Στις 6 Οκτωβρίου 2025 ένας μνημειώδης φτερωτός ταύρος με γαλήνιο ανθρώπινο πρόσωπο, μια προστατευτική ασσυριακή θεότητα, ένα lamassu θα τοποθετηθεί στον εξωτερικό χώρο του Μουσείου Ακρόπολης, στη δυτική του πλευρά προς την οδό Μητσαίων. Η θέση του το φέρνει σε συνομιλία με την ανασκαφή που απλώνεται στη βάση του Μουσείου Ακρόπολης, με τον βράχο και τα μνημεία του, με το αστικό τοπίο που το περιβάλει καθώς και με το κτίριο του Μουσείου, ενώ θα παραμείνει στον χώρο μέχρι τον Δεκέμβριο του 2026.
Προστατευτικά πνεύματα ή θεότητες του ασσυριακού πολιτισμού, τα lamassu τοποθετούνταν σε εισόδους παλατιών και πόλεων για να διώχνουν το κακό και να προστατεύουν από εχθρούς ή δαιμονικά πνεύματα. Συμβόλιζαν τη δύναμη, τη σοφία, την προστασία και το βασιλικό κύρος.
Πρόκειται για το δεύτερο μέρος της έκθεσης «Michael Rakowitz & Ancient Cultures», μιας τριλογίας της οποίας το πρώτο μέρος ξεκίνησε τον Μάιο 2025 με την έκθεση «Allspice» στην αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων του Μουσείου Ακρόπολης και θα διαρκέσει έως τις 31 Οκτωβρίου 2025, σε επιμέλεια του γενικού διευθυντή του Μουσείου Ακρόπολης, καθηγητή Νικόλαου Σταμπολίδη, και της διευθύντριας του ΝΕΟΝ, Ελίνας Κουντούρη.
Ο Michael Rakowitz αναφέρεται σε ένα διαρκές και ανοιχτό πολιτιστικό τραύμα που απαντά σε όλο τον κόσμο: αντικείμενα που αποτελούν την πολιτιστική μνήμη ενός λαού και συνθέτουν το πνεύμα μιας χώρας υφίστανται κλοπή, συναλλαγή, καταστρέφονται ή εξαφανίζονται.
Σε αυτό το πρώτο μέρος τα σύγχρονα έργα του Michael Rakowitz συνεκτίθενται με αρχαιότητες που προέρχονται από το Ινστιτούτο Μελετών Αρχαίων Πολιτισμών (Institute for the Study of Ancient Cultures) του Πανεπιστημίου του Σικάγο και την Κυπριακή Συλλογή Θ. Ζιντίλη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, συνυφαίνοντας ιστορίες που μας μιλούν για το παρελθόν και το παρόν μας.
Μετά από ανάθεση του ΝΕΟΝ, ο Michael Rakowitz, δημιουργεί ένα είδος κολάζ μεταξύ πολιτισμών, «συνδέοντας» το σώμα της ασσυριακής θεότητας lamassu με τη γενειοφόρο ανδρική κεφαλή από την Κύπρο. Στο έργο «Study for a Lamassu inspolia» απεικονίζεται ένα σκίτσο του σώματος του lamassu, ζωγραφισμένο απευθείας πάνω στο γυαλί της βιτρίνας που φιλοξενεί την πέτρινη ανδρική κεφαλή από την Κύπρο της Συλλογής Θ. Ζιντίλη. Ο Rakowitz προτείνει μια πιθανή σύνδεση δύο θραυσμάτων, όπως συμβαίνει συχνά στα spolia, μια αρχαία τεχνική στην οποία πέτρες από παλιά κτίρια χρησιμοποιούνται εκ νέου για λειτουργικούς ή διακοσμητικούς σκοπούς.
Από την πλατεία Τραφάλγκαρ στους πρόποδες της Ακρόπολης
Ο Αμερικανο-ιρακινής καταγωγής καλλιτέχνης στο έργο του αναφέρεται σε ένα διαρκές και ανοιχτό πολιτιστικό τραύμα που απαντά σε όλο τον κόσμο: αντικείμενα που αποτελούν την πολιτιστική μνήμη ενός λαού και συνθέτουν το πνεύμα μιας χώρας υφίστανται κλοπή, συναλλαγή, καταστρέφονται ή εξαφανίζονται.
