Σπέτσες
Τζων Φώουλς, Ο Μάγος
μτφρ. Φαίδων Ταμβακάκης
Εκδόσεις της Εστίας
Πίσω από τα κατάλευκα αρχοντικά με τις βοτσαλωτές αυλές και την αρμονική ομορφιά κρύβεται η τρέλα. Ή και η σοφία. Ή ένας άλλος τρόπος να βρεις την αρμονική σου σύνδεση με το σύμπαν, που μετατρέπει τις Σπέτσες στη γη της σύγκρουσης και εν τέλει της συμφιλίωσης, εκεί όπου, με άλλα λόγια, ο Νίκολας Ερφ ή αλλιώς ο ίδιος ο Φώουλς βρίσκει τον εαυτό του. Όχι τυχαία, ένα από τα σημαντικότερα βιβλία ενηλικίωσης της παγκόσμιας λογοτεχνίας εκτυλίσσεται στο μικρό διαμαντένιο νησάκι του Αργοσαρωνικού, εκεί όπου βρέθηκε ριγμένος ο Οξφορδιανός Τζων Φώουλς, διδάσκοντας αγγλικά στην Αναργύρειο και Κοργιαλένειο Σχολή. Αρχικά, το ασφυκτικό περιβάλλον του μικρού για τα μέτρα του συγγραφέα νησιού τον ανάγκασε να μετονομάσει το μέρος σε Φράξο, όπως είναι γνωστές οι Σπέτσες στο βιβλίο, αλλά στη συνέχεια το μετέτρεψε σταδιακά σε τόπο ελευθερίας, ειδικά μετά τη γνωριμία του ήρωα με τον επικίνδυνο θεομπαίχτη που τον παρασύρει τα περίεργα βράδια στο Μπουράνι, που οι ντόπιοι ταυτίζουν με τη Βίλα Μπόταση. Επομένως, οι Σπέτσες δεν είναι μονάχα ο τόπος απ' τον οποίο ο Φώουλς μπορεί να αγναντεύει την Επίδαυρο και τις Μυκήνες αλλά και ένα μυθικό μέρος γεμάτο πεύκα και «λουσμένα στο φως ξέφωτα», με τις «σμαραγδένιες σαύρες» να δημιουργούν το απόλυτο και ιδανικό συμπλήρωμα, χάρη στις μικρές βάρκες στη θάλασσα που λούζονται στο εξαγνιστικό φως της Μεσογείου, φέρνοντας εν τέλει κοντά το φως στο σκοτάδι.
Σκιάθος
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Άπαντα
Κριτική έκδοση - Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Δόμος, Αθήνα
Ανοίγεις κάθε σελίδα και κάθε διήγημα και ανιχνεύονται οι μυρωδιές, οι εικόνες, τα μαγικά τοπία που μετέτρεψαν τη Σκιάθο σε παντοτινή μούσα του κορυφαίου συγγραφέα, ποιητή και αναχωρητή. Οι μνημειώδεις και άκρως υποβλητικές περιγραφές του Σκιαθίτη μετατρέπουν το νησί σε ένα αιώνιο τοπίο φαντασιώσεων και προσδοκιών: οι νύχτες με τη «φθίνουσα σελήνη» και οι περιγραφές στην «άπειρον σκιαυγή θέαν, με τον ψίθυρον της αύρας επί των θάμνων και αγριελαιών, τους μακρυσμένους φλοίσβους των κυμάτων κάτω, τους δούπους του ρεύματος εις την χαράδραν της βαθείας κυλάδος, και τους μυστηριώδεις θρους, ήχους, μορμύρους της κοιμωμένης φύσεως ως εν ονείρω λικνιζομένης και αναφρισσούσης» (από την πανέμορφη Σταγόνα Νερού). Ίσως είχε δίκιο ο Καρκαβίτσας όταν έλεγε πως η Σκιάθος του Παπαδιαμάντη φαντάζει ωραιότερη από εκείνη του Θεού, αφού η λαμπρότητα της ψυχής του την καθιστά έναν τόπο ανοιχτών προσδοκιών και αναπολήσεων. Ο γύρος στην παραλία από τα Ρόδινα Ακρογιάλια είναι ίσως η καλύτερη διαφήμιση του νησιού σε παγκόσμια κλίμακα και το σπίτι του Παπαδιαμάντη, που είναι ακόμα επισκέψιμο, το ταπεινό σύμβολο σε ένα νησί ακραιφνούς ελληνικότητας.
