Eνάντια στο ρεύμα- ή πώς ο Καστοριάδης αλλάζει τη ζωή ενός φιλοσόφου

Eνάντια στο ρεύμα- ή πώς ο Καστοριάδης αλλάζει τη ζωή ενός φιλοσόφου Facebook Twitter
0

Από τον Γιώργο Ν. Πολίτη*

Eνάντια στο ρεύμα- ή πώς ο Καστοριάδης αλλάζει τη ζωή ενός φιλοσόφου Facebook Twitter
Την εποχή που η εγχώρια Αριστερά εξυμνούσε τον Γιαρουζέλσκι, ο Καστοριάδης δημοσίευε στη Libération το πολύκροτο άρθρο με τίτλο "Κομμουνισμός και Ναζισμός είναι το ίδιο πράγμα"

Πρωτοδιάβασα Καστοριάδη στα Αγγλικά. Φοιτούσα στο δεύτερο έτος στο Πανεπιστήμιο, όταν στο μάθημα Modern Political Thought, μελετούσαμε Ρόμπερτ Νόζικ, Τζων Ρωλς και Κορνήλιο Καστοριάδη. Αφότου εξάντλησα τις βιβλιοθήκες και τα βιβλιοπωλεία του Κάρντιφ, αναζήτησα τις μπροσούρες που υπέγραφε ως Paul Cardan και ήταν βασισμένες στα παλιά άρθρα του στο περιοδικό Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα. Αυτές τις διακινούσε ο ιστορικός εκδοτικός οίκος Freedom Press στο Λονδίνο. Πρέπει να ήταν η μόνη εταιρεία στο Νησί που δεν δεχόταν πιστωτική κάρτα. Ευνόητο, αν σκεφτείς ότι ιδρυτής του ήταν ο Πέτρος Κροπότκιν.


Έκτοτε μελέτησα τα περισσότερα έργα του Καστοριάδη. Ανεξάρτητα από το εάν συμφωνεί κανείς ή διαφωνεί με τις θέσεις του, οφείλει να ανγνωρίσει ότι ο τρόπος ανάπτυξης των επιχειρημάτων του ήταν και παραμένει αξιοθαύμαστος. Το ίδιο ισχύει για την ευκολία με την οποία μεταβαίνει από τη φιλοσοφία στη φυσική, στη βιολογία, στα μαθηματικά, στην ψυχανάλυση, για να τεκμηριώσει μία θέση. Από τους σύγχρονους στοχαστές, μόνο τον Νόαμ Τσόμσκυ έχω ακούσει να συνδυάζει με επιτυχία τόσο διαφορετικά γνωστικά πεδία.


Αντίπαλος του Καστοριάδη ήταν πάντα ένας: οι κυρίαρχες ιδεολογικές αντιλήψεις, όπως κι αν αυτές μεταμφιέζονται κάθε φορά. Και είχε μια μοναδική ικανότητα να κατατροπώνει αυτόν ακριβώς τον αντίπαλο. Πως το πετύχαινε; Mε τη δύναμη του Λόγου, την ενάργεια της σκέψης και την τόλμη της κίνησης ενάντια στο ρεύμα.


Την εποχή που η εγχώρια Αριστερά εξυμνούσε τον Γιαρουζέλσκι, ο Καστοριάδης δημοσίευε στη Libération το πολύκροτο άρθρο με τίτλο "Κομμουνισμός και Ναζισμός είναι το ίδιο πράγμα". Εύκολο το συμπέρασμα για τους μαρξιστές όλων των τάσεων: πράκτορας του ιμπεριαλισμού και ο Καστοριάδης. Στην κλασική ομιλία στο Λεωνίδιο το 1984 φώτισε τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό με μία ευρηματική διατύπωση: "Η αρχαία ελληνική δημοκρατία δεν αποτελεί μιμητικό πρότυπο. Είναι το γονιμοποιό σπέρμα του ελληνοδυτικού πολιτισμού". Κι όταν, λίγα χρόνια αργότερα στο πολιτικό μνημόσυνο του Σπύρου Στίνα, το αγριεμένο ακροατήριο της Νομικής αδημονούσε για το σάλπισμα της εξέγερσης, ο Καστοριάδης το αφόπλισε επισημαίνοντας: "Αυτόνομος δεν σημαίνει κάνω ότι μου καπνίσει. Αυτόνομος σημαίνει ότι ορίζω εγώ τους νόμους μου". Πάντα παρόν στο λόγο του ήταν και το αιχμηρό χιούμορ. Έλεγε σε μια συνέντευξη του: "τα Δεκεμβριανά ήταν, κατά κάποιο τρόπο, η Αποκάλυψις, όχι του Ιωάννου, αλλά του Ιωσήφ και του Νικολάου".

