Το σημερινό πολυπόστ δεν είναι ωδή ούτε μνημόσυνο. Είναι μια ακολουθία λέξεων και εικόνων που σε υποχρεώνουν να παραδεχτείς πόσο εύκολα το «χαμηλό» γίνεται αρχείο και το εφήμερο λειτουργία. Οι πλάτες, οι μάσκες, οι παύσεις, τα γελάκια, όλα όσα συνήθως προσπερνάμε, αποδεικνύονται πιο πιστοί μάρτυρες από τις επίσημες αφηγήσεις. Γιατί οι νεκροί δεν ησυχάζουν ποτέ· συνεχίζουν να μας ντροπιάζουν με την απουσία τους και να μας σώζουν με την επιμονή τους. Κι αν κάτι καταλαβαίνεις στο τέλος, είναι ότι η μνήμη δεν είναι ποτέ αθώα και γλυκιά: είναι το πιο σκληρό σχόλιο για το ποιοι είμαστε και πόσο λίγο αντέχουμε να το ξέρουμε.
*Ιστορία μου, αμαρτία μου/
Μερικές φορές η μνήμη επιστρέφει όχι με πρόσωπα αλλά με πλάτες. Πλάτες που γίνονται πρόσωπα για όποιο τις θυμάται. Κοιτάζω τη Μαίρη Τσώνη σε μια φωτογραφία που τράβηξε ο Λάνθιμος το 2014: ένα σώμα γυρισμένο πλάτη, τα μαλλιά κομμένα ίσια, τούφες που σβήνουν στον λευκό τοίχο.
Σαν να αρνείται το πρόσωπο, σαν να παίρνει πίσω την ιστορία του. Η λανθιμική απόσταση: τα σώματα ως σχήματα, η ζωή ως ψυχρό τελετουργικό. Κι όμως, εκείνη δεν ήταν ποτέ σε απόσταση. Την είχα γνωρίσει. Μελαγχολική και απρόσιτα τρυφερή. Δεν είναι πια εδώ. Πέθανε το 2017. Ο Λάνθιμος σκηνοθετούσε το ελληνικό ρήγμα τότε. Εκείνη το ζούσε.
Στις ταινίες του υπήρξε σκιά. Με τον The Boy έγινε το αντίθετο: φωνή που έσκιζε τον αέρα, ενέργεια που δεν χώραγε σε πλαίσιο. Η ψυχρή γεωμετρία του λανθιμικού κάδρου απέναντι στο τυφλό πάθος της φωνής της. Στη φωτογραφία η πλάτη της είναι σχήμα. Στη μνήμη μου είναι κορίτσι που γελάει, που χορεύει, που καίγεται. Η εικόνα παγώνει τη στιγμή αλλά όχι το τέλος της. Η Τσώνη δεν ήταν ποτέ απλώς το ψυχρό σώμα της οθόνης, ήταν το σώμα που έσπαγε την οθόνη.
Κουβαλούσε την οδύνη μιας γενιάς που δεν βρήκε καταφύγιο. Που έζησε βιαστικά, σε πρόβες και σκοτάδια. Που έκρυβε χάπια στο κομοδίνο και γελούσε στα μπαρ μέχρι να σβήσει. Που ερωτευόταν χωρίς δίχτυ προστασίας και δεν μπόρεσε να ονομάσει την κατάθλιψη, την εξάρτηση, την οργή.
Εμείς, οι queer αυτής της χώρας, ξέρουμε αυτή τη γλώσσα. Να γυρνάς την πλάτη όχι γιατί θέλεις, αλλά γιατί δεν αντέχεις άλλο το βλέμμα που σε καταδικάζει. Η λανθιμική κάμερα έβλεπε σχήμα. Εμείς βλέπαμε ζωή έτοιμη να εκραγεί. Η φωτογραφία της Τσώνη, με τη μινιμαλιστική σιωπή της, γίνεται μνημείο. Μια πλάτη που ο Λάνθιμος έδειξε σαν ψυχρό σχέδιο.Κι εμείς τη θυμόμαστε σαν σώμα που ήθελε, που δεν άντεξε.
Γιατί οι νεκροί μας δεν είναι ποτέ μόνοι. Είναι οι καθρέφτες μας, τα σώματα που δεν πρόλαβαν, που μας δείχνουν πόσο λίγο συγχωρεί η χώρα μας τη διαφορά.
