ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ Άρι Γεωργίου (αρχιτέκτων, ζωγράφος, φωτογράφος, συγγραφέας και αρθρογράφος) δεν είναι άγνωστο στους φίλους της τζαζ, στην Ελλάδα, ιδίως σ’ εκείνους που γνωρίζουν τα της ιστορίας της και το πώς πορεύτηκε, εκείνη, στις δεκαετίες του ’70, του ’80 και του ’90.
Γεννημένος στη Θεσσαλονίκη το 1951, ο Άρις Γεωργίου –και πάντα σε σχέση με την τζαζ– συνδέεται με τρία περιοδικά, που θα κυκλοφορούσαν στη χώρα στα 70s, στα 80s και στα 90s, και στα οποία θα είχε την ευκαιρία να δείξει τη δουλειά του, σε κάποιες τέλος πάντων από τις διαστάσεις της.
Έτσι λοιπόν κείμενα και φωτογραφίες του Άρι Γεωργίου θα βλέπαμε και θα διαβάζαμε τόσο στα περιοδικά «Τζαζ» (Δεκ. 1977-Δεκ. 1981) και «συν και πλην» (Ιαν. 1981-Νοε. 1982), όσο και στο «Jazz & Τζαζ» (Απρ. 1993-Αυγ. 2013).
Λέμε λοιπόν για ένα βαρύ πόνημα, 197 σελίδων, τυπωμένο σε «πολυτελές» χοντρό και γυαλιστερό χαρτί, με φωτογραφίες και κείμενα από την 50ετή ενασχόληση του Άρι Γεωργίου με την τζαζ. Και την γενικότερη τζαζ, την παγκόσμια να πούμε, μα και την ελληνική.
Ο Άρις Γεωργίου ανήκει στην άτυπα λεγόμενη «τζαζ σκηνή της Θεσσαλονίκης», εκείνη τέλος πάντων που άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά, ήδη από τα early sixties, μέσω των κειμένων και των βιβλίων του Σάκη Παπαδημητρίου. Και κάπως έτσι, και καθόλου τυχαίως, το νέο βιβλίο του Άρι Γεωργίου, που τιτλοφορείται “Jazz / Hic et Nunc Hip ’N’ Funk” [Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Σεπτέμβριος 2023] θα είναι αφιερωμένο σ’ εκείνον (στον Σάκη Παπαδημητρίου).
Περί τίνος πρόκειται; Λέμε λοιπόν για ένα βαρύ πόνημα, 197 σελίδων, τυπωμένο σε «πολυτελές» χοντρό και γυαλιστερό χαρτί, με φωτογραφίες και κείμενα από την 50ετή ενασχόληση του Άρι Γεωργίου με την τζαζ. Και την γενικότερη τζαζ, την παγκόσμια να πούμε, μα και την ελληνική.
Το βιβλίο χωρίζεται σε δεκατρία κεφάλαια, που όλα αποτελούνται από προσωπικές μαρτυρίες του συγγραφέα και βεβαίως καλοτυπωμένες, και σίγουρα καταπληκτικές, ασπρόμαυρες φωτογραφίες.
Στο πρώτο κεφάλαιο (σελ. 9-13) που αποκαλείται “Hic et Nunc / Hip ’n’ Funk” ο Άρις Γεωργίου καταγράφει το πώς θα ερχόταν σε επαφή με την τζαζ και πώς από τα «κλασικά» ακούσματα, τον Μάνο Χατζιδάκι, τα ποπ-ροκ συγκροτήματα και καλλιτέχνες, τον Διονύση Σαββόπουλο, το «έντεχνο» τραγούδι και το «νέο κύμα», σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα, θα βρισκόταν ν’ ακούει τζαζ, μέσω ενός συμφοιτητή του στο Μονπελιέ – καθώς στις αρχές της δεκαετίας του ’70 θα εγκατέλειπε την ΑΣΟΕΕ, για να σπουδάσει αρχιτεκτονική στη Γαλλία.
