Η έκθεση «Γυναίκες σε εξέγερση!» στην Tate Britain, που θα διαρκέσει μέχρι τον Απρίλιο του 2024, είναι η πρώτη του είδους της. Αποτελεί μια μεγάλη έρευνα για τη φεμινιστική τέχνη από περισσότερες από 100 καλλιτέχνιδες που εργάζονται στο Ηνωμένο Βασίλειο. Εξερευνά πώς τα δίκτυα γυναικών χρησιμοποίησαν ριζοσπαστικές ιδέες και επαναστατικές μεθόδους για την ανεκτίμητη συνεισφορά τους στη βρετανική κουλτούρα. Μέσα από τις δημιουργικές τους πρακτικές σφυρηλατήθηκε η απελευθέρωση των γυναικών, στο πλαίσιο ακραίων κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών αλλαγών.
Ανάμεσα στις δημιουργούς που παίρνουν μέρος στην έκθεση ξεχωρίζει η περίπτωση της Mary Kelly, η οποία θεωρείται «μητέρα» όλων των φεμινιστριών καλλιτέχνιδων. Με το έργο της, που συνδέεται με τον φεμινισμό και την ψυχανάλυση, συνέβαλε και επηρέασε την ανάπτυξη και την κριτική της εννοιολογικής τέχνης.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’70 η Kelly σκανδάλισε το Λονδίνο με ένα μνημειώδες εγχείρημα που παραμένει το πιο γνωστό της έργο: το «Post-Partum Document» (1973-79), που παρακολουθεί τις εμπειρίες της κατά τη διάρκεια των πρώτων έξι χρόνων της ζωής του γιου της, μέσα από ηχογραφήσεις, αυτοβιογραφική γραφή σε στυλ ημερολογίου, μουντζούρες με κραγιόνια, διαγράμματα διατροφής, μεταγραφές συνομιλιών, ακόμη και βρόμικες πάνες.
Η Kelly κοίταξε πιο άμεσα την αόρατη καθημερινή εμπειρία των γυναικών και συμμετείχε σε μια συζήτηση για τον τρόπο με τον οποίο οι γυναίκες εργάζονταν στο σπίτι η οποία άρχισε με την εμφάνιση του δεύτερου κύματος του φεμινισμού.
Αυτές οι τελευταίες την έκαναν πρωτοσέλιδο στα βρετανικά ταμπλόιντ όταν εξέθεσε το πρώτο μέρος της εγκατάστασής της στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Τέχνης στο Λονδίνο το 1976, με τη «Standard» να γράφει εξοργισμένη στον τίτλο της: «Εκτίθενται στο ICA... βρόμικες πάνες!».
Ακόμα και μέσα από το σοκ και το σκάνδαλο που είχε προκληθεί με τις λερωμένες πάνες που είχαν μπει σε κορνίζα και είχαν κρεμαστεί στους τοίχους της γκαλερί, η Kelly απέκτησε μια δυνατή φωνή που χρειαζόταν αληθινή τόλμη και θράσος για να ακουστεί σε μια εποχή που η γυναικεία αυτοβιογραφία, τα γυναικεία σώματα και όλες οι πτυχές της ανατροφής των παιδιών δεν ήταν κοινά θέματα για την αφηγηματική τέχνη.
Προκαλώντας αυτήν τη διαμάχη στην πρώτη τους δημόσια έκθεση, οι πάνες αποτέλεσαν το πρώτο μέρος του επικού και συναρπαστικού έργου της «Post-Partum Document» .
Είχε προηγηθεί το «Antepartum», μια πειραματική ταινία που δείχνει την κοιλιά της εγκύου με το έμβρυο να κλωτσάει κάτω από το δέρμα. Η Kelly ανήκε σε μια ομάδα καλλιτεχνών του Λονδίνου που επηρεάστηκαν από το πειραματικό κινηματογραφικό κίνημα και οι έννοιες του πραγματικού χρόνου και της διάρκειας είναι κεντρικές στην επαναλαμβανόμενη χειρονομία του «Antepartum».
Το έργο της «Post-Partum Document» χωρίζεται σε έξι ενότητες, σε 135 μέρη, με συνοδευτικά δοκίμια και υποσημειώσεις, και όπως και το μεγαλύτερο μέρος του έργου της έχει μουσειολογική, ακόμη και αρχαιολογική αίσθηση. Είναι μια εξαετής εξερεύνηση της σχέσης μητέρας - παιδιού.
