Κάθε φορά που κοιτάζουμε έναν καλλιτέχνη, έναν μύθο ή μια εποχή που φεύγει, στην πραγματικότητα κοιτάζουμε τον εαυτό μας. Όχι τον σημερινό αλλά εκείνον που υπήρξε μέσα από τα βλέμματα των άλλων τον ωραιότερο, γιατί δεν μας ανήκει πια.
Αυτός το πολυπόστ της ΟΑΣΗΣ δεν αφορά μόνο τον θάνατο του Σαββόπουλου, αφορά τη στιγμή που η μνήμη γίνεται καθρέφτης. Όταν η χώρα, η τέχνη ή το σώμα ενός άλλου σου επιστρέφει το πρόσωπό σου και καταλαβαίνεις πως η μουσική είναι είναι μια μορφή αγάπης.
Σε μια εποχή που όλα πεθαίνουν δημοσίως και ανασταίνονται διαδικτυακά, η σημερινή ΟΑΣΗ δεν είναι ένα μνημόσυνο.
Είναι μια χαρτογράφηση του μυστικού queer τοπίου, του Σαββόπουλου, της Ελλάδας , όλων μας.
✴️ ΤΟ ΙΔΑΝΙΚΟ TIMING
(ή: Ο Θάνατος ως Επιμέλεια)
Υπάρχει ένα λεπτό, σχεδόν αόρατο χρονόμετρο που χτυπάει μέσα σε κάθε καλλιτέχνη. Δεν μετράει τα χρόνια μετράει τη διάρκεια του μύθου του. Τον χρόνο που έχει πριν αρχίσει να τον ξεπερνά η ίδια του η εποχή, πριν το κοινό του πάψει να τον βλέπει ως καθρέφτη και αρχίσει να τον κοιτάζει σαν έκθεμα.
Στην τέχνη, ο θάνατος δεν είναι ποτέ απλώς βιολογικός. Είναι η στιγμή που ολοκληρώνεται το αφήγημα. Ορισμένοι προλαβαίνουν να πεθάνουν μέσα στην ώρα τους εκεί που η μορφή τους παραμένει ζωντανή, πριν η πραγματικότητα προλάβει να τους αποδομήσει. Άλλοι μένουν περισσότερο, εγκλωβισμένοι μέσα στην ίδια τους τη σκιά, σαν ηθοποιοί που δεν μπορούν να εγκαταλείψουν τη σκηνή.
Το κοινό, βέβαια, δεν πενθεί μονάχα τον καλλιτέχνη ή μονάχα τον άνθρωπο. Πενθεί ΚΑΙ το timing. Την αίσθηση ότι ένας κύκλος έκλεισε ακριβώς στο σημείο που έπρεπε,ούτε νωρίτερα, ούτε αργότερα.
Κι έτσι, κάθε θάνατος ενός μεγάλου καλλιτέχνη μοιάζει με μια μυστική επιμέλεια: μια τελική υπογραφή πάνω στο έργο που μας άφησε και πάνω σε εμάς που τον ζήσαμε.
🔥Οι νεκροί της αιώνιας νεότητας
Το να πεθαίνεις νέος, στην τέχνη, είναι σαν να υπογράφεις συμβόλαιο με τη μυθολογία. Δεν προλαβαίνεις να διορθώσεις τα λάθη σου, δεν προλαβαίνεις να εξηγηθείς κι αυτό ακριβώς σε σώζει.
Ο Jim Morrison, η Janis Joplin, η Amy Winehouse, ο Kurt Cobain· όλοι έφυγαν πριν αρχίσει η εποχή να τους εξαντλεί. Άφησαν πίσω τους ένα σώμα στο οποίο η νεότητα τους έγινε είδος μεταφυσικής. Ο θάνατός τους δεν μοιάζει με απώλεια αλλά με επιβεβαίωση: ο κόσμος που τους λάτρεψε ήθελε να μείνουν εκεί, στο σημείο της μέγιστης φλόγας, λίγο πριν το κάψιμο αρχίσει να μυρίζει στάχτη.
Οι νέοι νεκροί της τέχνης δεν κουβαλούν πια παρακμή κουβαλούν μια υπόσχεση που δεν εκπληρώθηκε. Δεν έχουν προλάβει να γίνουν γελοίοι, δεν έχουν φθαρεί από reality, από εξηγήσεις, από μεταμέλεια. Το βλέμμα τους μένει παγωμένο στην αιωνιότητα του scroll.
Κι έτσι, η κοινωνία τους αγιοποιεί, γιατί οι ζωντανοί λατρεύουν ό,τι δεν πρόλαβε να γεράσει. Η πρόωρη έξοδος γίνεται το απόλυτο φίλτρο του μύθου: καθαρίζει τη σάρκα από την αλήθεια της. Μένει μόνο το βλέμμα, ο μύθος, η στιγμή.
Κάθε φορά που πεθαίνει ένας καλλιτέχνης νέος, η εποχή ανακουφίζεται: ένα ακόμη πρόσωπο σώθηκε απ’ την αμηχανία του να γεράσει.
🩸Τα κουρέλια της φήμης
Κάπου ανάμεσα στη δόξα και στη λήθη υπάρχει ένα ενδιάμεσο στάδιο: εκεί που ο καλλιτέχνης δεν είναι πια θεός, αλλά ούτε κι απλός άνθρωπος. Είναι κάτι πιο σπαρακτικό: μια σκιά που επιμένει να φωτίζεται.
Ο Elvis με το ιδρωμένο jumpsuit του στο Vegas, ο Michael Jackson μέσα στην πλαστική αγωνία του αέναου comeback, η Whitney Houston να τραγουδάει πιο δυνατά απ’ ό,τι μπορoύσε να αντέξει η κατεστραμμένη από την κοκαίνη φωνή της. Εικόνες από την εποχή που ο μύθος είχε ήδη αρχίσει να καταρρέει, αλλά το κοινό δεν ήθελε να το παραδεχτεί.
Η παρακμή τους υπήρξε θέαμα. Κι εμείς, σαν πιστοί σε μια τελετή εξιλέωσης, καταναλώναμε το δράμα τους ως μεταμεσονύκτιο Ευαγγέλιο: τους βλέπαμε να λιώνουν κι ανακουφιζόμασταν που ακόμη μπορούσαν να λάμπουν.Αυτό είναι το στάδιο όπου η φήμη γίνεται μαρτύριο. Ο σταρ ζει για να σωθεί απ’ τον ίδιο του τον εαυτό κι εμείς, οι θεατές, περιμένουμε τον θάνατο του για να μπορέσουμε να τον συγχωρέσουμε.
Γιατί ο θάνατος καθαρίζει τα σκάνδαλα. Ξεχνάει τις αποτυχίες, διαγράφει τις μεταμορφώσεις που δεν άντεξε το βλέμμα μας. Ο Elvis πεθαίνει χοντρός, αλλά στη μνήμη ξαναγίνεται αγόρι με κιθάρα. Ο 50χρονος Michael Jackson πεθαίνει ως ναρκωμένο φάντασμα, αλλά στη μνήμη επιστρέφει με το φεγγαρόφως του Moonwalking.
