Πού πάνε τα έργα όταν πεθαίνει ο δημιουργός τους;

Παράδεισος και Κόλαση. Που πάνε τα έργα όταν πεθαίνει ο δημιουργός τους; Facebook Twitter
Ποιοι διαχειρίζονται τα έργα τέχνης όταν πεθαίνουν οι δημιουργοί τους και με ποιους πόρους και όρους, τι κάνει η πολιτεία, πώς πιστοποιούνται τα έργα, αν είναι αληθινά ή πλαστά; Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LifO.
0

Το μεσοπάτωμα του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, μεσημέρι Σαββάτου, είναι κατάμεστο. Καλλιτέχνες, νομικοί, συλλέκτες, κληρονόμοι καλλιτεχνών και φιλότεχνοι έχουν γεμίσει ασφυκτικά την αίθουσα και κάποιοι απ' έξω παρακολουθούν σε μια μεγάλη οθόνη την ημερίδα με τίτλο «Artists’ Estates: Η μετα-ζωή του καλλιτεχνικού έργου» που έχει οργανωθεί στο πλαίσιο του δημόσιου προγράμματος του ΕΜΣΤ, ένας από τους άξονες του οποίου είναι τα ζητήματα της διαχείρισης του καλλιτεχνικού έργου και οι νομικές και επαγγελματικές του διαστάσεις.

Πού πάνε, λοιπόν, τα έργα όταν πεθαίνει ο δημιουργός; Ποιοι τα διαχειρίζονται και με ποιους πόρους και όρους, τι κάνει η πολιτεία, πώς πιστοποιούνται τα έργα αν είναι αληθινά ή πλαστά; Οι όψεις της διαχείρισης της υλικής και άυλης κληρονομιάς που αφήνει πίσω ο καλλιτέχνης αφορούν τα μουσεία, την Ιστορία της Τέχνης αλλά και την αγορά της τέχνης.

Υποθέσεις διακίνησης έργων τέχνης χωρίς πιστοποίηση έρχονται συχνά στο φως. Πώς μπορεί να υπάρχει διαφάνεια στη διαχείρισή τους, τι σημαίνει «καλλιτεχνικό» κληροδότημα και ποια η θέση του μεταξύ ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας;

Η συζήτηση μπορεί να επανέλαβε κάποια πράγματα που οι άνθρωποι της τέχνης γνωρίζουν, ωστόσο ήταν εξαιρετικά διαφωτιστική. Όπως σημείωσε η διευθύντρια του μουσείου «πρόκειται για ένα κουτί της Πανδώρας», σημειώνοντας την ύπαρξη έργων που βρίσκονται σε «αέναη εκκρεμότητα».

Η συζήτηση μπορεί να επανέλαβε κάποια πράγματα που οι άνθρωποι της τέχνης γνωρίζουν, ωστόσο ήταν εξαιρετικά διαφωτιστική. Όπως σημείωσε η διευθύντρια του μουσείου «πρόκειται για ένα κουτί της Πανδώρας», σημειώνοντας την ύπαρξη έργων που βρίσκονται σε «αέναη εκκρεμότητα».

Για να διατηρηθεί το έργο ενός καλλιτέχνη χρειάζεται χρόνος και χρήμα. «Η μετα-ζωή του έργου δεν αποτελεί καν συζήτηση» είπε η κ. Γρέγου, σημειώνοντας ακόμα ότι το μουσείο έχει ως πρωταρχικό μέλημα τη φροντίδα έργων και καλλιτεχνών.

Αυθεντικά, πλαστά και ο αγώνας δρόμου των κληρονόμων

Το ΕΜΣΤ είναι ο κληρονόμος των έργων της Μπίας Ντάβου και του Παντελή Ξαγοράρη μέσω της δωρεάς του Ζάφου Ξαγοράρη, ενώ ορίστηκε γενικός κληρονόμος του έργου της Χρύσας από τη διαθήκη της εικαστικού. Υπάρχει όμως στην Ελλάδα ειδικό κληρονομικό δίκαιο; Όχι, όπως κληρονομούνται όλοι, κληρονομούνται και οι καλλιτέχνες, με την κυριότητα των πνευματικών δικαιωμάτων να ανήκει στον δημιουργό.

