Μαρλέν Facebook Twitter
Η Marlene Dumas είναι σήμερα η πιο ακριβοπληρωμένη εν ζωή γυναίκα καλλιτέχνις. Φωτ.: Peter Cox, Eindhoven

Marlene Dumas: «Η τέχνη είναι πάντοτε μια πράξη εναντίον της βίας»

0

Μια σπουδαία φωνή της σύγχρονης τέχνης, η Marlene Dumas, έρχεται στην Αθήνα. Η χειρονομιακή ζωγραφική της θα μπορούσε να κατανοηθεί ως μελέτη της ανθρώπινης κατάστασης, ως διαρκής αναζήτηση και τολμηρή αποκάλυψη της ύπαρξης χάρη στις βαθιά προσωπικές και τολμηρές απεικονίσεις των θεμάτων της. Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης θα παρουσιάσει από τις 5 Ιουνίου έως τις 3 Νοεμβρίου 2025 την έκθεση «Marlene Dumas: Cycladic Blues», την πρώτη ατομική της κορυφαίας αυτής ζωγράφου σε μουσείο στην Ελλάδα.

Οι γεμάτες δύναμη πινελιές και η παλέτα των ξεθωριασμένων σχεδόν υγρών χρωμάτων στους καμβάδες της απεικονίζουν τη ζωή σε όλη της την πολυπλοκότητα: τα έντονα φορτισμένα ψυχολογικώς έργα της εξερευνούν ζητήματα της σεξουαλικότητας, της αγάπης, του θανάτου και της ντροπής, ενώ συχνά αναφέρονται στην Ιστορία της Τέχνης, στη λαϊκή κουλτούρα και στις σύγχρονες καταστάσεις, οι οποίες εξερευνώνται μέσα από τις καθημερινές τους εκδηλώσεις. 

Η Marlene Dumas που γεννήθηκε στη Νότιο Αφρική το 1953 και εργάζεται στο Άμστερνταμ είναι σήμερα η πιο ακριβoπληρωμένη εν ζωή γυναίκα καλλιτέχνις. Τον περασμένο μήνα το έργο της «Miss January» (1997) πωλήθηκε 13,6 εκατομμύρια δολάρια στον οίκο δημοπρασιών Christie’s στη Νέα Υόρκη, γράφοντας ιστορία στην αγορά της τέχνης, σπάζοντας το ρεκόρ της πιο υψηλής τιμής για έργο γυναίκας καλλιτέχνιδας και διπλασιάζοντας την αξία της από την προηγούμενη πώληση έργου της σε δημοπρασία. Για την έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης επέλεξε η ίδια προσωπικά περισσότερα από τριάντα ζωγραφικά έργα και έργα σε χαρτί και, σε μια σπάνια περίσταση, τα αρχαιολογικά αντικείμενα από τις μόνιμες συλλογές του μουσείου που πρόκειται να παρουσιαστούν μαζί με αυτά. Επίσης, συνεργάστηκε στενά με τον ανεξάρτητο επιμελητή της έκθεσης Douglas Fogle. Οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να δουν δημιουργίες της από την τελευταία εικοσαετία καθώς και πρόσφατα ολοκληρωμένα έργα της που συνθέτουν ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα των αλλόκοτα όμορφων και προκλητικών αναπαραστάσεων του ανθρώπινου σώματος που δημιουργεί η κορυφαία Νοτιοαφρικανή καλλιτέχνιδα.

«Για να «δούμε» την τέχνη, πρέπει να σταματήσουμε τη συνεχή ροή των γεγονότων για λίγο, να ονειρευτούμε, να κοιτάξουμε, να σκεφτούμε, να θαυμάσουμε ή να αηδιάσουμε με το τι είμαστε ικανοί να κάνουμε ως άνθρωποι».

Η Marlene Dumas έχει διευρύνει το λεξιλόγιο της ζωγραφικής με έργα που αντλούν έμπνευση από ένα ευρύ φάσμα, από την Ιστορία της Τέχνης έως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αλλά και προσωπικές φωτογραφίες. Τα έργα της, έντονα αλλά και άυλα, προκαλούν τον θεατή να τα ανακαλύψει· μαζί με αυτά ανακαλύπτει την απόλαυση του βλέμματος, το αίσθημα που αναδίδει μια τέχνη χαλαρή και ταυτόχρονα ακριβής, ανοιχτή σε ερμηνείες. Η διαχρονική γλώσσα που συναντάμε στα έργα της Dumas, ίδια με αυτήν των αινιγματικών κυκλαδικών αρχαιοτήτων με τις οποίες συνομιλούν σε αυτή την έκθεση, και η εξαντλητική συχνά οικειότητα που δημιουργεί η απεικόνιση της ζωής και του θανάτου είναι αυτή που κάνουν την τέχνη της τόσο συναρπαστική. Μας επιστρέφει το βλέμμα με συμπόνια, αυτογνωσία καλλιτεχνική, παρόρμηση, πάθος και ένα άμεσο εικονογραφικό λεξιλόγιο το οποίο συνδυάζει μυστηριώδη ανθρώπινα συναισθήματα, ιδέες και επιρροές που αναμειγνύει με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι υποβλητικές και να συνδέονται με τους θεατές σε βαθύ συναισθηματικό επίπεδο.