Άνδρος
Ιωάννα Καρυστιάνη, Μικρά Αγγλία
Καστανιώτης
Λίγοι συγγραφείς ξέρουν την Άνδρο όσο η Καρυστιάνη και την έχουν δει στην άγρια και σκληρή αλλά και στην υπόγεια, αρχοντική και ανάλογα δοξασμένη πλευρά της. Η εσωστρέφεια και η αυστηρότητα που χαρακτήριζε τις αρχοντοοικογένειες, με το βλέμμα πάντα στραμμένο πέρα από τα πέλαγα, εκεί όπου χάνονταν οι καραβοκύρηδες και φτιάχνονταν οι εφοπλιστές, είναι κυρίαρχες στο μυθιστόρημα για τη σκληρή καρδιά και τα κυρίαρχα ήθη της Άνδρου. Μικρά Αγγλία έλεγαν την Άνδρο ακριβώς γιατί τολμούσε να αντιπαρατεθεί στο αυτοκρατορικό κλέος της θαλασσοκράτειρας Μεγάλης Βρετανίας και να εμπνεύσει στους κατοίκους αντίστοιχα μεγαλόπνοες ενατενίσεις. Εξού και η πρωταγωνίστρια του μυθιστορήματος Όρσα αναγκάζεται να παντρευτεί έναν καραβοκύρη, θάβοντας για πάντα στην καρδιά της τον ανεκπλήρωτο έρωτα για τον Σπύρο, ο οποίος θα επιστρέψει μετά από χρόνια θριαμβευτής για να παντρευτεί τη μικρή της αδελφή, Μόσχα. Όσα διαμείβονται μέσα και έξω από το αρχοντικό ουσιαστικά συνιστούν μια ακριβέστατη αναπαράσταση του νησιού με τα πανέμορφα βυσσινοχώραφα, τους ανεμοδαρμένους βράχους, τις χρυσαφένιες αμμουδιές, όπως αυτή του Νεμποριού, τα ασημένια τρεχούμενα νερά και τις μυστικές ιαματικές πηγές, σαν τα μυστικά που βασανίζουν τις καρδιές.
Κέρκυρα
Λόρενς Ντάρελ, Η σπηλιά του Πρόσπερου
μτφρ. Λύο Καλοβυρνάς, Μεταίχμιο
Ο επίγειος παράδεισος, γεμάτος οπωροφόρα δέντρα, παλιά αρχοντικά και μια φύση που μεταμορφώνει και την πιο αδιάφορη συνείδηση, στο μυαλό των Ντάρελ ήταν συνώνυμος της Κέρκυρας. Ολόκληρη η οικογένεια έτυχε να μεταφερθεί εκεί λίγο πριν από το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και να μαγευτεί για πάντα από το τοπίο – απόδειξη οι πανέμορφες λυρικές περιγραφές στο βιβλίο και το ειδικό παράρτημα για τους ταξιδιώτες στο τέλος, όπου καταγράφονται με λεπτομέρεια οι ιστορικοί σταθμοί του πανέμορφου νησιού του Ιονίου. Κέντρο του οικογενειακού αυτού παραδείσου ήταν το περίφημο Άσπρο Σπίτι, το οποίο περιγράφει αναλυτικά και ο Χένρι Μίλερ στον Κολοσσό του Μαρουσιού, καθώς υπήρξε από τους διασημότερους επισκέπτες του. Ανάγλυφες εικόνες δίνει με τον δικό του τρόπο και ο αδελφός του Λόρενς, Τζέραλντ, ο οποίος έγραψε την Τριλογία της Κέρκυρας, μέρος της οποίας είναι το περίφημο χρονικό από εκείνα τα χρόνια Η οικογένειά μου και άλλα ζώα, που ενέπνευσε την ομώνυμη σειρά του BBC. Αν η φύση της Κέρκυρας ήταν που μετέτρεψε τον Τζέραλντ σε παντοτινό φυσιοδίφη, ο έντονος ερωτισμός είναι που έκανε τον Λόρενς αισθαντικό και υποβλητικό συγγραφέα.
