Το αόρατο δόγμα: Η σιωπηρή άνοδος του νεοφιλελευθερισμού

Το αόρατο δόγμα: Η σιωπηρή άνοδος του νεοφιλελευθερισμού Facebook Twitter
Η Μάργκαρετ Θάτσερ και ο Ρόναλντ Ρέιγκαν το 1982. Φωτ.: Getty Images/ Ideal Image
0


ΤΟ 1945, Ο ΑΝΤΟΝΙ ΦΙΣΕΡ επισκέφθηκε τον διαπρεπή Αυστριακό οικονομολόγο Φρίντριχ Χάγιεκ στο London School of Economics. Ο Φίσερ, παλιός απόφοιτος του Eton και παράγοντας στο City, συμμεριζόταν την πεποίθηση του Χάγιεκ ότι το εκκολαπτόμενο μεταπολεμικό κράτος πρόνοιας θα οδηγούσε τελικά στον ολοκληρωτισμό. Ο Φίσερ ήθελε τη συμβουλή του καθηγητή: Θα έπρεπε να ασχοληθεί με την πολιτική; Όχι, του είπε ο καθηγητής, μια «δεξαμενή ιδεών» (think tank) θα είχε πολύ πιο «αποφασιστική επιρροή στη μεγάλη μάχη των ιδεών».

Ακολουθώντας την συμβουλή του, ο Φίσερ ίδρυσε το Ινστιτούτο Οικονομικών Υποθέσεων (Institute of Economic Affairs, γνωστό ως IEA), έναν οργανισμό που πιστώνεται ευρέως, μεταξύ άλλων, με την πρόσφατη καταστροφική πρωθυπουργία της Λιζ Τρας. Αργότερα ο Φίσερ μετακόμισε στις ΗΠΑ, όπου ίδρυσε το Atlas Network, έναν οργανισμό-ομπρέλα που σήμερα καλύπτει περισσότερες από 450 δεξαμενές σκέψης, συμπεριλαμβανομένων ομάδων με σημαντική επιρροή όπως το Ινστιτούτο Cato και το Heritage Foundation. Πολλά από αυτά τα ιδρύματα λειτουργούν ως φιλανθρωπικές οργανώσεις. Ελάχιστα κατονομάζουν τους δωρητές τους.

Ο νεοφιλελευθερισμός έχει διανύσει πολύ δρόμο από τις ημέρες του Χάγιεκ στο LSE. Η πίστη στην πρωτοκαθεδρία της ελεύθερης αγοράς, της απουσίας ελέγχου και της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας αποτελεί πολιτική ορθοδοξία τα τελευταία 40 χρόνια. Ο νεοφιλελευθερισμός, τον οποίο ασπάζονται οι Δημοκρατικοί και οι Ρεπουμπλικάνοι, οι Συντηρητικοί και οι Εργατικοί, είναι πανταχού παρόν και ταυτόχρονα «ακατανόμαστος», αφού σπανίως αναφέρεται από τους θιασώτες του.

Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι εκείνοι που είναι πιο στενά προσκολλημένοι στις αρχές του νεοφιλελευθερισμού συχνά απορρίπτουν τον χαρακτηρισμό, ως έναν υποτιμητικό όρο που χρησιμοποιείται από τους πολιτικούς τους αντιπάλους.

Ο αρθρογράφος του Guardian, George Monbiot και ο συγγραφέας και κινηματογραφιστής Peter Hutchison επιχειρούν να ανασηκώσουν το πέπλο αυτού του «αόρατου δόγματος» (“The Invisible Doctrine”) όπως είναι ο τίτλος του βιβλίου τους.

cover
The Invisible Doctrine: The Secret History of Neoliberalism 

Ο όρος επινοήθηκε σε ένα συνέδριο στο Παρίσι το 1938, αλλά απογειώθηκε έξι χρόνια αργότερα, με τη δημοσίευση του βιβλίου του Χάγιεκ «Ο δρόμος προς τη δουλεία». Ο παππούς του νεοφιλελευθερισμού υποστήριζε ότι τα άτομα που ενεργούν με βάση το προσωπικό τους συμφέρον ήταν το μόνο προπύργιο κατά της τυραννίας. Οι υπερ-πλούσιοι, όπως τους λέμε σήμερα, ήταν, σύμφωνα με τον Χάγιεκ, ηρωικοί κήρυκες «ανεξαρτησίας» που άνοιγαν νέους δρόμους πέρα από την εμβέλεια των κρατικών θεσμών και των μοχθηρών κυβερνήσεων.

