος έχει τους αγγέλους του».
— Ποιον ρόλο παίζει το νησί στην έμπνευσή σου;
Η Σάμος, τα τοπία της, η θάλασσά της, οι βοριάδες της, είναι πάντα στο μυαλό μου. Είναι –ιδιαίτερα το Καρλόβασι– το σκηνικό πολλών ιστοριών που έχω γράψει. Πολλές φορές το σκηνικό αυτό με καθοδηγεί και σχεδόν από μόνο του φτιάχνει την ιστορία που εγώ καταγράφω.
ΣΚΑΨΙΜΟ-ΚΛΑΔΕΜΑ vs ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ
— Ο Ρίτσος έγραφε συνεχώς. Εσύ του μοιάζεις σ' αυτό ή μήπως τεμπελιάζεις;
Ο Ρίτσος ήταν ποιητής και το να γράφει ποίηση ήταν ο λόγος της ύπαρξής του. Ήταν η αναπνοή του, και φυσικά κανείς δεν μπορεί να ζήσει χωρίς να αναπνέει. Εμένα δεν είναι η δουλειά μου το γράψιμο, είναι το χόμπι μου και μπορώ περίφημα να ζω χωρίς να το εξασκώ. Και, ναι, είμαι φοβερά τεμπέλα, όταν πρόκειται για δουλειές που δεν έχουν να κάνουν με σκάψιμο και κλάδεμα. Ό,τι έχει να κάνει με τη γη και τα φυτά δεν με κουράζει και δεν το βαριέμαι ποτέ. Το γράψιμο, ομολογώ, το βαριέμαι.
(Σκέψου να μην το βαριόταν, έχοντας γράψει γύρω στα 10 βιβλία! Δεν τη ρώτησα αν γράφει σε υπολογιστή ή σε χαρτί, αλλά θυμάμαι πως στον Ρίτσο άρεσε να γράφει καθισμένος σ' ένα καναπεδάκι, ακουμπώντας τα χαρτιά του σε ένα σανίδι που είχε στα γόνατα, παλιά συνήθεια, από τα χρόνια της εξορίας.)
Μου μιλάει για εκείνες τις μέρες που τον έστειλαν στη Σάμο, σε «κατ' οίκον περιορισμό», από την εξορία στη Λέρο. Τότε που πήγαιναν βόλτες στην παραλία κουβεντιάζοντας και ύστερα της έλεγε στίχους από το ποίημα που είχε γράψει για εκείνην, το «Πρωινό Άστρο». Εκείνους τους μοναχικούς περιπάτους, όμως, δεν τους χαιρόταν ούτε ο ένας ούτε ο άλλος, γιατί τελικά δεν ήταν εντελώς μόνοι.
«Υπήρχε πάντα το "όργανον της τάξεως", ασθμαίνον, πάνω στο ποδήλατό του, να παρακολουθεί τις "ύποπτες" κινήσεις μας"» λέει χαμογελώντας.
— Αληθεύει πως όταν ήσουν μικρή ντρεπόσουν να λες ότι ο μπαμπάς σου ήταν ποιητής;
Ναι, αληθεύει, γιατί το «ποιητής» δεν ήταν δουλειά και δεν αισθανόμουν καλά ξέροντας πως οι πατεράδες όλων των άλλων παιδιών είχαν πραγματικές δουλειές, ενώ ο δικός μου απλώς κάτι έγραφε που σχεδόν κανένας στο Καρλόβασι δεν είχε διαβάσει – και, εν πάση περιπτώσει, αυτό που έκανε ΔΕΝ ήταν δουλειά!
— Ποιο χαρακτηριστικό σου διαπιστώνεις σήμερα να σου θυμίζει τον πατέρα σου και ποιο τη μητέρα σου; Με ποιους τρόπους πιστεύεις πως υπάρχουν μέσα από σένα;
Δεν ξέρω πραγματικά τι να απαντήσω. Οι γονείς μου, και οι δυο τους, ήταν σχεδόν τέλειοι άνθρωποι. Ίσως απ' τον πατέρα μου να έχω πάρει το χιούμορ του. Νομίζω πως και οι δυο τους υπάρχουν μέσα από το έργο που έκαναν όσο ζούσαν: ο πατέρας μου γράφοντας για τον κόσμο και η μάνα μου σώζοντας τον κόσμο. Όσο για μένα, ναι, υπάρχουν πάντα μέσω εμού, γιατί δεν περνάει μέρα που να μην τους σκεφτώ.
