Από το Daily Beast, Μετάφραση: Λένα Φουσιτζή/LIFO
Μόνο λίγα ποιήματα του έργου της ποιήτριας Σαπφούς έχουν διασωθεί, αλλά χάρη στην έρευνα ενός κορυφαίου μελετητή δύο νέα ποιήματά της ανακτήθηκαν πρόσφατα και οι ειδικοί ελπίζουν να βρουν περισσότερα.
Μια τυχαία ανάθεση από έναν αγνώστων στοιχείων συλλέκτη οδήγησε σε μια θεαματική ανακάλυψη λογοτεχνικής φύσης: τμήματα από δύο άγνωστα ως τώρα ποιήματα της Σαπφούς, της σπουδαίας ελληνίδας ποιήτριας που έζησε τον 7ο αιώνα π.Χ. Ένα από τα ποιήματα είναι εξαιρετικά καλά διατηρημένο και προσθέτει πολλά στοιχεία σε ό,τι είναι γνωστό σχετικά με τη Σαπφώ και την τεχνική της στην ποίηση.
Τα δύο ποιήματα ήρθαν στο φως όταν ο ιδιοκτήτης ενός αρχαίου πάπυρου που χρονολογείται από τον 3ο αιώνα μ. Χ. ζήτησε τη γνώμη ενός κλασικιστή της Οξφόρδης, του Dirk Obbink, σχετικά με την ελληνική γραφή που διακρινόταν στα ταλαιπωρημένα θραύσματα πάπυρου. Ο Dr. Obbink, υπότροφος MacArthur και παγκοσμίου φήμης παπυρολόγος, γρήγορα συνειδητοποίησε τη σημασία των περιεχομένων αυτού του πάπυρου και ζήτησε από τον ιδιοκτήτη την άδεια να τα δημοσιεύσει. Το άρθρο του, στο οποίο περιλαμβάνεται η μεταγραφή των αποσπασματικών ποιημάτων, πρόκειται να εμφανιστεί σε ένα επιστημονικό περιοδικό αυτή την Άνοιξη, αλλά έχει ήδη δημοσιευτεί μια online εκδοχή του άρθρου.
Παρά τη φήμη της ποιήτριας στην αρχαιότητα και τον τεράστιο όγκο του έργου της, μόνο ένα πλήρες ποίημα και τμήματα τεσσάρων ακόμη ποιημάτων της σώζονται σήμερα. Ένα από αυτά τα τέσσερα ουσιαστικά ανακτήθηκε από ένα κομμάτι πάπυρου το 2004. Με τη νέα ανακάλυψη του Dr Obbink προστίθεται ένα πολύτιμο έκτο ποίημα στο σωζόμενο έργο της Σαπφούς και ξυπνάει η ελπίδα για περισσότερες ανακαλύψεις στο μέλλον.
«Το νέο ποίημα της Σαπφούς κόβει την ανάσα» λέει ο Albert Henrichs, ένας καθηγητής του Χάρβαρντ που εξέτασε τον πάπυρο μαζί με τον Dr. Obbink. «Είναι ο καλύτερα διατηρημένος πάπυρος της Σαπφούς που υπάρχει, με λίγα γράμματα που πρέπει να αποκατασταθούν στο πρώτο ποίημα, και ούτε μια λέξη υπό αμφισβήτηση. Το περιεχόμενο είναι απολύτως συναρπαστικό.»
Το ένα από τα δύο ποιήματα, όπως σημειώνει ο καθηγητής Henrichs, μιλάει για τον Χάραξο και τον Λάριχο, ονόματα που αρχαίες πηγές αποδίδουν σε δύο από τα τρία αδέλφια της Σαπφούς, αλλά ποτέ πριν δεν είχαν βρεθεί στα γραπτά της. Κατά συνέπεια ο καθηγητής Obbink ονόμασε το ποίημα αυτό «Αδέλφια».
«Θα γίνουν ατελείωτες συζητήσεις για τον Χάραξο και τον Λάριχο, που μπορεί να είναι και μπορεί να μην είναι τα αδέλφια της Σαπφούς», σχολίασε ο καθηγητής Henrichs. Ένα σημαντικό στοιχείο στη συζήτηση θα είναι ο ξεκάθαρος υπαινιγμός στο ποίημα «Αδέλφια» ότι ο Χάραξος ήταν ένας έμπορος των θαλάσσιων οδών. Ο ιστορικός Ηρόδοτος, ο οποίος έγραψε δύο αιώνες μετά τη Σαπφώ, επίσης περιγράφει τον Χάραξο ως οδοιπόρο – ως άντρα που ταξίδεψε στην Αίγυπτο, όπου ξόδεψε μια περιουσία για να εξαγοράσει την ελευθερία της Ροδόπης, μιας όμορφης σκλάβας που είχε ερωτευτεί. Μετά την επιστροφή του στο σπίτι, αναφέρει ο Ηρόδοτος, η Σαπφώ κορόιδεψε βάναυσα τον ερωτοχτυπημένο της αδελφό σε ένα από τα ποιήματά της.
