Τα τραγούδια της ακούγονται ακόμα σαν αεράκι, σαν μια μεσογειακή δροσιά στην καρδιά του καλοκαιριού, η αύρα της εξακολουθεί να συνδέεται με την dolce vita που ζητούσε απεγνωσμένα η μεταπολεμική Ευρώπη, αλλά η ζωή της ήταν γεμάτη δράματα που απλώς προμήνυαν το τραγικό της τέλος. Η γυναίκα με την πλούσια προσωπικότητα, που κάλυπτε όλη τη σκηνή, όπου εμφανιζόταν, σκορπώντας απλόχερα χρυσόσκονη στις πιο σκληρές πλευρές του βίου, έμελλε να κατακτήσει, κυριολεκτικά, όλο τον κόσμο, φεύγοντας από τη ζωή προτού καν νιώσει την απειλή της αποχώρησης, όταν όλοι φώναζαν ακόμα, στα 57 της χρόνια, δυνατά το όνομά της.
Η «Δαλιδά», όπως ήταν το ψευδώνυμο της Γιολάντα Κριστίνα Τζιλιότι, είχε μάθει από νωρίς ότι η επιτυχία στη ζωή έχει πάντα τεράστιο τίμημα. Κι αυτό ήταν το κεντρικό μοτίβο που διέκρινε τη ζωή της, από τα πρώτα της βήματα μέχρι τις πιο πετυχημένες στιγμές της καριέρας της με τους εκατομμύρια δίσκους ‒ ο διαμαντένιος δίσκος των 85 εκατομμυρίων πωλήσεων στόλιζε τους τοίχους της μαζί με ξεχωριστά έργα τέχνης, πανάκριβα δώρα από τους αμέτρητους θαυμαστές της. Δεν είχε σημασία αν κάποιοι από αυτούς είχαν συνδέσει τα τραγούδια της με τα ανάλαφρα ακούσματα που δοξάζονταν στις ζωντανές τηλεοπτικές της εμφανίσεις, αφού η ίδια ήξερε ότι η αστερόσκονη έπεφτε σχεδόν αβίαστα αποκλειστικά στο δικό της τερέν.
Σε προσωπικό επίπεδο, έμαθε από πρώτο χέρι ότι η τέχνη συνιστά ύψιστη παρηγοριά: η μικρή Γιολάντα, προτού καν κλείσει τα δύο της χρόνια, αναγκάστηκε να καλύψει για μεγάλο χρονικό διάστημα τα μάτια της εξαιτίας μιας σοβαρής μακροχρόνιας μόλυνσης που κόντεψε να την αφήσει τυφλή. Τότε ήταν που η μουσική βοηθούσε να περάσουν οι ώρες, όπως και οι ιστορίες που της έλεγε ο πατέρας της, πρώτο βιολί στην όπερα του Καΐρου, με βαθιά αγάπη για την τέχνη του.
Απενοχοποιημένα και με πλήρη συνείδηση του ρεπερτορίου της, έδεσε τα αιγυπτιακά ακούσματα του τόπου της ‒βλέπε την τεράστια επιτυχία του «Helwa Ya Baladi»‒ με τους επικούς και λυρικούς ήχους των δικών μας Χατζιδάκι και Θεοδωράκη αλλά και τα μετέπειτα ντίσκο ξεσπάσματα με την εξομολογητική διάθεση του ποπ ρομαντισμού. Τότε δεν πείραζε αν μια γυναίκα εξομολογούνταν την αγάπη της με παρομοιώσεις για ανθισμένα ρόδα, αρκεί να ήταν αληθινή. Αν, όμως, είσαι η Δαλιδά και έχεις νιώσει μέχρι το μεδούλι όλες τις φροϊδικές θεωρίες για τον έρωτα ως τη συμπληρωματική όψη του θανάτου, με τρεις εραστές σου να έχουν επιλέξει την αυτοκτονία, τότε έχεις δικαίωμα να διατρανώνεις χωρίς ίχνος προσποίησης πως ο έρωτας πραγματικά σε αρρωσταίνει («Je suis malade»).