Δανείζεται από την ψυχανάλυση τις θεωρίες του Jacques Lacan για τη γλώσσα και τον λόγο και έχει μια επίμονη υλικότητα, παρά το γεγονός ότι είναι φορτωμένο με κείμενο. Εκφράζει επίσης αμφιθυμία: «Η επιθετικότητα του K. (του γιου της) έχει ξαναεμφανιστεί και με έκανε να αισθάνομαι ανήσυχη να πάω στη δουλειά. Δεν μπορώ να μετρήσω τον αριθμό των "μικρών πληγών" που έχω ως αποτέλεσμα του κλωτσήματος, του δαγκώματος κ.λπ.», γράφει η Kelly. «Δεν είμαι το μόνο αντικείμενο της οργής του, αλλά μάλλον είμαι η πηγή. Ίσως θα έπρεπε να μείνω στο σπίτι… αλλά χρειαζόμαστε τα χρήματα».
Η Kelly δεν ενδιαφερόταν να προκαλέσει τα ταμπλόιντ αλλά να προσθέσει μια νέα φωνή στην εννοιολογική τέχνη. Κάτι έλειπε, ένιωθε, από το έργο που είχαν φτιάξει μέχρι τότε κυρίως οι άνδρες Αμερικανοί καλλιτέχνες. Σήμερα, παρουσιάζεται μαζί με μινιμαλιστές όπως ο Richard Serra ή ο Donald Judd, μόνο που ο δικός της μινιμαλισμός έχει στον πυρήνα του τις ανθρώπινες σχέσεις.
Σε μια εποχή που πολλές φεμινίστριες καλλιτέχνιδες ασχολούνταν με την ανάκτηση του σώματος μέσω της παράστασης –όπως η Marina Abramovic και η Carole Schneeman– ή την αναθεώρηση της ιστορίας προκειμένου να ενσωματώσει τις προγόνους μας –όπως η Judy Chicago–, η Kelly κοίταξε πιο άμεσα την αόρατη καθημερινή εμπειρία των γυναικών και συμμετείχε σε μια συζήτηση για τον τρόπο με τον οποίο οι γυναίκες εργάζονταν στο σπίτι η οποία άρχισε με την εμφάνιση του δεύτερου κύματος του φεμινισμού.
Η 82χρονη σήμερα εικαστικός, μετά από 50 χρόνια καριέρας και ενασχόλησης με θέματα που εξετάζουν περίπλοκα κοινωνικά ζητήματα, όπως οι προεκτάσεις του πολέμου και η πολιτική της κατασκευής των ταυτοτήτων μας, ως αναλυτική παρατηρήτρια πιστεύει ότι «είναι καλό να έχεις ένα όραμα. Ακόμα κι αν είναι ελαττωματικό ή αν αποδειχθεί ότι δεν είναι αυτό που περίμενες».
Ως μία από τις σημαντικότερες φεμινίστριες καλλιτέχνιδες παγκοσμίως, είναι αισιόδοξη για το φεμινιστικό κίνημα. «Ο τρόπος με τον οποίο οι άνδρες ασχολούνται με τα παιδιά τους είναι τελείως διαφορετικός σήμερα. Ο σύζυγός μου, Ray, ήταν ο μόνος άνδρας με το παιδί στην πλάτη στις μεγάλες διαδηλώσεις της δεκαετίας του '70 και του σφύριζαν κοροϊδευτικά όταν έπαιρνε τον γιο μας από το σχολείο» λέει.
Η πρωτοπόρος αυτή φεμινίστρια πιστεύει τελικά στις τακτικές σοκ, αν και ξεκίνησε συμβατικά, σπουδάζοντας ζωγραφική στη Φλωρεντία με μια υποτροφία της Καθολικής Εκκλησίας. Γεννημένη το 1941 στο Fort Dodge της Αϊόβα και μεγαλωμένη σε μια μικρή πόλη στη Μινεσότα, η Kelly προερχόταν από ένα υπόβαθρο που περιγράφει ως «χαλαρά Καθολικό» και σεμνό. Από μικρή ζωγράφιζε και σχεδίαζε. Γοητεύτηκε από τους μπίτνικ και τα ταξίδια τους και λαχταρούσε να φύγει από την αμερικανική επαρχία.
Η πρώτη της δουλειά ήταν στη Βηρυτό, στο Αμερικανολιβανέζικο Πανεπιστήμιο, όπου γνώρισε γαλλόφωνους διανοούμενους και μελέτησε τις ιδέες του Σαρτρ και του Λακάν. Όταν στον Λίβανο ξέσπασε πόλεμος, μετακόμισε στο Παρίσι, ακριβώς την εποχή των διαδηλώσεων του '68. Από εκεί στο Λονδίνο, για μεταπτυχιακές σπουδές στη σχολή τέχνης St Martin's, γοητευμένη από την εκκολαπτόμενη εννοιολογική καλλιτεχνική σκηνή της πόλης. Εκεί ανακάλυψε ένα νέο είδος πολιτικής συνείδησης, που μπλεκόταν με τα συναισθήματά της για το φύλο.