Το έργο του «Lamassu of Nineveh», που αναμένεται στην Αθήνα, αποτελεί ανάθεση για την τέταρτη πλίνθο της πλατείας Τραφάλγκαρ του Λονδίνου και εγκαταστάθηκε το 2018 ως προέκταση της σειράς «The invisible enemy should not exist». Το γλυπτό είναι φτιαγμένο από κονσέρβες σιροπιού χουρμά από το Ιράκ και «αναπαριστά» το μήκους περίπου 4,3 μέτρων άγαλμα του φτερωτού ταύρου, της προστατευτικής ασσυριακής θεότητας που βρισκόταν στην είσοδο της Πύλης Nergal της Νινευή από το 700 π.Χ. μέχρι τον Φεβρουάριο του 2015, όταν το ISIS το κατέστρεψε μαζί με αντικείμενα από το κοντινό Μουσείο της Μοσούλης.
Με αφορμή τα γλυπτά, τα περισσότερα από τα οποία δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της Νεο-Ασσυριακής Αυτοκρατορίας, κυρίως επί της βασιλείας του Ασουρνασιρπάλ Β’ και του Σενναχερίμπ, ο Michael Rakowitz υπενθυμίζει και αναδεικνύει στο πολυδιάστατο έργο του διαχρονικά θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς, απώλειας και αποκατάστασης, επιβίωσης και δημιουργίας πολιτισμού.
Το lamassu αποτελεί τοποθέτηση του Rakowitz και είναι μέρος ενός φιλόδοξου μακροπρόθεσμου έργου του που έχει τίτλο «Ο αόρατος εχθρός δεν πρέπει να υπάρχει» και στόχο την ανακατασκευή και των 7.000 αντικειμένων που είναι γνωστό ότι λεηλατήθηκαν από το Εθνικό Μουσείο του Ιράκ το 2003.
Το χρονικό μιας παγκόσμιας καταστροφής
Το ISIS κατέλαβε μεγάλο μέρος του βόρειου Ιράκ και της Μοσούλης το 2014. Το 2015, κυκλοφόρησε βίντεο που δείχνει την καταστροφή των αρχαίων αγαλμάτων και lamassu στο Μουσείο της Μοσούλης. Χρησιμοποιήθηκαν σφυριά, καλέμια και κομπρεσέρ για την καταστροφή των αγαλμάτων και στο βίντεο φαίνεται η καταστροφή ενός γρανιτένιου lamassu που χρονολογείται το 700 π.Χ. και βρισκόταν στην Πύλη Nergal της αρχαίας πόλης Nινευή. Οι καταστροφές που προξενήθηκαν θεωρήθηκαν όχι απλά ως καταστροφή αντικειμένων τέχνης αλλά ως έγκλημα πολέμου και εξάλειψη της πολιτιστικής ταυτότητας μιας περιοχής και προκάλεσαν την παγκόσμια κατακραυγή οργανισμών πολιτιστικής κληρονομιάς όπως η UNESCO, πολιτικών ηγετών και αρχαιολόγων. Μετά την ανακατάληψη της πόλης από τις κυβερνητικές δυνάμεις ξεκίνησε το Nimrud Rescue Project που χρηματοδοτείται από το Smithsonian, ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης Ιρακινών αρχαιολόγων προκειμένου να καταγράψουν και να συλλέξουν τα εναπομείναντα αντικείμενα και ανάγλυφα.
Ο Rakowitz, που παρακολούθησε στην τηλεόραση την καταστροφή, αργότερα είπε: «Δεν είχε σημασία αν ήσουν υπέρ ή κατά του πολέμου, όλοι συμφωνούμε ότι επρόκειτο για καταστροφή. Δεν ήταν απλώς μια τοπική απώλεια αλλά μια απώλεια για ολόκληρη την ανθρωπότητα».
Τα lamassu, τα θύματα μιας σειράς καταστροφών που μέσα σε λίγες μόνο ημέρες μετέτρεψαν πολλά από τα πιο πολύτιμα αντικείμενα του Ιράκ σε πέτρες, ενέπνευσαν το έργο του «Lamassu of Nineveh» και κατασκευάζοντάς το επιχείρησε να αναδείξει τις ανθρώπινες, οικονομικές και οικολογικές καταστροφές που προκλήθηκαν από τον πόλεμο στο Ιράκ.
