Το αόρατο δόγμα: Η σιωπηρή άνοδος του νεοφιλελευθερισμού

Το αόρατο δόγμα: Η σιωπηρή άνοδος του νεοφιλελευθερισμού Facebook Twitter
Η Μάργκαρετ Θάτσερ και ο Ρόναλντ Ρέιγκαν το 1982. Φωτ.: Getty Images/ Ideal Image
0


ΤΟ 1945, Ο ΑΝΤΟΝΙ ΦΙΣΕΡ επισκέφθηκε τον διαπρεπή Αυστριακό οικονομολόγο Φρίντριχ Χάγιεκ στο London School of Economics. Ο Φίσερ, παλιός απόφοιτος του Eton και παράγοντας στο City, συμμεριζόταν την πεποίθηση του Χάγιεκ ότι το εκκολαπτόμενο μεταπολεμικό κράτος πρόνοιας θα οδηγούσε τελικά στον ολοκληρωτισμό. Ο Φίσερ ήθελε τη συμβουλή του καθηγητή: Θα έπρεπε να ασχοληθεί με την πολιτική; Όχι, του είπε ο καθηγητής, μια «δεξαμενή ιδεών» (think tank) θα είχε πολύ πιο «αποφασιστική επιρροή στη μεγάλη μάχη των ιδεών».

Ακολουθώντας την συμβουλή του, ο Φίσερ ίδρυσε το Ινστιτούτο Οικονομικών Υποθέσεων (Institute of Economic Affairs, γνωστό ως IEA), έναν οργανισμό που πιστώνεται ευρέως, μεταξύ άλλων, με την πρόσφατη καταστροφική πρωθυπουργία της Λιζ Τρας. Αργότερα ο Φίσερ μετακόμισε στις ΗΠΑ, όπου ίδρυσε το Atlas Network, έναν οργανισμό-ομπρέλα που σήμερα καλύπτει περισσότερες από 450 δεξαμενές σκέψης, συμπεριλαμβανομένων ομάδων με σημαντική επιρροή όπως το Ινστιτούτο Cato και το Heritage Foundation. Πολλά από αυτά τα ιδρύματα λειτουργούν ως φιλανθρωπικές οργανώσεις. Ελάχιστα κατονομάζουν τους δωρητές τους.

Ο νεοφιλελευθερισμός έχει διανύσει πολύ δρόμο από τις ημέρες του Χάγιεκ στο LSE. Η πίστη στην πρωτοκαθεδρία της ελεύθερης αγοράς, της απουσίας ελέγχου και της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας αποτελεί πολιτική ορθοδοξία τα τελευταία 40 χρόνια. Ο νεοφιλελευθερισμός, τον οποίο ασπάζονται οι Δημοκρατικοί και οι Ρεπουμπλικάνοι, οι Συντηρητικοί και οι Εργατικοί, είναι πανταχού παρόν και ταυτόχρονα «ακατανόμαστος», αφού σπανίως αναφέρεται από τους θιασώτες του.

Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι εκείνοι που είναι πιο στενά προσκολλημένοι στις αρχές του νεοφιλελευθερισμού συχνά απορρίπτουν τον χαρακτηρισμό, ως έναν υποτιμητικό όρο που χρησιμοποιείται από τους πολιτικούς τους αντιπάλους.

Ο αρθρογράφος του Guardian, George Monbiot και ο συγγραφέας και κινηματογραφιστής Peter Hutchison επιχειρούν να ανασηκώσουν το πέπλο αυτού του «αόρατου δόγματος» (“The Invisible Doctrine”) όπως είναι ο τίτλος του βιβλίου τους.

cover
The Invisible Doctrine: The Secret History of Neoliberalism 

Ο όρος επινοήθηκε σε ένα συνέδριο στο Παρίσι το 1938, αλλά απογειώθηκε έξι χρόνια αργότερα, με τη δημοσίευση του βιβλίου του Χάγιεκ «Ο δρόμος προς τη δουλεία». Ο παππούς του νεοφιλελευθερισμού υποστήριζε ότι τα άτομα που ενεργούν με βάση το προσωπικό τους συμφέρον ήταν το μόνο προπύργιο κατά της τυραννίας. Οι υπερ-πλούσιοι, όπως τους λέμε σήμερα, ήταν, σύμφωνα με τον Χάγιεκ, ηρωικοί κήρυκες «ανεξαρτησίας» που άνοιγαν νέους δρόμους πέρα από την εμβέλεια των κρατικών θεσμών και των μοχθηρών κυβερνήσεων.