Η μάζα δεν αντέχει τη μακροβιότητα των ειδώλων της. Θέλει το δράμα να έχει κάθαρση. Κι ο θάνατος είναι η μόνη κάθαρση που δεν αποτυγχάνει ποτέ.
✨Το Ιδανικό Timing
Υπάρχει ένας ελάχιστος αριθμός καλλιτεχνών που προλαβαίνουν να πεθάνουν στην ώρα τους. Ούτε νωρίτερα, για να γίνουν μάρτυρες∙ ούτε αργότερα, για να γίνουν αναμνήσεις. Πεθαίνουν όταν ο κόσμος γύρω τους είναι ακόμα δικός τους. Όταν το φως της σκηνής δεν έχει προλάβει να γίνει σκόνη.
Ο David Bowie πέθανε δύο μέρες μετά το Blackstar. Είχε ήδη υπογράψει και σκηνοθετήσει την τελευταία του χειρονομία, το ίδιο του το σώμα έγινε σκηνοθεσία του θανάτου του μια τελευταία, ιδιοφυής performance, κωδικοποιημένη σε φως και αποχαιρετισμό. Ήταν σαν να ήξερε πως η τέχνη του δεν χρειαζόταν τίποτε άλλο. Πως ό,τι είχε να πει, το είπε ολόκληρο.
Κάπως έτσι με άλλες λέξεις, σε άλλη γεωγραφία έφυγε την περασμένη βδομάδα κι ο Διονύσης Σαββόπουλος. Όχι στην αιχμή της ακμής, ούτε μέσα στο σκοτάδι της παρακμής. Αλλά στο ενδιάμεσο σημείο εκεί που η μνήμη παραμένει ζεστή και η εποχή δεν σε έχει ακόμη ξεχάσει.
Είχε ολοκληρώσει τον καλλιτεχνικό του κύκλο∙ είχε διασχίσει γενιές, είχε προκαλέσει, είχε αποσυρθεί με τον τρόπο που αρμόζει σε κάποιον που ξέρει ότι υπήρξε ήδη σημείο αναφοράς.
Ο θάνατος τέτοιων καλλιτεχνών δεν μοιάζει με τέλος. Μοιάζει με ένα προσεκτικά επιλεγμένο φινάλε σαν να διάλεξαν μόνοι τους το σημείο της εξόδου, την τελευταία φράση, το κατάλληλο φως.
Κι αυτό είναι το μυστικό του ιδανικού timing: να φύγεις λίγο πριν σε ξεπεράσει η εποχή που σε αγάπησε, λίγο πριν η νοσταλγία γίνει ειρωνεία, λίγο πριν ο θαυμασμός γίνει ανία.
Ο Bowie το ήξερε. Ο Σαββόπουλος ίσως το ένιωσε. Και οι δύο άφησαν πίσω τους κάτι σπάνιο τον απόηχο μιας εποχής που έμαθε, για λίγο, να πεθαίνει αξιοπρεπώς.
Το τέλος ως επιμέλεια
Κάθε μεγάλος καλλιτέχνης πεθαίνει δύο φορές. Την πρώτη, όταν τελειώνει η εποχή του. Τη δεύτερη, όταν το καταλαβαίνει ο κόσμος. Ο θάνατος δεν είναι το τελευταίο του έργο, είναι η τελική του επιμέλεια. Το σημείο στο οποίο όσα είπε, όσα σιώπησε και όσα μετάνιωσε,συμπυκνώνονται σε ένα τελικό πλάνο που δεν μπορεί να διορθωθεί πια.
Η στιγμή αυτή επανασυντάσσει το βλέμμα μας πάνω του∙ ξαναδιαβάζουμε τα πάντα σαν να τα άφησε επίτηδες έτσι ακόμη και τα λάθη του. Η μνήμη κάνει πάντα καλλιτεχνική διόρθωση. Αφαιρεί την αμηχανία, φωτίζει τη σωστή γωνία. Ό,τι δεν άντεχε ο καλλιτέχνης να εξηγήσει όσο ζούσε, η Ιστορία το εξηγεί εκ των υστέρων με μια γενναιοδωρία σχεδόν τρυφερή.
Το τέλος δεν είναι η σιωπή του έργου· είναι ο τρόπος που το έργο μαθαίνει να μιλάει χωρίς τον δημιουργό του. Κι ίσως γι’ αυτό η στιγμή του θανάτου μοιάζει, για το κοινό, με μια περίεργη μορφή συμμετοχής: ο καθένας πενθεί ό,τι θυμάται από τον εαυτό του μέσα στον καλλιτέχνη. Δεν θρηνούμε τον Bowie ή τον Σαββόπουλο: θρηνούμε το κομμάτι μας που υπήρξε όσο εκείνοι ήταν εδώ.
Ο θάνατός τους γίνεται τρόπος να τακτοποιήσουμε τον δικό μας χρόνο.Να πούμε έτσι τελειώνει μια εποχή και να νιώσουμε, για λίγο, ότι κι εμείς τη ζήσαμε σωστά.
🌕 Η μνήμη ως σκηνοθέτης
Η μνήμη σκηνοθετεί καλύτερα απ’ όλους. Ξέρει πότε να ανάψει τα φώτα, πότε να τα χαμηλώσει, πότε να αφήσει έναν άνθρωπο να φύγει με αξιοπρέπεια. Κανείς δεν διαλέγει τον θάνατό του μα κάποιοι καταφέρνουν να τον συναντήσουν στο σωστό σημείο της ιστορίας. Εκεί που το έργο τους έχει ειπωθεί ολόκληρο, κι όμως μοιάζει ακόμα να υπόσχεται κάτι.
Οι υπόλοιποι απλώς συνεχίζουμε να ζούμε μέσα στα χνάρια εκείνων που έφυγαν στην ώρα τους. Ξαναπαίζουμε τα τραγούδια τους, ξαναβλέπουμε τις σκηνές, ξαναδιαβάζουμε τις λέξεις τους σαν να κρύβουν απαντήσεις για εμάς.
Μερικοί πεθαίνουν όταν η εποχή τους έχει ήδη αλλάξει.
Οι πιο τυχεροί πεθαίνουν λίγο πριν. Κι είναι γι’ αυτό που τους θυμόμαστε για πάντα επειδή δεν πρόλαβαν ποτέ να μας κουράσουν.
⚡ [Η εικόνα τρεμοπαίζει — η μετάδοση διακόπτεται]
🕯️ QUEER REMIX #1 ⚡Η ΕΘΝΙΚΗ ΚΗΔΕΙΑ
Κάπου ανάμεσα στα πλάνα του δελτίου, το φως παθαίνει βραχυκύκλωμα. Η Μητρόπολη μετατρέπεται σε club. Οι παπαδιές φορούν παγιέτες. Ο καπνός από το λιβάνι μπερδεύεται με laser.
