«Αηδιαστική γιορτή της βρομιάς» είχε χαρακτηρίσει το Blasted της Σάρα Κέιν ο Λονδρέζος κριτικός Jack Tinker, όταν πρωτοπαίχτηκε στο Λονδίνο πριν από 12 χρόνια. To Blasted το πρώτο έργο της Sarah Κane - της χαρισματικής και σκοτεινής θεατρικής συγγραφέως που αυτοκτόνησε μόλις στα 29 της χρόνια -, ήταν το θεατρικό σκάνδαλο της χρονιάς: Η βία και η ωμότητα του έργου (βασανιστήρια, βιασμοί, κανιβαλισμός) συντάραξαν κυριολεκτικά τα θεμέλια της λονδρέζικης θεατρικής σκηνής. Το έργο εκτυλίσσεται σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου στο Leeds· ο Ίαν, ένας μεσόκοπος δημοσιογράφος, πρώτα προσπαθεί να αποπλανήσει και μετά βιάζει την Κέιτ, μια αφελή και μάλλον απλοϊκή νέα γυναίκα. Το έργο γίνεται σχεδόν εφιαλτικό όταν ξαφνικά στο δωμάτιο εμφανίζεται ένας στρατιώτης με ένα όπλο. Κι όμως το Βlasted δεν είναι ένα έργο φτιαγμένο για να σοκάρει, πιο πολύ είναι ένα έργο παραλληλισμών μεταξύ της οικογενειακής βίας και του ( τότε) πολέμου στη Βοσνία, μεταξύ της ψυχολογικής και της σωματικής βίας. Επ' ευκαιρία της πρώτης του έργου στην Ελλάδα, η Άντζελα Μπρούσκου, που σκηνοθετεί το έργο, μιλά για τη βία (στο θέατρο, στο Blasted και, κυρίως, στη ζωή), με την πρωταγωνίστρια του έργου Αμαλία Μουτούση.
Άντζελα: Ζούμε σ' έναν πολύ βίαιο κόσμο... Η αναπαράσταση της βίας στην τέχνη και μάλιστα στο θέατρο έχει γίνει σχεδόν της μόδας. Πουλάει. Τι είναι αυτό που κάνει το έργο της Σάρα Κέιν να διαφέρει;
Αμαλία: Δεν νομίζω ότι τα έργα της Σάρα Κέιν είναι βίαια. Μάλλον μας κάνουν να αναγνωρίζουμε τη βία που έχουμε μέσα μας.
Άντζελα: Κατακλυζόμαστε από εικόνες βίας καθημερινά, κυρίως μέσα από την τηλεόραση. Είδα σ' ένα ντοκιμαντέρ στην τηλεόραση ανθρώπους να βασανίζουν και να χτυπάνε χωρίς λόγο μία αγελάδα στο πρόσωπο, λίγο πριν την πάνε στο σφαγείο. Ήταν μία εικόνα σοκαριστική. Όταν κλείνουμε την τηλεόρασή μας το ξεχνάμε... Αυτό το βλέπουμε και στο Blasted. O δημοσιογράφος Ίαν έχει αναισθητοποιηθεί τελείως απέναντι στο γεγονός της βίας.
Αμαλία: Νομίζω ότι η Σάρα Κέιν έχει πλησιάσει τη βία και τη φρίκη μ' έναν τέτοιο τρόπο ώστε να σου προκαλεί σοκ τη στιγμή ακριβώς που είσαι αναισθητοποιημένος.
Άντζελα: Τι είναι αυτό που μας σοκάρει, αυτό που μας τρομάζει;
Αμαλία: Νομίζω ότι μας τρομάζει αυτό το δυνάμει του ανθρώπου, ο οποίος κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες μπορεί να γίνει τόσο βίαιος και απρόβλεπτος...
Άντζελα: Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που υπάρχει έντονη αντίδραση στα έργα της Kane.
Αμαλία: Νομίζω πως όταν δεν αντιλαμβανόμαστε τη βία που έχουμε μέσα μας, τότε αυτή γίνεται «μολυσματική» και μεταδίδεται σαν ασθένεια.
Άντζελα: Στο Blasted τα πρόσωπα ανακυκλώνουν τη βία ερήμην τους. Τα έργα της Κane εξάλλου δεν μας επιτρέπουν να καταναλώσουμε τη βία σαν θέαμα, μέσα από την ηδονοβλεπτική και ασφαλή θέση του θεατή. Η Κέιν εξάλλου επαναφέρει το θέατρο και το μηχανισμό του στην αρχική του εκκίνηση, που είναι η τελετουργία...
Αμαλία: Ναι, είναι σαν να μας προτείνει μία ψεύτικη αιματηρή θυσία στη θέση μιας πραγματικής. Σαν να κάνει μία ανταλλαγή. Προτείνει μία τελετουργία στη θέση της βίας. Και εδώ βρίσκεται η σχέση της με την τραγωδία.
Άντζελα: Σωστά. Μπορούμε να πούμε ότι το Blasted είναι μια σύγχρονη τραγωδία που εξερευνά τις κοινωνικές δομές της βίας.
Αμαλία: Τα έργα της θέλουν να μας προστατεύσουν από τη βία.