Μαρλέν Facebook Twitter
Άποψη της έκθεσης «Marlene Dumas: Cycladic Blues». Φωτ.: Paris Tavitian © Museum of Cycladic Art

Στη συνέντευξη που παραχώρησε στη LiFO, η κορυφαία παγκοσμίως εικαστικός λέει πως εξακολουθεί να δημιουργεί έργα που κατοικούν σε ένα βασίλειο κάπου μεταξύ παραστατικότητας και αφαίρεσης, εξωτερικού και εσωτερικού κόσμου και μέσα από τολμηρές διατυπώσεις, και αναφέρεται στη γοητεία των κυκλαδικών μορφών και στην ηθική βαρύτητα της τέχνης, στο παρελθόν, στο παρόν και στον ρόλο που παίζει η τέχνη στην ενεργοποίηση της φαντασίας ως αντίσταση σε έναν βίαιο, άσχημο κόσμο.

— Θα ήθελα να ξεκινήσω τη συζήτησή μας ρωτώντας σας για την πρώτη σας επαφή με την αρχαία ελληνική τέχνη –συνήθως το πρώτο πράγμα που σκεφτόμαστε όταν αναφερόμαστε στην αρχαιότητα είναι τα αριστουργηματικά γλυπτά της– και πόσο διαφορετική ήταν η εμπειρία σας όταν ήρθατε σε επαφή με τα κυκλαδικά έργα της Εποχής του Χαλκού, με τα οποία μας χωρίζουν πέντε χιλιάδες χρόνια.
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Νότια Αφρική και μέχρι τα 23 μου δεν είχα δει ποτέ αρχαία ελληνική τέχνη από κοντά. Όταν ήμουν στη Σχολή Καλών Τεχνών στο πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν, από το 1972 έως το 1975 σπούδαζα Ιστορία της Τέχνης και είχα δει πολλές φωτογραφίες των αρχαίων αριστουργημάτων σε βιβλία, αλλά αυτά τα έργα δεν μου ασκούσαν καμία έλξη, ακόμα και τα διάσημα, όπως, για παράδειγμα, η Αφροδίτη της Μήλου. Η άλλη ανάμνηση που έχω είναι η αίσθηση ότι δεν μπορείς να περπατήσεις γύρω από μια φωτογραφία ενός γλυπτού, όπως συμβαίνει σε ένα μουσείο, δεν μπορείς να νιώσεις την κλίμακα και τη φυσική παρουσία των γλυπτών όταν έρχεσαι σε επαφή με αυτά μέσα από δισδιάστατες εικόνες σε χαρτί. 

Ζούσα σε μια χώρα όπου εφαρμοζόταν το βίαιο πολιτικό σύστημα του απαρτχάιντ, που ισχυριζόταν ότι ανήκει αποκλειστικά στον «πολιτισμένο» λευκό ευρωπαϊκό πολιτισμό και είχε αποκοπεί από την Αφρική· οι καλλιτέχνες της γενιάς μου δεν ήθελαν τα μαθήματα σχεδίου όπου τα γυμνά μοντέλα έπρεπε να ποζάρουν σαν αρχαία ελληνικά αγάλματα. Προτιμούσαν τον εξπρεσιονισμό και την τέχνη των «τρελών», την τέχνη του περιθωρίου από τα καλοσχηματισμένα ελληνικά σώματα, όπου κυριαρχούσε το μοντέλο του Απόλλωνα.

Στην πραγματικότητα, τότε με ενδιέφερε μόνο η σύγχρονη τέχνη, που για μένα ξεκινούσε με τον 20ό αιώνα. Πολλά χρόνια αργότερα, όταν ζούσα στο Άμστερνταμ, συνειδητοποίησα ότι η τέχνη του παρελθόντος μπορεί να είναι πιο παρούσα και ισχυρή από την τέχνη του παρόντος. Άρχισαν να με συναρπάζουν οι ερωτικές και στυλιζαρισμένες ανθρώπινες μορφές και παραστάσεις των ελληνικών αγγείων και η ομορφιά των διαδραστικών σκηνών τους, όπου ο θεός Διόνυσος κυριαρχούσε. Όταν είδα τα κυκλαδικά ειδώλια, με «χτύπησε» η μαγεία τους: στα αγαλματίδια αυτά υπάρχει η τέλεια ισορροπία μεταξύ Απόλλωνα και Διονύσου.

Marlene Dumas: «Η τέχνη είναι πάντοτε μια πράξη εναντίον της βίας» Facebook Twitter
Skull (as a house), 2007. Λάδι σε καμβά, 100 x 90 εκ.. Συλλογή Marijke van Warmerdam. Φωτ.: Peter Cox, Eindhoven © Marlene Dumas, με την ευγενική παραχώρηση Studio Dumas

