Στην κατάλευκη κάψα του μεσημεριού στον αμερικανικό Νότο έχουν στηθεί αμέτρητες ιστορίες, αλλά καμία δεν κατάφερε να γίνει σημείο αναφοράς, όπως αυτές των οικογενειών που έζησαν και αλληλοεξοντώθηκαν στη μυθική Γιοκναπατόφα του Γουίλιαμ Φώκνερ.
Στο μυθιστορηματικό αυτό μέρος, όπου πραγματικά συμβάντα μπλέκονται με μυθικά πρόσωπα και πράγματα με τρόπο αντίστοιχο των δικών μας μύθων των Ατρειδών, γεννήθηκαν τα μεγάλα έπη του σπουδαίου νομπελίστα, με πρωταρχικό εκείνο της οικογένειας Σάτπεν που περιγράφεται στο Αβεσσαλώμ! Αβεσσαλώμ! ‒ ο τίτλος είναι εμπνευσμένος από τη γνωστή ιστορία της Βίβλου.
Ένα αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, που δεν αποτελεί τυχαία τον νέο, μεγάλο κλασικό τόμο της σειράς Οrbis Literae των εκδόσεων Gutenberg, σε μετάφραση που, αν μη τι άλλο, συνιστά γλωσσικό και λογοτεχνικό επίτευγμα. Η Μαργαρίτα Ζαχαριάδου όχι μόνο απέδωσε άρτια την πολύπτυχη φωκνερική αφήγηση αλλά αφουγκράστηκε τον ρυθμό, ξαναζωντάνεψε τις μυθικές αλληγορίες, ανίχνευσε τις λειτουργικές αντιθέσεις και τους έδωσε πνοή. Εν ολίγοις, ξανάφτιαξε στα ελληνικά έναν κόσμο τόσο ζωντανό όσο και παντοτινό, γι’ αυτό και απόλυτα μοντέρνο, τον κόσμο του συγγραφέα.
Αν η σαγήνη της παραβίασης έχει αρχαίες καταβολές και φωλιάζει στα μεγάλα αλληγορικά αφηγήματα της Βίβλου και της αρχαίας τραγωδίας, στη φωκνερική αφήγηση δεν έχει να κάνει μόνο με τον πυρήνα της τραγικής οικογενειακής ιστορίας αλλά και με την ίδια τη γλώσσα. Εν προκειμένω, είναι σαφές πως ο πιο πετυχημένος πειραματισμός αναδύεται μέσα από την εξιστόρηση μιας αρχετυπικής ιστορίας.
Αντίστοιχα, πάλι, με τα ομηρικά έπη, τα τραγικά γεγονότα του πολέμου, τα μεγάλα κατορθώματα και οι νίκες μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα όταν τα πρόσωπα και τα πάθη παίρνουν κεφάλι. Ο πόλεμος στην Τροία ξεκίνησε εξαιτίας της Ωραίας Ελένης και ο Φώκνερ, που γνωρίζει πόσο κοντά στον Σάτπεν είναι ο Αγαμέμνων, συνδέει τη μυθική αλληγορία με την πραγματικότητα της οικογενειακής συμφοράς. Τα προσωπικά πάθη είναι που δεν αφήνουν τους ήρωες αλώβητους από τη μοίρα και όχι τόσο ο πόλεμος. Η παντοτινή σύγκρουση των φύλων, οι σαρκικές και εσωτερικές συγκρούσεις, οι ορμέμφυτες ροπές για την αλήθεια του άνδρα, της γυναίκας, του παιδιού, του αδελφού και της αδελφής, όλα δοσμένα με φόντο το απόκοσμο περιβάλλον ενός σύμπαντος που φτάνει να μοιάζει σχεδόν μακάβριο και μαγικό. Η μυρωδιά της γλυσίνας, του πούρου και οι πυγολαμπίδες είναι το κεντρικό λάιτ μοτίφ που διαπερνά την αφήγηση και χαρακτηρίζει ολόκληρο τον αμερικανικό Νότο.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο ασθματικός λόγος του Φώκνερ, που καταργεί τα σημεία στίξης, απηχεί ακέραια τις προφορικές ιστορίες των Νότιων προγόνων του και αποκτά τη δύναμη που είχαν τα αρχαία έπη καθώς μεταφέρονταν από στόμα σε στόμα και μιλούσαν κατευθείαν στην καρδιά.
