Ο εκτυφλωτικός κόσμος του Ιβάν Κλιούν, ενός μεγάλου της ρωσικής πρωτοπορίας

Ο εκτυφλωτικός κόσμος του Ιβάν Κλιούν, ενός μεγάλου της ρωσικής πρωτοπορίας Facebook Twitter
Παραλία στο Γκουρζούφ, 1923. Ακουαρέλα και χαρτί σε χαρτί, 16.1×23.1 εκ. © MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη
0

Υπερβατικά τοπία, ιπτάμενα γλυπτά, φωτεινές σφαίρες, σχήματα, φόρμες, σχέδια, μελέτες χρωμάτων, με αποκορύφωμα ένα εκτυφλωτικό κόκκινο φως, αλλά και παραστατικές και ταυτόχρονα συμβολικές μορφές, συνθέτουν τη μεγάλη, πρώτη διεθνή έκθεση «Ιβάν Κλιούν. Υπερβατικά τοπία. Ιπτάμενα γλυπτά. Φωτεινές σφαίρες», με αντικείμενο το έργο και τη ζωή του Ρώσου πρωτοπόρου καλλιτέχνη, που πρόκειται να παρουσιαστεί στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, στη Μονή Λαζαριστών, στη Θεσσαλονίκη, από τις 2 Ιουλίου έως τις 19 Σεπτεμβρίου 2021.

Με 383 έργα τέχνης, πίνακες και σχέδια και ένα μοναδικό αρχειακό υλικό (γράμματα, χειρόγραφα, λιθογραφικές εκτυπώσεις, διδακτικό υλικό), ο Ιβάν Κλιούν εκπροσωπείται στη συλλογή Κωστάκη. Ο σημαντικός Ρώσος ζωγράφος, γλύπτης, συγγραφέας και δάσκαλος γεννήθηκε το 1873 στο Μπολσίγιε Γκόρκι της επαρχίας Βλαντιμίρ. Ο πατέρας του ήταν ξυλουργός. 

О Ιβάν Κλιούν είναι ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της πρώτης γενιάς της ρωσικής πρωτοπορίας, με ιδιαίτερο προσωπικό ύφος και μεθοδική προσέγγιση των πειραματικών τάσεων και κινημάτων των αρχών του 20ού αιώνα. 

Το 1881, προσπαθώντας να βελτιώσει την οικονομική τους κατάσταση, η οικογένεια μετακόμισε στο Κίεβο. Τα χρόνια 1892-1893 εργάστηκε ως λογιστής σε εργοστάσιο ζάχαρης στην επαρχία Βορόνεζ. Την περίοδο 1892-1896 έζησε στην Πολωνία, όπου και παρακολούθησε μαθήματα στη Σχολή για την Προώθηση των Τεχνών της Βαρσοβίας Το 1898, εγκαταστάθηκε στη Μόσχα, όπου εργάστηκε ως λογιστής και από το 1900 μαθήτευσε σε διάφορα εργαστήρια, ανάμεσα στα οποία και αυτό του Fyodor Rerberg και Ilya Mashkov.

klioun
Ιβάν Κλιούν, αρχές δεκαετίας 1930. © MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη

Η πιο σημαντική του επαφή, ωστόσο, ήρθε το 1907, όταν γνώρισε τον Kazimir Malevich και εισήχθη στη ρωσική αβανγκάρντ. Αυτό τον επηρέασε βαθιά, παρόλο που εντάχθηκε στο σαλόνι της Μόσχας, όταν δημιουργήθηκε το 1910 και παρέμεινε μέλος μέχρι το 1916.

Αρχικά εργάστηκε με το συμβολικό στυλ αλλά, το 1913, λόγω της επιρροής του Μάλεβιτς, άρχισε να εκθέτει με μια ομάδα από την Αγία Πετρούπολη γνωστή ως «Soyuz Molodyozhi» (Ένωση Νεολαίας). Τότε λάτρευε τον κυβοφουτουρισμό και άρχισε να παράγει γλυπτική, υπό την επιρροή του Βλαντιμίρ Τάτλιν, ενώ αργότερα συνεργάστηκε με πολλές άλλες ομάδες αβανγκάρντ.