Σε αντίθεση με την τέλεια ερμηνεία του Ιβ Μοντάν στο «La vie en rose», η αντίστοιχη της Δαλιδά με το έντονο αξάν της Αιγυπτιώτισσας και τις εσκεμμένα ειρωνικές στροφές της φωνής μοιάζει παράδοξη, αλλά απόλυτα ειλικρινής σε έναν κόσμο που είχε κουραστεί από την καθαρότητα της τέχνης, η οποία οδήγησε σε αντίστοιχα σκληρές εποχές και ιδεολογικές αντιπαραθέσεις. Η Ευρώπη έβγαινε από τον πιο αιματηρό πόλεμο στην ιστορία της, μια σειρά από εμφυλίους και είχε την ανάγκη να κρύψει τα βαθιά της τραύματα σε ρομαντικά άσματα που θα συνοδεύονταν από αντίστοιχες εκλάμψεις λυρικής αμεριμνησίας.
Είναι ειρωνικό, αλλά ο μπλε ουρανός που εξυμνεί η γεννημένη στην Αίγυπτο τις 17 Ιανουαρίου του 1933 και καταγωγή από την Καλαβρία Δαλιδά στο «Dans le bleu du ciel bleu» δεν είναι μόνο μια υπόμνηση του καταγάλανου ουρανού της πατρίδας της αλλά και μια εσωτερική ανάγκη να κρύψει όλα τα σκοτάδια της ιστορίας και της ζωής της. Σε προσωπικό επίπεδο, έμαθε από πρώτο χέρι ότι η τέχνη συνιστά ύψιστη παρηγοριά: η μικρή Γιολάντα, προτού καν κλείσει τα δύο της χρόνια, αναγκάστηκε να καλύψει για μεγάλο χρονικό διάστημα τα μάτια της εξαιτίας μιας σοβαρής μακροχρόνιας μόλυνσης που κόντεψε να την αφήσει τυφλή. Τότε ήταν που η μουσική βοηθούσε να περάσουν οι ώρες, όπως και οι ιστορίες που της έλεγε ο πατέρας της, πρώτο βιολί στην όπερα του Καΐρου, με βαθιά αγάπη για την τέχνη του.
Ακούγοντας προσεκτικά, ένα ταλέντο που κληρονόμησε από εκείνον, αφομοίωνε όχι μόνο τους μουσικούς ήχους αλλά και τις προφορικές αφηγήσεις για τις αμέτρητες περιπέτειες του πατέρα της από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης όπου είχε βρεθεί έγκλειστος για τρία χρόνια έως τις χώρες της Ευρώπης και την Αίγυπτο, όπου κατέληξε με κλονισμένη υγεία. Θα πεθάνει, όμως, προτού εκείνη κλείσει τα 14 – μοιραία, στη συνέχεια θα χάσει τους άνδρες που αγάπησε. Τότε είναι που, παρά τον θρήνο και παρότι ήδη στο σχολείο των καλογριών την κορόιδευαν για τα τεράστια γυαλιά και την εμφάνισή της γενικότερα, αποφάσισε να αλλάξει γραμμή πλεύσης: πέταξε τα χοντρά γυαλιά και άρχισε να μιμείται τις ηθοποιούς του Χόλιγουντ που έβλεπε στη μεγάλη οθόνη.
Βρήκε, κρυφά απ’ όλους, δουλειά ως μοντέλο στο περιοδικό «Donna» και το 1954, αγνοώντας τη συντηρητική κοινωνία του Καΐρου, δήλωσε συμμετοχή στα καλλιστεία. Το ψηλό ανάστημα, τα έντονα ανατολίτικα χαρακτηριστικά, αλλά κυρίως η πληθωρική προσωπικότητα της χάρισαν την κορδέλα με τον τίτλο «Μις Αίγυπτος» ως μια πρώτη διάκριση από τις αμέτρητες που θα είχε στο εξής στη ζωή της.
Γνωρίζοντας ότι το όνομά της δεν είναι εύηχο και με την καθοδήγηση του περίφημου τότε Σερίφ Κάμελ, ο οποίος ήξερε να διακρίνει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά μιας σταρ και εντόπισε την ομοιότητα με την Τζέιν Ράσελ, πρωταγωνίστρια του «Σαμψών και Δαλιδά», αποφάσισε να υιοθετήσει το όνομα της βιβλικής ηρωίδας, θέτοντας τη βάση για την εξέλιξη μιας λαμπρής καριέρας. Με μια άδεια βαλίτσα στο χέρι, αλλά πολλά όνειρα, φεύγει παραμονές Χριστουγέννων για την Πόλη του Φωτός, γνωρίζοντας ότι τα αστραφτερά Ηλύσια Πεδία και η ατμόσφαιρα του καμπαρέ έχουν ανάγκη από μια τραγουδίστρια σαν εκείνη.
