Ένας έξοχος Μάλερ του Κουρεντζή στο Μέγαρο

Συναυλία Μαλερ Facebook Twitter
Ο Κουρεντζής είναι σίγουρο πως το κατάλαβε και κόπιασε για την ερμηνεία του στο Μέγαρο Μουσικής. Φωτ.: Χάρης Ακριβιάδης/Μέγαρο Μουσικής
0

Η αναμονή που προκαλεί μία συναυλία ενός έργου του Gustav Mahler συσχετίζεται άμεσα με την δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι μουσικοί και ο μαέστρος στην ερμηνεία του έργου του. Γιατί σε αντίθεση με αρκετούς κλασικούς συνθέτες το έργο του Mahler είναι (ακόμα;) ανοιχτό: επιδέχεται διαφορετικές προσεγγίσεις, έχει αμφιλεγόμενα σημεία, εμφανίζει περάσματα με εναλλακτικές οπτικές και εν τέλει το ίδιο του το έργο είναι δεκτικό σε πολύ περισσότερους ερμηνευτικούς πειραματισμούς από έναν Mozart ή έναν Haydn. 

Έτσι λοιπόν καλούμαστε να αναρωτηθουμε με τι είδους παρτιτουρα αναμετρήθηκε ο Θεόδωρος Κουρεντζής και η Ορχήστρα Utopia το Σαββατο 2 και την Κυριακή 3 Νοεμβρίου ερμηνεύοντας την Μουσική για Ορχήστρα ΙΧ του Jay Scharz και την 5η Συμφωνίας του Mahler. Είναι όντως βάσιμο να εξηγήσουμε τα γρανάζια της 5ης Συμφωνίας  σύμφωνα με το μηχανολογικό σχέδιο της βιογραφίας του συνθέτη. Είμαστε στο 1901, ο Mahler έχει αφήσει πίσω του την εποχή των Συμφωνιών του Μαγικού Κόρνου (2η, 3η και 4η) αρχίζει την σύνθεση της 5ης κατά την διάρκεια των θερινών του διακοπών, αντιμετωπίζει ένα επικίνδυνο για την ζωή του αιμορραγικό επεισόδιο, γνωρίζει την κατά πολύ μικρότερη του Alma Schindler και παντρεύονται. Από αυτήν την σίγουρα πυκνή και καθοριστική διετία παράγεται ένα μεστό και ώριμο έργο, η 5η συμφωνία: 5 μέρη, 2 πένθιμα, ένα μεταβατικό μα και κεντρικό στην μέση του έργου και δυο αισιόδοξα ως θριαμβευτικά. 

O βιεννέζος μουσικολόγος Richard Specht σημειώνει πως το έργο του Mahler δεν πρέπει απλώς να αντιμετωπίζεται ως μία ηχητική του ψυχοβιογραφία αλλά ως ένα αναστοχασμό και μία ετυμηγορία για τον ίδιο του τον εαυτό. Στην θεωρία της μουσικής αυτοβιογραφίας ερχεται να διαφωνήσει με σφοδρότητα ο Theodor Adorno: «Στον Mahler ακούγεται το βουητό ενός συλλογικού, το οποίο ταυτίζεται περίπου με την κίνηση των μαζών ή με την βία των εκατομμυρίων ανθρώπων που ακόμη και στην πιο αξιοθρήνητη ταινία κάνουν την εμφάνιση τους για λιγα δευτερόλεπτα»

Ο Κουρεντζής και η Utopia προσφέραν στο κοινό του Μεγάρου μία ειλικρινή κατάθεση ψυχής, αναπαριστώντας επι σκηνής ολο αυτό το μουσικό ψυχικό δράμα του Mahler, αυτό το βουητό ενός συλλογικού.

Αυτό το «βουητό ενός συλλογικού» είναι ο υπότιτλος της 5ης του Mahler και παρότι αυτήν την «βοή» την εχουμε ακούσει και σε προηγουμενες συμφωνίες, εδώ στην 5η έρχεται για πρώτη φορά με ωριμότητα, πυκνότητα και οικονομία κλίμακος. Ο συνθέτης αφήνει πίσω του την μεγάλη διάρκεια της 3ης συμφωνίας, τα χορωδιακά και τα τραγούδια της 2ης και της 4ης και χωρίς την γλωσσική πατερίτσα των στίχων και της ανθρώπινης φωνής, μόνη της η ορχήστρα έρχεται αντιμετωπη με ένα έργο που σύμφωνα με τον Mahler «δεν το κατάλαβε κανείς». 