Από έναν άλλο φίλο του, δε, θα «κληρονομούσε» τους πρώτους τζαζ δίσκους του, τα LP “Duke Ellington & John Coltrane” [UK. His Master’s Voice, 1963] και “Monk’s Music / Thelonious Monk featuring John Coltrane” [US. Riveride, 1967], ενώ ο πρώτος τζαζ δίσκος που θα αγόραζε θα ήταν το καταπληκτικό, αλλά άγνωστο άλμπουμ του βρετανού πιανίστα Michael Garrick και της μπάντας του “Home Stretch Blues” [UK. Argo, 1972], όπως και το “Horn Culture” [US. Milestone, 1973] του γίγαντα αμερικανού σαξοφωνίστα Sonny Rollins λίγο πιο μετά. Εκεί, στην Γαλλία, ο Άρις Γεωργίου θα διαβάσει τα πρώτα τζαζ περιοδικά, ερχόμενος σε επαφή και με την τζαζ φωτογραφία, μέσω της τέχνης των Guy Le Querrec, Art Kane, Lee Friedlander και William Claxton.
Στο κεφάλαιο «ψηλαφώντας» (σελ. 15-30) ο Άρις Γεωργίου περιγράφει τα πρώτα τζαζ live που θα παρακολουθούσε στη Γαλλία, κυρίως μουσικούς της «ελεύθερης» και αυτοσχεδιαστικής τζαζ, που εμφανίζονταν σε μικρότερους χώρους, με φθηνό εισιτήριο (φαντάζομαι πως κάποια θα ήταν και δωρεάν) και που ήταν προσβάσιμα στο προπτυχιακό και μεταπτυχιακό φοιτητικό κοινό. Δεν ήταν μόνον οι ευκαιρίες να δεις τους Bernard Lubat, Intercommunal Free Dance Music Orchetra, Alan Silva, Bobby Few, Steve Lacy κ.ά., ήταν και οι πρώτες απόπειρες για φωτογραφίσεις, καθώς ο Άρις Γεωργίου θα ήταν έτοιμος να αποτυπώσει σημαντικές μορφές της τζαζ, σε καταπληκτικές φωτογραφίες, που 45 χρόνια αργότερα μοιάζουν με «θησαυρό».
Στο «Εξαδέλφες σε διάζευξη» (σελ. 31-33) έχουμε την αναπαραγωγή ενός κειμένου του Άρι Γεωργίου, που είχε δημοσιευθεί για πρώτη φορά στο «Jazz & Τζαζ» (τεύχος #13, Απρ. 1994). Είναι ένα κείμενο προσωπικό οπωσδήποτε, που επιχειρεί να δώσει σχήμα σε μια τζαζική διαδρομή του αρθρογράφου, που θα συμπλήρωνε, τότε, 20 χρόνια. Πρωταγωνιστούν όσα είπαμε ήδη πριν, όπως και ο Σάκης Παπαδημητρίου με τα βιβλία και τα περιοδικά του, ενώ καταγράφονται σκέψεις για το θέμα «τζαζ και φωτογραφία» και άλλα διάφορα.
«Στην Αμερική το ’78» (σελ.35-49) επιγράφεται το επόμενο κεφάλαιο και όπως διαβάζουμε στην εισαγωγή, δια χειρός Άρι Γεωργίου: «Ήταν αναμενόμενο το ταξίδι της Αμερικής να εστιάζει μεταξύ άλλων και στην τζαζ. Από τη δυτική μέχρι την ανατολική ακτή δεν σταμάτησα να εντοπίζω πηγές μουσικής και να αποτυπώνω όσες μπορούσα με τη φωτογραφία. Προέκυψε ένα άρθρο για το τότε πρωτοπόρο περιοδικό “Τζαζ” που έβγαζε ο Κώστας Γιαννουλόπουλος μαζί με τον Σάκη Παπαδημητρίου και με σχεδιασμό του Δημήτρη Θ. Αρβανίτη. Το παραθέτω αυτούσιο και ετεροχρονισμένο κατά 40 χρόνια ως “εικονογράφηση” των μουσικών στιγμιοτύπων». Πέραν του κειμένου, που έχει νόημα και σήμερα, οι φωτογραφίες του Horace Silver, του Preservation Hall της Νέας Ορλεάνης, του Sonny Rollins, των Dave Holland / Chico Freeman κ.ά. αποτελούν όχι μόνον τεκμήρια, μα και κειμήλια.