Δείξε μου τους νεκρούς σου. Κι εγώ θα σου πω ποιος είσαι.
*Θα βγώ από τον καμβά και θα σε καταπιώ/
Στην Ελλάδα δεν πολυξέρουμε ποια είναι η Leonor Fini. Κι αυτό από μόνο του είναι σκάνδαλο. Γιατί η Fini δεν ήταν απλώς μια ζωγράφος, ήταν ένα σώμα που έζησε σαν να ’ταν έργο τέχνης. Δεν περίμενε την Ιστορία να τη δικαιώσει, έστησε η ίδια τον θρόνο της: γάτες στους ώμους, μάσκες στα βλέμματα, εραστές που λειτουργούσαν ως αυλή.
Δεν υπήρξε μούσα κανενός. Αντιθέτως, γέννησε έναν κόσμο όπου οι γυναίκες εμφανίζονταν σαν ιέρειες, οι άντρες σαν μασκοφόρα θηράματα, κι η σεξουαλικότητα έπαιρνε τη μορφή τελετής.
Η Fini αψήφησε τον σουρεαλισμό με τον πιο θεατρικό τρόπο: ζωγράφισε αυτό που οι άντρες καλλιτέχνες δεν άντεχαν να κοιτάξουν, το γυναικείο βλέμμα να επιστρέφει το βλέμμα. Στους πίνακές της, τα σώματα δεν ήταν ποτέ «ουδέτερα»: ήταν υπερφυσικά, ανδρόγυνα, επικίνδυνα. Σαν να έλεγε: δεν θα μας φυλακίσετε σε καμιά κατηγορία, θα βγούμε απ’ τον καμβά για να σας καταπιούμε.
Κι όμως, η ίδια προτίμησε να παραμείνει ακατάτακτη. Δεν έγραψε μανιφέστα, δεν προσφέρθηκε να γίνει brand. Έζησε σε ένα παρισινό σπίτι–σκηνικό, όπου το δείπνο ήταν performance και το χάδι μιας γάτας πιο πολιτικό από κάθε διάλεξη. Στην εποχή της δεν χρειάστηκε να αυτοπροσδιοριστεί ως queer· το έδειχνε με το σώμα και το έργο της, με τη θρασύτητα να ζει έξω απ’ τους κανόνες.
Η Leonor Fini δεν ήταν αόρατη. Ήταν αόρατη μόνο για όσους δεν άντεχαν να την κοιτάξουν. Και γι’ αυτό σήμερα επιστρέφει σαν παραβολή: για να θυμίσει ότι η τέχνη δεν είναι η αναπαράσταση της ζωής, αλλά το πώς διαλέγεις να υπάρξεις σαν ανυπότακτη μορφή μέσα της.
Σήμερα, που η τέχνη συχνά μεταφράζεται σε brand identity και οι ζωγράφοι σε content creators, η Leonor Fini μοιάζει πιο επικίνδυνη από ποτέ. Γιατί μας θυμίζει ότι μπορείς να υπάρξεις χωρίς να χωράς σε καμία κατηγορία· ότι μπορείς να φτιάξεις ένα σύμπαν όπου οι ρόλοι αντιστρέφονται, όπου το βλέμμα επιστρέφει στον θεατή και τον ξεγυμνώνει.
Η Fini δεν μας δίνει απλώς εικόνες, μας δίνει ένα queer λεξιλόγιο πριν από τη γλώσσα. Ένα λεξιλόγιο φτιαγμένο από μάσκες, υφάσματα, γάτες και ερωτικές ιεροτελεστίες.
Ίσως αυτό να είναι το πιο ριζοσπαστικό της δώρο: ότι η ζωή δεν χρειάζεται να συμβιβαστεί με τους κανόνες της αγοράς ή της Ιστορίας για να αποκτήσει αξία. Μπορεί να είναι μια διαρκής σκηνή, ένας αυτοσχέδιος ναός, μια καθημερινότητα που γίνεται τελετουργία.
Όπως εκείνη έστησε το σπίτι της στο Παρίσι, έτσι κι εμείς μπορούμε να στήσουμε τα δικά μας queer καταφύγια: μέρη όπου το φύλο, η επιθυμία και η τέχνη δεν χρειάζεται να ζητούν άδεια για να υπάρξουν.