«О Ιβάν Κλιούν είναι ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της πρώτης γενιάς της ρωσικής πρωτοπορίας, με ιδιαίτερο προσωπικό ύφος και μεθοδική προσέγγιση των πειραματικών τάσεων και κινημάτων των αρχών του 20ού αιώνα. Ήταν στενός φίλος του Καζιμίρ Μαλέβιτς και ίσως γι' αυτό τον λόγο η ιστορία της τέχνης τον αδίκησε τοποθετώντας τον, κατά κάποιο τρόπο, στη σκιά του Μαλέβιτς.

Η έκθεση αυτή επιδιώκει να αποκαταστήσει αυτή την αδικία. Ο Κλιούν ήταν ιδιαίτερα ταλαντούχος ζωγράφος και οι θεωρίες του για τη σχέση χρώματος και φωτός επηρέασαν τον Μαλέβιτς και γενικότερα την μη-αντικειμενική τέχνη στα τέλη της δεκαετίας του 1910.

Ο Κλιούν δημιούργησε τα πρώτα "mobiles" στην ιστορία της τέχνης του 20ού αιώνα και προσέγγισε τη γλυπτική ως διεύρυνση της ίδιας της ζωγραφικής σε τρεις διαστάσεις. Μέσα από το έργο του και από τα γραπτά του κατανοούμε καλύτερα τη σπουδαιότητα της ρωσικής πρωτοπορίας στην εξέλιξη των εικαστικών τεχνών του 20ού αιώνα» λέει η Μαρία Τσαντσάνογλου, διευθύντρια MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, επιμελήτρια της έκθεσης.  

ivan klioun Facebook Twitter
Ιβάν Κλιούν Πορτρέτο της γυναίκας του καλλιτέχνη, 1910. Ακουαρέλα, κάρβουνο και μολύβι σε χαρτί, 34.2×29.1 εκ. © MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη

Ο συλλέκτης Γιώργος Κωστάκης, ο Έλληνας συλλέκτης έργων τέχνης των Ρώσων καλλιτεχνών της ρωσικής πρωτοπορίας, γράφει στο βιβλίο «Η πρωτοπορία μου. Απομνημονεύματα ενός συλλέκτη» για τον τρόπο με τον οποίο αναζήτησε και απέκτησε τα έργα του Ιβάν Κλιούν: «Με μεγάλη δυσκολία βρήκα αρχικά κάποια έργα του Κλιούν, τα οποία αγόρασα αμέσως. Ήταν πολύ δύσκολο να βρω την άκρη. Πολλά από τα έργα του είχαν εξαφανιστεί.

Ο Κλιούν είχε ένα διαμέρισμα στην περιοχή Σοκόλνικι. Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος και κηρύχτηκε εκκένωση, έπρεπε να φύγει από αυτό το διαμέρισμα, που όπως μου έλεγαν, ήταν γεμάτο με τα έργα του καλλιτέχνη. Μια γνωστή του Κλιούν, ηθοποιός, νοίκιασε ένα δωμάτιο στο σπίτι και αποφάσισε να αγνοήσει την εκκένωση. Ο Κλιούν της ζήτησε να φροντίζει τους πίνακες του. 

Κάποιοι πίνακες φυλάσσονταν στη βεράντα που ήταν εύκολα προσβάσιμη στα αγόρια από τα γειτονικά σπίτια! Συχνά ανέβηκαν εκεί και έπαιρναν τους πίνακες. Έτσι, πολλά έργα εξαφανίστηκαν.