Πάτμος
Χρήστος Βακαλόπουλος, Η γραμμή του ορίζοντος
Εκδόσεις της Εστίας
«Τριάντα δύο χρονών, χωρισμένη, ρίχνει μια ματιά κατανόησης στον κόκκινο δίσκο που χάνεται, προσπερνάει μια μικρή εκκλησία που στέκει ξεκάρφωτη στην άκρη του γκρεμού μ' ένα λευκό πανί ν' ανεμίζει στην πόρτα της. Κάνει δυο βήματα, στέκεται, γυρίζει και βλέπει στα μάτια τη μικρή ξεκάρφωτη εκκλησία, της έρχεται να κάνει το σταυρό της και δεν το κάνει γιατί ντρέπεται, χιλιάδες φίλοι μέσα της τής λένε να μην το κάνει, τι νόημα έχει αυτό που κάνει, το κάνει χωρίς να το εννοεί, δεν είναι του επιπέδου της να κάνει το σταυρό της, αυτό το κάνουν άνθρωποι που δεν σκέφτονται τι νόημα έχει αυτό που κάνουν» γράφει για την επισκέπτρια της Πάτμου στο βιβλίο αναφοράς, που ωστόσο παραμένει εξαντλημένο, Η Γραμμή του ορίζοντος, ο Χρήστος Βακαλόπουλος. Η χωρισμένη Ρέα Φραντζή καταφεύγει στην Πάτμο της εσωτερικής ανασκόπησης και της αλήθειας, όπου αποκαλύπτεται κυριολεκτικά όλος ο κόσμος. Η Πάτμος, δοσμένη ανάγλυφα από τον συγγραφέα ως μέρος ησυχίας και εσωτερικής προσευχής, εμπνέει οράματα αλλά και ένα από τα πιο μοντέρνα μυθιστορήματα που έχουν γραφτεί, γεμάτο συμβολισμούς και σημειολογικές-κοινωνικές αναλύσεις για τα αδιέξοδα της δικής του γενιάς και για έναν κόσμο που χάνεται. Η Ρέα, όπως και ο συγγραφέας, σε ένα βιβλίο που μοιάζει άκρως αυτοβιογραφικό όχι μόνο αγωνιά να βρει τον εαυτό της αλλά και να δει πώς είναι ένα νησί πραγματικά σε σχέση με το αλλαγμένο τότε από τον τουρισμό ελληνικό τοπίο, γιατί «κάποτε υπήρχε μόνο το νησί και τώρα πηγαίνουν όλοι σε κανένα νησί, να πάμε σε κανένα νησί, θα είναι σε κανένα νησί, θα έχουν ανακαλύψει κανένα νησί, να την κάνουνε σε κανένα νησί».
Σύρος
Μ. Καραγάτσης, Η μεγάλη χίμαιρα
Εκδόσεις Της Εστίας
Ποτέ άλλοτε ένα νησί δεν συνδέθηκε τόσο με ένα βιβλίο όσο η Σύρος με τη Μεγάλη Χίμαιρα. Το βιβλίο που γράφτηκε το 1936 από τον Καραγάτση για να προκαλέσει τα τότε «κοινά ήθη» με τις τολμηρές του σκηνές και να φτάσει να απαγορευτεί κρατάει δυνατή τη φήμη του μέχρι σήμερα, καθώς εξακολουθεί να είναι ευπώλητο, ενώ πρόσφατα το είδαμε να μεταφέρεται με επιτυχία στο θέατρο. Πρωταγωνιστικό ρόλο στο βιβλίο διαδραματίζει το καταραμένο σπίτι όπου μένει η Γαλλίδα Μαρίνα Μπαρέ, η οποία γνωρίζεται με τον καπετάνιο Γιάννη Ρεΐζη σε κάποιο από τα ταξίδια του και αποφασίζει να τον ακολουθήσει στη Σύρο. Εκεί προσπαθεί να συμφιλιωθεί με τους δαίμονές της και να θάψει τα τραύματά της στη συριανή ομορφιά – μια αντίθεση που κάνει ακόμα πιο έντονες τις περιγραφές του συγγραφέα. Λένε πως ο Καραγάτσης εμπνεύστηκε την τραγωδία της Μαρίνας από την πραγματική ιστορία που κρύβεται πίσω από το Κόκκινο Σπίτι στο αρχοντικό Επισκοπειό και στοιχειώνει ακόμα τις ιστορίες των Συριανών. Οι εικόνες, πάντως, από τις όμορφες γωνιές που ακολουθούν τις φαντασιώσεις της Μαρίνας σε μεταφέρουν σε ένα ειδυλλιακό σκηνικό που παραμένει ανέγγιχτο μέχρι σήμερα και είναι φυσικό πολλές διαδρομές στο νησί να φέρνουν κατευθείαν στον νου τις άκρως πειστικές περιγραφές του Καραγάτση.