*Ποιόν ρόλο έκαψες για να επιβιώσεις σήμερα;/
Η Scarlett Johansson πρωταγωνιστεί στη νέα διαφήμιση της Prada σκηνοθετημένη από τον Λάνθιμο. Το θέαμα είναι γνωστό: μια γυναίκα που γίνεται μάσκα, τελετουργία, σπάραγμα. Ο Λάνθιμος ξέρει πώς να μετατρέπει το αξεσουάρ σε φετίχ και το βλέμμα σε απειλή. Η τσάντα Galleria δεν είναι τσάντα· είναι το κουτί όπου κρύβονται οι ταυτότητες, οι ρόλοι, τα μικρά φαντάσματα.
Δεν με συγκινεί η μόδα όταν γίνεται lifestyle. Με συγκινεί όταν θυμίζει νεκρώσιμη τελετή. Όταν το νήμα από το ρούχο σε δένει με το σώμα που το φορά και σου ψιθυρίζει: τίποτα δεν είναι αθώο. Ούτε το μετάξι, ούτε η σκηνοθεσία, ούτε η λάμψη.
Η Johansson, έτσι όπως παίζει τους πολλούς εαυτούς της, μου θυμίζει πως κι εμείς ζούμε με μια τσάντα γεμάτη προσωπεία. Τα κουβαλάμε, τα βγάζουμε, τα ξαναφοράμε. Και μέσα στη σιωπή της εικόνας, ακούγεται το ίδιο ερώτημα: ποιον ρόλο έκαψες για να επιβιώσεις σήμερα;
Κι ίσως εκεί να βρίσκεται η πιο σκληρή γοητεία: δεν υπάρχει επιστροφή στο «καθαρό» βλέμμα. Ό,τι κι αν φοράς, όποιον ρόλο κι αν παίζεις, το φάντασμα του εμπορεύματος έχει ήδη περάσει από πάνω σου. Η τσάντα είναι μνήμα και καθρέφτης· το κρατάς για να σε κρατά.
Και μέσα από τη Johansson, μέσα από τη λανθιμική ψυχρότητα που πάντα ξέρει να στήνει τελετές, θυμάμαι πως το queer μάθημα της μόδας δεν ήταν ποτέ η κομψότητα, αλλά η επιβίωση μέσα στην υπερπαραγωγή της απώλειας.
*Κι έχω τόσα να θυμάμαι από σένα/
Πρώτη εβδομάδα στην Ολλανδία. Βλέπω την Άννα Βίσση στο Καλλιμάρμαρο από την αναπαραγωγή, στην οθόνη. Δεν έχει προλάβει να μου λείψει η Αθήνα. Κι όμως, αυτή η εικόνα με χτυπάει παράξενα: σαν να ανοίγει ένα ρεύμα υπόγειο, που δεν ξέρω πώς να το ονομάσω.
Η Άννα Βίσση στο Καλλιμάρμαρο δεν ήταν απλώς συναυλία. Ήταν η στιγμή που το λαϊκό συναντάει το τελετουργικό. Δύο βράδια γεμάτα κόσμο, όπου τα ίδια τραγούδια που κάποτε ακούγονταν σε βραδινά μαγαζιά της επαρχίας, τώρα στήνουν μια σκηνή μέσα στο πιο φορτισμένο μνημείο της Αθήνας. Το χαμηλό έγινε υψηλό, χωρίς να αλλάξει λέξη.
Γιατί η Βίσση δεν τραγουδάει για την «καριέρα» της. Τραγουδάει για τις χαμένες μας νύχτες, για τις μεθυσμένες παρέες που δεν άντεχαν την αλήθεια, για τις χιλιάδες στιγμές που το «Δώδεκα» ή το «Τρέλα» έγινε το μόνο λεξιλόγιο που είχαμε. Αν η Μαίρη Τσώνη κουβαλούσε στην πλάτη της μια γενιά που δεν βρήκε καταφύγιο, η Βίσση κουβαλάει τα σκισμένα μας ρούχα, τα club που έκλεισαν, τα καλοκαίρια που δεν θα ξαναρθούν.