Οι ιρακινοί χουρμάδες θεωρούνταν κάποτε οι καλύτεροι στον κόσμο και αποτελούσαν το δεύτερο εξαγώγιμο προϊόν της χώρας μετά το πετρέλαιο. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, καταγράφονταν πάνω από 30 εκατομμύρια χουρμάδες στη χώρα. Μέχρι το τέλος του πολέμου του Ιράκ το 2003, είχαν απομείνει μόνο 3 εκατομμύρια.
Για να παρακάμψουν το εμπάργκο του ΟΗΕ το 1990 και να φτάσουν σε μια δυτική αγορά, οι Ιρακινοί κατασκευαστές έστειλαν σιρόπι χουρμάδων στη Συρία για να συσκευαστεί σε κουτιά χωρίς σήμανση προέλευσης. Οι κονσέρβες στη συνέχεια έφταναν στον Λίβανο με μια ετικέτα που τα αναγνώριζε ως «Προϊόν του Λιβάνου» και εξάγονταν παγκοσμίως ως συγκαλυμμένο εμπόρευμα.
Σήμερα, μόνο μία μάρκα μεταξύ δεκάδων αναφέρει το Ιράκ ως χώρα προέλευσής της λόγω των υπερβολικών φόρων που επιβάλλονται από τις ΗΠΑ σε προϊόντα ιρακινής προέλευσης.
Μια τριλογία που συνδέει κλασικούς και σύγχρονους πολιτισμούς
«Ως παιδί ενός γιατρού που αφιέρωσε τη ζωή του στη θεραπεία και την αποκατάσταση των τραυματισμένων και των καταρρακωμένων, και μιας Εβραίας από τη Βαγδάτη, συνδέομαι βαθιά με τις κατά τόπους ιστορίες εκτοπισμού και αποκατάστασης. Το ίδιο το Μουσείο Ακρόπολης στο οποίο εκτίθενται τα εξαίσια μέλη του Παρθενώνα –ενώ τα άλλα μισά έχουν αποσπαστεί βίαια– έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης για μένα, καθώς μου δίδαξε πολλά και μου άνοιξε νέους ορίζοντες στην κατανόηση του δικού μου έργου. Το γεγονός ότι μπορώ να εκθέσω το έργο μου εδώ με αφήνει άφωνο, καθώς δεν συνδέεται μόνο με το παρελθόν, αλλά ανοίγει παράθυρα σε ένα μέλλον όπου αντικείμενα και άνθρωποι μπορούν να επανενωθούν», λέει ο Rakowitz.
Με αυτό το επίκαιρο έργο φέρνει στο προσκήνιο τη μοίρα των εμπόλεμων περιοχών αλλά και τα μάταια ταξίδια των ανθρώπων και των πολιτιστικών αγαθών που ξεσπιτώνονται, υπενθυμίζοντας οδυνηρά γεγονότα (πολέμους, λεηλασίες, κλοπές, αποικιοκρατία και της μετανάστευση).
Η τριλογία των έργων του Rakowitz θα ολοκληρωθεί με έκθεση στο Παλιό Μουσείο της Ακρόπολης το Μάιο 2026. Η προετοιμασία έχει ξεκινήσει με τη συνεργασία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, του υπουργείου Πολιτισμού και του ΝΕΟΝ. Η ιδέα περιστρέφεται γύρω από τις ιστορίες διασποράς και το πώς αντικείμενα από διαφορετικά ιστορικά, γεωγραφικά και αρχαιολογικά συμφραζόμενα διαμορφώνουν αφηγήσεις που δεν προέρχονται μόνο από γεωγραφικές οντότητες αλλά και από ιστορικές. Η αρχαία πλίνθος, το τούβλο, ως δομικό υλικό ιστοριών και αναμνήσεων και ο πηλός από τον οποίο κατασκευάζεται βρίσκονται στο επίκεντρο της νέας ανάθεσης.
Στο σύνολό της, η τριλογία ενώνει τους κλασικούς και σύγχρονους πολιτισμούς αυτής της γωνιάς του πλανήτη στο Μουσείο Ακρόπολης, φέρνοντας σε επαφή τους πολιτισμούς που σημάδεψαν και σημαδεύουν τον κλασικό και σύγχρονο κόσμο.