Είναι η εποχή της άνθησης του Ολυμπιά, του Σαρλ Αζναβούρ, της Νανάς Μούσχουρη και του Χούλιο Ιγκλέσιας και η Δαλιδά δεν θα αργήσει να βρει μια θέση ανάμεσά τους, τραγουδώντας μάλιστα με τους περισσότερους από αυτούς live σε διαφορετικές εμφανίσεις. Δεν είχε κλείσει ούτε τα 23 όταν είδε το δικό της «παιδί», το «Bambino», να δεσπόζει στο Νο 10 της Γαλλίας για έναν ολόκληρο χρόνο και παρότι 45άρι να πουλάει 300.000 δίσκους μόλις την πρώτη βδομάδα της κυκλοφορίας του. Οι Γάλλοι έχουν καταλάβει ότι έχουν βρει αιγυπτιακό χρυσό σε μοντέρνο αμπαλάζ και αποφασίζουν να επενδύσουν, προτείνοντάς της ένα ρεπερτόριο σε δέκα γλώσσες και διαφορετικά μουσικά είδη.
Dalida - Bambino
Σταδιακά αρχίζουν να φτάνουν οι χρυσοί δίσκοι και τα απανωτά sold-out, η κοσμική ζωή της Κυανής Ακτής, οι ξέφρενες νύχτες και οι παπαράτσι. Απόδειξη ότι το star system έχει βρει το δικό του αστέρι: η Δαλιδά είναι το απόλυτο style icon της εποχής. Εκκεντρική, πρωτότυπη και αρκούντως απρόσμενη, τολμάει, μαζί με τις ακριβές γούνες και τα κοσμήματα, να λανσάρει πρωτότυπες εμφανίσεις που προκαλούν σκάνδαλο. Είναι, άλλωστε, η πρώτη που φοράει το σμόκιν που σχεδιάζει ο καλός της φίλος Ιβ Σεν Λοράν.
Αρχές της δεκαετίας του ’60 είναι από τις σπάνιες φορές που η ευτυχισμένη προσωπική ζωή φαίνεται να ακολουθεί τις εξάρσεις της απότομης επιτυχίας. Ο κρυφός της εραστής Λισιέν Μορισέ αποφασίζει να χωρίσει από τη γυναίκα του και να την παντρευτεί στις 8 Απριλίου του 1961. Ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο, απολαμβάνουν τις κοσμικότητες και η ίδια αγοράζει ένα παλιό αρχοντικό στην καρδιά της Μονμάρτης που οι εφημερίδες της εποχής αποκαλούν «Κάστρο της Ωραίας Κοιμωμένης».
Η όμορφη κάτοικος του κάστρου είναι πλέον ξανθιά και αποφασισμένη να ζήσει την προσωπική της ζωή με το πάθος που ερμηνεύει τα τραγούδια της. Παρότι ακόμα παντρεμένη με τον Μορισέ, σε έναν από τους σταθμούς της διεθνούς περιοδείας της γνωρίζει και σχετίζεται κρυφά με τον Ζαν Σομπιέσκι, τον οποίο, ωστόσο, χωρίζει δύο χρόνια αργότερα, χάρη στον κεραυνοβόλο της έρωτα για τον νέο και ταλαντούχο συνθέτη Λουίτζι Τένκο.
Οι παπαράτσι τούς απαθανατίζουν σε διάφορα ερωτικά ενσταντανέ και όλοι περιμένουν ότι η εμφάνισή τους στο περίφημο φεστιβάλ του Σαν Ρέμο τον Ιανουάριο του 1966 θα στεφθεί με επιτυχία. Το τραγούδι που θα ερμηνεύσει η Δαλιδά είναι το προφητικό, όπως θα αποδειχθεί εκ των υστέρων, «Ciao amore, ciao». Ο Τζίτζι, όπως αποκαλούνταν ο πανέμορφος γόης, θα κάνει μια μέτρια εμφάνιση υπό την επήρεια του κονιάκ και των βαρβιτουρικών Pronox και δεν θα πάρει τη διάκριση που προσδοκούσε. Φεύγει βρίζοντας τους πάντες, κατευθυνόμενος προς το καμαρίνι του και η Δαλιδά θα τον βρει, μία ώρα μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων, στο πάτωμα με καρφωμένη μια σφαίρα στο κεφάλι.