Η ΧΙΠΙΚΗ ΦΑΣΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΑΝΤΕΧΕ Ο ΡΙΤΣΟΣ
Τη ρωτάω αν είχε ποτέ συγκρούσεις μαζί τους, αλλά μου εξηγεί ότι και οι δύο ήταν άνθρωποι του διαλόγου, οπότε τις πιο πολλές συγκρούσεις τους τις... κουβέντιαζαν. Επιμένω, αν τον φοβερά τακτικό και οργανωμένο μπαμπά της τον ενοχλούσε κάτι στη συμπεριφορά της.
«Δεν μπορούσε να χωνέψει την ακαταστασία μου. Την εικόνα του δωματίου μου, που έμοιαζε να το έχει χτυπήσει τυφώνας, δεν την άντεχε, όπως δεν με άντεχε όταν ντυνόμουν με "κουρέλια", όπως έλεγε. Με τη "χίπικη" φάση μου είχαμε θέματα».
— Διαβάζοντας την ποιητική συλλογή του «Υπερώον», που γράφτηκε το 1985 και εξέδωσες η ίδια, διαπιστώνουμε μεγάλη συνάφεια με τη δική μας εποχή, της οικονομικής και της ηθικής κρίσης. Θεωρείς ότι η κρίση εκείνης της εποχής ήταν η γενεσιουργός αιτία της σημερινής;
Θα έλεγα πως δεν υπάρχει εποχή χωρίς τις «κρίσεις» της. Αλλά, ναι, σε ό,τι αφορά αυτό που αποκαλούμε «κρίση αξιών και ηθικής», νομίζω πως τότε τοποθετείται χρονικά η αποδοχή του ανήθικου ως «έξυπνου», της ατασθαλίας ως «αναμενόμενης». Τότε είναι η περίοδος που ο κόσμος αρχίζει να θεωρεί τη μίζα φυσιολογική «εμπορική συναλλαγή», τότε είναι που αρχίζει να θεωρεί απολύτως φυσιολογικό το να κυκλοφορούν κουτιά πάμπερ με πεντοχίλιαρα και να λαδώνονται οι πολιτικοί. Το «έτσι είναι τα πράγματα, έτσι ήταν πάντα» πέρασε στις συνειδήσεις των ανθρώπων και όσα «ντροπιαστικά» γίνονταν κάποτε στα κρυφά βγήκαν στη φόρα μέρα μεσημέρι, γιατί δεν θεωρούνταν πλέον ντροπιαστικά.
— Όλη αυτή η κατάσταση που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια σού δίνει ερεθίσματα για κάποιο νέο βιβλίο;
Η οικονομική κρίση αλλά και ο κορωνοϊός αποτέλεσαν ερέθισμα για πολλούς συγγραφείς. Έχουν γραφτεί, λοιπόν, πολλά ενδιαφέροντα και αξιόλογα βιβλία, ξεκινώντας από αυτά τα θέματα. Η οικονομική κρίση ήταν ο λόγος που έγραψα το πρώτο μου αστυνομικό, γιατί με βόλεψε πολύ ο αστυνομικός μύθος να μιλήσω για πράγματα που όλους μάς απασχολούσαν και μας απασχολούν. Με την ιστορία της πανδημίας δεν έχω ασχοληθεί παρά μόνο γράφοντας «χρονογραφήματα» στο Facebook την περίοδο της καραντίνας, πιο πολύ για να διασκεδάζουν όσοι τα διάβαζαν, σε μια περίοδο που πάρα πολύς κόσμος την έζησε πολύ δύσκολα.