Μια drag queen ψιθυρίζει “Ας κρατήσουν οι χοροί” και πίσω της η χορωδία απαντά “όσο αντέχει η χώρα”. Η κάμερα στριφογυρίζει. Ο φακός θαμπώνει απ’ τον ιδρώτα.
Κάποιος ρίχνει ένα ροδοπέταλο, κάποιος άλλο emoji. Και ξαφνικά ολόκληρη η μετάδοση γίνεται rave — ένα queer μνημόσυνο για όλους τους άντρες που δεν πρόλαβαν να πουν ότι αγαπούσαν άλλους άντρες.
Κάπου ανάμεσα στο “Ανασταίνεσαι, μωρέ;” και στο “Όλα είναι εδώ”, μια γενιά χαμογελάει. Γιατί ξέρει πως δεν θρηνεί· χορεύει.
⚡
🕯️ ΕΘΝΙΚΕΣ ΚΗΔΕΙΕΣ ΚΑΙ QUEER ΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ
✴️ Η ΕΛΛΑΔΑ ΠΟΥ ΠΕΘΑΙΝΕΙ ΞΑΝΑ ΚΑΙ ΞΑΝΑ
Ο θάνατος του Διονύση Σαββόπουλου δεν είναι απλώς μια είδηση. Είναι το τελευταίο κεφάλαιο ενός αιώνα που πίστεψε πως η Ελλάδα μπορούσε να εξηγηθεί. Μια χώρα που έστησε τον εαυτό της μέσα από τραγούδια, ρόλους και τελετές και τώρα, κουρασμένη, αναρωτιέται τι απέμεινε από εκείνη την πίστη.
Η γενιά που τον λάτρεψε είναι η ίδια που είδε τη μετάβαση από την τελετή στη ροή, από το συλλογικό δάκρυ στην ειρωνεία του timeline.
Η Ελλάδα του 2025 δεν στήνει πια κηδείες∙ στήνει αναρτήσεις. Η συγκίνηση έγινε pixel, αλλά δεν εξαφανίστηκε. Απλώς άλλαξε μορφή.
Αυτό το τρίπτυχο χαρτογραφεί τη μετάβαση από το έθνος που αισθανόταν μέσα από τους μύθους του, στο queer βλέμμα που συγκινείται χωρίς άδεια.
Γιατί πίσω από κάθε εθνική τελετή υπήρχε πάντοτε μια queer μηχανή: η αγάπη για το υπερβολικό, για το θέαμα, για τη στιγμή που το συναίσθημα ξεπερνά τη λογική.
Η Μελίνα, η Αλίκη, ο Μάνος, ο Διονύσης όλοι, με τον τρόπο τους, ενσάρκωσαν αυτή τη μυστική συγγένεια ανάμεσα στη θεατρικότητα και την τρυφερότητα, ανάμεσα στην υπερβολή και την πίστη.
Η Ελλάδα δεν πέθανε μία φορά. Πεθαίνει ξανά και ξανά, κάθε φορά που παύει να συγκινείται. Κι όμως, μέσα σε κάθε της θάνατο, αναπνέει το queer: το βλέμμα που μετατρέπει το πένθος σε τέχνη, την αποτυχία σε μορφή, την απώλεια σε κοινότητα.
I. ΤΟ ΠΕΝΘΟΣ ΩΣ ΘΕΑΤΡΟ
Περισσότερες από τρεις δεκαετίες έχουν περάσει από τότε που η Μελίνα, ο Χατζιδάκις και η Βουγιουκλάκη πέθαναν με τη σειρά που τους θυμόμαστε. Ήταν μια άλλη Ελλάδα, αναλογική, τελετουργική, με την πρώτη δεκαετία της ιδιωτικής τηλεόρασης να μετατρέπει το πένθος σε δημόσιο θέαμα. Οι κηδείες εκείνης της εποχής δεν ήταν αποχαιρετισμοί, ήταν τελετές εθνικής αναπαραγωγής. Το κοινό δεν πήγαινε για να πει αντίο, αλλά για να δει τον εαυτό του στην τηλεόραση να συγκινείται.
Το μόνο ίσως διεθνές ανάλογο με την εύρος και την διάρκεια κάλυψης των τότε εθνικών κηδειών ήταν ίσως η καταδίωξη του O.J. Simpson κι όμως η ελληνική εκδοχή είχε κάτι το πιο μεταφυσικό: το πάθος να αγιοποιεί τα είδωλά της. Ο μηχανισμός του ελληνικού θεάματος δεν έλκεται από το έγκλημα, αλλά από τη λατρεία του θανάτου αλα Εβίτα Περόν.
Το queer στοιχείο ήταν εκεί από πάντα,στην υπερβολή του πένθους, στη λαϊκή ανάγκη να βλέπεις το σώμα του άλλου να γίνεται σκηνή. Για μια χώρα που δεν μιλούσε για επιθυμία ή ταυτότητα, οι εθνικές κηδείες των queer μύθων της στα μέσα της δεκαετίας του 90 έγιναν το μοναδικό της safe space έκστασης. Το πένθος ήταν το σημείο όπου το έθνος ένιωθε χωρίς να ντρέπεται.
Οι εικόνες έχουν σήμερα κάτι σχεδόν camp: η Βουγιουκλάκη σε λευκό φέρετρο, η Μελίνα σαν σε πομπή αρχαίας τραγωδίας, ο Χατζιδάκις ήσυχος, μα με τα media γύρω του να μια να χτίζουν μύθο και μια να τον σκυλεύουν για τελευταία φορά.
Κάθε τέτοια σκηνή λειτουργούσε σαν performance εθνικού συναισθήματος. Η Sontag είχε γράψει πως το camp είναι ένας κώδικας σχέσης με το συναίσθημα. Η Ελλάδα εκείνης της εποχής το απέδειξε: ο θάνατος των εθνικών μύθων της ελληνικότητας των 60ς έγινε παράσταση, κι η παράσταση έγινε τρόπος να υπάρξεις.
II. ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΠΟΥ ΜΑΣ ΕΜΑΘΑΝ ΝΑ ΣΥΓΚΙΝΟΥΜΑΣΤΕ
Κάθε εποχή έχει τους μύθους που επιτρέπει στον εαυτό της να λατρεύει. Η μεταπολεμική Ελλάδα λάτρεψε τέσσερις: τη Μελίνα, την Αλίκη, τον Μάνο, τον Διονύση. Καθένας ενσάρκωσε ένα σχήμα ζωής, έναν τρόπο να είσαι μεγάλος μέσα σε μια μικρή χώρα.
Η Μελίνα ήταν το πάθος που εξήχθη, η διεθνής Ελληνίδα που έκανε τη φωνή της χειρονομία και τη χειρονομία της πολιτική. Δεν υπήρξε ποτέ κομψή με την αστική έννοια, ήταν φωναχτή, επιθετικά συναισθηματική, σχεδόν μελοδραματική. Το queer βλέμμα την αγάπησε γιατί δεν φοβήθηκε τη θεατρικότητα.