Μια πολύ ενδιαφέρουσα πτυχή της συζήτησης είναι το αδιέξοδο στο οποίο φτάνουν πολλές φορές οι κληρονόμοι, έχοντας στα χέρια τους ένα καλλιτεχνικό υλικό δύσκολο να συντηρηθεί και να προστατευθεί από πλαστογραφίες, αναπαραγωγές, μεταπωλήσεις.

Τι γίνεται με τα έργα που κληρονομούνται; Ο νομικός Γεράσιμος Γιαννόπουλος μας δείχνει στην παρουσίαση που έκανε ότι με το 97% των έργων που κληρονομούνται δεν γίνεται τίποτα, το 1% έχει δικά του μουσεία (Τάκις, Άλεξ Μυλωνά), ενώ το 2% έχει δημιουργήσει ΑΜΚΕ, όπως η Πόπη Αλεξίου («Μεγάλος Κήπος Αρχεία Νίκου Αλεξίου») για το έργο του αδελφού της.

Παράδεισος και Κόλαση. Που πάνε τα έργα όταν πεθαίνει ο δημιουργός τους; Facebook Twitter
Νίκος Αλεξίου, «Πλέγμα». Φωτο.: LIFO

Σε μια στενόχωρη οικονομική πραγματικότητα είναι μηδενική σχεδόν η δυνατότητα να δημιουργηθεί ένα estate το οποίο θα φρόντιζε τη συνεκτική διαχείριση του έργου του καλλιτέχνη, την έκδοση ενός καταλόγου raisonné και την πιστοποίηση των έργων, τη μελέτη του αρχείου του και τη σωστή επικοινωνία και έκθεση του έργου του και στη συνέχεια την οργανωμένη, ει δυνατόν, οικονομική του εκμετάλλευση.

Οπότε επικρατεί ένα γενικό χάος με λίγους Έλληνες καλλιτέχνες, όπως ο Τσόκλης ή ο Εγγονόπουλος, να έχουν κατάλογο raisoné . Όταν έγινε η μεγάλη έκθεση Εγγονόπουλου στο Μουσείο Θεοχαράκη, μάθαμε ότι είχε κρατήσει επτά χρόνια η έρευνα για την έκδοση του καταλόγου raisonné για έναν καλλιτέχνη που δεν είχε αχανή παραγωγή και η Λένα Εγγονοπούλου ήξερε τα έργα και παρακολουθούσε τη διαδρομή τους. Οπότε, μιλάμε για ένα κόστος μεγαλύτερο από 100.000-200.000 ευρώ που σπάνια μπορεί να βρει όχι μόνο ένας κληρονόμος αλλά και ένας εν ζωή καλλιτέχνης χωρίς τη συνδρομή δημόσιων ή ιδιωτικών πολιτιστικών ιδρυμάτων.

Ο καλλιτέχνης πρέπει να έρθει αντιμέτωπος με την ιδέα του θανάτου για να «τακτοποιήσει» τα του έργου του –ελάχιστοι το κάνουν– και αφήνει συνήθως τα έργα στους κληρονόμους ή διαθήκη που αφορά τη διαχείρισή τους, όπως ο Τάκις, ο Φασιανός ή ο Τσαρούχης. Θα πρέπει να σημειωθεί, φυσικά, ότι πολλοί από τους καλλιτέχνες δεν έχουν oύτε τη δυνατότητα αλλά ούτε και τη διάθεση να το πράξουν.

Βαρύ έργο που κρατά πολλά χρόνια είναι ο τρόπος που θα φυλαχθούν, θα προβληθούν και θα μελετηθούν τα έργα από τους κληρονόμους τους. Η αγορά στην Ελλάδα είναι πολύ μικρή, το ενδιαφέρον του κράτους αντίστοιχο, ενώ η φορολόγηση των έργων σημαντική και μια άλυτη υπόθεση, με τα έργα τέχνης να μην απαλλάσσονται από φόρους αλλά και να μη γίνεται εξόφληση μέρους αυτών που επιβαρύνουν τους κληρονόμους μέσω δωρεάς έργων, μια πρακτική που ακολουθείται συχνά στο εξωτερικό.

