Eνάντια στο ρεύμα- ή πώς ο Καστοριάδης αλλάζει τη ζωή ενός φιλοσόφου

Eνάντια στο ρεύμα- ή πώς ο Καστοριάδης αλλάζει τη ζωή ενός φιλοσόφου Facebook Twitter
0

Από τον Γιώργο Ν. Πολίτη*

Eνάντια στο ρεύμα- ή πώς ο Καστοριάδης αλλάζει τη ζωή ενός φιλοσόφου Facebook Twitter
Την εποχή που η εγχώρια Αριστερά εξυμνούσε τον Γιαρουζέλσκι, ο Καστοριάδης δημοσίευε στη Libération το πολύκροτο άρθρο με τίτλο "Κομμουνισμός και Ναζισμός είναι το ίδιο πράγμα"

Πρωτοδιάβασα Καστοριάδη στα Αγγλικά. Φοιτούσα στο δεύτερο έτος στο Πανεπιστήμιο, όταν στο μάθημα Modern Political Thought, μελετούσαμε Ρόμπερτ Νόζικ, Τζων Ρωλς και Κορνήλιο Καστοριάδη. Αφότου εξάντλησα τις βιβλιοθήκες και τα βιβλιοπωλεία του Κάρντιφ, αναζήτησα τις μπροσούρες που υπέγραφε ως Paul Cardan και ήταν βασισμένες στα παλιά άρθρα του στο περιοδικό Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα. Αυτές τις διακινούσε ο ιστορικός εκδοτικός οίκος Freedom Press στο Λονδίνο. Πρέπει να ήταν η μόνη εταιρεία στο Νησί που δεν δεχόταν πιστωτική κάρτα. Ευνόητο, αν σκεφτείς ότι ιδρυτής του ήταν ο Πέτρος Κροπότκιν.


Έκτοτε μελέτησα τα περισσότερα έργα του Καστοριάδη. Ανεξάρτητα από το εάν συμφωνεί κανείς ή διαφωνεί με τις θέσεις του, οφείλει να ανγνωρίσει ότι ο τρόπος ανάπτυξης των επιχειρημάτων του ήταν και παραμένει αξιοθαύμαστος. Το ίδιο ισχύει για την ευκολία με την οποία μεταβαίνει από τη φιλοσοφία στη φυσική, στη βιολογία, στα μαθηματικά, στην ψυχανάλυση, για να τεκμηριώσει μία θέση. Από τους σύγχρονους στοχαστές, μόνο τον Νόαμ Τσόμσκυ έχω ακούσει να συνδυάζει με επιτυχία τόσο διαφορετικά γνωστικά πεδία.


Αντίπαλος του Καστοριάδη ήταν πάντα ένας: οι κυρίαρχες ιδεολογικές αντιλήψεις, όπως κι αν αυτές μεταμφιέζονται κάθε φορά. Και είχε μια μοναδική ικανότητα να κατατροπώνει αυτόν ακριβώς τον αντίπαλο. Πως το πετύχαινε; Mε τη δύναμη του Λόγου, την ενάργεια της σκέψης και την τόλμη της κίνησης ενάντια στο ρεύμα.


Την εποχή που η εγχώρια Αριστερά εξυμνούσε τον Γιαρουζέλσκι, ο Καστοριάδης δημοσίευε στη Libération το πολύκροτο άρθρο με τίτλο "Κομμουνισμός και Ναζισμός είναι το ίδιο πράγμα". Εύκολο το συμπέρασμα για τους μαρξιστές όλων των τάσεων: πράκτορας του ιμπεριαλισμού και ο Καστοριάδης. Στην κλασική ομιλία στο Λεωνίδιο το 1984 φώτισε τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό με μία ευρηματική διατύπωση: "Η αρχαία ελληνική δημοκρατία δεν αποτελεί μιμητικό πρότυπο. Είναι το γονιμοποιό σπέρμα του ελληνοδυτικού πολιτισμού". Κι όταν, λίγα χρόνια αργότερα στο πολιτικό μνημόσυνο του Σπύρου Στίνα, το αγριεμένο ακροατήριο της Νομικής αδημονούσε για το σάλπισμα της εξέγερσης, ο Καστοριάδης το αφόπλισε επισημαίνοντας: "Αυτόνομος δεν σημαίνει κάνω ότι μου καπνίσει. Αυτόνομος σημαίνει ότι ορίζω εγώ τους νόμους μου". Πάντα παρόν στο λόγο του ήταν και το αιχμηρό χιούμορ. Έλεγε σε μια συνέντευξη του: "τα Δεκεμβριανά ήταν, κατά κάποιο τρόπο, η Αποκάλυψις, όχι του Ιωάννου, αλλά του Ιωσήφ και του Νικολάου".

Αντίπαλος του Καστοριάδη ήταν πάντα ένας: οι κυρίαρχες ιδεολογικές αντιλήψεις, όπως κι αν αυτές μεταμφιέζονται κάθε φορά. Και είχε μια μοναδική ικανότητα να κατατροπώνει αυτόν ακριβώς τον αντίπαλο. Πως το πετύχαινε; Mε τη δύναμη του Λόγου, την ενάργεια της σκέψης και την τόλμη της κίνησης ενάντια στο ρεύμα.