Άντζελα: Χρησιμοποιεί την αναλογία όπως οι επιστήμονες το μικροσκόπιο: Μπορείς να δεις μέσα από το μικροσκόπιο έναν κόσμο που ναι μεν δεν είναι ορατός αλλά μπορεί να σε σκοτώσει. Παίρνει, ας πούμε, μία μικρή ποσότητα απ' αυτόν τον κόσμο που ζούμε -τον κόσμο της βίας- και δημιουργεί ένα εμβόλιο βίας που μπορεί να μας προστατεύσει απ' την πραγματική βία.
Αμαλία: Και έτσι είσαι ασφαλής. Είναι όπως ένα παιδάκι που του κάνεις ένα εμβόλιο. Πονάει, αλλά είναι ασφαλές. Το λέει και η ίδια - «αρρωσταίνεις για κάποιες μέρες, αλλά μετά δεν κινδυνεύεις».
Άντζελα: Το «εμβόλιο» λοιπόν σημαίνει «εγώ αναγνωρίζω τη βία μέσα μου, τη νιώθω». Αυτό που στο Blasted δεν θέλει να κάνει ο Ίαν. Όταν ο στρατιώτης τού ζητάει να μιλήσει για τον πόλεμο, του λέει «πες ότι με είδες». Ο Ίαν απαντάει «δεν είναι δική μου δουλειά· εγώ γράφω ιστορίες - ποιος θέλει να ακούσει μια τέτοια ιστορία;».
Αμαλία: Ενώ στην Κέιτ, την καθυστερημένη κοπέλα που ο Ίαν βιάζει στο ξενοδοχείο, η Σάρα Κέιν προσωποποιεί το ιδανικό αθώο πλάσμα, που πάνω του μπορεί να εκτονωθεί η βία. Είχε μάλιστα πει για την Κέιτ «για νύχτες ολόκληρες κλαίω, γιατί έφτιαξα ένα τόσο όμορφο πλάσμα με μοναδικό σκοπό να το κακοποιήσω».
Άντζελα: Βία δεν είναι μόνο ο πόλεμος και τα όπλα.
Αμαλία: Η βία του Ίαν προς την Κέιτ οφείλεται σε μια οικειότητα. Έχεις σκεφτεί πόσο μπορεί η οικειότητα να γεννήσει τη βία; Μ' αυτήν την έννοια, η Σάρα Κέιν κάνει μία ανατομία της βίας.
Άντζελα: Η Σάρα Κέιν ξέρει το μηχανισμό της θυσίας, κι αυτό το βλέπουμε στην Κέιτ. Στην τραγωδία, τη θέση της Κέιτ θα την έπαιρνε ένα ελάφι - κάποιος θεός θα παρενέβαινε και θα έσωζε την Ιφιγένεια.
Αμαλία: Εδώ όμως η Κέιτ δεν έχει από μηχανής θεό - πρέπει να επιβιώσει γνωρίζοντας.
Άντζελα: Η Κέιτ εισπράττει τη βία αλλά δεν μπορεί να απαντήσει με βία, όπως ο στρατιώτης. Δεν μπορεί να καταλάβει μία πράξη που δεν έχει νόημα. Μοιάζει λίγο με την αγελάδα που τη χτυπάνε στο πρόσωπο. Γι' αυτό τραυλίζει.
Αμαλία: Μην ξεχνάμε ότι η Κέιτ, ο Ίαν και ο στρατιώτης δεν είναι περιπτώσεις ανθρώπων. Είμαστε όλοι εμείς, όλη η ανθρωπότητα, ο ίδιος ο πολιτισμός μας. Και η Σάρα Κέιν βάζει μία βόμβα στα θεμέλια αυτού του πολιτισμού.
Άντζελα: Ναι, γιατί αν ο 20ός αιώνας έκλεισε το θέατρο μέσα στο αστικό σπίτι και το έκανε ψυχολογικό, ιδιωτικό, η Σάρα Κέιν το ξαναφέρνει γυμνό κάτω από τον ουρανό - εκεί ακριβώς απ' όπου ξεκίνησε. Άλλωστε αυτό ακριβώς σημαίνει η λέξη blasted - το τοπίο που απομένει μετά την έκρηξη· το χέρσο τοπίο. Επίσης σημαίνει την υπέρβαση του ορίου, την κατάχρηση. Και, αν η θρησκεία και η επιστήμη σήμερα απέτυχαν -όπως μας δείχνει η ιστορία της ανθρωπότητας- να σταματήσουν τη βία, η τέχνη μπορεί;
Αμαλία: Νομίζω πως η αναπαράσταση της βίας στο θέατρο μ' έναν τρόπο που θα μας κάνει να τη νιώσουμε σαν πραγματική εμπειρία και όχι σαν θέαμα, μπορεί να μας κάνει λιγότερο βίαιους στη ζωή.
Άντζελα: Τελικά πρέπει να εκπαιδεύεται κανείς να μην είναι βίαιος.
Αμαλία: Είναι μια επιλογή... Σκέφτομαι ότι ίσως δεν πειράζει να τραυλίζουμε. Ας τραυλίζουμε, ας είμαστε καθυστερημένοι, ας είμαστε απλοί, ας είναι αυτό το αντίτιμο προκειμένου να μην ανταποδίδουμε τη βία.