Τέτοια επιχειρήματα είχαν μικρή επίδραση στη μεταπολεμική συναίνεση, θα αποτελούσαν όμως μεγάλη έμπνευση για τον Ρόναλντ Ρέιγκαν και τη Μάργκαρετ Θάτσερ μερικές δεκαετίες αργότερα. Η επιτυχία των ιδεών του Χάγιεκ οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στο αόρατο χέρι, όχι της αγοράς, αλλά του μαύρου χρήματος και της διαπλοκής. Ο DeWitt Wallace, ο αντικομμουνιστής συνιδρυτής του περιοδικού Reader's Digest, δημοσίευσε μια συμπυκνωμένη εκδοχή του βιβλίου του Χάγιεκ «Ο δρόμος προς τη δουλεία» για τα 8 εκατομμύρια συνδρομητές του.

Τα επιχειρήματα του Χάγιεκ επαναδιατυπώθηκαν σε σειρές κινουμένων σχεδίων και σε παιδικά βιβλία. Τις επόμενες τρεις δεκαετίες, μια υπερατλαντική «νεοφιλελεύθερη διεθνής» ακαδημαϊκών, δημοσιογράφων και επιχειρηματιών τελειοποίησε και προώθησε το δόγμα. Ορισμένες από τις πλουσιότερες εταιρείες και ανθρώπους στον κόσμο έριξαν χρήματα σε ομάδες πίεσης (lobbying), η ονομασία των οποίων τα εμφάνιζε ως αμερόληπτα ερευνητικά ινστιτούτα.

Η μεγάλη επανάσταση του νεοφιλελευθερισμού ήρθε τη δεκαετία του 1970. Με την πετρελαϊκή κρίση και την κατάρρευση του Κεϋνσιανισμού, οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο αναζητούσαν απεγνωσμένα ένα νέο οικονομικό μοντέλο. Σύμφωνα με τα λόγια του μαθητή του Χάγιεκ, Μίλτον Φρίντμαν, «όταν ήρθε η ώρα, ήμασταν έτοιμοι». Οι φόροι των πλουσίων μειώθηκαν, τα συνδικάτα συντρίφτηκαν, οι δημόσιες υπηρεσίες ιδιωτικοποιήθηκαν και ανατέθηκαν σε εξωτερικούς συνεργάτες, οι αγορές απελευθερώθηκαν.

Η νεοφιλελεύθερη εποχή έφερε μαζί της τεράστιες ανισότητες μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το πλουσιότερο 1% κατέχει σήμερα σχεδόν το ένα τρίτο του εθνικού πλούτου. Αλλά ακόμη και με τους δικούς του όρους, ο νεοφιλελευθερισμός δεν έχει αποδώσει τα αναμενόμενα: τα τελευταία 40 χρόνια, η ανάπτυξη ήταν πιο αργή σε παγκόσμιο επίπεδο από ό,τι στο μεγαλύτερο μέρος της μεταπολεμικής περιόδου. Οι ολιγάρχες επανασχεδίασαν τον καπιταλισμό κατ' εικόνα και ομοίωσή τους, συμπληρώνοντας την εικόνα με offshore φορολογικούς παραδείσους και αιχμάλωτους πολιτικούς.

Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι εκείνοι που είναι πιο στενά προσκολλημένοι στις αρχές του νεοφιλελευθερισμού συχνά απορρίπτουν τον χαρακτηρισμό, ως έναν υποτιμητικό όρο που χρησιμοποιείται από τους πολιτικούς τους αντιπάλους. Αλλά ακόμη και αυτό το ρητορικό τέχνασμα μπορεί να θεωρηθεί ως ένδειξη ιδεολογικής υπεροχής, η απόλυτη δικαίωση του οξυδερκούς ορισμού του νεοφιλελευθερισμού από τον κοινωνιολόγο Γουίλ Ντέιβις ως «η απομάγευση της πολιτικής από την οικονομία».

Μες στοιχεία από The Guardian

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