Μύκονος
Robert Α. McCabe, Μύκονος 1955-1957
μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, Πατάκης
Ένας από τους φωτογράφους που λάτρεψαν πραγματικά την Ελλάδα απαθανατίζει τη Μύκονο πριν από την επέλαση των τουριστών, των αυτοκινήτων και του λάιφ-στάιλ. Η Μύκονος του '55, όταν πρωτοπήγε εκεί ο Μακέιμπ με μια βάρκα, αφού δεν υπήρχε ακόμα το λιμάνι, και κινούνταν με το ένα και μοναδικό δωδεκαθέσιο λεωφορείο, ήταν το φτωχό, πλην όμως πανέμορφο νησί των Κυκλάδων που ζωντανεύει στις φωτογραφίες του. Μαγεμένος από τη μικροκλίμακα, το απέραντο γαλάζιο, τους νησιώτες και την απλότητα, κατέγραψε με την κάμερά του διαφορετικά ενσταντανέ από τη ζωή στο νησί και μαγεύτηκε από τα αυτοσχέδια γλέντια, τον πολιτισμό, την κουζίνα και τις συνήθειες των κατοίκων. Η Μύκονος αλλιώς ή, όπως ομολογεί και στο λεύκωμα ο ίδιος ο συγγραφέας, «πόσο τυχερός ήμουν που γνώρισα το νησί την εποχή εκείνη, όταν βρισκόταν στο κατώφλι της μελλοντικής δραματικής του αλλαγής!».
Επίδαυρος - Μυκήνες
Χένρι Μίλερ, Ο Κολοσσός του Μαρουσιού
μτφρ. Ιωάννα Καρατζαφέρη, Μεταίχμιο
Το βιωματικό βιβλίο που έγραψε ο Χένρι Μίλερ για την επίσκεψή του στην Ελλάδα λίγο πριν από το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου παραμένει η πιο εναργής και συγκινητική ωδή στις ομορφιές της χώρας μας. Με τρόπο διαυγή και ενορατικό, χωρίς όμως εξωραϊσμούς, ο Μίλερ διείδε την αρχέγονη δύναμη που διέπει τις γωνιές της Ελλάδας από την Αθήνα έως την Κέρκυρα και από την Επίδαυρο και τις Μυκήνες έως τον Πόρο. Γράφει χαρακτηριστικά για το ταξίδι του στην Επίδαυρο: «Περπατώντας πάνω στους φωσφορίζοντες νεκρούς, στην Επίδαυρο ένιωσα μια ακινησία τόσο έντονη, που για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου άκουσα τη μεγάλη καρδιά του κόσμου να χτυπά και κατάλαβα το νόημα του πόνου και της λύπης: στην Τίρυνθα στάθηκα στον ίσκιο του κυκλώπειου ανθρώπου και ένιωσα τη φλόγα εκείνου του εσωτερικού ματιού που τώρα έχει γίνει ένας αρρωστιάρικος αδένας: στο Άργος ολόκληρη η πεδιάδα ήταν μια πύρινη ομίχλη στην οποία είδα τα φαντάσματα των δικών μας Ινδιάνων και τους χαιρέτησα σιωπηλά. Τριγυρνούσα μ' έναν ξεκομμένο τρόπο, τα πόδια μου πλημμυρισμένα από μια γήινη λάμψη. Βρίσκομαι στην Κόρινθο μέσα σ' ένα ροζ φως, ο ήλιος μάχεται το φεγγάρι, η γη γυρίζει: αργά, με τα χοντρά της ερείπια περιστρέφεται στο φως σαν νερόμυλος που αντανακλάται σε ακίνητη λίμνη».