— Τι ήταν αυτό που διακρίνατε σε αυτές τις αφαιρετικές ανθρώπινες μορφές ή στα θραύσματα των κυκλαδικών ειδωλίων που ενέπνευσε έναν διάλογο ή, μάλλον, μια συνάντηση με το δικό σας έργο;
Πάντα με απασχολούσε το ερώτημα γιατί οι άνθρωποι ήθελαν να φτιάχνουν εικόνες των ανθρώπων. Θεωρούσα την αφαίρεση ως την ύψιστη μορφή τέχνης. Η αφαίρεση που ξεπερνά όλες τις αφαιρέσεις έγινε ο δικός μου ορισμός του θεϊκού. Παρ’ όλα αυτά, χρειάζομαι πάντοτε κάποια σύνδεση με το ανθρώπινο σώμα και την ύλη για να αγγίξω το πνευματικό. Η απεικόνιση ανθρώπων είναι κάτι που ξεκινά από πολύ νωρίς, στα πρώτα χρόνια της ζωής μας· δείτε πόσο μοιάζουν μεταξύ τους τα σχέδια που φτιάχνουν τα παιδιά σε όλο τον κόσμο. Το δικό μου έργο βασίζεται κυρίως σε εικόνες ανθρώπινων μορφών και προσώπων, που για μένα είναι το όχημα και το κύριο μέσο για τη δημιουργία νοήματος. Τα καλύτερα έργα μου είναι εκείνα που είναι όσο το δυνατό πιο άμεσα και γυμνά. Έχοντας εξαλείψει τις περιττές, αχρείαστες λεπτομέρειες και διακοσμήσεις, αυτό θέλω και επιδιώκω, και αυτό το κάνει καλύτερα απ’ όλους η κυκλαδική τέχνη με τη δύναμη της απλότητάς της. Ποτέ δεν με ενδιέφερε η «ρεαλιστική» αποτύπωση της ανθρώπινης ανατομίας. Εντούτοις, τα έργα μου δεν είναι συνεπή. Συχνά αναμειγνύουν στυλ και παλεύουν με τη διασπαστική δύναμη του χρώματος. Τα σχέδια με μελάνι είναι ευκολότερο να συγκριθούν με τα κυκλαδικά, αν και, μερικές φορές, οι τίτλοι και τα κείμενά μου που τα συνοδεύουν μπορεί να περιπλέκουν τα πράγματα.

Μαρλέν Facebook Twitter
Bottle, 2020. Λάδι σε καμβά, 50 x 40 εκ.. Ιδιωτική συλλογή. Φωτ.: Peter Cox, Eindhoven © Marlene Dumas, με την ευγενική παραχώρηση Studio Dumas
Μαρλέν Facebook Twitter
Candle, 2020. Λάδι σε καμβά, 50 x 40 εκ.. Συλλογή AB. Φωτ.: Peter Cox, Eindhoven © Marlene Dumas, με την ευγενική παραχώρηση Studio Dumas

— Όλοι όσοι έρχονται σε επαφή με την κυκλαδική τέχνη, ερευνητές, επιστήμονες, καλλιτέχνες ή επισκέπτες, μιλούν για μια «εμβυθιστική εμπειρία επαφής». Αναρωτιέμαι τι είδους μάθημα μπορεί να προσφέρει σε έναν καλλιτέχνη σήμερα.
Βλέποντας αυτές τις μορφές, συνειδητοποίησα ξανά ότι η τέχνη έχει μια διαχρονική ποιότητα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι όταν δημιουργείται είναι έξω από την εποχή της. Η τέχνη είναι ένα από τα τελετουργικά που χρειαζόμαστε για να αντιμετωπίσουμε τη ζωή. Για να τη «δούμε», πρέπει να σταματήσουμε τη συνεχή ροή των γεγονότων για λίγο, να ονειρευτούμε, να κοιτάξουμε, να σκεφτούμε, να θαυμάσουμε ή να αηδιάσουμε με το τι είμαστε ικανοί να κάνουμε ως άνθρωποι. Η συνείδηση της ευαλωτότητας και της θνητότητάς μας θα έπρεπε να μας ενώνει, όχι να μας χωρίζει. Με μια έννοια, όλα τα μουσεία είναι ένα είδος νεκροταφείου, αλλά είναι πολύ σημαντικά· μας υπενθυμίζουν τον πλούτο των μορφών και τη θεμελιώδη ενότητα όλων των πολιτισμών και εθνών. Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι ένας καλλιτέχνης είναι καλλιτέχνης χάρη σε άλλους καλλιτέχνες. Τα έργα τέχνης σχετίζονται μεταξύ τους, είτε μας αρέσει είτε όχι. Αν δεν ήταν έτσι, η τέχνη θα ήταν απλώς μοναχική και εγωκεντρική. Η Πάτι Σμιθ είχε αναφέρει κάποτε τον Παζολίνι που είπε «οι νεκροί μάς μιλούν, αλλά πρέπει να μπορούμε να ακούμε για να τους ακούσουμε» ή κάτι ανάλογο.