Παράδεισος και Κόλαση. Που πάνε τα έργα όταν πεθαίνει ο δημιουργός τους; Facebook Twitter
Η Νεφέλη Παπαδημητρίου δίπλα στο έργο Barbato (1965) του πατέρα της γλύπτη Θόδωρου. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO

Η μη ύπαρξη ή ενεργοποίηση ενός νομοθετικού πλαισίου στην ουσία συσκοτίζει την αγορά και τη διακίνηση των έργων, ωστόσο το μεγάλο αγκάθι είναι η έλλειψη πόρων. Η Νεφέλη Παπαδημητρίου, που πήρε μέρος στην ημερίδα, κόρη του γλύπτη Θόδωρου, δώρισε στο ΕΜΣΤ εκατόν έντεκα έργα του καλλιτέχνη που χρονολογούνται από το 1963 έως το 2010, απ’ όλες τις βασικές ενότητες έργων του, όπως τα «Δελφικά», οι «Καταστάσεις», οι «Χειρισμοί», οι «Οθόνες», οι «Καρυάτιδες» και τα «Άτοπα», διασώζοντας με αυτόν τον τρόπο τη δουλειά του πατέρα της. Η Ειρήνη Βουρλούμη έχει να αντιμετωπίσει το πελώριο έργο του παππού της Ανδρέα Βουρλούμη, το ίδιο και η κόρη του Αλέξη Ακριθάκη, Χλόη.

Ο Δημήτρης Τσουμπλέκας έχει βρεθεί κυριολεκτικά μπροστά σε μια σπαζοκεφαλιά ως κληρονόμος των έργων και της περιουσίας των Νίκου Κεσσανλή και Χρύσας Ρωμανού, κάνοντας τα πάντα για να αναδείξει τον τόπο στον οποίο δημιούργησαν οι δύο αυτοί σημαντικοί καλλιτέχνες, το Πολύδροσο Αμαρουσίου. Ο ίδιος μας σύστησε τον χώρο μέσα από την έκθεση «Αμαζόνιος» με τον οποίο ξεκίνησε και το καινούργιο εκθεσιακό πρόγραμμα του ΕΜΣΤ «Extra Muros», εκτός των τειχών του μουσείου.

Όσοι πήραν μέρος στην πολύ διαφωτιστική ημερίδα και πολλοί κληρονόμοι έργων έρχονται όλο και πιο συχνά αντιμέτωποι με οικονομικά διλήμματα και πλαστά έργα των συγγενών τους.

Παράδεισος και Κόλαση. Που πάνε τα έργα όταν πεθαίνει ο δημιουργός τους; Facebook Twitter
Έργο του Νίκου Κεσσανλή στην Ομόνοια.

Είναι οι πλέον αρμόδιοι να πιστοποιήσουν την αυθεντικότητα ενός έργου, με την προϋπόθεση φυσικά ότι ήταν κοντά στον καλλιτέχνη και τον παρακολουθούσαν, κάτι που πολλές φορές είναι εξαιρετικά δύσκολο και πολύ ρευστό. Ακόμα και αν υπήρχε νομικό πλαίσιο, περιουσιολόγιο της τέχνης δεν μπορεί να υπάρξει, είναι ουτοπία.

Πρόσφατα, όπως μου ανέφερε κληρονόμος που θέλει να διατηρήσει την ανωνυμία του, σε έκθεση μουσείου είδε δύο πλαστά έργα συγγενούς του και παρά την επικοινωνία με τους αρμόδιους, το μουσείο κώφευσε. Μάλιστα τα έργα είναι δημοσιευμένα στον κατάλογο του μουσείου, κάτι που σημαίνει ότι η δημοσίευση συντελεί στη νομιμοποίησή τους.

Έχουμε και περιπτώσεις καλλιτεχνών που οι ίδιοι αναγνώριζαν τα πλαστά έργα τους σε εκθέσεις, τα οποία αποσύρονταν, ωστόσο έκαναν την επανεμφάνισή τους λίγο καιρό αργότερα. Και δεν είναι λίγοι οι άνθρωποι της τέχνης που μιλούν για δημοπρασίες πλαστών έργων των οποίων το κυνήγι πολλές φορές είναι τόσο χρονοβόρο και κοστοβόρο που εγκαταλείπουν και οι άμεσα ενδιαφερόμενοι ή δεν το επιχειρούν.