Τέτοια επιχειρήματα είχαν μικρή επίδραση στη μεταπολεμική συναίνεση, θα αποτελούσαν όμως μεγάλη έμπνευση για τον Ρόναλντ Ρέιγκαν και τη Μάργκαρετ Θάτσερ μερικές δεκαετίες αργότερα. Η επιτυχία των ιδεών του Χάγιεκ οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στο αόρατο χέρι, όχι της αγοράς, αλλά του μαύρου χρήματος και της διαπλοκής. Ο DeWitt Wallace, ο αντικομμουνιστής συνιδρυτής του περιοδικού Reader's Digest, δημοσίευσε μια συμπυκνωμένη εκδοχή του βιβλίου του Χάγιεκ «Ο δρόμος προς τη δουλεία» για τα 8 εκατομμύρια συνδρομητές του.

Τα επιχειρήματα του Χάγιεκ επαναδιατυπώθηκαν σε σειρές κινουμένων σχεδίων και σε παιδικά βιβλία. Τις επόμενες τρεις δεκαετίες, μια υπερατλαντική «νεοφιλελεύθερη διεθνής» ακαδημαϊκών, δημοσιογράφων και επιχειρηματιών τελειοποίησε και προώθησε το δόγμα. Ορισμένες από τις πλουσιότερες εταιρείες και ανθρώπους στον κόσμο έριξαν χρήματα σε ομάδες πίεσης (lobbying), η ονομασία των οποίων τα εμφάνιζε ως αμερόληπτα ερευνητικά ινστιτούτα.

Η μεγάλη επανάσταση του νεοφιλελευθερισμού ήρθε τη δεκαετία του 1970. Με την πετρελαϊκή κρίση και την κατάρρευση του Κεϋνσιανισμού, οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο αναζητούσαν απεγνωσμένα ένα νέο οικονομικό μοντέλο. Σύμφωνα με τα λόγια του μαθητή του Χάγιεκ, Μίλτον Φρίντμαν, «όταν ήρθε η ώρα, ήμασταν έτοιμοι». Οι φόροι των πλουσίων μειώθηκαν, τα συνδικάτα συντρίφτηκαν, οι δημόσιες υπηρεσίες ιδιωτικοποιήθηκαν και ανατέθηκαν σε εξωτερικούς συνεργάτες, οι αγορές απελευθερώθηκαν.

Η νεοφιλελεύθερη εποχή έφερε μαζί της τεράστιες ανισότητες μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το πλουσιότερο 1% κατέχει σήμερα σχεδόν το ένα τρίτο του εθνικού πλούτου. Αλλά ακόμη και με τους δικούς του όρους, ο νεοφιλελευθερισμός δεν έχει αποδώσει τα αναμενόμενα: τα τελευταία 40 χρόνια, η ανάπτυξη ήταν πιο αργή σε παγκόσμιο επίπεδο από ό,τι στο μεγαλύτερο μέρος της μεταπολεμικής περιόδου. Οι ολιγάρχες επανασχεδίασαν τον καπιταλισμό κατ' εικόνα και ομοίωσή τους, συμπληρώνοντας την εικόνα με offshore φορολογικούς παραδείσους και αιχμάλωτους πολιτικούς.

Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι εκείνοι που είναι πιο στενά προσκολλημένοι στις αρχές του νεοφιλελευθερισμού συχνά απορρίπτουν τον χαρακτηρισμό, ως έναν υποτιμητικό όρο που χρησιμοποιείται από τους πολιτικούς τους αντιπάλους. Αλλά ακόμη και αυτό το ρητορικό τέχνασμα μπορεί να θεωρηθεί ως ένδειξη ιδεολογικής υπεροχής, η απόλυτη δικαίωση του οξυδερκούς ορισμού του νεοφιλελευθερισμού από τον κοινωνιολόγο Γουίλ Ντέιβις ως «η απομάγευση της πολιτικής από την οικονομία».

Μες στοιχεία από The Guardian

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το πίσω ράφι/ Εμανουέλ Καρέρ «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα»

Το πίσω ράφι / Ένα επτασφράγιστο μυστικό που προκάλεσε αμηχανία και πάταγο

Προκλητικός, ωμός, συχνά σοκαριστικός, ο Εμανουέλ Καρέρ εξερευνά στο «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα» το οικογενειακό του παρελθόν, φέρνοντας σε δύσκολη θέση ακόμα και τα πιο κοντινά του πρόσωπα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Αναγνώσεις / Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Πώς ήταν η ζωή στην αρχαία Αίγυπτο; Ένας Αμερικανός αρχαιολόγος περιγράφει το 24ωρο των ανθρώπων κάθε ιδιότητας και κοινωνικής τάξης στις Θήβες της αρχαίας Αιγύπτου μέσα από ιστορίες που θα μπορούσαν να είναι αληθινές.
THE LIFO TEAM
Ανί Ερνό: «Όπως η σεξουαλική επιθυμία, έτσι και η μνήμη δεν σταματά ποτέ»

Βιβλίο / Ανί Ερνό: «Όπως η σεξουαλική επιθυμία, έτσι και η μνήμη δεν σταματά ποτέ»