— Ποιοι είναι οι πιο αγαπημένοι σου ήρωες των βιβλίων σου, κυρίως του «Ο νεκρός δολοφονήθηκε» και «Κάτι κρέμεται εκεί ψηλά»;
Αν εξαιρέσει κανείς την ηρωίδα μου, την αστυνομικό Μαρία Γεωργίου, που τη βρίσκω πολύ συμπαθητική και της έχω δανείσει κάποια απ' τα δικά μου χούγια, οι αγαπημένοι μου ήρωες είναι συνήθως δευτερεύοντες χαρακτήρες, όπως η γριά Αντριάνα στο «Ο νεκρός δολοφονήθηκε».
ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗ ΣΑΜΟ
— Πώς είναι εκεί οι συνθήκες διαβίωσης των χιλιάδων ανθρώπων που ζουν εγκλωβισμένοι στον καταυλισμό στο Βαθύ;
Άσχημες. Πολύ άσχημες. Το ξέρει όλος ο κόσμος πια πως μετά από τόσα χρόνια οι συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων αυτών χειροτερεύουν αντί να καλυτερεύουν. Χωρίς συνθήκες υγιεινής, εκτεθειμένοι στα καιρικά φαινόμενα, είναι απορίας άξιο πώς αντέχουν και συνεχίζουν να υπάρχουν, ζώντας ανάμεσα στα ποντίκια, στις κατσαρίδες και στα φίδια. Σ' ένα μικρό, κλειστό μέρος, όπως είναι ένα νησί, ο αυξανόμενος αριθμός εισερχομένων σε συνδυασμό με τις άθλιες συνθήκες στις οποίες καλούνται να ζήσουν αντανακλούν και στον ντόπιο πληθυσμό, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα κλίμα αρνητικό και πολλοί από τους ντόπιους να εκδηλώνουν πλέον ανοιχτά ρατσιστικές απόψεις.
— Άρα, τι πιστεύεις πως πρέπει να γίνει;
Ανάμεσα στα πάγια αιτήματα που προβάλλει το Εργατικό Κέντρο Σάμου και έχουν υιοθετηθεί από φορείς και το σύνολο του πληθυσμού είναι να κλείσει το ΚΥΤ και να μη δημιουργηθεί άλλο, κλειστό ή ανοιχτό, στο νησί, καθώς και να απεγκλωβιστούν άμεσα από το νησί πρόσφυγες και μετανάστες και, αφού λάβουν τα απαραίτητα έγγραφα, να πορευτούν προς τις χώρες του πραγματικού τους προορισμού. Η παραμονή των ανθρώπων αυτών στις συγκεκριμένες συνθήκες, με τα κρούσματα κορωνοϊού να αυξάνονται, αργά ή γρήγορα θα εξελιχθεί σε τραγωδία και οι φωτιές στη Λέσβο και στο Βαθύ είναι ένα προμήνυμα.
ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΜΑΤΕΡΟ ΣΤΟΥΣ ΨΕΚΑΣΜΕΝΟΥΣ
— Με εκατοντάδες κρούσματα καθημερινά, αύξηση νεκρών/διασωληνωμένων, κλείσιμο σχολείων και παιδικών σταθμών, πώς είναι δυνατόν, κατά τη γνώμη σου, να αυξάνονται οι ψεκασμένοι;
Δεν μου φαίνεται παράξενο. Οι άνθρωποι, ιδιαίτερα όσοι δεν διαθέτουν κριτική σκέψη –και είναι πολλοί αυτοί–, πέφτουν εύκολα θύματα κάθε τσαρλατάνου. Δεν είναι καινούργιο το φαινόμενο. Οι παλιότεροι θυμόμαστε το νερό του Καματερού και την Αγία Αθανασία του Αιγάλεω. Στις μέρες μας, έχοντας ο καθένας πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συναντά καθημερινά εκατοντάδες «συνωμοσίες» και ψεύτικες ειδήσεις. Υπάρχουν πράγματα που βγάζουν μάτι πως είναι μπούρδες, υπάρχουν όμως και περιπτώσεις «ειδήσεων» που συνοδεύονται από ένα αρκετά λογικοφανές σκεπτικό, που κάνει πολύ πιο εύκολο το να τις καταπιεί κανείς.