Μεγάλο μέρος του έργου του Καστοριάδη εστιάζεται πρωτίστως στην αποδόμηση του οικονομικού ντετερμινισμού, της αλλαζονικής προφητείας του 19ου αιώνα που στηρίχθηκε στην αυταπάτη της κατοχής των κλειδιών του Βασιλείου της Γνώσης. Εκεί που φυλάσσονται οι ατσάλινοι ιστορικοί νόμοι οι οποίοι αποκαλύπτουν στους ειδικούς όλα τα μυστικά, όχι μόνο του παρελθόντος, αλλά ακόμη και του μέλλοντος. Στο πρώτο μέρος της Φαντασιακής θέσμισης της κοινωνίας, ο Καστοριάδης καταρρίπτει με συστηματική, αποδεικτική μέθοδο αυτόν τον ισχυρισμό. Συνεχίζει, με έναν τρόπο, την πορεία σκέψης που συνδέει τον Bέρνερ Χάιζενμπεργκ, τον Κουρτ Γκέντελ και τον Καρλ Πόππερ.


Για τον Έλληνα στοχαστή, "η ιστορία δεν συμβαίνει στην κοινωνία: είναι η αυτο-εκδίπλωση της κοινωνίας". Αποδεσμεύοντας την ιστορία από το κρεββάτι του Προκρούστη ο ίδιος της αποδίδει νέο περιεχόμενο: είναι η Ιστορία ως δημιουργία: "...η δημιουργία συνολικών μορφών ανθρώπινης ζωής. Οι κοινωνικές και ιστορικές μορφές δεν "καθορίζονται" από φυσικούς ή ιστορικούς "νόμους". Η κοινωνία είναι αυτο-δημιουργία. "Αυτό το οποίο" δημιουργεί την κοινωνία και την ιστορία είναι η θεσμίζουσα κοινωνία όπως αυτή αντιπαρατίθεται στη θεσμισμένη κοινωνία...".


Η σκέψη, ο αναστοχασμός και η δημιουργική φαντασία είναι αέναες διαδικασίες που αλλάζουν εμάς, τον κόσμο, αλλά και την εικόνα μας για τον κόσμο. Με τα λόγια του ίδιου:
"Σκεφτόμαστε δεν σημαίνει βγαίνουμε από το σπήλαιο, ούτε ότι αντικαθιστούμε την αβεβαιότητα των σκιών με τα ευδιάκριτα περιγράμματα των ίδιων των πραγμάτων, το τρεμουλιαστό φέγγος μιας φλόγας με το φως του αληθινού ήλιου. Σημαίνει μπαίνουμε στον Λαβύρινθο, πιο συγκεκριμένα κάνουμε να είναι και να φαίνεται ένας Λαβύρινθος, ενώ θα μπορούσαμε να είχαμε μείνει "ξαπλωμένοι ανάμεσα στα λούλουδα, ατενίζοντας τον ουρανό". Σημαίνει χανόμαστε μέσα σε στοές, που υπάρχουν μόνο επειδή τις σκάβουμε ακούραστα εμείς, περιστρεφόμαστε στο βάθος ενός αδιέξοδου του οποίου η είσοδος έχει κλείσει πίσω από τα βήματά μας – ώσπου η περιστροφή αυτή να ανοίξει ανεξήγητα βατές ρωγμές στο εσωτερικό τοίχωμα''.

*O Γιώργος Ν. Πολίτης είναι Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Πρόσφατα έργα του: Έννοιες και όροι του Κορνήλιου Καστοριάδη, εκδ. Βιβλιοπέλαγος, 2013Να σηκωθούμε όρθιοι – Η επανάσταση της κοινής λογικής, εκδ. Ψυχογιός, 2013.

0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT
Νίκος Μάντης «Το χιόνι του καλοκαιριού»

Το πίσω ράφι / Για τις απουσίες που μας κάνουν αργούς στα αισθήματα

Καλοκαίρι στην Πελοπόννησο, στη σκιά της δεκαετίας του ’80: ένα πληγωμένο παιδί, μια μητέρα που επιστρέφει αλλαγμένη και μυστικά που βαραίνουν τη σιωπή των ενηλίκων - αυτά ξετυλίγει ο Νίκος Α. Μαντής στο πρώτο του μυθιστόρημα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Νέα βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος του χρόνου, και κάποιες επανεκδόσεις

Fall Preview 2025 / 13 βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος της χρονιάς

Ο πάντα επίκαιρος Καβάφης, νέα, σύγχρονα και παλιότερα ονόματα της λογοτεχνικής σκηνής και κάποιες ξεχωριστές επανεκδόσεις που δικαίως θα διεκδικήσουν χώρο στη βιβλιοθήκη όλων, βιβλιόφιλων και μη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Εμανουέλ Καρέρ «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα»

Το πίσω ράφι / Ένα επτασφράγιστο μυστικό που προκάλεσε αμηχανία και πάταγο

Προκλητικός, ωμός, συχνά σοκαριστικός, ο Εμανουέλ Καρέρ εξερευνά στο «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα» το οικογενειακό του παρελθόν, φέρνοντας σε δύσκολη θέση ακόμα και τα πιο κοντινά του πρόσωπα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Αναγνώσεις / Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Πώς ήταν η ζωή στην αρχαία Αίγυπτο; Ένας Αμερικανός αρχαιολόγος περιγράφει το 24ωρο των ανθρώπων κάθε ιδιότητας και κοινωνικής τάξης στις Θήβες της αρχαίας Αιγύπτου μέσα από ιστορίες που θα μπορούσαν να είναι αληθινές.
THE LIFO TEAM