Αν το κράτος δηλώνει αδυναμία να υποδεχθεί αρχεία και καλλιτεχνικά έργα μέσω θεσμών και οι ιδιώτες χορηγοί είναι σπάνιοι έως ανύπαρκτοι, τα πράγματα είναι ακόμα πιο δύσκολα για τα οπτικοακουστικά αρχεία, όπως ανέφερε στην εισήγησή του ο κινηματογραφιστής Robert Beavers που έχει αφιερώσει όλη του την ενέργεια στη διάσωση του αρχείου του πειραματικού κινηματογραφιστή Gregory Markopoulos, σημειώνοντας ότι λίγα μουσεία μαζεύουν δουλειά σκηνοθετών και ότι προχωράς στη διάσωση ενός αρχείου με ατέλειωτη επιμονή και «ικετεύοντας».

Παράδεισος και Κόλαση. Που πάνε τα έργα όταν πεθαίνει ο δημιουργός τους; Facebook Twitter
Ο Αλέκος Φασιανός ίδρυσε με την κόρη του Βικτώρια Φασιανού το Alekos Fassianos Estate με σκοπό τη διαχείριση και διαφύλαξη των πνευματικών δικαιωμάτων του καλλιτέχνη. Φωτο: © Σπύρος Στάβερης

Βρήκα τη Βικτώρια Φασιανού, κόρη του Αλέκου Φασιανού, στο Παρίσι, όπου έχει πάει για να πιστοποιήσει ένα έργο του πατέρα της με τον οποίο ίδρυσαν το Alekos Fassianos Estate με σκοπό τη διαχείριση και διαφύλαξη των πνευματικών δικαιωμάτων του καλλιτέχνη, την πιστοποίηση των έργων του και την οργάνωση του επίσημου καταλόγου raisonné που αφορά την αρχειοθέτηση του συνολικού του έργου σε ψηφιακή και έντυπη μορφή.

«Είμαστε πολύ αυστηροί με τα πλαστά και ζητάμε πλέον και οι γκαλερίστες και οι συλλέκτες να ζητούν να έχουν πιστοποίηση των έργων», λέει. «Όταν ανακαλύπτουμε ένα πλαστό έργο δυστυχώς η νομοθεσία δεν μας επιτρέπει να το καταστρέψουμε, όπως συμβαίνει στη Γαλλία. Εμείς, ως οικογένεια, έχουμε αφιερώσει χρόνο και κόπο, έχουμε περιορίσει τα πλαστά έργα και όλοι γνωρίζουν ότι είναι απαραίτητη η πιστοποίηση. Στην ουσία είναι μια εργασία πλήρους ωραρίου και πρέπει κάποιος να αφοσιωθεί σε αυτή» επισημαίνει, λέγοντας ακόμα ότι κατανοεί όποιον «μπορεί να μη θέλει να περάσει τη ζωή του κυνηγώντας τα έργα».

Η ημερίδα ανέδειξε πολλές από τις προκλήσεις της διατήρησης του καλλιτεχνικού έργου παράλληλα με τον τρόπο επιμελητικών πρακτικών στην κατεύθυνση της επανοικειοποίησης, επαναδιαπραγμάτευσης και ενεργοποίησης της καλλιτεχνικής κληρονομιάς.

Η οργάνωση της ημερίδας έγινε από την Τίνα Πανδή, επιμελήτρια του ΕΜΣΤ, σε συνεργασία με την καλλιτεχνική ομάδα 3 137 (Πάκυ Βλασσοπούλου, Χρυσάνθη Κουμιανάκη, Κοσμάς Νικολάου).

Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Μαρία Λιναρδάκη πλάθει στον πηλό αναμνήσεις και φωτεινά όνειρα

Εικαστικά / Η Μαρία Λιναρδάκη πλάθει με πηλό αναμνήσεις και φωτεινά όνειρα

Η συμβολαιογράφος, η οποία πριν από δεκαπέντε χρόνια αποφάσισε να ακολουθήσει το δικό της δημιουργικό ταξίδι, αποκωδικοποιεί την αγάπη της για τη φύση ως έμπνευση για τη διακόσμηση των κεραμικών της και μας μεταφέρει σε έναν φανταστικό κήπο χρωμάτων και αναμνήσεων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η επανεκκίνηση του 3ου ορόφου του Μουσείου Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού

Εικαστικά / Η επανεκκίνηση του 3ου ορόφου του Μουσείου Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού

Οι χώροι όπου εκτίθενται οι συλλογές που αφορούν την Ελληνική επανάσταση αλλάζουν και εμπλουτίζονται. Ο επιστημονικός διευθυντής του μουσείου Γιώργης Μαγγίνης μάς ξεναγεί στη νέα μόνιμη έκθεση.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μια μεγάλη αναδρομική έκθεση για το έργο της Σαντάλ Άκερμαν