Η Αλίκη ήταν το είδωλο που δεν χρειαζόταν μετάφραση. Το αιώνιο κορίτσι, η μητέρα, η θεά του λαϊκού κιτς. Οι queer θεατές την αναγνώρισαν ως performer του ίδιου της του μύθου: η πρώτη εθνική drag queen χωρίς drag. Το queer της δεν ήταν η θηλυκότητα αλλά η πίστη στο θέατρο του εαυτού.
Ο Μάνος υπήρξε ο μεταμορφωτής της ευαισθησίας. Έδειξε πως η ευγένεια μπορεί να είναι επαναστατική. Ένωσε το λαϊκό και το λόγιο, το ποίημα και το καφενείο, το τραύμα και τη μουσική. Η queer διάστασή του βρίσκεται στην μεταμόρφωση της περίφημης ελληνικής ανδρικής σκληρότητας.
Κι ο Διονύσης, τέλος, υπήρξε ο μετα-μύθος του έθνους. Ο πρώτος που δεν ενσάρκωσε, αλλά εξήγησε. Ο ρήτορας που ανέλυσε την ίδια του τη χώρα μέχρι εξάντλησης. Ο Σαββόπουλος υπήρξε το τραγικό πέρασμα από το αισθάνομαι στο ερμηνεύω. Το queer στοιχείο του ήταν η ρωγμή: η ανάγκη να αγαπηθεί ενώ μιλούσε για όλους, η ευθραυστότητα πίσω από τη διανοητική αυστηρότητα.
Η Ελλάδα που τους γέννησε έμαθε να συγκινείται μέσω αυτών. Έμαθε ότι η ευαισθησία μπορεί να είναι δημόσια αρετή. Και το queer βλέμμα πάντα εκεί, σαν σκιά και φως μαζί αναγνώρισε σε αυτούς τη δυνατότητα να υπάρξεις θεαματικά χωρίς ντροπή.
III. ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΘΕΑΜΑ: Η ΚΗΔΕΙΑ ΤΟΥ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΥ
Η κηδεία του Σαββόπουλου ήταν η τελευταία μεγάλη παράσταση του έθνους. Χωρίς ελικόπτερα, χωρίς λυγμούς στα μικρόφωνα, μα με την ίδια ανάγκη αντανάκλασης
Τα κανάλια δεν έστησαν πια μαραθώνια live, το timeline ανέλαβε τον ρόλο του θρήνου. Ψηφιακά στεφάνια, αποσπάσματα τραγουδιών, μνήμες σε stories: μια λειτουργία με εικονίδια αντί για κεριά.
Ο Σαββόπουλος δεν ήταν queer, αλλά ο τρόπος που τον πένθησαν ήταν.
FacebookTwitter Η χώρα θρήνησε έναν πατέρα και ταυτόχρονα τον εαυτό της.
Μια κοινωνία που δεν πιστεύει πια σε τίποτα, έστω για λίγο, πίστεψε ξανά στη συγκίνηση. Το queer εδώ δεν είναι φύλο ούτε προσανατολισμός είναι η συναισθηματική ιεροσυλία του να επιτρέπεις στο δάκρυ να γίνει θέαμα.
Η Ελλάδα του 2025 πενθεί με οθόνες αλλά κάτω απ’ το φως τους, ανασαίνει ακόμη η παλιά ανάγκη να συγκινηθεί δημόσια.
Στο πλάνο του αποχαιρετισμού, ένα αγόρι φορά το πουκάμισο του πατέρα του και τραγουδά χαμηλόφωνα το “Μια θάλασσα μικρή”.
Στην αρχή το κάνει ειρωνικά, μετά το σώμα του μαλακώνει και ξαφνικά το τραγούδι μοιάζει να αφορά εκείνον.
Tα queer της χώρας έχουν το ίδιο βλέμμα. Σαν να έμαθαν να αγαπούν μέσα από ξένα λόγια. Να τραγουδούν μέσα από στόματα που δεν τους αναγνώρισαν ποτέ.
Το πένθος γίνεται γλώσσα, το σώμα γίνεται υπότιτλος.
Κι αν κάτι μένει από τον παλιό ήχο, είναι η ανάσα ανάμεσα στους στίχους
εκεί που χωράμε κι εμείς.
⚡
✴️ ΟΙ ΕΞΙ ΕΛΛΑΔΕΣ ΤΟΥ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΥ
🌑Η ΣΚΗΝΗ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ
Δεν ήταν κηδεία. Ήταν μια τελετή μετάδοσης: το σώμα ενός έθνους που άλλαζε κανάλι χωρίς να το ξέρει. Έξι φωνές σηκώθηκαν η μία μετά την άλλη. Έξι πρόσωπα μίλησαν, μα πίσω απ’ τις λέξεις τους ακουγόταν ο ίδιος ήχος, ο ήχος της Ελλάδας που αποχαιρετά τον καθρέφτη της.
Παρατηρούσα προσεκτικά τα βίντεο των επικηδείων και έβλεπα τον τρόπο που κάθε «σε ευχαριστούμε» περνούσε μέσα απ’ τα σώματα σαν ρεύμα. Σαν να έλεγαν όλοι μαζί: ας τον κρατήσουμε λίγο ακόμη, για να μη χρειαστεί να μιλήσουμε για εμάς.
🏛️ I. Ο ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ — ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΘΛΙΨΗΣ
Πάντα σε κάθε εθνική κηδεία ξεκινάει το κράτος. Με το "σωστό" πάθος, το "σωστό" μέτρο, τη "σωστή" παύση. Η Μητρόπολη μεταμορφώθηκε για λίγα λεπτά σε βουλή από μάρμαρο. «Ο Νιόνιος συμβάδισε με τη ζωή της χώρας», είπε.
Η φράση κύλησε μέσα μου σαν σύνθημα μιας άλλης εποχής. Η Ελλάδα άλλωστε δεν αντέχει καλλιτέχνη που δεν συμβάδίζει μαζί της. Τον θέλει να συν-πορεύεται, να επιβεβαιώνει ότι ό,τι κι αν συνέβη ήταν τελικά μέσα στο σχέδιο του έθνους.
Η ρητορική του: καθαρή, λειασμένη. Ο Σαββόπουλος ως «χρονικογράφος του ελληνικού ταξιδιού». Η τέχνη ως καθρέφτης. Ο καλλιτέχνης ως μετρητής καιρού.
Κι εγώ, ακούγοντας τον θυμόμουν πως οι καθρέφτες αυτοί είναι πάντα ραγισμένοι στην άκρη.
Κάθε φορά που μια χώρα κοιτάζεται μέσα σε αυτούς κάπου κόβεται λίγο.