Το επόμενο κεφάλαιο, που τιτλοφορείται «στα πάτρια» (σελ.51-65), αναφέρεται κυρίως στον Σάκη Παπαδημητρίου, μέσω των βιβλίων του «Εισαγωγή στην Τζαζ» [Εκδόσεις Διαγωνίου, 1963] και «Θέματα και Πρόσωπα της Σύγχρονης Τζαζ (1950-1970)] [Εκδόσεις Διαγωνίου, 1974], της παρουσίας του στο περιοδικό «Τζαζ» και της συνεργασίας του με τον σαξοφωνίστα Φλώρο Φλωρίδη στο ιστορικό σέσιον (15 Απριλίου 1979) και περαιτέρω άλμπουμ «Αυτοσχεδιάζοντας στου Μπαράκου» [Σειρά Αυτοσχεδιασμός, 1980]. Υπάρχουν φωτογραφίες του Σ. Παπαδημητρίου από το Θέατρο «Άδωνις» της Ρούλας Πατεράκη, του Φλώρου Φλωρίδη από το στούντιο «Αγροτικόν», όπως και των δύο μαζί (Παπαδημητρίου-Φλωρίδης) από το ίδιο στούντιο και τον «Άδωνι», φωτογραφίζεται το μπαρ «Δον Κιχώτης» κ.λπ. Πεντακάθαρο και ιστορικό υλικό.
Το κεφάλαιο «η σκηνή της Θεσσαλονίκης» (σελ.67-101) περιλαμβάνει μικρά κείμενα και βασικά φωτογραφίες του Άρι Γεωργίου. Εδώ καταγράφεται ξανά το παλαιό περιοδικό «Τζαζ», αλλά κυρίως το «συν και πλην» (που είχε ως υπεύθυνο τον Σ. Παπαδημητρίου στην Θεσσαλονίκη), ενώ γίνεται λόγος για τα στέκια της εποχής (Άδωνις, Δον Κιχώτης...), τις συναυλίες και τις ηχογραφήσεις. Έξοχες οι φωτογραφίες των συντελεστών από τα χρόνια του «Τζαζ» και βεβαίως των μουσικών (Gianni Cavallaro, Harry Sokal, Peter Kowald, Evan Parker, Trevor Watts, Keith Rowe, Leo Smith, Günter Sommer, Peter Brötzmann, Han Bennink κ.ά.).
Το μεγαλύτερο κεφάλαιο του βιβλίου είναι το «στη Γαλλία» (σελ.103-145). Ο Άρις Γεωργίου επισκέπτεται ξανά τη Γαλλία, το 1980, γράφει κείμενα και τραβάει φωτογραφίες, που δημοσιεύονται άπαντα στις σελίδες τού «συν και πλην», το 1981. Προσωπικά αυτές τις σελίδες τις θυμάμαι από παλιά, στο συγκεκριμένο περιοδικό και αποτελούν «μέσα μου» κάτι σαν «τζαζ διαθήκη».
Ο αμερικανός ποιητής, ζωγράφος και μουσικός Ted Joans, ο γάλλος πνευστός André Jaume, οι Texture του Alan Silva, το τζαζ κλαμπ Dunois, o θρύλος Archie Shepp, οι Art Ensemble of Chicago, ο γάλλος πνευστός Michel Portal, ο μεγάλος Pharoah Sanders, ο ελβετός ντράμερ Pierre Favre, η αμερικανίδα τρομπονίστρια Melba Liston, ο γίγας Art Blakey, ο περίφημος Nat Adderley, το George Coleman Octet, ο αργεντινός σαξοφωνίστας Gato Barbieri, ο αμερικανός πολυοργανίστας Joe McPhee και άλλοι διάφοροι.