Η ατμόσφαιρα στο Λονδίνο πρόσθεσε το τελευταίο κομμάτι σε μια ριζοσπαστικότητα που περίμενε τη στιγμή να εκφραστεί: εντάχθηκε σε ένα κοινόβιο, γνώρισε τον σύζυγό της, Ray Barrie, επίσης καλλιτέχνη, και μπήκε στο γυναικείο κίνημα – μια εμπειρία που περιγράφει ως απόλυτα μεταμορφωτική. Επηρεασμένη από τη φεμινιστική θεωρία του πρώιμου γυναικείου κινήματος στο οποίο συμμετείχε ενεργά κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, ήταν μέλος της Berwick Street Film Collective και ιδρύτρια της Ένωσης Καλλιτεχνών. Για τα πρώτα επτά χρόνια της σχέσης τους, η Kelly και ο Barrie ζούσαν σε ένα είδος αστικής κοινότητας στο Pimlico που διοικούνταν από γυναίκες και «με όποιον τύχαινε να θέλουμε να ζήσουμε εκείνη την εποχή», όπως λέει.
Η Kelly ζει σήμερα σε ένα λευκό σπίτι στους λόφους του Μπελ Ερ και το σαλόνι της μοιάζει με μια ωραία έκθεση επίπλων Bauhaus. Αποφάσισε να εγκατασταθεί εκεί όταν έγινε καθηγήτρια στο UCLA. Η εμφάνισή της δεν ανταποκρίνεται σε κανένα κλισέ μιας ριζοσπαστικής φεμινίστριας, έχει τα μαλλιά της σε έναν κρεπαρισμένο κότσο και θυμίζει μια σεβάσμια ζεν κυρία.
Η γυναίκα που μέσα από το έργο της εξερεύνησε την ευχαρίστηση τού να ανατρέφεις ένα παιδί, σχολιάζοντας παράλληλα και καυστικά τα αντικρουόμενα συναισθήματα της μητρότητας, πιστεύει ότι η θέση μιας γυναίκας δεν πρέπει να καθορίζεται από τη φύση της, αλλά να δημιουργείται από τις εμπειρίες της.
Το έργο της διατηρεί το προσωπικό, συναισθηματικό του φορτίο. Εδώ και μερικά χρόνια, το βασικό της μέσο είναι το χνούδι από το στεγνωτήριο. Θεωρεί το υλικό πιο οικείο σε όλους τους ανθρώπους από ό,τι είναι ο μπρούντζος, ο καμβάς ή τα λάδια και το χρησιμοποιεί με τον πιο σαρκαστικό τρόπο, για να φτιάξει εφήμερα πολεμικά μνημεία, στα οποία συχνά εμφανίζονται τα λόγια των θυμάτων της βίας. Το χνούδι και φυσικά η γλώσσα, κείμενα με μαρτυρίες, που υπάρχουν στο έργο της δημιουργούν ένα σώμα έργου που έρχεται σε εκρηκτική αντίθεση με το υλικό. Τα μεγαλύτερα έργα της με χνούδι απαιτούν 10.000 στροφές στο στεγνωτήριο. Το κάνει χωρίς βοηθούς, έχοντας ένα πελώριο στεγνωτήριο στο στούντιό της.
Η Kelly έχει συμβάλει εκτενώς στον διάλογο του φεμινισμού και του μεταμοντερνισμού μέσω των αφηγηματικών εγκαταστάσεων μεγάλης κλίμακας και των θεωρητικών της συγγραμμάτων. Το έργο της μεσολαβεί μεταξύ της εννοιολογικής τέχνης και των πιο οικείων ενδιαφερόντων των καλλιτεχνών της δεκαετίας του 1980 και έχει εκτεθεί διεθνώς. Συγκαταλέγεται μεταξύ των πιο επιδραστικών σύγχρονων καλλιτεχνών που εργάζονται σήμερα και όταν ήταν καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες, όπου ήταν επικεφαλής του Διεπιστημονικού Στούντιο, εγκαινίασε έναν τομέα για καλλιτέχνες που ασχολούνται με site-specific, συλλογικά και project-based έργα.
Πολλοί ιστορικοί τέχνης θεωρούν ότι το έργο της πρέπει να εξεταστεί στο πλαίσιο ενός φεμινιστικού λόγου για την αύξηση της συνείδησης, τη συνεργατική εργασία και τις συζητήσεις σχετικά με τον έμφυλο καταμερισμό της εργασίας. Η Kelly δημιούργησε έργα κατά τη διάρκεια του δεύτερου κύματος του φεμινισμού, επικεντρώθηκε στους τρόπους με τους οποίους οι γυναίκες εργάζονταν στο σπίτι, ενώ αναπτύσσει μια αποστασιοποιημένη και φαινομενικά αντικειμενική ματιά στη μητρότητα και εξετάζει τη δημιουργία της υποκειμενικότητας, κάτι που πολλοί από τους άνδρες καλλιτέχνες της εποχής της απέφευγαν.