Το ποίημα «Αδέλφια» δεν περιέχει χλευασμό, αλλά μάλλον απεικονίζει μια ανταλλαγή απόψεων μεταξύ δύο ανθρώπων που εκφράσουν ανησυχία σχετικά με την επιτυχία του τελευταίου ταξιδιού του Χάραξου στη θάλασσα. Ο αφηγητής – ίσως η ίδια η Σαπφώ, αν και η απώλεια των αρχικών στίχων του ποιήματος δεν το καθιστούν σαφές-, συμβουλεύει ότι μια προσευχή στην Ήρα θα ήταν ο καλύτερος τρόπος για να εξασφαλιστεί αυτή η επιτυχία και επεκτείνεται στη δύναμη των θεών να βοηθούν τους αγαπημένους τους. Η τελευταία στροφή του ποιήματος μιλά για το Λάριχο, κατά πάσα πιθανότητα το μικρότερο αδερφό της Σαπφούς, που «θα γίνει άνδρας, ελαφρύνοντάς μας [την οικογένεια της Σαπφούς;] από πολλή στενοχώρια».
Μια οριζόντια γραμμή στον πάπυρο υποδεικνύει το τέλος του ποιήματος «Αδέλφια» και την αρχή του επόμενου, μια έκκληση στη θεά Αφροδίτη. Από αυτό το δεύτερο ποιήματα μόνο σκόρπιες λέξεις έχουν ανακτηθεί, γιατί ο πάπυρος προς τα κάτω είναι όλο και πιο κατεστραμμένος και οι λέξεις προς το τέλος είναι δυσανάγνωστες. Αν κρίνουμε από όσα είναι γνωστά για την ποίηση της Σαπφούς σε γενικές γραμμές, αυτό το ποίημα μπορεί να είχε τη μορφή αίτησης βοήθειας από την Αφροδίτη για την ερωτική κατάκτηση κάποιου προσώπου, αρσενικού ή θηλυκού.
Η Σαπφώ έγραψε σε μια διάλεκτο της ελληνικής γλώσσας που ονομάζεται αιολική, η οποία διαφέρει σημαντικά ηχητικά και ορθογραφικά από την αττική που καθιερώθηκε αργότερα. Ο πάπυρος περιέχει μερικά σημάδια με τα οποία ένας γραφέας, κρίνοντας ότι η αιολική μπορεί να μην ήταν γνωστή στους αναγνώστες, έκανε σημειώσεις για τη σωστή προφορά των λέξεων. Επίσης, φέρει τα σημάδια από ένα αρχαίο σκίσιμο του πάπυρου και την προσπάθεια αποκατάστασης της ζημιάς με ένα άλλο κομμάτι πάπυρου στο σημείο όπου είχε αποκολληθεί.
Ο γραφικός χαρακτήρας στον πάπυρο επέτρεψε στον Dr. Obbink να προσδιορίσει τη χρονολογία στο τέλος του 2ου ή στον 3ο αιώνα μ. Χ., σχεδόν μια χιλιετία αφού πρωτοέγραψε η Σαπφώ. Λίγο μετά από αυτή τη περίοδο τα κείμενα που ήταν γραμμένα στην Αιολική και σε άλλες, λιγότερο συνηθισμένες διάλεκτοι, άρχισαν να εκλείπουν στον ελληνικό κόσμο, καθώς η προσοχή των εκπαιδευτικών και των γραφέων επικεντρώθηκε σε συγγραφείς της Αττικής διαλέκτου. Η Σαπφώ, μαζί με πολλούς άλλους συγγραφείς, ήταν θύμα αυτού του περιορισμού των ελληνικών σπουδών στην ύστερη αρχαιότητα και ακόμη περισσότερο στο κλίμα μεγαλύτερης επιλεκτικότητας του Μεσαίωνα, όταν οι πάπυροι άρχισαν να αντιγράφονται σε βιβλία.
Ο νέος πάπυρος με τα ποιήματα της Σαπφούς πιθανότατα προήλθε από την Αίγυπτο και ίσως από την Οξύρυγχο, αλλά η προέλευση του μπορεί να μην προσδιοριστεί ποτέ με ακρίβεια. Η ακμάζουσα μαύρη αγορά που εμπορεύεται θραύσματα πάπυρων της αρχαιότητας σημαίνει ότι πολλοί από αυτούς δεν προκύπτουν από αρχαιολογικές ανασκαφές αλλά από τα σουκ, τα παζάρια, και από καταστήματα με αρχαιότητες. Χωρίς αμφιβολία και άλλα σημαντικά λογοτεχνικά κείμενα είναι κρυμμένα σε αυτά τα μέρη, αναμένοντας κάποια θετική εξέλιξη όπως αυτή που έφερε το ποίημα 'Αδέλφια' μπροστά στα μάτια ενός ειδικού.
