Το αόρατο δόγμα: Η σιωπηρή άνοδος του νεοφιλελευθερισμού

Το αόρατο δόγμα: Η σιωπηρή άνοδος του νεοφιλελευθερισμού Facebook Twitter
Η Μάργκαρετ Θάτσερ και ο Ρόναλντ Ρέιγκαν το 1982. Φωτ.: Getty Images/ Ideal Image
0


ΤΟ 1945, Ο ΑΝΤΟΝΙ ΦΙΣΕΡ επισκέφθηκε τον διαπρεπή Αυστριακό οικονομολόγο Φρίντριχ Χάγιεκ στο London School of Economics. Ο Φίσερ, παλιός απόφοιτος του Eton και παράγοντας στο City, συμμεριζόταν την πεποίθηση του Χάγιεκ ότι το εκκολαπτόμενο μεταπολεμικό κράτος πρόνοιας θα οδηγούσε τελικά στον ολοκληρωτισμό. Ο Φίσερ ήθελε τη συμβουλή του καθηγητή: Θα έπρεπε να ασχοληθεί με την πολιτική; Όχι, του είπε ο καθηγητής, μια «δεξαμενή ιδεών» (think tank) θα είχε πολύ πιο «αποφασιστική επιρροή στη μεγάλη μάχη των ιδεών».

Ακολουθώντας την συμβουλή του, ο Φίσερ ίδρυσε το Ινστιτούτο Οικονομικών Υποθέσεων (Institute of Economic Affairs, γνωστό ως IEA), έναν οργανισμό που πιστώνεται ευρέως, μεταξύ άλλων, με την πρόσφατη καταστροφική πρωθυπουργία της Λιζ Τρας. Αργότερα ο Φίσερ μετακόμισε στις ΗΠΑ, όπου ίδρυσε το Atlas Network, έναν οργανισμό-ομπρέλα που σήμερα καλύπτει περισσότερες από 450 δεξαμενές σκέψης, συμπεριλαμβανομένων ομάδων με σημαντική επιρροή όπως το Ινστιτούτο Cato και το Heritage Foundation. Πολλά από αυτά τα ιδρύματα λειτουργούν ως φιλανθρωπικές οργανώσεις. Ελάχιστα κατονομάζουν τους δωρητές τους.

Ο νεοφιλελευθερισμός έχει διανύσει πολύ δρόμο από τις ημέρες του Χάγιεκ στο LSE. Η πίστη στην πρωτοκαθεδρία της ελεύθερης αγοράς, της απουσίας ελέγχου και της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας αποτελεί πολιτική ορθοδοξία τα τελευταία 40 χρόνια. Ο νεοφιλελευθερισμός, τον οποίο ασπάζονται οι Δημοκρατικοί και οι Ρεπουμπλικάνοι, οι Συντηρητικοί και οι Εργατικοί, είναι πανταχού παρόν και ταυτόχρονα «ακατανόμαστος», αφού σπανίως αναφέρεται από τους θιασώτες του.

Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι εκείνοι που είναι πιο στενά προσκολλημένοι στις αρχές του νεοφιλελευθερισμού συχνά απορρίπτουν τον χαρακτηρισμό, ως έναν υποτιμητικό όρο που χρησιμοποιείται από τους πολιτικούς τους αντιπάλους.

Ο αρθρογράφος του Guardian, George Monbiot και ο συγγραφέας και κινηματογραφιστής Peter Hutchison επιχειρούν να ανασηκώσουν το πέπλο αυτού του «αόρατου δόγματος» (“The Invisible Doctrine”) όπως είναι ο τίτλος του βιβλίου τους.

cover
The Invisible Doctrine: The Secret History of Neoliberalism 

Ο όρος επινοήθηκε σε ένα συνέδριο στο Παρίσι το 1938, αλλά απογειώθηκε έξι χρόνια αργότερα, με τη δημοσίευση του βιβλίου του Χάγιεκ «Ο δρόμος προς τη δουλεία». Ο παππούς του νεοφιλελευθερισμού υποστήριζε ότι τα άτομα που ενεργούν με βάση το προσωπικό τους συμφέρον ήταν το μόνο προπύργιο κατά της τυραννίας. Οι υπερ-πλούσιοι, όπως τους λέμε σήμερα, ήταν, σύμφωνα με τον Χάγιεκ, ηρωικοί κήρυκες «ανεξαρτησίας» που άνοιγαν νέους δρόμους πέρα από την εμβέλεια των κρατικών θεσμών και των μοχθηρών κυβερνήσεων.