Μάνη
Πάτρικ Λη Φέρμορ, Μάνη
μτφρ. Τζαννής Τζαννετάκης, Κέδρος
Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ δεν έγραψε μόνο για τη Μάνη αλλά την έζησε από πρώτο χέρι, αγόρασε εκεί σπίτι, έγραψε, έζησε και πέθανε, αφουγκράστηκε όλες τις αλλαγές στο απόκοσμο αυτό μαγικό μέρος της Ελλάδας καθώς τα χρόνια περνούσαν. Το βιβλίο του με τις πρώτες εντυπώσεις κατά την άφιξή του στη χώρα μας τη δεκαετία του '50 παραμένει αλησμόνητο: «Αυτές τις άδειες κορφές, όπως γράφει ο Όμηρος, είχε για λημέρι της η Άρτεμη μαζί με τρεις κατσικοπόδαρες νύμφες. Αυτές παρασέρνανε τους μοναχικούς ταξιδιώτες σ' έναν λαϊκό χορό και τους οδηγούσαν, ανυποψίαστους, σ' έναν γκρεμό απ' όπου τους έσπρωχναν, στέλνοντάς τους κουτρουβαλιαστά κάτω στον κόλπο... Ξαφνικά, ένα θαύμα ακόμα ήρθε να προστεθεί στην ευτυχία μας· μια κρύα πνοή αγέρα. Αυτή είναι μία από τις ευλογίες που σπάνια λείπουν απ' το κατακαλόκαιρο της Πελοποννήσου. Έπειτα από ατέλειωτα πρωινά όπου ψήνεσαι, σαν έρθει το απόγευμα, που θαρρείς πως το τρομερό αυτό μαρτύριο θα δυναμώσει ακόμα πιο πολύ, υψώνεται ξαφνικά αυτός ο ακίνητος αέρας που ζεσταίνεται παραπάνω απ' ό,τι μπορείς να αντέξεις. Το κενό αυτό, το οποίο τόσο αποστρέφεται η φύση, όπως υψώνεται σαν αερόστατο, σέρνει δροσερά θαλασσινά ρεύματα αέρα στα στριφογυριστά φαράγγια και δημιουργεί μιαν ευχάριστη αναταραχή της ατμόσφαιρας· μια σταθερή, δροσερή αύρα που ξαναζωντανεύει τον ταξιδιώτη στα τελευταία του ξέπνοα βήματα».
Κρήτη
Patricia Highsmith, Τα δύο πρόσωπα του Ιανουαρίου
μτφρ. Ανδρέας Αποστολίδης, Άγρα
Ίσως μόνο η ευφυΐα της Χάισμιθ να μπορούσε να αντιληφθεί ότι το μυστηριακό σκοτάδι της Κνωσού συνιστά το ιδανικό περιβάλλον για φόνο. Από κει πήρε την ιδέα και έστησε ένα από τα πιο ακριβή της μυθιστορήματα, τα Δύο πρόσωπα του Ιανουαρίου. Το φονικό έχει επίκεντρο το Κινγκ Πάλας και τη Μεγάλη Βρετανία, καταγράφοντας ανάγλυφα την εικόνα της Αθήνας τη δεκαετία του '60, αλλά σύντομα μεταφέρεται στην Κρήτη, και συγκεκριμένα στα Χανιά, στο Ρέθυμνο, στο Ηράκλειο και στο ανάκτορο της Κνωσού. Έχοντας φύγει από τις ΗΠΑ, όπου κινδυνεύει να φυλακιστεί για απάτες, ο Τσέστερ ΜακΦάρλαντ φτάνει στην Ελλάδα μαζί με τη νεαρή γοητευτική γυναίκα του Κολέτ. Και οι δυο προσπαθούν να δώσουν την εντύπωση αθώων τουριστών στην Αθήνα μέχρι τη μέρα που πάνω στον πανικό του ο Τσέστερ σκοτώνει, άθελά του, έναν ιδιαίτερα περίεργο αστυνομικό επιθεωρητή. Από κει ξεκινά ένα παράξενο κυνηγητό που οδηγεί το ζευγάρι στην Κρήτη, την οποία μεταφέρει άκρως παραστατικά, με τις απαραίτητες δόσεις μυστηρίου, η κατεξοχήν συγγραφέας του ανθρώπινου βάθους.