— Βλέποντας τα κυκλαδικά ειδώλια, με τις καθαρές τους φόρμες, χωρίς πρόσωπα, με ιστορίες που μπορεί να πλάσουμε μόνοι μας, δίπλα στα δικά σας έργα, πρόσωπα, σώματα, ένα ζώο, σκέφτομαι ότι τα πορτρέτα σας λειτουργούν σαν αγγελιοφόροι βλεμμάτων και συναισθημάτων. Θα θέλατε να μου μιλήσετε για το πώς οργανώσατε αυτήν τη συνομιλία, πώς διαλέξατε τα κυκλαδικά και πώς ομαδοποιήσατε τα δικά σας έργα;
Για την εγκατάσταση των έργων δούλεψα μαζί με τον ανεξάρτητο επιμελητή Douglas Fogle. Δεν πρόκειται για μια έκθεση όπου κάθε επιλογή έργου ή κάθε ζευγάρωμα με ένα αρχαίο έργο οφείλει να έχει σαφή αιτιολόγηση. Υπάρχει και ένα στοιχείο παιγνιώδες. Ο Roger Williams, ο οποίος τελικά έκανε δύο διαφορετικές εκδόσεις για την έκθεση, βοήθησε επίσης σε αυτή την επιλογή. Πρόθεσή μου είναι να αποτίσω φόρο τιμής στην τέχνη που υπάρχει στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης συνολικά. Αν οι χώροι του μουσείου ήταν διαφορετικοί, θα ήθελα να μπορώ να παρουσιάσω ολόκληρη τη συλλογή του, κι εγώ να εμφανίζομαι πού και πού ως «φιλοξενούμενη». Είμαι μια συνειρμική καλλιτέχνιδα που βλέπει παντού σχέσεις, συνδέσεις, σε όλα. Εδώ εμπλέκεται και η σύμπτωση και, όπως και οι σουρεαλιστές πριν από εμένα, γοητεύομαι από την τυχαία συνάντηση αντικειμένων. Ελπίζω να εκπλαγώ όταν τα δω στημένα στην έκθεση και να πω: «Α, αυτό δεν το είχα σκεφτεί πριν!».

Μαρλέν Facebook Twitter
Helena, 1992. Λάδι σε καμβά, 60 x 50 εκ.. Συλλογή Nova Michel. Φωτ.: Peter Cox, Eindhoven © Marlene Dumas, με την ευγενική παραχώρηση Studio Dumas

— Βρίσκω, επίσης, ότι αυτή η συνομιλία βρίσκεται σε ένα μεταίχμιο και σε ό,τι αφορά τα υλικά και τη σύνδεσή τους: από τη μια υπάρχει το μάρμαρο, η πέτρα, ο πηλός, και από την άλλη ζωγραφικές επιφάνειες που φέρουν τη μνήμη του νερού και των δακρύων ίσως, εύθραυστες και ανοχύρωτες. Μου θυμίζουν εικόνες και τάματα που ξορκίζουν ή εξαγνίζουν παλιές κατάρες. Υπάρχει ένα κοινό σημείο εκκίνησης;
Ναι, νομίζω πως είναι ένας πολύ όμορφος τρόπος να το θέσει κανείς. Έχω πει συχνά ότι τα έργα μου είναι ένα είδος εξορκισμού ή προσευχής για προστασία από το κακό, για να μην είσαι νεκρός, ενώ είσαι ακόμα ζωντανός, για να θρηνήσεις τους νεκρούς. Αλλιώς, μια ελεγεία. Τα ειδώλια φαίνεται ότι χρησιμοποιούνταν και σε ταφικές τελετουργίες. Μου αρέσει ο χαρακτήρας τους, μοιάζουν σαν σφίγγες. Δεν χρειάζονται τις δικές μου ερμηνείες για να καθοριστεί η ταυτότητά τους. Μιλούν από μόνα τους ή, με άλλα λόγια, παραμένουν σιωπηλά.

— Τα έργα σας προκαλούν μεγάλη συγκίνηση με την αμφισημία και τη ρευστότητά τους και τα πορτρέτα σας, ως μελέτες της ανθρώπινης κατάστασης, κάνουν τον θεατή να αντιδρά σχεδόν ακαριαία, κάτι που συμβαίνει, νομίζω, ανεξάρτητα από τις προθέσεις ενός καλλιτέχνη. Σας απασχολεί ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε και ερμηνεύουμε τα έργα σας ως θεατές ή είναι κάτι που αφήνετε ανοιχτό, ακόμα και όταν υπάρχει η δική σας αρχική ερμηνεία;
Ναι, με απασχολεί, ιδιαίτερα όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο περιγράφονται εκ των προτέρων, τις λέξεις που χρησιμοποιούνται στα συνοδευτικά κείμενα δίπλα στα εκθέματα. Αυτά τα κείμενα συχνά κάνουν το κοινό να τεμπελιάζει ή να φοβάται να τα δει χωρίς καθοδήγηση, χωρίς να του υποδείξουν τι θα δει. Δεν δημιουργώ τα έργα μόνο για μένα· γνωρίζω ότι το να εκθέτεις δημόσια σημαίνει ότι καλείς αγνώστους να συμμετάσχουν σε αυτό που έκανες.

Σπούδασα Ηθική της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν για δύο χρόνια τη δεκαετία του ’70. Έμαθα ότι το να είσαι ανοιχτός σε διαφορετικές οπτικές είναι ουσιώδες, αλλά αυτό δεν σημαίνει τελικά ότι όλα είναι αποδεκτά. Ανακαλύπτοντας τους σωκρατικούς διαλόγους, γνώρισα έναν κριτικό τρόπο αναζήτησης της αλήθειας και την έννοια της τραγωδίας.

Οι Έλληνες είναι υπερήφανοι για τους φιλοσόφους και την πολιτική ελευθερία τους, αλλά την ίδια στιγμή ο Σωκράτης, κατηγορούμενος για ασέβεια και διαφθορά των νέων, καταδικάστηκε από το αθηναϊκό δικαστήριο να πιει κώνειο.