Είναι σίγουρο πως ο Άρις Γεωργίου έχει εντρυφήσει για τα καλά στην τζαζ, κυνηγώντας μεγάλους μουσικούς και μεγάλα ονόματα του χώρου, τους οποίους αποτυπώνει πάντα σε ασπρόμαυρο φιλμ και με άψογες αισθητικά φωτογραφίες – δύσκολες φωτογραφήσεις, εν ολίγοις, μέσα σε κλαμπ, με ανεπαρκή φωτισμό, με ειδικές συνθήκες του κόσμου κ.λπ., που έχουν όμως την έκφραση και την ζωντάνια των εργατών μουσικών και της απελευθέρωσής τους πάνω στα πάλκα. Τα σύντομα κείμενα, με τα βιογραφικά και τα αισθητικά στοιχεία βοηθούν, οπωσδήποτε, στην περαιτέρω κατανόηση του φωτογραφικού υλικού, που και πάλι είναι αξιοζήλευτο.
Το κεφάλαιο «στον δρόμο παντού» (σελ.147-157) είναι ένα από τα πιο σύντομα του βιβλίου, αλλά δεν στερείται σημασίας. Ο Άρις Γεωργίου φωτογραφίζει «ανώνυμους» μουσικούς του δρόμου σε Γαλλία, Αμερική, Γερμανία και Ελλάδα, αποτείνοντας τιμή τόσο στον «άγνωστο» οργανοπαίκτη, όσο και στην Τέχνη της μουσικής γενικότερα. Κάποιες φωτογραφίες από ’δω τις θυμάμαι «να παίζουν» συχνά και στο «Jazz & Τζαζ».
Στο «εκτός τζαζ... και όμως...» (σελ.159-163) ο Άρις Γεωργίου αναφέρεται στις σχέσεις τζαζ, «κλασικής» και «σύγχρονης μουσικής» κάνοντας λόγο για Dave Brubeck, Keith Jarrett, Gunther Schuller και «τρίτο ρεύμα», Anthony Braxton, Iannis Xenakis, Kronos Quartet κ.λπ. Προσωπικά θα ήθελα εδώ και μια αναφορά στις σχέσεις ροκ και τζαζ, με αναφορές ονομάτων που θα ξεκινούσαν από το ροκ καταλήγοντας στην τζαζ (John McLaughlin, Larry Coryell, Terje Rypdal, Μάρκος Αλεξίου, Γιώργος Τρανταλίδης κ.ά.).
«Το δίπολο και ο μέσος όρος» (σελ.165-167) είναι ένα άρθρο του Άρι Γεωργίου, που δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο «Jazz & Τζαζ» [τεύχος #243, Ιουν. 2013]. Εδώ αποτελεί κεφάλαιο. Ο συγγραφέας αναρωτιέται σε σχέση με το δίπολο σύνθεση-αυτοσχεδιασμός ή σχεδιασμός-αυτοσχεδιασμός και καταλήγει στην αναζήτηση ενός μέσου όρου, ως ιδανικού ταυτοτικού στοιχείου για την ίδια την τζαζ.