Συναυλία Μαλερ Facebook Twitter
Tο έργο του Mahler δεν πρέπει απλώς να αντιμετωπίζεται ως μία ηχητική του ψυχοβιογραφία αλλά ως ένας αναστοχασμός και μία ετυμηγορία για τον ίδιο του τον εαυτό.

Ο Κουρεντζής είναι σίγουρο πως το κατάλαβε και κόπιασε για την ερμηνεία του στο Μέγαρο Μουσικής. Και ο κόπος αυτός απέδωσε, παρά τις δυο προκαταλήψεις που εύκολα συνοδεύουν τον έλληνα αρχιμουσικό: αφενός οι προσηλωμένοι πιστοί στην κλασική μουσική σίγουρα πάντα θα ενοχλούνται από την χορευτική του, αν όχι θεατρική, παρουσία του στο ποντιουμ, αφετέρου οι λάτρεις του θα περιμένουν πάντα από αυτόν ένα συσκευασμένο θαύμα μυθιστορηματικών διαστάσεων με μαγικά κόλπα και ερωτισμό. Τίποτα από τα δυο: ο Κουρεντζής και η Utopia προσφέραν στο κοινό του Μεγάρου μία ειλικρινή κατάθεση ψυχής, αναπαριστώντας επι σκηνής ολο αυτό το μουσικό ψυχικό δράμα του Mahler, αυτό το βουητό ενός συλλογικού.

Γιατί σίγουρα ακούσαμε το πένθος της τρομπέτας στο πρώτο μέρος, στο αργό αυτό εμβατήριο που πήρε την ατομικότητα της θλίψης και την εξωτερίκευσε σε μία κοινωνική αντικειμενικότητα ενός συλλογικού θανάτου. Ακούσαμε την αγωνία του δεύτερου μέρους, του πιο προβληματικού μέρους της 5ης εκεί που ο συνθέτης φέρνει το ιδιο μουσικό το κείμενο στο φυσικά του όρια: ο μέσος ακροατής που θα δυσκολευτεί να κατανοήσει όλα αυτά τα υστερικά περάσματα, τις κομμένες φράσεις, τα μετέωρα μηνύματα, πρέπει να καταλάβει πως το μέρος αυτό κατασκευάστηκε με τα υλικά της αγχώδους διαταραχής: η δυσκολία της κατανόησης είναι μέρος του αρχιτεκτονήματος, και αυτό ήταν κάτι που υπηρέτησε η ορχήστρα.

Το τρίτο και κεντρικό μέρος, αυτό το πανέμορφο ειρωνικό Scherzo, πρέπει να γράφτηκε για τον Κουρεντζή: όσο και αν κάποιος βρίσκει προσποιητό από τον maestro να χορεύει πάνω στο ποντιουμ (μα είναι λιγότερο προσποιητό να κάθεται απολύτως ακίνητος επικαλούμενος την διάχυτη μαγεία, όπως τόσοι άλλοι μεγάλοι αρχιμουσικοί έχουν κάνει στο παρελθόν; ) ήταν απολαυστικό για την όραση αλλά και αποτελεσματικό για την ακοή. Η ορχήστρα παρέδωσε στο κοινό ένα τέλειο δείγμα του αμφίσημου Mahler: η χορευτική συνύπαρξη του σκοτεινού όχι απλώς με το αστείο αλλά με το τετριμμένο, η συγκατοίκηση του μεγαλειώδους με το γκροτέσκο, αλλά και μία μοχθηρή αποδόμηση του παραδοσιακού βιεννέζικου βαλς.

Συναυλία Μαλερ Facebook Twitter
Ο Κουρεντζής και η Utopia προσφέραν στο κοινό του Μεγάρου μία ειλικρινή κατάθεση ψυχής, αναπαριστώντας επι σκηνής ολο αυτό το μουσικό ψυχικό δράμα του Mahler, αυτό το βουητό ενός συλλογικού. Φωτ.: Χάρης Ακριβιάδης/Μέγαρο Μουσικής