Αντίπαλος του Καστοριάδη ήταν πάντα ένας: οι κυρίαρχες ιδεολογικές αντιλήψεις, όπως κι αν αυτές μεταμφιέζονται κάθε φορά. Και είχε μια μοναδική ικανότητα να κατατροπώνει αυτόν ακριβώς τον αντίπαλο. Πως το πετύχαινε; Mε τη δύναμη του Λόγου, την ενάργεια της σκέψης και την τόλμη της κίνησης ενάντια στο ρεύμα.


Μεγάλο μέρος του έργου του Καστοριάδη εστιάζεται πρωτίστως στην αποδόμηση του οικονομικού ντετερμινισμού, της αλλαζονικής προφητείας του 19ου αιώνα που στηρίχθηκε στην αυταπάτη της κατοχής των κλειδιών του Βασιλείου της Γνώσης. Εκεί που φυλάσσονται οι ατσάλινοι ιστορικοί νόμοι οι οποίοι αποκαλύπτουν στους ειδικούς όλα τα μυστικά, όχι μόνο του παρελθόντος, αλλά ακόμη και του μέλλοντος. Στο πρώτο μέρος της Φαντασιακής θέσμισης της κοινωνίας, ο Καστοριάδης καταρρίπτει με συστηματική, αποδεικτική μέθοδο αυτόν τον ισχυρισμό. Συνεχίζει, με έναν τρόπο, την πορεία σκέψης που συνδέει τον Bέρνερ Χάιζενμπεργκ, τον Κουρτ Γκέντελ και τον Καρλ Πόππερ.


Για τον Έλληνα στοχαστή, "η ιστορία δεν συμβαίνει στην κοινωνία: είναι η αυτο-εκδίπλωση της κοινωνίας". Αποδεσμεύοντας την ιστορία από το κρεββάτι του Προκρούστη ο ίδιος της αποδίδει νέο περιεχόμενο: είναι η Ιστορία ως δημιουργία: "...η δημιουργία συνολικών μορφών ανθρώπινης ζωής. Οι κοινωνικές και ιστορικές μορφές δεν "καθορίζονται" από φυσικούς ή ιστορικούς "νόμους". Η κοινωνία είναι αυτο-δημιουργία. "Αυτό το οποίο" δημιουργεί την κοινωνία και την ιστορία είναι η θεσμίζουσα κοινωνία όπως αυτή αντιπαρατίθεται στη θεσμισμένη κοινωνία...".


Η σκέψη, ο αναστοχασμός και η δημιουργική φαντασία είναι αέναες διαδικασίες που αλλάζουν εμάς, τον κόσμο, αλλά και την εικόνα μας για τον κόσμο. Με τα λόγια του ίδιου:
"Σκεφτόμαστε δεν σημαίνει βγαίνουμε από το σπήλαιο, ούτε ότι αντικαθιστούμε την αβεβαιότητα των σκιών με τα ευδιάκριτα περιγράμματα των ίδιων των πραγμάτων, το τρεμουλιαστό φέγγος μιας φλόγας με το φως του αληθινού ήλιου. Σημαίνει μπαίνουμε στον Λαβύρινθο, πιο συγκεκριμένα κάνουμε να είναι και να φαίνεται ένας Λαβύρινθος, ενώ θα μπορούσαμε να είχαμε μείνει "ξαπλωμένοι ανάμεσα στα λούλουδα, ατενίζοντας τον ουρανό". Σημαίνει χανόμαστε μέσα σε στοές, που υπάρχουν μόνο επειδή τις σκάβουμε ακούραστα εμείς, περιστρεφόμαστε στο βάθος ενός αδιέξοδου του οποίου η είσοδος έχει κλείσει πίσω από τα βήματά μας – ώσπου η περιστροφή αυτή να ανοίξει ανεξήγητα βατές ρωγμές στο εσωτερικό τοίχωμα''.

*O Γιώργος Ν. Πολίτης είναι Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Πρόσφατα έργα του: Έννοιες και όροι του Κορνήλιου Καστοριάδη, εκδ. Βιβλιοπέλαγος, 2013Να σηκωθούμε όρθιοι – Η επανάσταση της κοινής λογικής, εκδ. Ψυχογιός, 2013.

0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Στέφαν Τσβάιχ

Το πίσω ράφι / Σε πείσμα όσων περιφρόνησαν τα έργα του Τσβάιχ, η απήχησή τους ακόμα να κοπάσει

Οι ήρωες του Αυστριακού συγγραφέα ταλανίζονται συνήθως από μια αβάσταχτη εσωτερική πίεση, αντικατοπτρίζοντας τη δική του πεισιθάνατη διάθεση. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση αποπνέει η συλλογή διηγημάτων του «Αμόκ».
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