Σαν να αντιλαμβάνεται, όμως, τότε ότι η κατάθλιψη που συνόδευε τον άκρως γοητευτικό χαρακτήρα του χαρισματικού Τζίτζι ήταν και η αναπόδραστο δική της μοίρα. Στο νεκροταφείο θα ζητήσει να της κρατήσουν μια θέση δίπλα στον αγαπημένο της και δεν είναι υπερβολή να πει κανείς ότι ο Τένκο ήταν ο έρωτας που δεν ξεπέρασε ποτέ. Τρεις μήνες μετά την αυτοκτονία του θα βρεθεί στο αεροδρόμιο και ενώ λέει, κυνηγημένη από τους δημοσιογράφους, ότι θα επιστρέψει στο Τορίνο, κατεβαίνει μεταμφιεσμένη από το αεροπλάνο και επιστρέφει στο Παρίσι.
Μένει στο ξενοδοχείο Prince de Galles με ψευδώνυμο, γράφει τρία γράμματα ‒ένα στη μητέρα της, ένα στον Λισιέν Μορισέ και ένα στους φαν της‒ και καταπίνει ένα κουτί υπνωτικά. Η απόπειρα δεν είναι επιτυχής, αλλά η σκέψη ότι η ζωή δεν αξίζει και ότι είναι απλώς ένα βάσανο, με τον θεό της επιτυχίας να της βγάζει επιδεικτικά τη γλώσσα, δεν μπορεί να φύγει από το μυαλό της.
Κανείς, όμως, από τους φαν της δεν μπορεί να αντιληφθεί ότι η χαρούμενη ερμηνεύτρια του «Ζορμπά» υποφέρει από βαριά μελαγχολία: είναι σαν μια μεταδοτική ασθένεια που μεταδίδει και στους γύρω της και κατά καιρούς υποτροπιάζει, οδηγώντας τη σε μια σειρά από τραγικά γεγονότα. Ο πρώην άνδρας της Λισιέν Μορισέ της συμπαραστέκεται και τη βοηθάει να ξεπεράσει τον θάνατο του Τζίτζι και να αλλάξει κατεύθυνση στην καριέρα της, ερμηνεύοντας πιο «ποιοτικά» κομμάτια, αλλά πριν περάσει πολύς καιρός, μιμούμενος την πράξη του Τζίτζι, θα αποφασίσει κι αυτός να δώσει τέλος στη ζωή του.
Ο βαθύς πόνος της Δαλιδά βρίσκει πρόσκαιρο αντιστάθμισμα στα διαβάσματα ανατολικής φιλοσοφίας, που είναι πολύ της μόδας τότε, και στην έμπνευση που της χαρίζει η Ανατολή γενικά. Στην προσπάθεια να ξεφύγει από τα εσωτερικά αδιέξοδα, αποφασίζει να ταξιδέψει μέχρι την Ινδία, όπου ερωτεύεται έναν Ινδό φιλόσοφο. Επιστρέφει ανανεωμένη και έτοιμη να ερμηνεύσει μοναδικά, με το γνωστό της μπρίο, μαζί με τον εφήμερο έρωτά της Αλέν Ντελόν, το «Paroles, Paroles». Η επιτυχία του καλύτερου, ίσως, τραγουδιού της «Il venait d’avoir dix-huit ans» είναι απόλυτη ‒ κάνει ιδιαίτερη μνεία στον αδικοχαμένο εραστή της, αναφερόμενη σε αυτόν τον «όμορφο σαν παιδί» και «δυνατό σαν άνδρα» άνθρωπο που έφυγε νωρίς.
Αποκλειστικά αφιερωμένο στον Τζίτζι ήταν και το αξέχαστο «Gigi l’amoroso», όπου του απευθύνεται σε δεύτερο πρόσωπο, παρακαλώντας τον να μείνει μαζί της γιατί θα παραμείνει για πάντα ο «μοναδικός βασιλιάς των επίγειων κήπων». Οι αρχές της δεκαετίας του ’70 είναι η εποχή της αναγνώρισης και της στροφής της Δαλιδά στο πιο «ποιοτικό» ρεπερτόριο με ερμηνείες τραγουδιών του Νίνο Ρότα και με την απονομή του Μεταλλίου της Προεδρικής Δημοκρατίας από τον Σαρλ Ντε Γκολ.