Στο μνημειώδες έργο της «Interim» (1984-89) ασχολείται με τις συλλογικές αναμνήσεις των γυναικών. Αντικείμενό της είναι να προσδιορίσει τους λόγους που καθορίζουν και ρυθμίζουν τις γυναικείες ταυτότητες και διερευνά θέματα που σχετίζονται με την κατασκευή της γυναικείας υποκειμενικότητας. Οι αφηγήσεις σε πρώτο πρόσωπο εξερευνούν φαντασιώσεις γήρανσης, φιλτραρισμένες μέσα από συζητήσεις μόδας, ιατρικής και μυθοπλασίας. Το έργο της χωρίζεται σε ομάδες που πήραν το όνομά τους από τις πέντε παθιασμένες συμπεριφορές που ο ψυχίατρος Jean-Martin Charcot απέδωσε σε υστερικές γυναίκες στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, ενώ ρούχα διπλωμένα ή δεμένα με διαφορετικούς τρόπους συνοδεύουν κάθε αφήγηση που σχετίζεται με την προβληματική σχέση με το χρήμα, την έμμεση κωδικοποίηση της εξουσίας και την καθημερινή ζωή και τον χρόνο των γυναικών.
Στο έργο «Ballad of Kastriot Rexhepi» (2001) πάνελ από χνούδι ενώνονται για να σχηματίσουν κύματα που αφηγούνται την ιστορία ενός παιδιού που εγκαταλείφθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Κοσσυφοπέδιο. Εδώ σκηνοθετεί ένα σχόλιο για τους τρόπους θέασης και γνώσης που είναι χαρακτηριστικοί για τους πολιτισμούς και τα μέσα μας.
Το 2004, η Kelly δημιούργησε ένα έργο με τίτλο «Circa 1968», που αναφέρεται στις διαδηλώσεις των φοιτητών του 1968 στο Παρίσι. Στο «Love Songs, 2005-07» συνεργάστηκε με νεότερες γυναίκες με φωτογραφίες διαμαρτυρίας από το αρχείο της. Για την Documenta XII δημιούργησε το «Multi-Story House», μια τρισδιάστατη διαγενεακή αφήγηση που αντανακλάται στον φεμινισμό.
Πριν μερικά χρόνια, μετά την απόφαση-ορόσημο του Αμερικανικού Ανώτατου Δικαστηρίου που ανέτρεψε την προστασία του δικαιώματος στην άμβλωση, η πάντα ετοιμοπόλεμη Mary Kelly αναρωτήθηκε ποια θα μπορούσε να είναι η φεμινιστική κληρονομιά που μπορεί να αφήνει εφόσον είναι τόσα πολλά τα αιτήματα των γυναικών που δεν έχουν ικανοποιηθεί. Η αναστολή των μέτρων προστασίας για τις αμβλώσεις είναι κάτι που δεν θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί μετά τα «κέρδη» της δεκαετίας του 1970 και η επίθεση στις αναπαραγωγικές ελευθερίες την τρομάζει. Ωστόσο, δεν απελπίζεται, λέει ότι ποτέ δεν θα μπορούσε να προβλέψει το κίνημα #MeToo.
Όσο για την ιδέα της να χρησιμοποιήσει το χνούδι ως υλικό, υπάρχει μια ενδιαφέρουσα ιστορία: Το 1999, ενώ έπλενε τα πιάτα ένα βράδυ με ανοιχτή την τηλεόραση, άκουσε να μιλάει μια μαύρη γυναίκα από τη Νότια Αφρική στον απόηχο του απαρτχάιντ. «Περιέγραφε πώς σκοτώθηκε ο γιος της και σκέφτηκα τον τρόπο με τον οποίο το τραύμα ενός δραματικού γεγονότος περνάει στην καθημερινή ζωή. Και αναρωτήθηκα: Πώς το δείχνεις πραγματικά;», είπε η Kelly. Η λύση τής ήρθε αργότερα, επίσης στο σπίτι, όταν εκτελούσε μια άλλη οικιακή αγγαρεία –το πλύσιμο των ρούχων– και κοίταξε προσεκτικά ένα κομμάτι χνούδι στο στεγνωτήριο που λειτουργούσε σαν οπτικό ίχνος. Έτσι ξεκίνησε και έτσι το χνούδι έγινε εικόνα.
Με πληροφορίες από New York Times, Guardian, Women in Revolt!, Mary Kelly: To Witness the Future.
