Ο ΚΑΤΑΛΑΝΟΣ ΜΑΕΣΤΡΟΣ, μουσικολόγος και ερευνητής Jordi Savall, που έγινε ευρέως γνωστός ερμηνεύοντας τη μουσική στην ταινία «Όλα τα πρωινά του κόσμου», είναι εκτελεστής μεγάλης γκάμας έργων της μεσαιωνικής μουσικής με το σπάνιο όργανο-σύμβολο αναγεννησιακής και μπαρόκ μουσικής βιόλα ντα γκάμπα και αναβιωτής ξεχασμένων μουσικών από τα βάθη των αιώνων και από τις πιο απίθανες γωνιές του πλανήτη. Από τους σκοροφαγωμένους τόμους στις βιβλιοθήκες της Αγγλίας και της Γαλλίας, κι από τα χωριά της Αρμενίας μέχρι την Κολομβία, καταγράφει και ζωντανεύει παμπάλαιες μελωδίες γεφυρώνοντας το μουσικό παρελθόν με το πολυδιάστατο και θορυβώδες παρόν.
Το 1974 ίδρυσε στη Βασιλεία μαζί με τη Montserrat Figueras, τον Lorenzo Alpert και τον Hopkinson Smith το σύνολο Παλαιάς Μουσικής Hespèrion XX, με σκοπό την ανάδειξη του προ του 19ου αιώνα ρεπερτορίου με τη χρήση αυθεντικών οργάνων. Το μουσικό αυτό σύνολο με την αλλαγή αιώνα και την είσοδό μας στον 21ο μετονομάστηκε σε Hespèrion XXI. Με περισσότερους από 60 δίσκους στο ενεργητικό του, αποτελεί ένα από τα πιο φημισμένα μουσικά σύνολα διεθνώς, ενώ χάρη στις αμέτρητες εμφανίσεις σε διεθνή φεστιβάλ έχει γίνει πλέον σημείο αναφοράς για την κατανόηση και την ανάδειξη της μουσικής από τον Μεσαίωνα έως το Μπαρόκ.
Ο ίδιος ο Savall δεν είναι απλώς ένας σημαντικός καλλιτέχνης αλλά, έχοντας αφιερώσει τη ζωή του στη διάδοση της λησμονημένης μουσικής τόσο της Ανατολής όσο και της Δύσης, δικαιούται τον χαρακτηρισμό του πρεσβευτή της πολιτισμικής συμφιλίωσης. Στην καλλιτεχνική του πορεία μετρά περισσότερους από 230 δίσκους, βραβεία Grammy και πολυάριθμες διεθνείς διακρίσεις, ενώ το 2008 ανακηρύχθηκε Πρεσβευτής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον Διαπολιτισμικό Διάλογο και Καλλιτέχνης για την Ειρήνη από την UNESCO.
«Νομίζω ότι η μουσική είναι η ζωή μέσα από την Ιστορία. Όταν ακούμε ένα τραγούδι του 3ου αιώνα που γράφτηκε για κάποιο ξεχωριστό γεγονός, βιώνουμε την ίδια ακριβώς εμπειρία των ανθρώπων εκείνης της εποχής, κι αυτό είναι σημαντικό. Μέσω της μουσικής ταξιδεύουμε στον χρόνο».
Η Διαπολιτισμική Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής συμπράττει με τo Hespèrion XXI και παρουσιάζει στις 24 Σεπτεμβρίου στο Ηρώδειο –το οποίο πρόκειται να κλείσει για περίοδο τριών ετών, προκειμένου να πραγματοποιηθούν εργασίες αποκατάστασης–μια μοναδική συναυλία με τίτλο Mare Nostrum. Μια μεγάλη γιορτή της Μεσογείου σε καλλιτεχνική επιμέλεια των Jordi Savall και Χάρη Λαμπράκη, που αναδεικνύει την κοινή μας θάλασσα ως τόπο συνάντησης πολιτισμών, θρησκειών και παραδόσεων. Σεφαραδίτικες μελωδίες, αραβο-ανδαλουσιανοί ήχοι, βυζαντινοί ύμνοι, οθωμανικές και χριστιανικές παραδόσεις αλληλοσυμπληρώνονται σε ένα πολύχρωμο ηχητικό μωσαϊκό αποκαλύπτοντας όλα όσα ενώνουν τη Μεσόγειο ως διαχρονικό κόμβο πολιτισμών. Συμμετέχουν η Ελληνίδα ερμηνεύτρια παραδοσιακής και βυζαντινής μουσικής Κατερίνα Παπαδοπούλου και ο διακεκριμένος Γάλλος τραγουδιστής Marc Mauillon, που ξεχωρίζει για την εντυπωσιακή ευελιξία του ανάμεσα στο ρεπερτόριο τενόρου και βαρύτονου και για τις ερμηνείες του σε ορισμένους από τους σημαντικότερους ρόλους της όπερας.