Η Fini έστησε θρόνους με μάσκες και γάτες· η Johansson παίζει τους πολλούς εαυτούς της για την Prada· η Βίσση παίζει την ίδια της τη ζωή μπροστά σε 60.000 άτομα και το κάνει να μοιάζει με πανηγύρι. Το σώμα της, βραχνό και φωτεινό ταυτόχρονα, είναι απόδειξη ότι η ποπ μπορεί να είναι εξίσου πολιτική με μια γκαλερί ή μια ταινία τέχνης. Μόνο που εδώ το τελετουργικό δεν έχει εισαγωγικά· είναι πραγματικότητα.
Το Καλλιμάρμαρο έγινε σκηνή αρχαίου δράματος με φώτα LED. Το κοινό, χορός. Η Βίσση, τραγωδός και ιέρεια. Και το τραγούδι της, το ίδιο τραγούδι που κάποτε έπαιζε σε φτηνό ραδιόφωνο στο ταξί, τώρα αναβαθμίζεται σε λειτουργία: συλλογικό μνημόσυνο και συλλογική ανάσταση μαζί.
Αν κάτι δείχνει η Βίσση με αυτές τις δύο νύχτες, είναι ότι το «χαμηλό» που λοιδορήθηκε ως κιτς, είναι το πραγματικό μας αρχείο. Εκεί μέσα κρύβονται οι ερωτοτροπίες, οι απώλειες, οι εξομολογήσεις μας. Και όταν αυτή η φωνή γεμίζει το στάδιο, καταλαβαίνεις ότι ο λαϊκός ήχος δεν είναι κατώτερος είναι η πιο ειλικρινής μορφή μνήμης που διαθέτουμε.
Κι εγώ από μακριά, καταλαβαίνω κάτι που στην Αθήνα το ξεχνούσα: πως η ποπ δεν είναι μόνο διασκέδαση. Είναι ένας τρόπος να κρατάς τη μνήμη ζωντανή. Είναι η πιο φτηνή και η πιο ακριβή μας θρησκεία.
Κι αν με ρωτήσει κανείς τι μου λείπει, δεν θα πω η πόλη· θα πω η αίσθηση ότι ένα τραγούδι μπορεί να κρατήσει μέσα του ολόκληρη μια ζωή.
*Από μέσα ζωντανές/
Η Olivia Colman στο podcast της Amy Poehler. Σαν να βλέπεις δυο φίλες που συναντιούνται σε κουζίνα με τσάι και βωμολοχίες μόνο που συμβαίνει live, με μικρόφωνο και παγκόσμιο ακροατήριο.
Δεν υπάρχει σκηνοθεσία, ούτε σπουδαίο insight. Υπάρχει το πιο ακριβό πράγμα: ο τρόπος που γελάνε η μία με την άλλη.
Η Colman δεν είναι η «κυρία με το Όσκαρ». Είναι μια γυναίκα που σου λέει ότι οι σκηνές σεξ την κάνουν να παγώνει, ότι το σινεμά απαιτεί μια ψεύτικη αλήθεια που εκείνη δεν έχει καμία διάθεση να παίξει.
Η Poehler δεν είναι η «κωμικιά φίλη» που σπρώχνει την κουβέντα. Είναι η cult παρέα που σε αφήνει να γκρινιάξεις, να εκτεθείς, να σπάσεις λίγο το γυαλισμένο είδωλο.
Αυτό είναι που συγκινεί: δεν βλέπεις branding, βλέπεις την αντι-diva. Η Colman που δεν θέλει να σε αποπλανήσει, αλλά να σου πει: «κι εγώ νιώθω αμήχανα, κι εγώ δεν χωράω στα πλαίσια που μου φτιάξατε».
Είναι queer με την πιο βαθιά έννοια: το να λες όχι στο «πρέπει να δείχνεις άνετη, θελκτική, ολοκληρωμένη».
Και τότε καταλαβαίνεις: το να γελάς, να κομπιάζεις, να ξεφουσκώνεις τον μύθο σου μπροστά σε μια φίλη, μπορεί να είναι πιο ριζοσπαστικό από κάθε κόκκινο χαλί.