Όλα ξεκινούν όταν ο άγρια επιβλητικός Τόμας Σάτπεν καταφθάνει το 1833 με το ερυθρόφαιο άλογό του και τη συνοδεία ενός αρχιτέκτονα και των «άγριων», όπως περιγράφονται, νέγρων του στην πολίχνη Τζέφερσον της μυθικής Γιοκναπατόφα με σκοπό να υφαρπάξει μια μεγάλη έκταση από έναν Ινδιάνο. Παρότι κανείς δεν ξέρει την καταγωγή του και όλοι αρχικά εναντιώνονται στον νεοφερμένο που κάνει άνω κάτω τους μετριοπαθείς ντόπιους, σταδιακά εντυπωσιάζονται από την κυριαρχική προσωπικότητα του συνταγματάρχη που πήρε τη θέση του Σαρτόρις στον πόλεμο (γνωστού από το ομώνυμο μυθιστόρημα του Φώκνερ), την ανείπωτη δύναμή του να διεκδικεί με σθένος ό,τι δεν του ανήκει, ακόμα και από την αποφασιστικότητα με την οποία κάποια στιγμή εισβάλλει στην εκκλησία του φτωχού προτεστάντη ιερέα Κόλντφιλντ με σκοπό να ζητήσει σε γάμο την κόρη του Έλεν.
Φαινομενικά πλούσιος, αλλά με αμφίβολους τρόπους, ο Σάτπεν εξοπλίζει το «Κατοστάρι του Σάτπεν», όπως είναι γνωστό το όνομα της βίλας μέσα στη μεγάλη φυτεία, με πολυελαίους, κρύσταλλα, ταπετσαρίες και καρέκλες Wedgwood ‒ ένα παράδοξα αριστοκρατικό περιβάλλον για το αιματηρό σκηνικό που θα ακολουθήσει. Η εξωπραγματική άνοδος είναι φυσικό να προμηνύει μια αντίστοιχα εντυπωσιακή πτώση, αφού το σπίτι «έμοιαζε σαν να προοριζόταν για κάτι περισσότερο, για έναν όλεθρο πιο βαθύ από την ερείπωση, σαν να έστεκε σε σιδηρά αντιπαράθεση με τη σιδηρά φωτιά», αλλά μέχρι τότε η σύζυγος Έλεν μπορούσε να χαίρεται έναν φαινομενικά άνετο βίο, αλλάζοντας τρόπο ζωής και κάνοντας ακόμα πιο έντονη την αντίθεσή της με την πουριτανή, συντηρητική αδελφή της Ρόζα. Γεννάει δυο παιδιά, την ονειροπόλα Τζούντιθ και τον δυναμικό Χένρι, ο οποίος αποφασίζει μάλιστα να σπουδάσει Νομική, επιβεβαιώνοντας τις υψηλές φιλοδοξίες της οικογένειας.
Εκεί γνωρίζει και εντυπωσιάζεται από την επιβλητική αβρότητα και τους αριστοκρατικούς του τρόπους του Τσαρλς Μπον καθώς και από την άνεση με την οποία αυτός ο «Λοθάριος», όπως περιπαικτικά τον αποκαλούν, γοητεύει τα κορίτσια, μεταξύ άλλων και την αδελφή του Τζούντιθ, την οποία κάποια στιγμή ζητάει σε αρραβώνα. Τα σχέδια του επικείμενου γάμου, ωστόσο, χαλάνε όταν οι δύο φίλοι αποσύρονται στον Πόλεμο με τους Γιάνκηδες, διάστημα αρκετό για να φέρει στο φως, μετά από μυστήριες απουσίες και εξαφανίσεις, οδυνηρά μυστικά: ο Μπον είναι ετεροθαλής αδελφός της Τζούντιθ και του Χένρι, γόνος του γάμου του Σάτπεν με μια νέγρα στη Νέα Ορλεάνη, από την οποία έχει και μια κόρη με το προφητικό όνομα Κλάιτι-Κλυταιμνήστρα. Και όπως θα φανεί εκ των υστέρων, δεν είναι ο μόνος που θα πληρώσει για τις αμαρτωλές επιλογές του.
Όλα δείχνουν πως ο φαύλος κύκλος της αιμομιξίας, αυτή η σαγηνευτική επιτάχυνση του κακού μέσα από τους οικογενειακούς κύκλους, αν υποβοηθηθεί, σημαίνει και έλευση του τραγικού τέλους που ξεπερνά ακόμα και τις περγαμηνές του εκάστοτε χαρακτήρα. Εξού και ότι ο σχετικά άβουλος και ουδέτερος Χένρι είναι αυτός που θα υψώσει τελικά το όπλο, μια παραμονή Χριστουγέννων, ενάντια στον καλό του φίλο και παρ’ ολίγον γαμπρό του, τερματίζοντας όνειρα, ψευδαισθήσεις και επικαλύψεις ενός παρελθόντος που θα προβάλλει πάντοτε πιο καίριο από οποιοδήποτε παρόν.
Άλλωστε, αυτός ο φόνος θα είναι απλώς η αρχή και όχι το τέλος του δεύτερου κύκλου των τραγικών εξελίξεων, που θα μετατρέψει το «Κατοστάρι του Σάτπεν» σε μια ευφάνταστη Νέκυια, όπου πλέον θα μένουν η Τζούντιθ, η Ρόζα, η Κλάιτι, ο βοηθός Τζόουνς και, φυσικά, ο πατριάρχης Σάτπεν σαν ζωντανοί νεκροί που περιμένουν κάθε μέλος τους να φαγωθεί από την ίδια τη μοίρα.