— Ποια ήταν η πιο συγκινητική και αισιόδοξη είδηση που διάβασες τις τελευταίες μέρες;
Συνήθως οι κακές ειδήσεις, που είναι και πολλές, επηρεάζουν αρνητικά όλους μας και μας κάνουν να απογοητευόμαστε. Υπάρχουν, όμως, και συγκινητικές ειδήσεις, όπως η ανταπόκριση των ανθρώπων απ' όλη την Ελλάδα στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι του νομού Καρδίτσας, μετά τη φοβερή θεομηνία που τους χτύπησε. Υπάρχουν και ελπιδοφόρες ειδήσεις, όπως ο αγώνας των νέων παιδιών για σχολείο ασφαλές και ανθρώπινο, που να προσφέρει πραγματικά παιδεία.
— Και η χειρότερη;
Το ότι στα Καμένα Βούρλα ακροδεξιοί, ρατσιστές και λοιποί καλοί οικογενειάρχες κατέληξαν πως κινδυνεύουν από 39 παιδιά.
Για τούτο πήραν τα δικά τους παιδιά και βγήκαν στην Εθνική Οδό να μπλοκάρουν τον δρόμο για να μην περάσουν τα φορτηγά που μετέφεραν φαγητό και κουβέρτες για τα 39 ασυνόδευτα παιδιά.
Κατά την άποψη του δημάρχου τους κ. Συκιώτη, πρόκειται για εξαιρετικά επικίνδυνα παιδιά, γι' αυτό πήρε απόφαση την αναστολή λειτουργίας όλων των σχολικών μονάδων της πόλης του, επειδή το ξενοδοχείο στο οποίο θα διαμείνουν βρίσκεται απέναντι απ' τα σχολεία! Α, και οι κάτοικοι θα κλείσουν τα καταστήματά τους.
Ο ΜΠΑΡΜΠΟΥΝΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΕΣ
— Περιποιείσαι 60 γάτες κι έναν σκύλο! Πώς γίνεται αυτό;
Άμα υπάρχει αγάπη, όλα γίνονται!
Μου δείχνει φωτογραφίες της μαζί τους.
• • •
ΕΝΑ ΤΣΙΓΑΡΟ...
Ολοκληρώνοντας την κουβέντα μας, διαπιστώνω πως κάτι ξέχασα.
Είμαι σίγουρη πως, αν προλάβαινα να τη ρωτήσω ποιο είναι το πιο σουρεαλιστικό περιστατικό με τον Ρίτσο, θα μου περιέγραφε τη στιγμή που εκείνος νοσηλευόταν στο νοσοκομείο (είχε καρκίνο του προστάτη), λίγο πριν χειρουργηθεί. Μας το έχει διηγηθεί παλιότερα.
Λόγω της παλιάς φυματίωσης και των προβλημάτων στους πνεύμονές του, η εγχείρηση δεν θα γινόταν με ολική νάρκωση, έτσι ήταν σε θέση να παρακολουθεί την όλη διαδικασία. Ο γιατρός του ο Σαμέλας κάθε λίγο και λιγάκι τον ρωτούσε: «Είστε καλά κ. Ρίτσο; Όλα εντάξει;». «Ναι» έλεγε εκείνος. «Μήπως θέλετε κάτι;» επέμενε ο Σαμέλας. «Κάτι θέλω, αλλά διστάζω να το ζητήσω». «Παρακαλώ, ό,τι θέλετε». «Ξέρετε γιατρέ, να, θα ήθελα ένα τσιγάρο!»
Και του έδωσαν τασάκι που ακούμπησε πάνω στο στήθος του και τσιγάρο για να καπνίζει, όσο ο γιατρός τον εγχείριζε! Μάλλον αυτό πρέπει να είναι για τα ρεκόρ Γκίνες. Εγχειριζόμενος να καπνίζει την ώρα της εγχείρησης!