Το «Εν Ελλάδι και πάλι» (σελ.169-189) είναι το τελευταίο μεγάλο κεφάλαιο του “Jazz / Hic et Nunc Hip ’N’ Funk”. Ο Άρις Γεωργίου περιγράφει τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 σε σχέση με την τζαζ στη χώρα μας, κάνοντας λόγο για το γενικότερο ανέβασμά της – και σε σχέση με τα κλαμπ ή το ραδιόφωνο, αλλά κυρίως σε σχέση με τα τζαζ φεστιβάλ. Εδώ γίνεται λόγος για το Τζαζ Φεστιβάλ του Δήμου Θεσσαλονίκης, υπό τη διεύθυνση του Φλώρου Φλωρίδη, για τo jazz section του Διεθνούς Φεστιβάλ Πάτρας, για το Jazz on the Hill στη Σάνη της Χαλκιδικής κ.λπ. Επίσης είναι η εποχή όπου ο Α. Γεωργίου σταματά τις φωτογραφίσεις μουσικών, αφού όπως γράφει και ο ίδιος «είναι κάπως σαν να “τελείωσε η αποστολή μου”», προσφέροντάς μας και εδώ αλησμόνητα ενσταντανέ από Steve Lacy, Mal Waldron, Joachim Kühn, Peter Kowald, Joe Henderson, Günter Sommer, Ran Blake κ.ά.
Στο προτελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, που αποκαλείται “In a sentimental mood” (σελ.191-195) ο Άρις Γεωργίου αναδημοσιεύει ξανά ένα άρθρο του από το «Jazz & Τζαζ» (τεύχος #240, Μαρ. 2013). Το θυμάμαι ακόμη αυτό το κείμενο, που είναι ασυζητητί ένα από τα ωραιότερα του βιβλίου. Ο Άρις Γεωργίου κληρονομεί, έτσι θα πρέπει να το πούμε, μία σειρά 650(!) τζαζ κασετών, γραμμένων (και ηχητικά στις ταινίες, και κυριολεκτικά στις ράχες και τα χαρτάκια) με την μέγιστη δυνατή επιμέλεια – και καθώς περιεργάζεται αυτόν το μικρό «θησαυρό» αναδεικνύονται ένα σωρό ενδιαφέρουσες σκέψεις αναφορικά με την «τρέλα» του τζαζ φαν, μα και με την ανάγκη ταξινόμησης της μουσικής, ώστε να γίνει αυτή περισσότερο προσβάσιμη, κατανοητή και απολαυστική.
Το βιβλίο του Άρι Γεωργίου “Hic et Nunc / Hip ’n’ Funk” θα κλείσει με το δισέλιδο κεφάλαιο «Προσοχή! Ανάπαυση!». Εδώ κυριαρχεί μια φωτογραφία του Σάκη Παπαδημητρίου και των φίλων του, στο «Studio συν και πλην», στην οδό Σαρανταπόρου της Θεσσαλονίκης, από τον Ιανουάριο του 1997. Επρόκειτο για ένα χώρο, που θα μπορούσε να αποτελέσει το προπύργιο νέων τζαζ εξορμήσεων και κατακτήσεων, που θα περιστρέφονταν και γύρω από το «άλλο» πιάνο (κάποιοι θα θυμούνται την έκδοση του 1983, των Παπαδημητρίου-Γεωργίου, που είχε σαν θέμα της την διαφορετική χρήση του πιάνου), μα και μακριά απ’ αυτό.
Χωρίς πολλά λόγια...
Δεν χρειαζόμαστε ιστορικά βιβλία για την τζαζ από έλληνες συγγραφείς. Υπάρχουν οι Αμερικάνοι, οι Άγγλοι, οι Γάλλοι και όποιοι άλλοι, που έχουν κάνει τρομερές δουλειές πάνω σ’ αυτό τον τομέα.
Εκείνο που χρειαζόμαστε από τους Έλληνες είναι τις προσωπικές καταγραφές τους. Τις επιμέρους «συναντήσεις» και «περιπέτειες» τους, που να εμπεριέχουν τη γνώση τής αισθητικής και κοινωνικής σημασίας της τζαζ, «πατώντας» όμως σ’ ένα δικό τους κόνσεπτ. Μόνο τότε δημιουργείται κάτι με νόημα και αξία. Σαν αυτό το μοναδικό βιβλίο, που ετοίμασε με τόση επιμέλεια ο Άρις Γεωργίου.
Όλες οι φωτογραφίες του κειμένου ανήκουν στον Άρι Γεωργίου και περιέχονται στο βιβλίο.