Marlene Dumas: «Η τέχνη είναι πάντοτε μια πράξη εναντίον της βίας» Facebook Twitter
Young Boy (Pale Skin), 1996. Yδατογραφία σινικής μελάνης και ακουαρέλα σε χαρτί 125 x 70 εκ.. Ιδιωτική συλλογή. Φωτ: Peter Cox, Eindhoven © Marlene Dumas, με την ευγενική παραχώρηση Studio Dumas

— Ο τίτλος της έκθεσης «Cycladic Blues» είναι κι αυτός πολυσήμαντος και ανοιχτός σε ερμηνείες. Συνδέεται με τη θλίψη, τη μελαγχολία, ενώ ταυτόχρονα την τιμά, όπως και τα αμερικανικά μπλουζ που δημιουργούν το αίσθημα της λύπης και της χαράς. Θα μπορούσατε να μου μιλήσετε γι’ αυτό;
Ο πίνακας «Cycladic Blues» δημιουργήθηκε την περίοδο της πανδημίας του κορωνοϊού, κατά τη διάρκεια της οποίας τρία από τα πιο κοντινά μου πρόσωπα πέθαναν από διαφορετικά αίτια. Μια καρτ ποστάλ με ένα κυκλαδικό ειδώλιο ενέπνευσε αυτό το πορτρέτο προσωπικού πένθους και των ντροπιαστικών καιρών μας. Πολλοί πόλεμοι είχαν αρχίσει ήδη να φαίνονται στον ορίζοντα, πολλοί δικτάτορες ήδη κακοποιούσαν τους λαούς τους και αυτήν τη στιγμή που μιλάμε, μπροστά στα μάτια μας, επιτρέπεται και συνεχίζεται η ολοκληρωτική καταστροφή των ανυπεράσπιστων, άστεγων Παλαιστινίων.

Η δημοκρατία βρίσκεται σε κακή κατάσταση. Τα fake news έχουν την τιμητική τους. Υπάρχουν τόσο πολλά που μας προκαλούν θλίψη, το έλεος έχει χαθεί. Γι’ αυτό ο τίτλος του πίνακα ταιριάζει απόλυτα και ως τίτλος της έκθεσης. Είμαι πολύ χαρούμενη που μπορώ να τιμήσω και να απολαύσω αυτά τα αρχαία αντικείμενα, αλλά βαθιά λυπημένη που αυτό το προνόμιο δεν μπορεί να το μοιραστεί και ο υπόλοιπος κόσμος που ζει μέσα στον τρόμο. Μιλώντας για φρικαλεότητες, σκέφτομαι και το μαυσωλείο με τα κρανία των θυμάτων της σφαγής στο Δίστομο το 1944.

Μαρλέν Facebook Twitter
Alfa, 2004. Λάδι σε καμβά, 110 x 130 εκ.. Ιδιωτική συλλογή, Λονδίνο. Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας και Frith Street Gallery, Λονδίνο. Φωτ.: Frith Street Gallery © Marlene Dumas, με την ευγενική παραχώρηση Frith Street Gallery
Μαρλέν Facebook Twitter
Donkey (daytime), 2021. Λάδι σε καμβά 40 x 30 εκ.. Συλλογή της καλλιτέχνιδας. Φωτο: Peter Cox, Eindhoven © Marlene Dumas, με την ευγενική παραχώρηση Studio Dumas
Μαρλέν Facebook Twitter
Cycladic Blues, 2020. Λάδι σε καμβά, 125 x 105 εκ.. Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας και Frith Street Gallery, Λονδίνο. Φωτ.: Peter Cox, Eindhoven © Marlene Dumas, με την ευγενική παραχώρηση Studio Dumas

— Όταν κοιτάζω τα κυκλαδικά ειδώλια, δεν μπορώ να μη σκέφτομαι πόσο συνδέονται με τις αφρικανικές μάσκες και τα μαύρα πρόσωπα που υπάρχουν στο έργο σας και δεν μπορώ να μη σας ρωτήσω αν η καταγωγή και τα βιώματά σας καθόρισαν με έναν τρόπο το σώμα του έργου σας.
Αυτή είναι μια ερώτηση που μου κάνουν σχεδόν σε κάθε συνέντευξη και κάθε φορά τείνω να δίνω διαφορετική απάντηση γιατί, ναι, κι εγώ ακόμα αναρωτιέμαι. Η Νότια Αφρική, με το απαίσιο απαρτχάιντ, την ηλιθιότητα και την ευφυΐα της, τη συγκινητική αντίσταση, την ικανότητά της να συγχωρεί, τα συγκλονιστικά τοπία της και τις αντιφάσεις της, συνέβαλε στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς μου, αλλά δεν καθόρισε το στυλ μου.

Ναι, στέκομαι με δέος μπροστά στις αφρικανικές μάσκες, αλλά θαυμάζω εξίσου τους ύστερους πίνακες του Γκόγια, π.χ. στο «Ο Κρόνος καταβροχθίζει τον γιο του», τον αμερικανικό αφηρημένο εξπρεσιονισμό, τα τρυφερά και επιθετικά σχέδια του Πικάσο, τις λεπταίσθητες εικονογραφήσεις του Ντέιβιντ Χόκνεϊ για τα ερωτικά ποιήματα του Καβάφη… για να αναφέρω μόνο μερικές από τις αμέτρητες πηγές έμπνευσης στην τέχνη μου.