Αν δεν ακολουθούσε το Adagietto του 4ου μέρους, θα λεγαμε πως στο τρίτο μέρος η ορχήστρα προσέφερε την καρδιά της. Γιατί πραγματικά στο 4ο μέρος, σε αυτό το λυρικό ποίημα που άφησε ιστορία όχι μόνο στην μουσική αλλά και στον κινηματογράφο (βλέπε Θάνατος στην Βενετία), ο Κουρεντζής βημάτισε αργά πάνω στο λεπτό σκοινί που συνδέει το υπαρκτό και του μαγικό, του εδώ και του επέκεινα, και με αδρές κινήσεις δεν παρουσίασε απλώς το Adagietto αλλά εξήγησε στον ακροατή κάθε του συλλαβή. Δεν ύμνησε απλώς το ωραίο, δεν τραγουδησε για την αγάπη, αλλά έφερε στην σκηνή την ίδια την αγάπη βυθίζοντας το ακροατήριο στο όνειρο. Από το οποίο όνειρο το κοινό ξύπνησε με το παιχνιδιάρικο κόρνο του 5ου μέρους που με βροντώδη τρόπο ανακάλεσε το ημιτελές γιορτινό θέμα που φευγαλέα πέρασε και σύντομα πνίγηκε στο δεύτερο μέρος και πλέον αναστημένο επανέρχεται, και ξεδιπλώνεται και παιανίζει, επιβεβαιώνοντας το «βουητό ενός συλλογικού» του Adorno. 

Ας επιστρέψουμε όμως στο πρώτο έργο του προγράμματος της συναυλίας, την Μουσική για Ορχήστρα ΙΧ του Jay Schwart. Ο Κουρεντζής τόλμησε και παρουσίασε για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό το νέο αυτό έργο (παρουσιάστηκε στο Βερολινο μόλις πριν 15 μέρες σε παγκόσμια πρώτη) το οποίο μιλάει για το ζήτημα της μετανάστευσης και της αναζήτησης ταυτότητας. Ένα διαφορετικό συλλογικό, αυτό της ξενιτιάς, τοποθετείται στο αγχωτικό τοπίο του Schartz, το βουητό μίας ανθρωπιστικής κρίσης διαπερνά την ορχήστρα η οποία υπηρετεί με ευλάβεια την σύνδεση των δυο έργων του πρόγραμματος. Η λεπτότητα της εκτέλεσης έπεισε πως τα δυο έργα συνομιλούν, παρά τον αιώνα που τους χωρίζει και μπορούν να προκαλέσουν στον ακροατή της ίδιας ποιότητας οριακά συναισθήματα και εικόνες.

Συναυλία Μαλερ Facebook Twitter
Δεν ήταν απλώς κόλπο και εφεύρημα η επιλογή του encore. Ήταν ένα ζωντανό επιχείρημα πως το σώμα της μουσικής ανα τους αιώνες είναι ένα και μοναδικό. Φωτ.: Χάρης Ακριβιάδης/Μέγαρο Μουσικής

Η συλλογικότητα, την οποία επικαλείται ο Adorno στα εργα του Mahler, μας προσφέρθηκε από τον Κουρεντζή με έναν τελείως διαφορετικό και σίγουρα ευφυη τρόπο, σε ότι αφορά την επιλογή του encore: το χορωδιακό από την καντάτα με αριθμό καταλόγου έργου 147 οδήγησε το κοινό του Μεγάρου στην εκκλησία. Από τις νεοτερικές και επικαιρες αγωνίες του Schwartz το κοινό οδηγήθηκε γλυκά 4 αιώνες πίσω στην θρησκευτική μαγεία του Bach και στις κοινότητες που τότε η μουσική του απευθύνονταν. Δεν ήταν απλώς κόλπο και εφεύρημα η επιλογή του encore. Ήταν ένα ζωντανό επιχείρημα πως το σώμα της μουσικής ανα τους αιώνες είναι ένα και μοναδικό. 

Η σχέση της βιογραφίας του καλλιτέχνη και του έργου του εμπεριέχει μία διαρκή και ανοιχτή συζήτηση. Στην περίπτωση του Mahler η σχέση αυτή είναι ικανοποιητική ως εκκίνηση αλλά γρήγορα εξαντλεί την δυναμική της, αφού το έργο του γρήγορα μετριέται ως κάτι πολύ μεγαλύτερο από τον ίδιο ως προσωπικότητα. Και πάλι σωστά επισημάνει ο Adorno: όλο το έργο του Mahler είναι ένα εγερτήριο, ήρωας του είναι ο λιποτάκτης.