🎓 II. Ο ΜΑΘΗΤΗΣ — ΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΤΗΣ ΜΑΘΗΤΕΙΑΣ
Ύστερα μίλησε ο Αλκίνοος Ιωαννίδης. Με τη φωνή εκείνη που ξέρει να ψιθυρίζει το ιερό χωρίς ειρωνεία. Μίλησε για τον «παιδικό του ήρωα», για τη συναυλία στη Λευκωσία, για το παιδί που κοιτούσε τη σκηνή και μάθαινε τι σημαίνει να τραγουδάς τη χώρα σου.
«Μας έμαθες την αλφαβήτα της ιερής μας τέχνης», είπε. Ένα παιδί μιλά σ’ έναν πατέρα που υπήρξε και θεός του.
Η Ελλάδα εδώ είναι οικογενειακός πίνακας: το φως πέφτει μαλακά στις λέξεις σεβασμός, ευγνωμοσύνη, συνέχεια.
Κι εγώ, καθώς κοιτούσα από την οθόνη ανάμεσα στα σώματα, ένιωθα τη συγκίνηση σαν συλλογικό καθήκον. Το βλέμμα του Αλκίνοου προς το φέρετρο είχε κάτι από τελετή παράδοσης: ο μαθητής σ’ ευχαριστεί, ο μαθητής αναλαμβάνει.
Μόνο που, βαθιά μέσα μου, ήξερα πως κάθε μαθητής πρέπει να σκοτώσει τον δάσκαλο αν θέλει ποτέ να γράψει δικό του τραγούδι.
💠 III. Η ΓΑΛΑΝΗ — Ο ΡΥΘΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ
Η Δήμητρα Γαλάνη δεν χρειάζεται μικρόφωνο. Η φωνή της ανήκει στο DNA της χώρας.
Όταν είπε «ο Σαββόπουλος είναι ο ρυθμός μέσα μας», κάποιοι έκλαψαν χωρίς να το συνειδητοποιήσουν.
Την άκουγα και θυμόμουν: πόσο συχνά αυτή η χώρα συγχέει τη συγκίνηση με την ταυτότητα. Πώς η μουσική της έγινε εθνικό άλλοθι∙ πώς το συναίσθημα ήρθε να σώσει εκεί όπου οι ιδέες δεν άντεξαν άλλο.
Η Γαλάνη μίλησε για κιθάρες, για γλέντια, για παιδιά που θα μάθουν να αγαπούν και να είναι υπερήφανα γι’ αυτή τη γλώσσα, αυτή την ταλαίπωρη πατρίδα.
Κι ένιωσα κάτι να με ανατριχιάζει όχι από ρομαντισμό, αλλά από φόβο.
Γιατί αυτή η φράση, τόσο απλή, τόσο ειλικρινής, κουβαλά μέσα της όλη τη νοσταλγία ενός λαού που ακόμα δεν αποφάσισε αν θέλει να γιατρευτεί.
🎭 IV. Ο ΦΑΣΟΥΛΗΣ — ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΥ
Ο Φασουλής στάθηκε μπροστά σαν να έμπαινε σε σκηνή που ήξερε απ’ έξω.
«Διονύση μου, τι πράγματα είναι αυτά, αγόρι μου… ένα unplug», είπε.
Η φράση ακούστηκε σαν αστείο, μα ήταν η πιο ακριβής περιγραφή του θανάτου: ένα ξαφνικό unplug· η φωνή που κόβεται, ο ήχος που συνεχίζει να κυλά για λίγο.
Μίλησε για βράδια, για θέματα της εβδομάδας, για κουβέντες που δεν τελείωσαν ποτέ. Μίλησε με θυμό και αγάπη, με την τρυφερή υπεροψία του θεάτρου που ξέρει πως όλα είναι ρόλοι. Στην παύση του, ένα βλέμμα ψηλά σαν να έψαχνε τον προβολέα.
Η Ελλάδα του Φασουλή είναι η σκηνή της επιβίωσης: η χώρα που παίζει για να μην καταρρεύσει.
Κι εκεί, ανάμεσα στα καθίσματα, ένιωσα πως όλη η τελετή ήταν θέατρο. Η τελευταία πράξη: ο καλλιτέχνης πεθαίνει κι η χώρα τον χειροκροτεί για να βεβαιωθεί ότι υπάρχει ακόμα.
🌆 V. Ο ΣΚΑΜΠΑΡΔΩΝΗΣ — Η ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
Ύστερα, μια ανάσα βόρεια. Η Θεσσαλονίκη μπήκε στον ναό μέσα απ’ τη φωνή του Σκαμπαρδώνη.
«Σε περιμένουν οι κιθάρες», είπε, και το είπε έτσι που ένιωσες τη μυρωδιά του βρεγμένου τσιμέντου.
Μίλησε για την Ανάληψη, για τον Τσιτσάνη που αιωρείται, για την πόλη που κρατά τη μελαγχολία της σαν βραχιόλι.
Ο επικηδειός του δεν είχε ρητορικά σχήματα. Είχε μνήμη, λαχανιάσματα, μικρές εικόνες που δεν ποζάρουν.Αληθινές γιατί δεν προσπαθούν να συγκινήσουν.
Η Ελλάδα εδώ δεν είναι συμβολική. Είναι χειροπιαστή, μυρίζει λαδομπογιά και γιασεμί. Η βόρεια ευγένεια: το «θυμάμαι χωρίς να καυχιέμαι».
Κι εκεί, ανάμεσα στα ονόματα Χριστιανόπουλος, Ιωάννου, Παπάζογλου, αισθάνθηκα πως ο Σαββόπουλος δεν «αναχώρησε». Απλώς γύρισε σπίτι.
🌿 VI. Ο ΓΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΕΓΓΟΝΟΣ — ΤΟ ΑΙΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΡΕΥΜΑ
Κι ύστερα ήρθε η σιωπή. Η οικογένεια. Ο γιος στάθηκε και είπε: «Τα τραγούδια του είχαν δύο ζωές μια πνευματική, μια γήινη.»
Εκεί δεν υπήρχε Ελλάδα. Υπήρχε μόνο ένας άνθρωπος που μιλούσε για τον πατέρα του και καταλάβαινε πως ο θάνατος είναι απλώς το άλλο πρόσωπο της ζωής. Ο εγγονός είπε:«Η αγάπη σου ήταν απλή και αληθινή. Από τη μουσική μέχρι τα ανέκδοτα της Κυριακής.» Ήταν η πιο αθώα στιγμή. Η μόνη που δεν χρειαζόταν μετάφραση.
Δυο γενιές αντρών μιλούσαν για την αγάπη χωρίς ντροπή. Το queer βλέμμα δεν ήταν ειρωνικό ήταν συγκίνηση χωρίς όνομα.
Ο Σαββόπουλος, εκείνη τη στιγμή, ήταν λιγότερο καλλιτέχνης και περισσότερο παππούς. Κι η χώρα, για ένα δευτερόλεπτο, έμοιασε με σπίτι.