— Στα έργα σας συναντά κανείς έναν καλλιτέχνη που διέπεται από το πνεύμα της μεγάλης και κατακτημένης ελευθερίας αλλά και έναν τεχνίτη σαν αυτόν της Εποχής του Χαλκού, που οργανώνει με ακρίβεια τον τρόπο εργασίας του και από αυτόν τελικά προκύπτει ένα ποιητικό αποτέλεσμα. Θα μπορούσατε να μας μιλήσετε για τη μέθοδο με την οποία δουλεύετε;
Προβάλλεται ένα μικρό φιλμ στο μουσείο όπου μιλάω περισσότερο γι’ αυτό. Εκεί μπορώ να χρησιμοποιήσω τα χέρια και τη γλώσσα του σώματος για να εξηγήσω πολύ καλύτερα αυτό που κάνω, όχι μόνο λέξεις. Η ζωγραφική είναι μια σωματική πράξη που περιλαμβάνει ολόκληρο το σώμα. Είναι ένας χορός χειρονομιών που εμπλέκει πολύ περισσότερα μέρη από τα δάχτυλα, το χέρι, το μπράτσο. Ο πίνακας είναι το υπόλειμμα του ρυθμού και των ιχνών της αλληλεπίδρασης του σώματός σου με το υλικό, που περιλαμβάνει και τον γεμάτο αμφιβολία νου. Ρίχνω χρώμα στον καμβά, το τρίβω, ανακατεύω χρώματα απευθείας πάνω του, χρησιμοποιώ χρώμα απευθείας από το σωληνάριο –παλιά, βρόμικα χρώματα– και πολύ νέφτι. Κουνάω τον καμβά σαν μωρό όσο είναι ακόμα υγρός. Μερικές φορές απλώς ζωγραφίζω με ένα πινέλο, με κανονικές κινήσεις, τίποτα το εξαιρετικό. Δεν κάνω ποτέ προκαταρκτικά σχέδια. Η διαδικασία καθορίζει το περιεχόμενο. Μου είναι δύσκολο να ξεκινήσω, αλλά όταν το κάνω, δουλεύω γρήγορα και με αίσθηση του επείγοντος και σταματώ όταν εξαντλείται η συγκέντρωσή μου.

Μαρλέν Facebook Twitter
Helena Michel, 2020. Λάδι σε καμβά, 40 x 30 εκ.. Ιδιωτική συλλογή. Φωτ.: Peter Cox, Eindhoven © Marlene Dumas, με την ευγενική παραχώρηση Studio Dumas
Μαρλέν Facebook Twitter
50+, 2010-2018. Λάδι σε καμβά, 50 x 40 εκ.. Συλλογή της καλλιτέχνιδας. Φωτ.: Ruijgrok Piezografie © Marlene Dumas, με την ευγενική παραχώρηση Studio Dumas

— Από τα έργα σας αναδύονται θεμελιώδεις προβληματισμοί και δίπολα, όπως ο πόνος και η ηδονή, η ζωή και ο θάνατος, θέματα αναλλοίωτα στο πέρασμα του χρόνου. Εδώ, σε αυτή την έκθεση, υπάρχουν δύο νέα έργα σας, τα «Phantom Age» και «Old». Βρισκόμαστε μέσα σε ένα μουσείο και δεν μπορούμε παρά να σκεφτούμε, βλέποντας έργα της αρχαιότητας, ότι τα αντικείμενα αυτά έχουν κερδίσει την αθανασία μέσα στους αιώνες. Σκέφτεστε τον χρόνο και το γήρας βλέποντάς τα;
Όταν τα κοιτάζω, δεν σκέφτομαι τον χρόνο και το τι σημαίνει να γερνάς. Σκέφτομαι την ομορφιά. Ξεχνώ και τη δική τους και τη δική μου ηλικία.

— Μιλάτε συχνά για την κουλτούρα της αντίστασης που υπάρχει σε κάθε πολιτισμό. Το σώμα του έργου σας είναι πολιτικό με τρόπο που δεν υποτάσσεται στην πολιτική. Θα ήθελα να σας ρωτήσω αν η τέχνη σήμερα μπορεί να διαδραματίσει ένα ρόλο στην αντίσταση των ιδεών στη βία, σε έναν κόσμο που βρίσκεται σε μια κρίσιμη στιγμή.
Ναι, το πιστεύω. Καθώς η εκτίμησή μου για την Ιστορία μεγάλωνε, συνειδητοποίησα ότι το παρελθόν δεν είναι ποτέ πραγματικά παρελθόν. Και ό,τι είναι κακό, ό,τι είναι πολύτιμο υπάρχει στη ζωή, όπως και στην τέχνη, παραμένει πάντα επίκαιρο. Πιστεύω πως η πράξη της δημιουργίας τέχνης, όσο επιθετική κι αν μοιάζει κάποιες φορές, είναι πάντοτε μια πράξη εναντίον της βίας. Ήταν πάντα, και παραμένει, μια πράξη αναστοχασμού. Ο θυμός μπορεί να είναι πηγή έμπνευσης, αλλά, όταν σταματάς για να στοχαστείς, το μίσος μετασχηματίζεται σε κάτι άλλο.