Μουσική
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Mara Gibb»: Μια space όπερα για ένα non-binary εξωγήινο που ξεκινά ένα αυτογνωσίας

Μουσική / Μια ελληνική space όπερα για τη μυστική ζωή ενός non-binary εξωγήινου

Το «Secret life of Mara Gibb» του Prins Obi έχει για κεντρικό ήρωα ένα non-binary εξωγήινο που ξεκινά ένα αυτογνωσίας. Ο ήχος έχει ρίζες στην ψυχεδέλεια αλλά δεν μένει εκεί. Παίζει να είναι και η καλύτερη δουλειά του μετά τους Baby Guru.
ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΠΑ
ΕΠΕΞ INDIRA PAGANOTTO INTERVIEW

Μουσική / H Ιndira Paganotto φέρνει στην Αθήνα την απίθανη psy-techno της και μια στρατιά νίντζα

Είναι περήφανη για τις ιταλικές και τις ισπανικές της ρίζες, και για τη μουσική της. Το στυλ της, χωρίς κανόνες ή κουτάκια, ανεβάζει τον πήχη, μαζί και τις προσδοκίες μας για την εμφάνισή της στο Techniques.
ΦΩΦΗ ΤΣΕΣΜΕΛΗ
Η μοιραία σχέση που ενέπνευσε ένα αριστούργημα του ρομαντισμού

Συμφωνική Μουσική - Ιστορίες / Η μοιραία σχέση που ενέπνευσε ένα αριστούργημα του ρομαντισμού

Το πρόγραμμα της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών στο Μέγαρο Μουσικής για τη νέα σεζόν περιλαμβάνει το Πρώτο Κοντσέρτο για πιάνο του Μπραμς με τον διεθνώς αναγνωρισμένο πιανίστα Αλεξέι Βολόντιν, και η Ματούλα Κουστένη μάς ξεναγεί στην ιστορία αυτού του αριστουργήματος που γεννήθηκε μέσα από τη μοιραία γνωριμία του συνθέτη με την Κλάρα Σούμαν.
ΜΑΤΟΥΛΑ ΚΟΥΣΤΕΝΗ
Είναι true, έχει vibe: Γι’ αυτό ο νεαρόκοσμος αγαπάει τη Θώδη

Μουσική / «Είναι true, έχει vibe»: Αν δεν το έχετε καταλάβει, οι 20άρηδες αγαπούν τη Θώδη

Βρεθήκαμε σε ένα γλέντι στον Ταύρο όπου ακόμη και οι teenagers διασκέδαζαν, φύγαμε με καλτσάκια που έγραφαν «Με κλαρίνο στο Πεκίνο» και με την ευχή να βρούμε πάρκινγκ στο κέντρο.
ΜΙΝΑ ΚΑΛΟΓΕΡΑ
ΖΟΡΝΤΙ ΣΑΒΑΛ: «Με αποκαλούν αρχαιολόγο της μουσικής, αλλά η μουσική δεν πεθαίνει ποτέ»         

Μουσική / Jordi Savall: «Με αποκαλούν αρχαιολόγο της μουσικής, αλλά η μουσική δεν πεθαίνει ποτέ»         

Ο διακεκριμένος μουσικός κάνει μουσική σαν να ανακαλύπτει νέα, όμορφα μέρη. Επιστρέφει στην Αθήνα και συμπράττει με τη Διαπολιτισμική Ορχήστρα της ΕΛΣ σε μια συναυλία που υμνεί την ενωτική φύση της Μεσογείου. 
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
REWORKS 2025 - Τα νέα / ανερχόμενα ονόματα του φετινού φεστιβάλ

Μουσική / Κρατήστε σημειώσεις: Αυτά είναι τα ανερχόμενα ονόματα του φετινού Reworks

Μέσα σε πέντε μέρες το κορυφαίο φεστιβάλ ηλεκτρονικής μουσικής φέρνει στη Θεσσαλονίκη πολυσυλλεκτικά, απρόβλεπτα και ατμοσφαιρικά sets που συνδυάζουν την εγκεφαλική με τη χορευτική διάσταση.
ΦΩΦΗ ΤΣΕΣΜΕΛΗ
Δεν θα γεράσουμε ποτέ, κουφάλα νεκροθάφτη

Μουσική / Δεν θα γεράσουμε ποτέ, κουφάλα νεκροθάφτη

Ο Taki Tsan και ο DJ Alx έχουν γράψει μεγάλο μέρος της ιστορίας του ελληνικού χιπ χοπ. Τριάντα χρόνια μετά το ξεκίνημά τους είναι ακόμα εδώ, alive and kicking, με κοινό live στο Αγοραφοβικό Φεστιβάλ στο ΠΛΥΦΑ, καινούργια σεζόν για το Taki Tsan Show αλλά και νέο άλμπουμ.
M. HULOT