Ο Mulatu Astatke είναι ένας σπουδαίος μουσικός και πολίτης του κόσμου. Ευρύτερα γνωστός και ως «πατέρας της ethio-jazz», γεννήθηκε το 1943 στην αιθιοπική πόλη Jimma και σπούδασε στο Λονδίνο, στη Νέα Υόρκη και στη Βοστόνη, ενώ έγινε ο πρώτος Αφρικανός φοιτητής στο Μουσικό Κολέγιο του Μπέρκλεϊ. Στα ’70s συνεργάστηκε με κορυφαίους τζαζ μουσικούς όπως ο Duke Ellington, ενώ βοήθησε στην παραγωγή πολλούς καλλιτέχνες της ανατολικής Αφρικής, συμπεριλαμβανομένου του Mahmoud Ahmed.
Το 2005, η μουσική του εμφανίστηκε στο soundtrack της περίφημης ταινίας του Τζιμ Τζάρμους Broken Flowers, ενώ η 4η έκδοση της σειράς «Ethiοpiques» αφιερώθηκε εξ ολοκλήρου στις προσωπικές του συνθέσεις. Το φθινόπωρο του 2008 συνεργάστηκε με τους Άγγλους μουσικούς της λονδρέζικης χιπ χοπ κολεκτίβας Heliocentrics στον δίσκο «Inspiration Information Vol. 3» που περιλάμβανε επανεκτελέσεις κλασικών ethio-jazz κομματιών του με νέο υλικό γραμμένο από τον ίδιο και τους Heliocentrics.
Το 2008 πήρε υποτροφία από το Radcliffe Institute του Harvard, όπου εργάστηκε για τον εκσυγχρονισμό παραδοσιακών αιθιοπικών οργάνων και παρουσίασε τμήμα της νέας του όπερας «The Yared Opera». Υπήρξε επίσης «Abramowitz Artist-in-Residence» στο MIT, δίνοντας διαλέξεις και σεμινάρια και συμβουλεύοντας το Media Lab για τη δημιουργία μιας σύγχρονης εκδοχής του krar, παραδοσιακού αιθιοπικού εγχόρδου. Στις 12 Μαΐου 2012 έλαβε τιμητικό διδακτορικό στη μουσική από το Μουσικό Κολέγιο του Μπέρκλεϊ.
«Για να πω την αλήθεια, ποτέ δεν δούλεψα για τα χρήματα. Πάντα σκεφτόμουν πώς θα κάνω αυτή την επιστήμη γνωστή στον κόσμο, πώς θα γίνω ο εαυτός μου, πώς θα γίνω ο Μουλάτου».
Σήμερα, στα 82 του, εξακολουθεί να περιοδεύει σε όλη την Ευρώπη, και στις 25/9 έρχεται στην Αθήνα στο πλαίσιο του Plisskën Festival, στο Θέατρο Βράχων, για να προσφέρει στο κοινό μια μοναδική μουσική εμπειρία γεμάτη ρυθμό και αυτοσχεδιασμό.
Ακολουθεί μια συνέντευξη που έδωσε το 2009 και δημοσιεύτηκε στην έντυπη LiFO.
Mulatu Astatke - Tezeta
«Θυμάμαι ότι αγαπούσα το ποδόσφαιρο πάρα πολύ» μου λέει, μιλώντας για τα παιδικά του χρόνια στην Jimma. «Έπαιζα κανονικά για την ομάδα του σχολείου μου στην Αιθιοπία. Ήμουν από τότε οπαδός της Άρσεναλ. O γιος μου είναι οπαδός της Λίβερπουλ και συνέχεια μαλώνουμε. Όταν ήμουν μικρός, δεν με απασχολούσε ιδιαίτερα η μουσική, πιο πολύ απ' όλα ήθελα να γίνω αεροναυπηγός. Η πρώτη μου πραγματική επαφή με τη μουσική έγινε όταν πήγα στην Αγγλία, στο Lindisfarne College στο Wrexham, στα σύνορα με την Ουαλία. Θυμάμαι ότι άκουγα το "Perfidia", το κλασικό τζαζ κομμάτι, και μάθαινα να το παίζω στην τρομπέτα. Έπειτα, πήγα στο Trinity College στο Λονδίνο, γνώρισα πολλούς μουσικούς και άρχισα να αναπτύσσω τις ικανότητές μου περισσότερο».
— Ήσασταν ο πρώτος Αφρικανός σπουδαστής στο Μπέρκλεϊ. Σημαίνει αυτό κάτι για σας;
Είναι πολύ ωραίο να είσαι ο πρώτος σε ένα τόσο σπουδαίο ίδρυμα, με την Αφρική να είναι η πηγή της τζαζ και να συνεισφέρει τόσο πολύ στη μουσική του κόσμου. Ήμουν πραγματικά περήφανος και ευτυχισμένος που ήμουν ο πρώτος και πάντα θα αισθάνομαι πολύ προνομιούχος. Θυμάμαι να παίζω σε events στη Νέα Υόρκη και να περνάω πολλές ώρες δουλεύοντας σε ενορχηστρώσεις για να φτιάξω αιθιοπική τζαζ, για να πετύχω τη σωστή ισορροπία μεταξύ της δυτικής τζαζ και των παραδοσιακών μουσικών χρωμάτων και δομών της χώρας μου.