⚡ΤΟ ΡΕΥΜΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ
Έξι φωνές. Έξι Ελλάδες. Καμία δεν αρκεί από μόνη της. Όλες μαζί φτιάχνουν το πορτρέτο μιας χώρας που για να αντέξει, πρέπει να ξαναλέει την ιστορία της κάθε φορά απ’ την αρχή. Καθώς το φέρετρο του Σαβόπουλου έφευγε απ’ τη Μητρόπολη το φως είχε αλλάξει.
Θυμήθηκα μια φράση από την αυτοβιογραφία του: «Όλα είναι εδώ, τίποτα δεν χάνεται. Και αυτοί που έφυγαν εδώ είναι».Κι εγώ, για μια στιγμή, τον πίστεψα.
Όλα ήταν όντως εδώ: η ευγένεια, η αμηχανία, ο θρήνος, η επιβίωση, η αγάπη, η ειρωνεία, όλα τα κομμάτια της χώρας συνδεδεμένα για λίγο με το ίδιο ηλεκτρικό καλώδιο.
⚡ [ο ήχος αλλάζει, το φως αναβοσβήνει]
💾 QUEER REMIX #3⚡
Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΝΕΙ REPLAY ΣΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΗΣ
Replay.
Replay.
Replay.
Στο timeline, οι ίδιες εικόνες: η γαλανόλευκη σε φίλτρο sepia, οι ίδιοι τίτλοι, οι ίδιες λέξεις μόνο τα σχόλια αλλάζουν.
Κάθε φορά η χώρα παίζει τον εαυτό της σαν παλιά κασέτα. Κάθε φορά η μνήμη γράφει από πάνω. Το αρχείο γεμίζει θόρυβο.
Και μέσα σ’ αυτόν τον θόρυβο, μια queer φωνή ψιθυρίζει:
«Δεν πενθούμε τον καλλιτέχνη. Πενθούμε την αίσθηση ότι κάποτε είχαμε κοινό φως.»
Το post κάνει 4.000 likes.
Κανείς δεν θυμάται ποιος το έγραψε.
Αλλά όλοι το κοινοποιούν σαν να ζητούν συγγνώμη
για κάτι που δεν μπορούν πια να νιώσουν.
🩵 Η QUEER ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΤΩΡΑ
Δεν υπάρχει πια εθνικός μύθος για να χωρέσει αυτή τη χώρα. Ούτε Μελίνα, ούτε Αλίκη, ούτε Σαββόπουλος, ούτε θεατρικές κηδείες που θα μετατρέψουν το συλλογικό πένθος σε τηλεοπτική προσευχή.
Η Ελλάδα του τώρα δεν έχει ιερό. Έχει ρεύμα. Και το queer της δεν βρίσκεται πια στις φιγούρες, αλλά στα κυκλώματα.
Η queer Ελλάδα του 2025 είναι το timeline μια διάχυτη αίσθηση παρουσίας, όχι ένας χώρος ή μια ταυτότητα. Δεν χρειάζεται πια να εξηγηθεί, γιατί είναι ήδη παντού: στα βλέμματα των παιδιών που χορεύουν στις πλατείες, στα βίντεο που ανεβαίνουν και σβήνουν μέσα σε ώρες, στη διαρκή χειρονομία του “είμαι εδώ”.
Δεν επιδιώκει ορατότητα· έχει γίνει συνθήκη θέασης. Το queer τώρα είναι η ίδια η γλώσσα μέσα από την οποία το έθνος αντιλαμβάνεται το σώμα του.
I. ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΟΥ ΚΑΝΕΝΟΣ
Η queer Ελλάδα δεν είναι πια οργανωμένη γύρω από σύμβολα, αλλά γύρω από ροές. Εκεί που η μεταπολίτευση αναζητούσε ήρωες, το παρόν προτιμά τα σμήνη: ομάδες, σκηνές, projects, drag houses, communities που διαλύονται και επανενώνονται σε έναν συνεχή κύκλο επινόησης.
Η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, η Πάτρα, η Κρήτη, τα νησιά κάθε τόπος φιλοξενεί μικρές εστίες queer ενέργειας. Όχι πάντα πολιτικές με την παλιά έννοια, αλλά βαθιά επιτελεστικές: drag shows που θυμίζουν μυστήρια, queer parties που λειτουργούν σαν κοινωνικά εργαστήρια, φανζίν και podcasts που γίνονται άτυπες βιβλιοθήκες συναισθηματικής μνήμης.
Αυτά είναι τα νέα «εθνικά ιδρύματα» χωρίς προγράμματα, χωρίς χρηματοδοτήσεις, χωρίς ιδεολογικό πλαίσιο. Η queer Ελλάδα ζει μέσα στα ρήγματα των δομών και όχι χάρη σ’ αυτές.
II. ΤΟ ΣΩΜΑ ΩΣ ΧΑΡΤΗΣ
Η πιο ουσιαστική διαφορά με το παρελθόν είναι πως το σώμα δεν είναι πια σκηνικό είναι εργαλείο πλοήγησης.
Οι νέες γενιές δεν φοβούνται το σώμα, δεν το μυθοποιούν, δεν το ντύνουν με ιερότητα. Το χρησιμοποιούν. Το τραβούν, το φιλτράρουν, το ανεβάζουν, το κονιορτοποιούν. Στον ψηφιακό κόσμο της queer Ελλάδας, το δέρμα έχει μετατραπεί σε interface. Η κάμερα είναι καθρέφτης, η επιθυμία scroll.
Κι όμως, μέσα σε αυτή τη συνεχή υπερέκθεση, το queer ξαναβρίσκει τη ρίζα του: την τρυφερότητα. Η στιγμή που ένα σώμα αγγίζει ένα άλλο χωρίς performance, χωρίς φίλτρο, χωρίς κοινό αυτή η μικρή σιωπή είναι η πολιτική πράξη της εποχής.
Το queer τώρα δεν φωνάζει∙ ψιθυρίζει «είμαι εδώ, ακόμα».
III. Η ΝΕΑ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΩΝ
Αν παλιά το queer ήταν απάντηση στη βία, τώρα είναι αισθητική της επιβίωσης.
Κάθε queer καλλιτέχνης, εικαστικός, μουσικός, performer, writer δουλεύει με τα θραύσματα της κοινής ζωής. Η τέχνη τους δεν είναι προπαγάνδα αλλά αντισωματική λειτουργία: αντιστέκεται στην απάθεια, μεταβολίζει τον φόβο σε εικόνα.
Οι δημιουργοί αυτής της γενιάς λειτουργούν σαν ανιχνευτές συναισθηματικών πεδίων. Δεν αναπαριστούν το queer∙ το κυκλοφορούν.
Κάθε έργο είναι μια μικρή επιβίωση μέσα στον κορεσμό της πληροφορίας. Η ευαισθησία δεν είναι ρομαντισμός· είναι μηχανισμός αναπνοής.