«Για τη Δαλιδά όλα ήταν σημαντικά, δεν υπήρχαν αποχρώσεις», θα πει η φίλη της Μπριζίτ Μπαρντό, γνωρίζοντας ότι οι απότομες μεταστροφές της ζωής της προφανώς σχετίζονται με μια ακραία προσωπικότητα που ποτέ δεν αγάπησε τις μεσοβέζικες καταστάσεις. Οι αντιστάσεις της στη θλίψη είχαν πάντα να κάνουν με το τραγούδι, το μόνο ίσως που τη φόρτιζε με την ενέργεια που είχε ανάγκη ώστε να συνεχίζει. Οι ρυθμοί γίνονται τότε πιο γρήγοροι, οι ντισκομπάλες φωτίζουν πιο έντονα τις νύχτες, χαρίζοντάς τους ένταση, κι εκείνη δεν έχει μάθει να μένει πίσω.
Μόνο που βρίσκει τον δικό της τρόπο, ερμηνεύοντας ευχάριστα χορευτικά κομμάτια, όπως το «Soleil», φορώντας τεράστια κοσμήματα και έχοντας φουσκωμένο, ως είθισται τότε, μαλλί. Επιμένει, βέβαια, μιλώντας ειλικρινά σε ένα αντίστοιχα ντίσκο κομμάτι, ότι θέλει να πεθάνει στη σκηνή («mourir sur scene»), μπροστά στους ανθρώπους που αγαπά. Κατά βάθος ξέρει ότι, έχοντας ζήσει την επιτυχία, απόλυτους έρωτες, διακρίσεις και έναν πλούτο που ελάχιστοι καλλιτέχνες γνώριζαν τότε, δεν είχε περιθώρια να δοκιμάσει τίποτε άλλο για να παρηγορηθεί.
Έχοντας μια τάση να μπλέκει σε παράνομες σχέσεις, δοκιμάζει την τύχη της με τον τότε Πρόεδρο της Γαλλίας, Φρανσουά Μιτεράν, προκαλώντας ένα από τα μεγάλα πολιτικά σκάνδαλα της εποχής, με τις μυστικές υπηρεσίες να εμπνέονται κωδικά ονόματα για τις αποστολές τους από τα τραγούδια της. Για χάρη του Μιτεράν, όπως λένε οι κακές γλώσσες, εγκαταλείπει τον μέχρι τότε έρωτά της Ρισάρ Σανφρέ, γνωστό και ως «Κόμη του Σεν Ζερμέν» περισσότερο λόγω καταγωγής παρά λόγω εμφάνισης.
Ως απόδειξη ότι η ζωή ξεπερνά τα μυθιστορήματα και ως εξέλιξη ενός επαναλαμβανόμενου τραγικού σεναρίου, ο Σανφρέ, ανακαλύπτοντας ότι η αγαπημένη του τον απατά, αυτοκτονεί σε ένα πανάκριβο δωμάτιο στο εξοχικό του στο Σαν Τροπέ. Η τραγική μοίρα της Δαλιδά την τραβάει από το μανίκι του πιο αστραφτερού της φορέματος, θυμίζοντάς της ότι δεν πρόκειται να ξεφύγει από τους πιο μύχιους φόβους της. «Φέρνω κακή τύχη σε όσους αγαπώ» λέει δυνατά και η φωνή της αντηχεί στο χαοτικό σπήλαιο του σκοτεινού της κόσμου.
Το πρωί του Σαββάτου, στις 2 Μαΐου του 1987, αμέσως μετά την αργία της Πρωτομαγιάς, κλείνει μια φωτογράφιση, μια παρουσίαση σε τηλεοπτική εκπομπή, ενώ παράλληλα την ίδια μέρα προσκαλείται να παρευρεθεί στην πρεμιέρα μιας θεατρικής παράστασης στα Ηλύσια Πεδία, την οποία στη συνέχεια ακυρώνει, λέγοντας πως είναι κουρασμένη. Την επόμενη μέρα το πρωί καταπίνει ένα κουτί βαρβιτουρικά και δεν ξυπνάει ποτέ. Αυτήν τη φορά η απόπειρα να απαλλαγεί από το βάρος της ζωής που της χάρισε όλα τα πολύτιμα δώρα, επιβεβαιώνοντας τα πιο ακραία όνειρα, στερώντας της όμως την ηρεμία και την αγάπη, είναι πετυχημένη. Το όνομά της στολίζει πολλούς δρόμους στο Κάιρο και μία από τις μεγαλύτερες πλατείες της Μονμάρτης.