Ακολουθεί μια παλιότερη συνέντευξη που ο σπουδαίος μουσικός είχε δώσει στη LiFO, σε προηγούμενη επίσκεψή του στην Αθήνα.
— Θεωρείτε τον εαυτό σας περισσότερο ερευνητή μουσικής ή μουσικό;
Είμαι μουσικός! Τους χαρακτηρισμούς τούς αφήνω για τους άλλους. Κάθε μουσικός οφείλει να κάνει έρευνα. Προσωπικά ερευνώ ώστε να μάθω τη μουσική γλώσσα άλλων εποχών και να μπορώ μετά να αναπαράγω τον τρόπο που θα παρουσιάσω αυτές τις παλιές μουσικές. Μελετάω βιβλία, προσπαθώ να κατανοήσω τη ψυχολογία των καταστάσεων, το περιβάλλον στο οποίο αναπτύχθηκαν. Επίσης πρέπει να γνωρίζω Ιστορία, όπως κάποιος που σκηνοθετεί μια παράσταση ή μια όπερα. Όλα αυτά είναι αναγκαία για τη δουλειά μου. Και είναι απολαυστική επειδή, ακριβώς χάρη στις ποικίλες εκφάνσεις της, έχει τόσο πλούτο.
— Έχει μεγάλο ενδιαφέρον αυτή σας η αφοσίωση στη διάδοση ειδών μουσικής που πολλές φορές έχουν να ακουστούν αιώνες.
Συχνά μου λένε ότι είμαι αρχαιολόγος. Δεν είναι ακριβές, διότι ο αρχαιολόγος βρίσκει ερείπια, αντικείμενα που είναι σχεδόν κατεστραμμένα.
— Νεκρά αντικείμενα.
Ακριβώς, ενώ η μουσική δεν πεθαίνει ποτέ. Αρκεί να την ερμηνεύσουμε ή να την τραγουδήσουμε και ζωντανεύει. Θα έλεγα ότι μοιάζω περισσότερο με εξερευνητή που ανακαλύπτει νέους τόπους, όμορφα μέρη, και μετά παρατηρώ το μέγεθος της ομορφιάς τους.
Monsieur de Sainte Colombe : «Gavotte du Tendre» - J. Savall
— Μπορείτε να ανακαλύψετε και την ιστορία των ανθρώπων μέσα από τη μουσική;
Νομίζω ότι η μουσική είναι η ζωή μέσα από την Ιστορία. Όταν ακούμε ένα τραγούδι του 3ου αιώνα που γράφτηκε για κάποιο ξεχωριστό γεγονός, βιώνουμε την ίδια ακριβώς εμπειρία των ανθρώπων εκείνης της εποχής, κι αυτό είναι σημαντικό. Μέσω της μουσικής ταξιδεύουμε στον χρόνο.
— Ποιο στοιχείο της μουσικής είναι κοινό ανά τους αιώνες;
Αν η μουσική έχει πραγματική καλλιτεχνική αξία, μπορεί να μας χαρίσει πολύτιμες εμπειρίες. Δεν είναι ανάγκη να είναι μια μεγάλη σύνθεση, μπορεί να είναι και μια παραδοσιακή μελωδία. Κάθε μουσική μάς μεταδίδει αυθεντικά συναισθήματα που παράχθηκαν σε συγκεκριμένες ιστορικές στιγμές. Αυτό σημαίνει ότι μέσα από τη μουσική και τα συναισθήματα που αυτή μεταδίδει μπορούμε να καταλάβουμε εκείνη τη στιγμή.