Μαρλέν Facebook Twitter
Head, 2019. Μεταλλικό ακρυλικό σε χαρτί, 22,5 x 20 εκ.. Συλλογή της καλλιτέχνιδας. Φωτ. : Ruijgrok Piezografie © Marlene Dumas, με την ευγενική παραχώρηση Studio Dumas
Μαρλέν Facebook Twitter
Shèrkènt and Eden, 2020. Λάδι σε καμβά, 60 x 50 εκ.. Ιδιωτική συλλογή, Βέλγιο. Ευγενική παραχώρηση Zeno X Gallery, Αμβέρσα. Φωτ.: Peter Cox, Eindhoven © Marlene Dumas, με την ευγενική παραχώρηση Studio Dumas
Μαρλέν Facebook Twitter
Anguish, 2000, Μελάνι και μολύβι σε χαρτί, 21,5 x 14,5 εκ.. Συλλογή της καλλιτέχνιδας. Φωτ.: Ruijgrok Piezografie © Marlene Dumas, με την ευγενική παραχώρηση Studio Dumas
Μαρλέν Facebook Twitter
Trapped, 2001, Μεικτή τεχνική σε χαρτί, 21 x 16 εκ.. Συλλογή της καλλιτέχνιδας. Φωτ.: Ruijgrok Piezografie © Marlene Dumas, με την ευγενική παραχώρηση Studio Dumas
Μαρλέν Facebook Twitter
Helena and Eden, 2020. Λάδι σε καμβά, 60 x 50 εκ.. Ιδιωτική συλλογή, Sint-Martens-Latem, Βέλγιο. Φωτ.: Peter Cox, Eindhoven © Marlene Dumas, με την ευγενική παραχώρηση Studio Dumas
Μαρλέν Facebook Twitter
Glass Tears (for Man Ray), 2008. Λάδι σε καμβά, 40 x 50 εκ.. Ιδιωτική συλλογή. Φωτ. : Peter Cox, Eindhoven © Marlene Dumas, με την ευγενική παραχώρηση Studio Dumas

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση εδώ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Εικαστικά / Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Μια σειρά από εκθέσεις σημαντικών καλλιτεχνών χαρακτηρίζουν την έναρξη του καλοκαιριού. Από τα Plásmata 3 της Στεγης έως την αναδρομική έκθεση του Takis κι από τη Marlene Dumas έως την Charline von Heyl.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Πρόδρομος Τσιαβός: «Στην παρουσία μας στον δημόσιο χώρο ο στόχος μας δεν είναι απλά να κάνουμε μια έκθεση αλλά να ακούσουμε, να συζητήσουμε, να αφήσουμε κάτι πίσω μας»

Plāsmata 3 / Πρόδρομος Τσιαβός: «Στόχος μας δεν είναι απλά να κάνουμε μια έκθεση, αλλά να αφήσουμε κάτι πίσω μας»

Ο επικεφαλής Ψηφιακής Ανάπτυξης και Καινοτομίας του Ιδρύματος Ωνάση μιλά με υπόκρουση τα ασταμάτητα τιτιβίσματα των πουλιών που έρχονται από τα σκιερά δέντρα του Πεδίου του Άρεως.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η Ραλλού Μάνου, ο Γρηγόρης Σεμιτέκολο και η Ναυσικά Πάστρα σε μια συνάντηση με τη σύγχρονη τέχνη σε ένα εργοστάσιο στον Πειραιά

Εικαστικά / Η Ραλλού Μάνου, ο Γρηγόρης Σεμιτέκολο και η Ναυσικά Πάστρα «συνομιλούν» με τη σύγχρονη τέχνη

Οι τρεις Έλληνες πρωτοπόροι καλλιτέχνες που στιγμάτισαν την ελληνική δημιουργία, σε μια απρόσμενη διαγενεακή συνάντηση με τη Sagg Napoli και τον Mungo Thomson, σε ένα εργοστάσιο στον Πειραιά.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
PLASMATA 3 TOPIC

Plāsmata 3 / Plāsmata 3: «Ο πιο σύντομος δρόμος είναι πάντα ο λιγότερο ενδιαφέρων»

Η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, καλλιτεχνική διευθύντρια του Ιδρύματος Ωνάση, επιμελείται μαζί με την ομάδα της Στέγης μια έντυπη «ξενάγηση» στην έκθεση «Plāsmata 3: We’ve met before, haven’t we?», που παρουσιάζεται στο Πεδίον του Άρεως.
THE LIFO TEAM
O Jean Tinguely σατίριζε την εξάρτησή μας από την τεχνολογία πολύ πριν το AI

Εικαστικά / O Jean Tinguely σατίριζε την εξάρτησή μας από την τεχνολογία πολύ πριν το AI

Τα παράξενα μηχανικά γλυπτά του πρωτοποριακού καλλιτέχνη –του οποίου φέτος γιορτάζονται τα 100 χρόνια από τη γέννησή του με εκθέσεις σε όλο τον κόσμο– αποτελούν ένα σαρδόνιο σχόλιο και για τη σύγχρονη κοινωνία.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Αφροδίτη 5.