Κοιτώντας με θράσος κατάματα τον Πρωτεργάτη Θεό, όπως ο Φάουστ που έχει χαρίσει προ πολλού την ψυχή του στον Διάβολο, ο Σάτπεν επιμένει, αν και αποσυρμένος από τα εγκόσμια, αλκοολικός και με σαλεμένη όψη, να σπέρνει τον καρπό του σε απαγορευμένα εδάφη, εν προκειμένω στη δεκαπεντάχρονη εγγονή του λευκού επιστάτη του, προκαλώντας την ίδια του την τραγική κατάληξη και μοίρα.
Αλλά ποιος είναι πραγματικά ο μυστηριώδης συνταγματάρχης; Είναι ο δαίμονας, όπως λέει η Ρόζα Κόλντφιλντ, η οποία, μέσα από μια παρατεταμένη και παραληρηματική εξιστόρηση, φτάνει να εξομολογηθεί ότι, μετά τον θάνατο της αδελφής της, δεν δίστασε να την εξαπατήσει ζητώντας τη σε γάμο.
Άσχετα από την απάντηση, αυτό που εντυπωσιάζει είναι πως μέσα από τα λόγια της ανέκαθεν αποστασιοποιημένης από τις σωματικές απολαύσεις γραίας ο Φώκνερ αποθεώνει όλες τις εξάρσεις της σάρκας, η οποία σαρώνει τις προτεσταντικές επιταγές της λογικής, ορίζει την αίσθηση, την όραση, την όσφρηση και τους μυς που πάλλονται και καθορίζει την ίδια τη μνήμη, αφού είναι «ωραιότερη απ’ όλα, μακράν καλύτερη απ’ αυτά, η πραγματική ζώσα σάρκα που ονειρεύεται». Η αισθαντική αυτή γλώσσα, που διαπερνά το ασυνείδητο και καλουπώνει την επιθυμία της Ρόζας, ακόμα και στο μένος των αισθημάτων που αναδεικνύει, μοιάζει κυριολεκτικά να έχει κόκαλα και αίμα και να αφουγκράζεται τους παλμούς παλαιότερων αφηγήσεων του Νότου, δίνοντας τους ξανά το φιλί της ζωής.
Και δεν είναι μόνο η αφήγηση της Ρόζας αλλά και του πατέρα του Κουεντίν, ο οποίος είχε γνωρίσει από κοντά τον Σάτπεν και έχει γι’ αυτόν μια διαφορετική εικόνα απ’ ό,τι η Ρόζα, ενώ αντίστοιχα ορμητικός και ειλικρινής είναι και ο λόγος του αφηγητή Κουεντίν, ο οποίος συναντάει τη Ρόζα πολλά χρόνια μετά τα τραγικά συμβάντα ‒ή, τουλάχιστον, έτσι νομίζει‒ και αφηγείται με τη σειρά του την ιστορία στον Καναδό φίλο του, Σριβ.
Πολλαπλές, λοιπόν, οι οπτικές, όσες και οι αφηγήσεις σε έναν πολυφωνικό κόσμο που αφήνει ανοιχτά τα ενδεχόμενα της ερμηνείας, αλλά όχι την κατάληξη. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ασθματικός λόγος του Φώκνερ, που καταργεί τα σημεία στίξης και της τελείας, απηχεί ακέραια τις προφορικές ιστορίες των Νότιων προγόνων του και αποκτά τη δύναμη που είχαν τα αρχαία έπη καθώς μεταφέρονταν από στόμα σε στόμα και μιλούσαν κατευθείαν στην καρδιά. Ο αυθορμητισμός που χαρακτηρίζει την αφήγηση μέσα από αυτό το καινοφανές stream of consciousness (αυτόματη γραφή) διατηρεί ακέραια την αυθάδεια της προφορικότητας, χωρίς όμως να κάνει σκόντο στις υψηλές προδιαγραφές μιας άκρως απαιτητικής λογοτεχνίας με πανέμορφες μπαρόκ περιγραφές, παρομοιώσεις που κλείνουν τιμητικά το μάτι στις μακροσκελείς αναφορές του Ομήρου, την αποθέωση των επιθέτων που στολίζουν ακόμα και το πιο απομαγευμένο τοπίο και μια γοητευτικά ανοικονόμητη αφηγηματική διαστροφή που μοιάζει πολύ με αυτήν του Τζόις.
Πρόκειται για ένα σπάνιο κατόρθωμα που δικαιώνει όχι μόνο την ένταξη του Αβεσσαλώμ! Αβεσσαλώμ! στα σπουδαιότερα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας αλλά εξηγεί και τη δική μας διαρκή επιστροφή σε αυτό ως μόνιμο καταφύγιο σπάνιας λογοτεχνικής αξίας και ομορφιάς.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