Τέτοια επιχειρήματα είχαν μικρή επίδραση στη μεταπολεμική συναίνεση, θα αποτελούσαν όμως μεγάλη έμπνευση για τον Ρόναλντ Ρέιγκαν και τη Μάργκαρετ Θάτσερ μερικές δεκαετίες αργότερα. Η επιτυχία των ιδεών του Χάγιεκ οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στο αόρατο χέρι, όχι της αγοράς, αλλά του μαύρου χρήματος και της διαπλοκής. Ο DeWitt Wallace, ο αντικομμουνιστής συνιδρυτής του περιοδικού Reader's Digest, δημοσίευσε μια συμπυκνωμένη εκδοχή του βιβλίου του Χάγιεκ «Ο δρόμος προς τη δουλεία» για τα 8 εκατομμύρια συνδρομητές του.

Τα επιχειρήματα του Χάγιεκ επαναδιατυπώθηκαν σε σειρές κινουμένων σχεδίων και σε παιδικά βιβλία. Τις επόμενες τρεις δεκαετίες, μια υπερατλαντική «νεοφιλελεύθερη διεθνής» ακαδημαϊκών, δημοσιογράφων και επιχειρηματιών τελειοποίησε και προώθησε το δόγμα. Ορισμένες από τις πλουσιότερες εταιρείες και ανθρώπους στον κόσμο έριξαν χρήματα σε ομάδες πίεσης (lobbying), η ονομασία των οποίων τα εμφάνιζε ως αμερόληπτα ερευνητικά ινστιτούτα.

Η μεγάλη επανάσταση του νεοφιλελευθερισμού ήρθε τη δεκαετία του 1970. Με την πετρελαϊκή κρίση και την κατάρρευση του Κεϋνσιανισμού, οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο αναζητούσαν απεγνωσμένα ένα νέο οικονομικό μοντέλο. Σύμφωνα με τα λόγια του μαθητή του Χάγιεκ, Μίλτον Φρίντμαν, «όταν ήρθε η ώρα, ήμασταν έτοιμοι». Οι φόροι των πλουσίων μειώθηκαν, τα συνδικάτα συντρίφτηκαν, οι δημόσιες υπηρεσίες ιδιωτικοποιήθηκαν και ανατέθηκαν σε εξωτερικούς συνεργάτες, οι αγορές απελευθερώθηκαν.

Η νεοφιλελεύθερη εποχή έφερε μαζί της τεράστιες ανισότητες μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το πλουσιότερο 1% κατέχει σήμερα σχεδόν το ένα τρίτο του εθνικού πλούτου. Αλλά ακόμη και με τους δικούς του όρους, ο νεοφιλελευθερισμός δεν έχει αποδώσει τα αναμενόμενα: τα τελευταία 40 χρόνια, η ανάπτυξη ήταν πιο αργή σε παγκόσμιο επίπεδο από ό,τι στο μεγαλύτερο μέρος της μεταπολεμικής περιόδου. Οι ολιγάρχες επανασχεδίασαν τον καπιταλισμό κατ' εικόνα και ομοίωσή τους, συμπληρώνοντας την εικόνα με offshore φορολογικούς παραδείσους και αιχμάλωτους πολιτικούς.

Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι εκείνοι που είναι πιο στενά προσκολλημένοι στις αρχές του νεοφιλελευθερισμού συχνά απορρίπτουν τον χαρακτηρισμό, ως έναν υποτιμητικό όρο που χρησιμοποιείται από τους πολιτικούς τους αντιπάλους. Αλλά ακόμη και αυτό το ρητορικό τέχνασμα μπορεί να θεωρηθεί ως ένδειξη ιδεολογικής υπεροχής, η απόλυτη δικαίωση του οξυδερκούς ορισμού του νεοφιλελευθερισμού από τον κοινωνιολόγο Γουίλ Ντέιβις ως «η απομάγευση της πολιτικής από την οικονομία».

Μες στοιχεία από The Guardian

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΕΠΕΞ Γυναικείες φωνές από διαφορετικά μέρη του κόσμου

Βιβλίο / Από τη Μαλαισία μέχρι το Μεξικό: 5 νέα βιλία που αξίζει να διαβάσετε

5 συγγραφείς από διαφορετικά σημεία του πλανήτη χαράζουν νέους δρόμους στη λογοτεχνία. Ανάμεσά τους, η Τζόχα Αλχάρθι που κέρδισε το Booker και η βραβευμένη με Πούλιτζερ Κριστίνα Ριβέρα Γκάρσα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Αρχαιολογία / Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Η διακεκριμένη ιστορικός Mary Beard στο βιβλίο της «Οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες. Οι ηγεμόνες του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου», παρουσιάζει τη ζωή και το έργο των αυτοκρατόρων μέσα από ανεκδοτολογικές αφηγήσεις και συναρπαστικές λεπτομέρειες, που θυμίζουν απολαυστικό μυθιστόρημα. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια εστιάζει στον ρόλο των δούλων, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στη σεξουαλική ζωή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
M. HULOT
Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Βιβλίο / Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Από την Αμοργό ως την Αλεξανδρούπολη και από την Ξάνθη ως τη Μυτιλήνη, τα μικρά βιβλιοπωλεία αποκτούν για πρώτη φορά συλλογική φωνή. Βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