Onassis Stegi / Ξενάγηση στα Plāsmata: Κεφάλαιο 5

«Και έχεις τόσα να πεις με τα έργα που θα συναντήσεις. Σαν τα ταξίδια. Τα αληθινά ταξίδια, όχι αυτά που κάνεις για δουλειά. Τα άλλα. Εκείνα που κάνεις με παρέα και πιάνετε κουβέντα με αγνώστους χωρίς βιασύνη. Εκείνα που παίρνεις τον χρόνο σου για να χορτάσεις τις λεπτομέρειες».
ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΟΥ
2ο κομμάτι Αφροδίτη

Onassis Stegi / Ξενάγηση στα Plāsmata: Κεφάλαιο 2

«Μας αρέσει η παρέκκλιση και η απόκλιση. Στη ζωή, γενικά. Στους ανθρώπους. Και στην τέχνη. Και εδώ. Από τον Ροδώνα στη Γαρδένια, από τις Αριές στο θέατρο Αλίκη. Οι σπείρες έχουν φτιαχτεί για να τις περπατήσεις και τα παρτέρια για να σταθείς».
ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΟΥ
«Για μια γυναίκα, το να κοιτάζει είναι από μόνο του μια πολιτική πράξη»

Εικαστικά / «Για μια γυναίκα, το να κοιτάζει είναι από μόνο του μια πολιτική πράξη»

Αμφισβητώντας τις παραδοσιακές απεικονίσεις του ερωτισμού, η Ελένη Μπαγάκη, η Σοφία Μιτσώλα και η Janice Nowinski προσφέρουν τρεις διαφορετικές οπτικές για το τι σημαίνει να βλέπεις –και να σε βλέπουν– με τους δικούς σου όρους.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η Αρτεμίσια και το πρωτο-φεμινιστικό κεντρί της

Εικαστικά / Η Αρτεμίσια Τζεντιλέσκι ήταν πολύ περισσότερο από μια εκδικήτρια ηρωίδα της ζωγραφικής

Μια νέα έκθεση στο Παρίσι επιχειρεί να αναδείξει το έργο της γενναίας καλλιτέχνιδας της μπαρόκ ζωγραφικής του 17ου αιώνα, με την πρώιμη φεμινιστική προσέγγιση, μέσα από μια φρέσκια οπτική, φωτίζοντας πτυχές πέρα από τη μυθολογία της προσωπικής της τραγωδίας και παρουσιάζοντας έργα της για πρώτη φορά.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ
Γύζης, Παρθένης, Τσαρούχης σε μια εξαιρετική έκθεση στα Χανιά

Εικαστικά / Γύζης, Παρθένης, Τσαρούχης σε μια εξαιρετική έκθεση στα Χανιά

Η έκθεση «Διαδρομές στην τέχνη. Έργα από τη Συλλογή της Τράπεζας της Ελλάδος» στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων ξεδιπλώνει 150 χρόνια εικαστικής δημιουργίας μέσα από 99 έργα εμβληματικών και σύγχρονων δημιουργών.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο ντετέκτιβ της Σεβίλλης και οι πλαστοί πίνακες του Ελ Γκρέκο

Ρεπορτάζ / Ο ντετέκτιβ της Σεβίλλης και οι πλαστοί πίνακες του Ελ Γκρέκο

Στο βιβλίο του «Ο πλαστογράφος του Φράνκο», ένας ντετέκτιβ από τη Σεβίλλη ισχυρίζεται πως μεγάλα μουσεία, μεταξύ των οποίων και η ελληνική Εθνική Πινακοθήκη, έχουν αγοράσει πιστά αντίγραφα έργων του Ελ Γκρέκο.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Μέσα στο εργαστήριο του Χριστόφορου Κατσαδιώτη 

Εικαστικά / Ο Χριστόφορος Κατσαδιώτης αναδεικνύει το άχρηστο σε τέχνη

Το εργαστήριο του χαράκτη, όπου ξεδιπλώνεται ένα σύμπαν βγαλμένο από κάποιο σκοτεινό παραμύθι, μεταφέρεται προσωρινά σε μια σχεδόν κρυμμένη αίθουσα του μουσείου Μπενάκη, στην οδό Πειραιώς.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Άνοιξε το πολυαναμενόμενο πρώτο μουσείο μετανάστευσης

Εικαστικά / Fenix: Το πρώτο μουσείο μετανάστευσης άνοιξε στο Ρότερνταμ

Τι κοινό έχουν ένα πλοίο που κατασχέθηκε από τη Λαμπεντούζα, ένα κομμάτι του Τείχους του Βερολίνου και δύο γιγάντιες φωτεινές μπλε παντόφλες; Όλα βρίσκουν τη θέση τους στο νέο μουσείο της Ολλανδίας που επικεντρώνεται εξ ολοκλήρου στη μετανάστευση.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
O Χρήστος Οικονόμου και ο Ζώης Γέρος ξέρουν περισσότερα απ’ όσα περίμενα για την Τζένη Χειλουδάκη

Εικαστικά / O Χρήστος Οικονόμου και ο Ζώης Γέρος ξέρουν περισσότερα απ’ όσα περίμενα για την Τζένη Χειλουδάκη

O Χρήστος Οικονόμου και ο Ζώης Γέρος είναι δυο νεαροί ζωγράφοι και δυο πολύ καλοί φίλοι. Τους έφερε κοντά η αγάπη για τη μυθολογία, την τέχνη και μια ανεξήγητη εμμονή με την Τζένη Χειλουδάκη. Τα έργα τους πραγματεύονται το τραύμα με τρόπο ωμό και βαθύ. Παρά τα όσα θα πίστευαν πολλοί, διαψεύδουν τις φήμες που τους θέλουν ζευγάρι…
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