Όμως κι ο ίδιος ο Κλιούν αντιμετώπισε ένα μεγάλο πρόβλημα στον δρόμο του φεύγοντας από τη Μόσχα. Είχε ξεχωρίσει ένα μεγάλο πακέτο το οποίο είχε βάλει μέσα στον σάκο που είχε πάρει μαζί του στην εκκένωση. Στο πακέτο υπήρχε όλη η αλληλογραφία μεταξύ Κλιούν και Μαλέβιτς και πολλά σχέδια του Μαλέβιτς. Σε μια στάση του τρένου κατέβηκε για να πάρει βραστό νερό κι όταν επέστρεψε του ’χαν κλέψει τον σάκο. Πιθανότατα να πίστευαν ότι υπήρχε φαγητό. Κι έτσι αυτό το πολύτιμο υλικό εξαφανίστηκε χωρίς ίχνη...

Αργότερα κατάφερα να γνωρίσω τη μια από τις δύο κόρες του Κλιούν. Είχε στην κατοχή της πολύ λίγα έργα του πατέρα της, αλλά μου τα έδωσε και μάλιστα μου έδωσε επιπλέον, δωρεάν, αρκετά σχέδια και γκουάς, λέγοντας: "Εγώ δεν τα χρειάζομαι, αλλά μπορεί εσάς να σας φανούν χρήσιμα". Και ταυτόχρονα μου έδωσε και τη διεύθυνση της αδερφής μου, στην οποία πήγα αμέσως. Η συλλογή της αποδείχθηκε πιο πλούσια. Και κατάφερα να αποκτήσω σχεδόν τα πάντα. Αργότερα βρήκα μερικές ακόμη επαφές για τον Κλιούν και αγόρασα κι άλλα έργα του. Έτσι, έχω δημιουργήσει μια μεγάλη συλλογή αυτού του καλλιτέχνη».

ivan klioun Facebook Twitter
Ιβάν Κλιούν Χωρίς τίτλο, περ. 1917. Ακουαρέλα, μελάνι και μολύβι σε χαρτί, 30.5×26 εκ. © MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη

Ο Κλιούν πέρασε από όλο το φάσμα των κινημάτων και μεθόδων, από τον νεο-ιμπρεσιονισμό και τον συμβολισμό ως τον κυβοφουτουρισμό και τη μη-αντικειμενική τέχνη. Ασχολήθηκε επίσης με τη δημιουργία τρισδιάστατων, μη-αντικειμενικών κατασκευών ήδη από το 1914. Υπήρξε μέλος της ομάδας Σουπρέμους του Καζιμίρ Μαλέβιτς, αλλά στην πορεία ανέπτυξε δική του εκδοχή για τον σουπρεματισμό. 

Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 μελέτησε διεξοδικά τα στοιχεία της φόρμας, του φωτός και του χρώματος και δημιούργησε μια δική του καλλιτεχνική μέθοδο, προτείνοντας μη-αντικειμενικά έργα που παρουσιάζουν κυρίως σφαιρικές φόρμες, ακολουθώντας την προσωπική του θεωρία για το φως και την κίνηση στον χώρο. Μετά τη σύντομη διδακτική του σταδιοδρομία στα Εργαστήρια ΒΧΟΥΤΕΜΑΣ ακολούθησε μια μακρά προσωπική επιστημονική έρευνα πάνω στις θεωρίες του χρώματος. 

Το 1934, όταν παγιώνεται ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός ως η μοναδική επίσημη καλλιτεχνική κατεύθυνση, ο Κλιούν ανακοινώνει την επιστροφή του στη ρεαλιστική ζωγραφική, ωστόσο θα δυσκολευτεί να προσαρμοστεί στους νέους επιβεβλημένους εικαστικούς κανόνες και θα έχει ελάχιστες καλλιτεχνικές αναθέσεις, ώσπου θα διαγραφεί και από την Πανρωσική Συνεταιριστική Ένωση Καλλιτεχνών.

ivan klioun Facebook Twitter
Ιβάν Κλιούν Κόκκινο φως. Σφαιρική κατασκευή, 1923. Λάδι σε καμβά, 68.3×67.7 εκ. © MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη

Μετά το θάνατό του, η πρώτη έκθεση των έργων του πραγματοποιήθηκε στο Ινστιτούτο Ατομικής Ενέργειας Κουρτσάτοφ, στη Μόσχα, το 1972 και βασίστηκε σε έργα των συλλογών Γιώργου Κωστάκη και Ντμίτρι Σαραμπιάνοφ. Η δεύτερη προσωπική έκθεση πραγματοποιήθηκε το 1999 στην Κρατική Πινακοθήκη Τρετιακόφ στη Μόσχα, όπου πολλά έργα προέρχονται επίσης από τη δωρεά του Γιώργου Κωστάκη. 

«Ο διασκορπισμός των σουπρεματιστικών μορφών και οι φόρμες των αντικειμένων με οδήγησαν στον δρόμο των σφαιρικών απεικονίσεων: όλα αιωρούνταν και διασκορπίζονταν στην εναέρια σφαίρα, πλημμύριζαν με διαφορετικά, αρμονικά χρώματα: ωστόσο, μερικές φορές υπήρχε μια συγκεκριμένη φόρμα. Αυτό με τη σειρά του οδήγησε στη μετάδοση του φωτός και των σκιών, που απεικονίζονταν, επίσης, είτε με ένα είτε με πολλά χρώματα.

Εξάλλου, το φως στη φύση υπάρχει ως πραγματικότητα. Μπορεί να είναι μπλε, κόκκινο, πράσινο κ.λπ. ενώ στη φόρμα του μπορεί να είναι κυκλικό, οβάλ, τρίγωνο κ.ο.κ. Αυτές οι φόρμες και τα χρώματα μπορεί να είναι περίπλοκα, να διέρχεται το ένα μέσα στο άλλο ή αμοιβαία να συγχωνεύονται» γράφει ο Ιβάν Κλιούν σε ένα απόσπασμα από το αυτοβιογραφικό κείμενο «Ο Δρόμος μου στην Τέχνη», κεφ. 18, «Το Φως ως η Νέα Πραγματικότητα».

ivan klioun Facebook Twitter
Ιβάν Κλιούν 24 κανόνες χρωματικών τόνων, δεκαετία 1920. Χρωματική κλίμακα, μελάνι, ακουαρέλα και γκουάς σε χαρτί, 17.3×18.5 εκ. © MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη

MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη  

Κολοκοτρώνη 21, Μονή Λαζαριστών, Σταυρούπολη, Θεσσαλονίκη 

2310 589143, -141

fb @MOMusModern / #MOMusModern

Μέρες & ώρες λειτουργίας: Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή 10:00-18:00, Πέμπτη 12:00-20:00, Δευτέρα κλειστά

www.momus.gr


 

Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Χίλμα αφ Κλιντ έβρισκε γαλήνη ζωγραφίζοντας λουλούδια

Εικαστικά / Η Χίλμα αφ Κλιντ έβρισκε γαλήνη ζωγραφίζοντας λουλούδια

Σε μια σειρά έργων που παρουσιάζει το θαύμα της ανθοφορίας των λουλουδιών και των φυτών, μια από τις πιο αξιοσέβαστες καλλιτέχνιδες της Σουηδίας στρέφεται σε έναν κόσμο ομορφιάς, γαλήνης και ισορροπίας για να αποκαλύψει αλήθειες για την ανθρώπινη κατάσταση.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το «Πλέγμα των Κυκλάδων» και μια έκθεση που μας ταξιδεύει στις διαχρονικές του συνδέσεις

Εικαστικά / Το «Πλέγμα των Κυκλάδων» και μια έκθεση για τις διαχρονικές του συνδέσεις

Μπορεί η σύγχρονη τέχνη να συνομιλήσει δημιουργικά με την αρχαία πολιτιστική κληρονομιά; Στην ΕΦΑ Κυκλάδων πίστεψαν στο «στοίχημα» και έτσι προέκυψε μια έκθεση με ξεχωριστό ενδιαφέρον στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ίου.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Από τον Περικλή Βυζάντιο και τον Jean Tinguely μέχρι τον Robert McCabe