— Έχετε συνεργαστεί με σπουδαίους μουσικούς της τζαζ. Τι θυμάστε πιο έντονα από τη συναναστροφή μαζί τους;
Είχα μερικές αξιομνημόνευτες εμπειρίες. Μου είχαν αναθέσει να συνοδέψω τον Duke Ellington κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στην Addis και ήταν μεγάλη μου τιμή που έπαιξε μία από τις συνθέσεις μου. Το «Dewel» είναι μια ξεχωριστή σύνθεση που είχα δημιουργήσει για τη μεγάλη μπάντα του. Ήταν πολύ καλός άνθρωπος και έδειχνε μεγάλο ενδιαφέρον για τη μουσική μας και τα παραδοσιακά μας όργανα. Θυμάμαι να δουλεύω με την Alice Coltrane επίσης. Είχε ασχοληθεί με ένα project για τον διαλογισμό σε κατάσταση ύπνωσης (;) στην Αιθιοπία – ηχογραφήσαμε αρκετή μουσική για το Radio Ethiopia κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της και μιλήσαμε πολύ για την αιθιοπική μουσική.
Mulatu Astatke - Mulatu (Stereo Master)
— H συνεργασίας σας με τους Heliocentrics πώς προέκυψε;
Με τους Heliocentrics πρωτοσυναντηθήκαμε σε μια συναυλία στο Cargo του Λονδίνου πέρσι τον Απρίλιο. Η Karen P, που έχει το κλαμπ και με έφερε στο Λονδίνο για να παίξω μετά από αρκετά χρόνια, προσκάλεσε τους Heliocentrics να παίξουν ως συνοδευτική μπάντα. Τα πήγαμε πολύ καλά και ο Quinton απ' τη Strut Records μάς πλησίασε αμέσως μετά τη συναυλία για να φτιάξουμε το άλμπουμ. Συνέβησαν όλα αρκετά γρήγορα.
— Πρόσφατα ολοκληρώσατε έναν κύκλο σπουδών με υποτροφία Radcliffe στο Χάρβαρντ. Τι ακριβώς κάνατε;
Ήταν πολύ σπουδαίο να έχω την αναγνώριση ενός ιδρύματος όπως το Χάρβαρντ. Επικοινώνησαν μαζί μου για να λάβω μέρος σε έναν διαγωνισμό για μια υποτροφία, και θεωρώ πως ήμουν πολύ τυχερός που την κέρδισα. Ήταν ένα σπουδαίο κατόρθωμα για την αιθιοπική τζαζ και για την Αιθιοπία γενικά. Η δουλειά μου εκεί επικεντρώθηκε στα αιθιοπικά όργανα, που είναι μέρος της κουλτούρας μας, και σε σεμινάρια για την αιθιοπική τζαζ.
— Γιατί πιστεύετε ότι χρειάστηκε τόσο πολύς καιρός για να ανακαλύψουν η Αμερική και ο δυτικός ο κόσμος την αιθιοπική μουσική;
Λοιπόν, τα άλμπουμ μου «Mulatu of Ethiopia» και «Afro Latin Soul» κυκλοφόρησαν αρχικά στην Αμερική. Είχα πραγματικά ένα κοινό που με παρακολουθούσε εκεί κι έδωσα πολλές εξαιρετικές συναυλίες κατά τη διάρκεια των '60s και των '70s. Αλλά, τα τελευταία χρόνια, τα άλμπουμ από τη σειρά «Ethiopiques» και η χρήση της μουσικής μου από τον Τζιμ Τζάρμους στην ταινία Broken Flowers έχουν προφανώς δημιουργήσει μια ακόμα ευκαιρία για μένα. Άνοίξαν πολλές πόρτες ώστε το κοινό να ανακαλύψει τη μουσική μου. Όλα όσα ακούτε προέρχονται από την Αφρική. Γι’ αυτό μελετώ την εκκλησιαστική μουσική· είναι μία από τις μεγάλες μας συνεισφορές στον κόσμο. Πολλοί από τους λατινικούς ρυθμούς σχετίζονται με τον αφρικανικό ρυθμό. Οι Αφρικανοί δημιούργησαν τους ρυθμούς, τους χορούς και τη μουσική που σήμερα είναι ποπ μουσική. Ο ρυθμός είναι το υπόβαθρο της μουσικής.
— Πείτε μου για τη δουλειά σας στο AfricanJazz Village (σ.σ. το ίδρυμα που έφτιαξε για την προώθηση της αιθιοπικής μουσικής).