IV. Ο ΗΧΟΣ, ΤΟ ΦΩΣ ΚΑΙ ΤΟ TRASH
Η queer Ελλάδα του τώρα δεν ντρέπεται για το φτηνό. Το trash έχει γίνει αισθητικό εργαλείο και πολιτική ταυτότητα. Η γενιά που μεγάλωσε με reality TV, TikTok και techno δεν ενδιαφέρεται για την καθαρότητα. Η ομορφιά της είναι το λάθος, το glitch, το υπερβολικό.
Αυτό δεν είναι παραίτηση· είναι στρατηγική. Όταν η χώρα σου δεν μπορεί να σου εγγυηθεί τίποτα, η αισθητική γίνεται τρόπος επιβίωσης.
Έχει αντικαταστήσει την ιεραρχία με τη δικτύωση, την αγωνία της αναγνώρισης με την άνεση της παρουσίας.
Κι αν η παλιά Ελλάδα πίστευε στην ουσία των πραγμάτων, η queer Ελλάδα πιστεύει στην ένταση της στιγμής, στο να υπάρξεις, να συνδεθείς, να αφήσεις ένα ίχνος, έστω κι αν διαρκέσει πέντε δευτερόλεπτα.
🕯 Η ΣΙΩΠΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ
Δεν υπάρχουν πια άλλες εθνικές κηδείες. Υπάρχουν μόνο βίντεο, stories, μικρές τελετές που σβήνουν πριν προλάβουν να γίνουν αρχείο.
Αλλά ίσως αυτή να είναι η πιο έντιμη μορφή συλλογικής μνήμης: να μη χτίζεις μύθους, αλλά να τους αφήνεις να διαλυθούν στο φως.
Η queer Ελλάδα δεν ζητά να σωθεί. Ζητά να παραμείνει ανοιχτή.
Να είναι ρευστή, υπερβολική, ευγενική, τρυφερή, πολιτικά απείθαρχη. Να παραδέχεται ότι δεν έχει πια ανάγκη τους παλιούς αγίους, γιατί έχει τα σώματα, τις οθόνες, τα βλέμματα, την κοινή της ανάσα.
Κι αν κάτι αξίζει να ειπωθεί για την Ελλάδα του τώρα, είναι ότι με όλους τους τρόπους της επιβιώνει ως queer: όχι επειδή έμαθε τι είναι το queer, αλλά επειδή έμαθε, επιτέλους, να μην το φοβάται.
🩶 Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ODD KIOSK
Η Ελλάδα του 2025 είναι κάτι αλλιώτικο:ένα odd kiosk, φωτισμένο περίπτερο ανάμεσα σε βινύλια, vape και ραδιοκύματα. Παράξενη, θραυσματική, με υπαρξιακή αισθητική απορία.
Οι γεννημένοι στα τέλη των ’70s στέκουν μπροστά του σαν πελάτες χωρίς νόμισμα,οι νεο-boomers μιας χώρας που δεν ξέρει αν υπάρχει ακόμα. Too old to pose, too young to die.
Νοσταλγούν το ΠΑΣΟΚ σαν χρήμα, όχι σαν ιδέα. Έχουν ιδεολογικοποιήσει τα ’90s όπως οι γονείς τους τα’60s. Απέναντί τους, η Gen Z δεν σέβεται τίποτα ούτε καν τη νοσταλγία.
Η ταχύτητα έγινε συνείδηση, το cut του reel νέα μορφή πρότασης. Αυτό που για τους boomers ήταν αφήγηση, γι’ αυτούς είναι αισθητική. Και πίσω απ’ αυτήν την αισθητική, το queer δεν είναι πια υποψία είναι δεδομένο.
Δεν χρειάζεται να κρυφτεί· αναπνέει μέσα από τα pixels, στις πόζες των παιδιών που δεν έχουν πια πατρίδα αλλά καλή κάμερα.
Η Ελλάδα του odd kiosk είναι μια χώρα που έμαθε να μιλά με φίλτρα. Η θεατρικότητα της Μελίνας και το δράμα της Αλίκης έγιναν template, ο λυρισμός του Χατζιδάκι έγινε loop στο TikTok, κι ο Σαββόπουλος, άθελά του, influencer μιας γενιάς που δεν τον ακούει αλλά τον μιμείται ειρωνικά.
Όμως, μέσα σε αυτή τη διάλυση, κάτι επιμένει: η συγκίνηση. Όχι η παλιά συγκίνηση αλλά η μικρή, pixelated αναπνοή όταν ένα σώμα φωτίζεται για δύο δευτερόλεπτα στο timeline και χάνεται.
Αυτό το στιγμιαίο φως είναι η νέα ποίηση.
ΤΟ QUEER ΠΑΝΟΠΤΙΚΟΝ
Η σημερινή Ελλάδα είναι ένα queer panopticon. Όλοι κοιτούν και κοιτιούνται. Το βλέμμα είναι το νέο σώμα, και το σώμα το νέο δεδομένο.
Το queer δεν κατοικεί πια στις ταυτότητες, αλλά στη λογική της έκθεσης. Η επιθυμία υπάρχει παντού στο story, στο meme, στο scroll. Το βλέμμα έγινε εργαλείο επιβίωσης.
Κάθε εποχή χτίζει τη δική της μικρή Ελλάδα και την θάβει. Η Ελλάδα του Χατζιδάκι, του Θεοδωράκη, του Αγγελόπουλου, του Σαββόπουλου όλες πέθαναν με ευλάβεια. Και λίγο σήψη.
Αλλά η χώρα εξακολουθεί να παράγει πολιτισμό γύρω από το σώμα: το σώμα που τραγουδά, εκτίθεται, υπερβάλλει, πονά. Ακόμα και το πιο αστικό της πνεύμα έχει μέσα του έναν πυρήνα λαϊκής σωματικότητας.
Μόνο που τώρα, η Gen Z δεν το βιώνει σαν πατρίδα· το βιώνει σαν αρχείο. Το σώμα είναι πια υλικό προς αισθητικοποίηση φίλτρο, βίντεο, θραύσμα.
Κι εκεί, μέσα σ’ αυτό το κονιορτοποιημένο πεδίο, γεννιέται μια καινούργια ελευθερία: η αδιαφορία.
Μια αδιαφορία που δεν σημαίνει αποξένωση, αλλά λύτρωση από την ανάγκη για ιερότητα.
Η συγκίνηση δεν χρειάζεται να είναι «μεγάλη» για να είναι αληθινή. Αρκεί να αναβοσβήνει όπως η οθόνη.
🌕 Η ΕΛΛΑΔΑ ΩΣ ΕΠΙΜΟΝΗ
Οι παλιές Ελλάδες πέθαναν, μα η queer ενέργεια που τις διαπερνούσε ζει μέσα στα pixels, στις άναρχες φωνές, στα σώματα που χορεύουν μπροστά σε κακοφτιαγμένα background. Δεν υπάρχει πια έθνος ως αφήγηση. Υπάρχει μόνο το βλέμμα που επιμένει. Ένα βλέμμα ευάλωτο, ειρωνικό, σπασμένο, υπερβολικό αλλά έντιμο.