Εικαστικά / «Νήματα επιλογής»: Μια αθηναϊκή έκθεση δένει φωνές και γενιές

Μια ομαδική έκθεση στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών, με έργα των Περικλή Βυζάντιου, Robert McCabe και Jean Tinguely, μεταξύ άλλων, φέρνει σε διάλογο Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες διαφορετικών αναφορών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Εικαστικά / Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Μια ρετροσπεκτίβα δεκαπέντε χρόνων η οποία αποτελείται από έναν καταιγισμό εικόνων που δημιούργησε με την κάμερά του ο γνωστός video artist για μια σειρά σημαντικών παραστάσεων, οι οποίες παρουσιάζονται αποδεσμευμένες από τη θεατρική τους υπόσταση.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ξεκινάει το Back to Athens 2025

Εικαστικά / Back to Athens: Ο ετήσιος εικαστικός θεσμός επιστρέφει στο Μέγαρο Ησαΐα

Με κεντρική θεματική «Η διαίρεση της ζωής», το Back to Athens 2025 παρουσιάζει 30 εκθέσεις, εγκαταστάσεις, performance και προβολές από καλλιτέχνες και επιμελητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Takis: Αρχαϊκός καλλιτέχνης, προφήτης, μάντης, μάγος. Σίγουρα μοναδικός

Εικαστικά / Takis: Αρχαϊκός καλλιτέχνης, προφήτης, μάντης, μάγος. Σίγουρα μοναδικός

Με μια μεγάλη έκθεση σε δύο μέρη, στην Αθήνα και στην Άνδρο, το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή γιορτάζει τα εκατό χρόνια του Takis, μίας από τις σημαντικότερες σημαντικότερες προσωπικότητες της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας εικαστικής σκηνής.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια νέα τοιχογραφία με τη ζωή των σεξεργατριών σε έναν δρόμο του Μεταξουργείου

Εικαστικά / Μια νέα τοιχογραφία για την αόρατη ζωή των σεξεργατριών στην οδό Ιάσωνος

Η διεθνής εικαστικός Paulina Olowska δημιουργεί μια τοιχογραφία στον πεζόδρομο του Μεταξουργείου για τις γυναίκες και γειτόνισσές της με τις οποίες καλημερίζεται και πίνει καφέ.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο ζωοπλάστης γλύπτης Ευριπίδης Βαβούρης (1911-1987) 

Εικαστικά / Ευριπίδης Βαβούρης: Πέρα από το «Λαγωνικό» της Φωκίωνος Νέγρη

Ο δημιουργός του γνωστού αγάλματος της Κυψέλης υπήρξε ένας στοχαστικός γλύπτης της Αθήνας με αξιόλογη πορεία, που απέδιδε πειστικά και με μεγάλη ευαισθησία τα κατοικίδια ζώα. Μια επίσκεψη στο ατελιέ του, που έχει διατηρηθεί σε άψογη κατάσταση, αποτέλεσε το ερέθισμα για να τον ανακαλύψουμε και να τον επανεκτιμήσουμε. 
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Εικαστικά / Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Μια σειρά από εκθέσεις σημαντικών καλλιτεχνών χαρακτηρίζουν την έναρξη του καλοκαιριού. Από τα Plásmata 3 της Στεγης έως την αναδρομική έκθεση του Takis κι από τη Marlene Dumas έως την Charline von Heyl.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μαρλέν

Εικαστικά / Marlene Dumas: «Η τέχνη είναι πάντοτε μια πράξη εναντίον της βίας»

Η κορυφαία Νοτιοαφρικανή ζωγράφος παρουσιάζει την πρώτη ατομική της έκθεση στην Ελλάδα, στην οποία τα έργα της διαλέγονται με αρχαιότητες από τις μόνιμες συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