— Η παραδοσιακή μουσική είναι κατώτερης αξίας από την κλασική μουσική;
Ανέκαθεν θεωρούσαν την παραδοσιακή μουσική προϊόν δεύτερης κατηγορίας κι αυτό είναι λάθος. Το μεγαλύτερο μέρος της μουσικής της αρχαιότητας μεταλαμπαδεύτηκε μέσω της παράδοσης. Από τις γιαγιάδες της οικογένειας στα νεότερα μέλη της. Έτσι, το μεγαλύτερο ποσοστό των παραδόσεων είναι πολύ σημαντικό για τη ζωή των ανθρώπων της κάθε εποχής. Έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επιβίωσή τους, γι’ αυτό και θεωρώ σπουδαία και ιδιαίτερα όμορφα τα παλιά τραγούδια κάθε πολιτισμού. Είναι σαφής απόδειξη ότι η μουσική υπήρξε ουσιαστικό στοιχείο της ζωής τους. Σκεφτείτε τα τραγούδια των σεφαραδίτικων οικογενειών που εκδιώχθηκαν από την Ισπανία και έφτασαν στην Ελλάδα το 1492. Επιβίωσαν χάρη στη μουσική τους, ενώ είχαν εγκαταλείψει τα πάντα πίσω τους και ξεκινούσαν μια νέα ζωή. Σε δύσκολες ιστορικές περιόδους, η μουσική τούς βοήθησε να κρατήσουν άσβεστη την ελπίδα τους και να βρουν τη γαλήνη. Αυτό τους έκανε να διατηρήσουν τις μελωδίες τους για τέσσερις-πέντε αιώνες. Δίχως τη μουσική θα είχαν πεθάνει.
— Στην έρευνά σας έχετε εντοπίσει παραδοσιακές μελωδίες στη μουσική μεγάλων συνθετών;
Φυσικά! Μέχρι την ανακάλυψη του δωδεκαφθογγικού συστήματος, οι συνθέτες χρησιμοποιούσαν πολλές δημοφιλείς μελωδίες. Ακόμα και οι πλέον θεοσεβούμενοι και οι μυστικιστές, γιατί ακριβώς μόλις ακούει ο κόσμος μια δημοφιλή μελωδία νιώθει οικειότητα. Η λαϊκή μουσική αποτέλεσε έμπνευση σε κάθε εποχή.
— Έχετε ασχοληθεί ποτέ με την ελληνική μουσική;
Έχω μελετήσει εκτενώς τις μουσικές των Βαλκανίων και της Κύπρου και έχω εντυπωσιαστεί από την ομορφιά των τραγουδιών τους και από το πόσες παραδόσεις έχουν διατηρηθεί ζωντανές. Αυτόν τον καιρό ετοιμάζω ένα μουσικό έργο που βασίζεται στη ζωή του Ελ Γκρέκο, το οποίο ξεκινάει από τα νεανικά του χρόνια και χρησιμοποιώ αυθεντικές μουσικές που φτάνουν μέχρι τα χρόνια της αρχαίας Κρήτης και της αρχαίας Ελλάδας γενικότερα, όπως η σούστα.
— Θεωρείτε τη σύγχρονη μουσική απλοϊκή σε σχέση με όλο αυτόν τον θησαυρό που ανακαλύπτετε;
Όχι, άλλωστε γράφω κι εγώ μουσική και έχω συνεργαστεί με έναν συγκλονιστικό συνθέτη, τον Arvo Pärt. Το πρόβλημα σήμερα είναι η ποσότητα. Την εποχή του Μπαχ υπήρχαν 500-1.000 συνθέτες εκ των οποίων μόλις καμιά εικοσαριά ήταν σημαντικοί και από αυτούς οι δέκα όντως ήταν σπουδαίοι. Στην εποχή μας υπάρχουν, χωρίς καμία υπερβολή, εκατομμύρια συνθέτες που γράφουν, σε κάθε μέρος του κόσμου, σε κάθε πόλη. Νέοι άνθρωποι που γράφουν τη δική τους μουσική. Πώς να το διαχειριστούμε αυτό; Προσωπικά, θα χρειαζόμουν μια ολόκληρη ζωή απλώς και μόνο για να έρθω σε επαφή μαζί τους.
— Η μουσική είναι απόδειξη ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίδιοι σε κάθε σημείο του πλανήτη;
Η μουσική είναι απόδειξη ότι παντού οι άνθρωποι έχουν ανάγκη από συναισθήματα, ομορφιά, πνευματικότητα, ώστε να είναι πραγματικά ανθρώπινοι.
Δείτε περισσότερες πληροφορίες για τη συναυλία Mare Nostrum εδώ