Εικαστικά / Μια μεγάλη αναδρομική έκθεση για το έργο της Σαντάλ Άκερμαν

Οι Βρυξέλλες τιμούν μια ακούραστη δημιουργό που χάρη στη νεωτερικότητα, την οραματική αντιμετώπιση των εικόνων, του χρόνου και του χώρου και στους προβληματισμούς που διατρέχουν το έργο της εξακολουθεί να επηρεάζει γενιές καλλιτεχνών.
NEWSROOM
Τρεις εκθέσεις για την Κέτε Κόλβιτς που κατέγραψε τις πιο σκοτεινές στιγμές της ανθρώπινης εμπειρίας

Εικαστικά / Μέσα στο '24 θα τρέξουν όχι μία, όχι δύο, αλλά τρεις εκθέσεις για την Κέτε Κόλβιτς

Τρεις μεγάλες εκθέσεις αποκαλύπτουν τις πολλές μορφές του έργου μιας καλλιτέχνιδας που κατέγραψε τις πιο σκοτεινές στιγμές της ανθρώπινης εμπειρίας και αψήφησε την κατηγοριοποίηση.
NEWSROOM
ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2024

Εικαστικά / 28 εκθέσεις για έναν Μάρτιο γεμάτο τέχνη

Η συλλογή του Νίκου Αλεξίου στο Μουσείο Μπενάκη, ακόμα περισσότερες γυναίκες καλλιτέχνιδες στο ΕΜΣΤ, Marcel Duchamp στην Eleftheria Tseliou Gallery, Martin Margiela στην Bernier/Eliades, τρεις νέες προτάσεις στην Breeder και πολλές ακόμα επιλογές στο κορύφωμα της φετινής εικαστικής σεζόν.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Οι πολύχρωμοι κήποι της Hadassah Emmerich

Εικαστικά / Οι πολύχρωμοι κήποι της Hadassah Emmerich ανθίζουν στο ΕΜΣΤ

Η διεθνής καλλιτέχνιδα και δημιουργός της πολύχρωμης τοιχογραφίας «Επικούρειος Εδέμ» περιγράφει όσα κρύβονται στην εξωτική βλάστηση και στα λαμπερά χρώματα των έργων της, μιλά για την ερωτική τους διάσταση και απαντά στο αν την ενοχλεί που κάποιοι χαρακτηρίζουν τη δουλειά της περισσότερο ως διακοσμητική.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Στην πρώτη έκθεση με έργα του Μarcel Duchamp στην Ελλάδα

Εικαστικά / Στην πρώτη έκθεση με έργα του Μarcel Duchamp στην Ελλάδα

Η έκθεση «Re(a)Duchamp» μας προσκαλεί σε μια διανοητική συζήτηση με τα έργα του Duchamp, που περισσότερο από κάθε άλλου καλλιτέχνη του 20ού αιώνα επηρέασαν και συνεχίζουν να επηρεάζουν τους σύγχρονους δημιουργούς σε ένα ευρύ και σύνθετο πνευματικό πεδίο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
O σουρεαλισμός κλείνει τα 100 και ο κόσμος μας μοιάζει πιο σουρεαλιστικός από ποτέ

Εικαστικά / O σουρεαλισμός κλείνει τα 100 και ο κόσμος μας μοιάζει πιο σουρεαλιστικός από ποτέ

Ένας αιώνας συμπληρώνεται φέτος από το «Σουρεαλιστικό Μανιφέστο» του Μπρετόν και μια σειρά από εκθέσεις και εκδηλώσεις ανά την υδρόγειο γιορτάζουν την επέτειο αναζητώντας τα ίχνη του κινήματος στις παράξενες μέρες μας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Η συναρπαστική ζωή της Λίζα Πόντι και τα σχέδιά της που θα δούμε στην Αθήνα

Εικαστικά / Η συναρπαστική ζωή της Λίζα Πόντι και τα σχέδιά της που θα δούμε στην Αθήνα

Ακολουθώντας το μότο της ζωής της «δεν χρειάζεται να κάνεις πολλά», η κόρη του διάσημου Ιταλού αρχιτέκτονα και εκδότη Τζίο Πόντι έκανε σχέδια που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στην γκαλερί The Breeder.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