Η χώρα θρηνεί για να θυμάται ότι υπάρχει. Το κοινό συγκινείται για να πείσει τον εαυτό του πως δεν έχει πεθάνει ακόμη.
Κι ίσως αυτό να είναι το πιο queer πράγμα στην Ελλάδα: ότι συνεχίζει να πενθεί.
Γιατί το queer δεν είναι παρά η τέχνη του να μεταμορφώνεις το τραύμα σε ρυθμό, το πένθος σε αναπνοή, την απώλεια σε σκηνή.
Οι εθνικές μας κηδείες είναι οι αναστάσεις μας. Και κάθε φορά που μια γενιά κλείνει τα μάτια της για να θυμηθεί, μια άλλη τα ανοίγει να δει το ίδιο φως, με νέο φίλτρο.
🪩 QUEER REMIX #4 — ΑΣ ΑΛΛΑΞΕΙ Η ΜΟΥΣΙΚΗ
Στο τέλος του broadcast, το logo της ΕΡΤ λιώνει αργά σε ροζ νερό. Οι υπότιτλοι γράφουν: Η χώρα θα επανέλθει μετά από μικρό διάλειμμα αυτογνωσίας.
Στην οθόνη περνούν αστραπιαία πρόσωπα: η Μελίνα, η Αλίκη, ο Μάνος, ο Νιόνιος, και μετά drag queens, εργάτριες, φοιτητές, trans σώματα, άνθρωποι που ποτέ δεν είχαν κάμερα.
Όλοι ψιθυρίζουν το ίδιο: «Η Ελλάδα υπάρχει μόνο όταν παίζει ρόλους.»
Το φως πέφτει. Η μουσική αλλάζει tempo.
Και μέσα στο σκοτάδι, μια queer φωνή γελάει: «Ας κρατήσουν οι χοροί — αλλά ας αλλάξει η μουσική.»
Δεν ήρθα να πω το «αντίο». Ήρθα να καταλάβω τι ακριβώς πέθανε μαζί του.
Γιατί δεν είναι ο Διονύσης Σαββόπουλος το θέμα είναι η χώρα που επέμεινε να υπάρχει μέσα του.
Η χώρα των οικογενειακών πικάπ, των τραγουδιών που μύριζαν τυρί και βενζίνη, των αντρών που νόμιζαν ότι τραγουδούν για όλους, ενώ εμείς ψιθυρίζαμε τους στίχους τους κρυφά, στο πίσω κάθισμα, με τα ακουστικά χωμένα σαν να κρύβαμε κάτι ιερό και απαγορευμένο.
Ο Σαββόπουλος πέθανε, αλλά η Ελλάδα του είχε ήδη πεθάνει εκείνη η μεταπολιτευτική αφέλεια που νόμιζε πως η Ιστορία είναι χορός και πως ο εαυτός της θα σωθεί μέσα απ’ το τραγούδι.
Τον κοιτάζω τώρα μέσα στα φέρετρα των pixels κι είναι σαν να βλέπω τη γενιά του να ανακυκλώνει την ίδια συγκίνηση σε έναν καθρέφτη που δεν ανακλά πια φως.
Η επιρροή του; αδιαμφισβήτητη. Η ένταση της εποχής του; απίστευτη. Αλλά πιο πολύ με ενδιαφέρει η σκιά του∙ αυτό που άφησε πίσω:
μια αίσθηση πως η τέχνη μπορεί να χωρέσει μια χώρα, πως ένα τραγούδι μπορεί να σώσει έναν λαό.
Κι εμείς, οι μεταγενέστεροι οι queer, οι διάσπαρτοι, οι χωρίς σταθερό τόπο ξέρουμε πια πως δεν χωράει. Ότι το τραγούδι, όπως και το φύλο, όπως και η μνήμη, δεν ενώνει: διαρρηγνύει.
Δεν τον σνομπάρω. Τον ακούω. Τον ακούω όπως ακούς έναν πατέρα που θέλεις να σε αγαπήσει, αλλά ξέρεις ότι ποτέ δεν θα καταλάβει ποιος είσαι.
Τον ακούω όταν λέει «Ας κρατήσουν οι χοροί» και σκέφτομαι πόσοι δεν μπήκαν ποτέ στον χορό.
Πόσοι έμειναν έξω, γυμνοί, με το βλέμμα στο φως, σαν να περίμεναν ένα νεύμα που δεν ήρθε ποτέ.
Ο Σαββόπουλος μάς δίδαξε κάτι που ίσως δεν ήθελε να παραδεχτεί: ότι ο καλλιτέχνης γίνεται πατρίδα μόνο όταν πάψει να ανήκει σε κάποια.
II. Το τραγούδι ως ψευδαίσθηση σωτηρίας
Οι γενιές που ήρθαν, μετά οι γενιές μας δεν ψάχνουν σωτηρία στο τραγούδι. Το χρησιμοποιούν σαν καθρέφτη που ραγίζει όμορφα. Μαθαίνουμε να τραγουδάμε χωρίς μελωδία, να υπάρχουμε χωρίς ταυτότητα, να αγαπάμε χωρίς προσδοκία λύτρωσης.
Ο Σαββόπουλος πίστευε ότι η μουσική μπορεί να φτιάξει κοινότητα. Εμείς ξέρουμε ότι φτιάχνει μόνο προσωρινές συμμαχίες: ένα βράδυ, ένα σώμα, ένα βλέμμα που σε σώζει για δευτερόλεπτα. Μετά πάλι σιωπή.
Γιατί μέσα από τα τραγούδια του είδαμε τι σημαίνει να θέλεις να σώσεις κάτι που ήδη έχει καεί.
Είδαμε τη φαντασίωση της ενότητας, την αγωνία του καλλιτέχνη να χωρέσει σε μια χώρα που τον ξεπερνά. Είδαμε πως ο πολιτισμός μπορεί να είναι και παραίσθηση, κι όμως -η πιο γλυκιά που γνωρίζουμε.
Γι’ αυτό τον αποχαιρετώ χωρίς οργή. Όχι γιατί συμφιλιώθηκα με την Ελλάδα του, αλλά γιατί την ξεπέρασα μέσα από τη δική μου.
Η queer Ελλάδα δεν έχει ύμνο έχει θραύσματα, φωνές, αποσπάσματα από queer anthems λόγια κομμένα στα χείλη.
Κι εκεί, κάπου ανάμεσα στα “Ανασταίνεσαι μωρέ;” και στα “όλα είναι εδώ”, αντηχεί το queer μάθημα της ζωής: ότι η ταυτότητα δεν είναι ρίζα είναι κύκλωμα.
Κι ότι ο μόνος τρόπος να σωθείς απ’ το έθνος, είναι να το αγαπήσεις μέχρι να λιώσει.