Η δουλειά που κάνουμε στο African Jazz Village έχει να κάνει κυρίως με τη διδασκαλία των στοιχειωδών συστατικών όσον αφορά τη μουσική και την εκπαίδευση γύρω απ' την τζαζ. Υπάρχουν επίσης ένα ωραίο κλαμπ, μία βιβλιοθήκη και μια γκαλερί τέχνης που συνδέονται με αυτό. Δεν μου αρέσει και τόσο η διδασκαλία, αλλά μου αρέσει πιο πολύ από οτιδήποτε να βλέπω τους μαθητές να μαθαίνουν και να ακούω τους μουσικούς να προοδεύουν. Είναι πολύ σημαντικό να κρατάς ζωντανές τις παραδόσεις και εύχομαι να είχα χρόνο να κάνω περισσότερα.
— Έχει αλλάξει ο τρόπος που φτιάχνετε μουσική με την πάροδο του χρόνου;
Σίγουρα προσεγγίζω την αιθιοπική τζαζ με έναν διαφορετικό τρόπο τώρα. Με την εμπειρία και τη γνώση που έχω αποκτήσει αισθάνομαι ότι μπορώ να την προσεγγίσω βαθύτερα. Θα ήθελα να δημιουργήσω μουσική σε πολλές διαφορετικές κατευθύνσεις, να στραφώ στην εκκλησιαστική μουσική και σε συγκεκριμένες παραδόσεις κάποιων φυλών. Επίσης, δουλεύω για να αναβαθμίσω πολλά από τα αιθιοπικά παραδοσιακά όργανα για να μπορούν να παίξουν τις δυτικές 12τονες κλίμακες. Ο άνθρωπος που δημιούργησε το τσέλο είναι ο ίδιος που δημιούργησε το masengo. Μπορείς να παίξεις το ίδιο τραγούδι. Η διαφορά είναι ότι στο masengo μπορούμε να παίξουμε μόνο τις τέσσερις νότες· αλλά όταν πας στο τσέλο, μπορείς να παίξεις ό,τι μπορείς να παίξεις και σε ένα πιάνο με ουρά. Ο λόγος που οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τις ρίζες της μουσικής είναι ότι οι Αφρικανοί δεν αναπτύσσουν ό,τι δημιουργούν. Στην Ευρώπη γνωρίζουν τη διαφορά μεταξύ επιστήμης και μουσικής. Το γενικό πρόβλημα του τρίτου κόσμου είναι ότι δεν το βλέπουμε έτσι. Θεωρείται χάσιμο χρόνου το να βάλεις τη μουσική σε ένα σύστημα, να την αναπτύξεις. Όμως όταν οι Ευρωπαίοι γράφουν μουσική για 60-80 άτομα, τη μεταχειρίζονται σαν να ήταν ιατρική πράξη. Η ίδια μουσική, οι ίδιες αρμονίες, οι ίδιοι ήχοι – όλα μαζί. Αυτοί εφηύραν τον τρόπο να αναμειγνύουν τη μουσική με την ιατρική!
Mulatu Astatke - Chifara (Stereo Master)
— Υπάρχουν στόχοι που δεν έχετε πετύχει;
Πάρα πολλοί! Θα συνεχίσω να εξερευνώ νέες κατευθύνσεις στην αιθιοπική τζαζ για όσο αντέξω. Παρόλο που η μουσική μου είναι πάνω από 40 χρόνων τώρα, υπάρχουν τόσο πολλά ακόμα να μάθεις και να δημιουργήσεις. Κατά πολλούς τρόπους αισθάνομαι ότι ίσα που έχω αγγίξει την επιφάνεια της δυναμικής που έχει η μουσική. Για να πω την αλήθεια, ποτέ δεν δούλεψα για τα χρήματα. Η ιδέα πάντα ήταν: πώς θα κάνω αυτή την επιστήμη γνωστή στον κόσμο; Πώς θα γίνω ο εαυτός μου; Να γίνω ο Μουλάτου. Δεν είχα μια εύκολη ζωή, ήμουν συνεχώς στη μετακίνηση, με κάθε μέσο, μια ζωή σε ξενοδοχεία και δουλεύοντας μέρα και νύχτα. Πάντα πάλευα, αγωνίστηκα για την ανάπτυξη της αφρικανικής μουσικής. Ό,τι έχουμε προέρχεται από την Αφρική, και αυτό πρέπει να το δείχνουμε σεβασμό, γιατί είναι οι ρίζες μας. Επιτέλους αναγνωρίζεται από όλους πλέον η μουσική μου. Είμαι ταυτισμένος με την έννοια Ethio-jazz.
— Πότε ήρθατε για πρώτη φορά στην Ελλάδα;
Ήρθα στην Αθήνα τη δεκαετία του ’70. Έφτιαχνα τη μουσική για μια παραγωγή χορευτικού δράματος που ονομαζόταν Adi Ababa. Αυτή θα είναι η τρίτη μου φορά από τότε και την περιμένω πώς και πώς.
Βρείτε περισσότερες πληροφορίες για την συναυλία του Mulatu Astatke εδώ.