Η Γαλλίδα συγγραφέας που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας γεφυρώνει, με τη μυθιστορηματοποίηση της μνήμης, τη μεγάλη λογοτεχνία, από τον Μαρσέλ Προυστ μέχρι τον σύγχρονό μας Εντουάρ Λουί. Γεννήθηκε σαν σήμερα το 1940.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
ΕΠΕΞΕΡΓ. Παύλος Μεθενίτης «Αμανίτα μουσκάρια»

Το πίσω ράφι / Όταν μια ολόκληρη διμοιρία ανταρτών ξεκληρίστηκε από παραισθησιογόνα μανιτάρια

Στηριγμένο σε πραγματικά γεγονότα, το μυθιστόρημα «Αμανίτα μουσκάρια» του Παύλου Μεθενίτη εξερευνά το ζήτημα των ουσιών ως καταφύγιο αλλά και ως καταστροφή, και μας παρασύρει σ’ ένα ταξίδι ποτισμένο από την ελληνική πραγματικότητα, παραμονές της οικονομικής κρίσης.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Arsenale: Το πιο απρόσμενο βιβλιοπωλείο των Κυκλάδων φτιάχτηκε στην Ανάφη

Βιβλίο / Arsenale: Το πιο απρόσμενο βιβλιοπωλείο των Κυκλάδων φτιάχτηκε στην Ανάφη

Σε ένα νησί που μετρά λιγότερους από 300 μόνιμους κατοίκους, ένα παλιό καραβόσπιτο μεταμορφώθηκε σε ένα καταφύγιο πολιτισμού γεμάτο βιβλία, μουσικές και μικρούς θησαυρούς.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μαρκ Τουέιν, «Οι περιπέτειες του Χακ Φιν»

Το πίσω ράφι / Το μυθιστόρημα του Μαρκ Τουέιν που έθαψαν οι κριτικοί και το αποθέωσε ο Χέμινγουεϊ

Στις «Περιπέτειες του Χακ Φιν» ο Μαρκ Τουέιν έπλασε τον πιο ελεύθερο ήρωα της αμερικανικής λογοτεχνίας, που αρνήθηκε τους κανόνες της κοινωνίας του και ένωσε την τύχη του με έναν σκλάβο δραπέτη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί την ζωή χωρίς αυτόν

Βιβλίο / Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί τη ζωή χωρίς αυτόν

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Βασιλεύς των Βασιλέων», όπως αποκαλούσε τον εαυτό του ο Ρεζά Παχλαβί, εστιάζει στις διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ που «αποδέχτηκαν πρόθυμα τις φαντασιώσεις του, τόσο για τον εαυτό του όσο και για τη χώρα του».
THE LIFO TEAM
Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Βιβλίο / Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Σταρ Ελλάς στα νιάτα της, διακρίθηκε ως ηθοποιός, θιασάρχης, ραδιοφωνική παραγωγός, δοκιμάστηκε επίσης στη συγγραφή έχοντας κυκλοφορήσει μέχρι τώρα επτά βιβλία μαζί με το πρόσφατο «Η τρίτη άνοιξη» (εκδ. Επίμετρο), που έδωσε και το έναυσμα γι’ αυτήν τη συνέντευξη.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Οι Αθηναίοι / O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Ο 81χρονος δημοσιογράφος και συγγραφέας που για δεκαετίες διηύθηνε τις πολιτιστικές σελίδες της Ελευθεροτυπίας, αφηγείται τη συναρπαστική καριέρα του στη LiFO
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Βιβλίο / Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Η σπουδαία μεταφράστρια, που έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της δουλειάς της στον Μαρσέλ Προυστ, μας ξεναγεί στον πολύπλοκο κόσμο του και εκφράζει τον θυμό της για την πανταχού παρούσα απάτη της εποχής μας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Βιβλίο / Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Ο Συνταγματάρχης και ο Βασιλιάς» εξερευνά τη συναρπαστική ζωή ενός ακούραστου κομπιναδόρου που προσπαθούσε απεγνωσμένα να ανακαλύψει εκ νέου τον εαυτό του.
THE LIFO TEAM
Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Βιβλίο / Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Πότε ακριβώς χάθηκε ο πόλεμος για τον Άξονα; Ποια ήταν η πιο σημαντική μάχη του πολέμου; Πόσο «συμμέτοχος» ήταν ο Γερμανικός λαός στο ολοκαύτωμα; Σ’ αυτά τα ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει μια νέα ογκώδης έκδοση με τίτλο «Η συνολική ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου».
THE LIFO TEAM
Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Βιβλίο / Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Είναι νωρίς να πούμε πως αυτά τα ηχητικά λογοτεχνικά αρχεία μπορούν να αντικαταστήσουν το βιβλίο. Είναι όμως μια υπέροχη λύση για όσους θέλουν να διαβάσουν αλλά δεν έχουν χρόνο ή έχουν μπλοκάρει με το κανονικό διάβασμα.
ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