Κι εκεί, μέσα στο γέλιο τους, ακούς μια αλήθεια που δεν λέγεται στις συνεντεύξεις: ότι καμιά φορά η μόνη πολιτική πράξη είναι να παραδεχτείς πως δεν είσαι άνετη με το ίδιο σου το σώμα.
*In the windmills of your mind/
Η Britt Lower κερδίζει το Emmy για το Severance κι εγώ σκέφτομαι πως σπάνια η τηλεόραση μας έδωσε τόσο έκδηλα τη σωματική μεταφορά του μεταπαρανοϊκού μας εγκλωβισμού. Στη σειρά, η Helly ζει δύο ζωές, η μία έξω, η άλλη μέσα, καθεμιά ξένη στην άλλη. Είναι η φρίκη του να μην έχεις συνέχεια· να μη θυμάσαι το σώμα που ήσουν πριν από δευτερόλεπτα. Κι όμως, σε αυτόν τον εφιάλτη γραφείου, η Lower δεν παίζει απλώς ένα ρόλο. Δείχνει την ίδια την εξορία της επιθυμίας.
Η νίκη της δεν με συγκινεί σαν επιβράβευση καριέρας· με συγκινεί σαν ρωγμή. Γιατί στη σκηνή δεν στάθηκε σαν starlet που καταναλώνει το spotlight, αλλά σαν γυναίκα που κουβαλάει τη βία της διπλής ύπαρξης: ποια είμαι όταν δουλεύω, ποια είμαι όταν αγαπώ, ποια είμαι όταν με βλέπετε εσείς κι όταν δεν με βλέπει κανείς.
Η Helly στο Severance γράφει στον τοίχο «Let me out». Και τώρα, στη σκηνή των Emmy, η Lower μοιάζει να επαναλαμβάνει το ίδιο αίτημα χωρίς φωνές, χωρίς θεατρικότητα. Μια ηθοποιός που παίρνει το βραβείο κι αντί να σε πνίξει με συγκίνηση, σε σπρώχνει να θυμηθείς τα δικά σου εσωτερικά υπόγεια. Τις δουλειές που σε κατακερμάτισαν. Τους ρόλους που φόρεσες για να σε αντέξει η μέρα. Τα κομμάτια του εαυτού σου που θάφτηκαν πίσω από το «πρέπει».
Δεν ξέρω αν η Lower θα γίνει σταρ με τη συνηθισμένη έννοια. Δεν ξέρω αν θα αντέξει το βάρος που φέρνει ένα βραβείο που σε βάζει στο κάδρο των επόμενων projects. Ξέρω μόνο πως αυτή τη στιγμή, η φιγούρα της σπάει τον καθρέφτη της απονομής. Και μας δείχνει κάτι πιο αληθινό από κάθε γυαλισμένο thanks speech: ότι η τέχνη δεν είναι νίκη.
Είναι το σημάδι που αφήνεις όταν λες, έστω ψιθυριστά, «θέλω να βγω»
*Fuck ICE and Free Palestine!/
Η αμερικανοϊσραηλινή κωμικός Hannah Einbinder παίρνει Emmy και μοιάζει να βαριέται το ίδιο το βάθρο. Δεν έχει τίποτα από τον θρίαμβο της σταρ· έχει το βλέμμα εκείνου που ξέρει πως κάθε βραβείο είναι κενό αν δεν το τρυπήσεις με μια αλήθεια.
Στο Hacks παίζει την Ava, αλλά στην πραγματικότητα παίζει το αδιέξοδο μιας γενιάς: να είσαι queer, να είσαι γυναίκα, να είσαι αστεία και να ξέρεις πως το γέλιο δεν σε σώζει· σε ξεσκεπάζει. Το αστείο σαν αυτοπροδοσία, το punchline σαν εξομολόγηση. (Και μερικές φορές, σαν μπαγιάτικο κοκτέιλ που παρ’ όλα αυτά πίνεις μέχρι τέλους).
Την ώρα της απονομής, δεν ακούς το όνομα· ακούς την παύση πριν μιλήσει. Την αμηχανία, το «δεν ανήκω εδώ» που κάνει το χώρο να τρίζει. Δεν είναι performance, είναι μια μικρή ρωγμή στην τελετή σαν να άναψε τσιγάρο σε μνημόσυνο. Δεν γυαλίζει, δεν στήνεται για τον φακό· αφήνει το σώμα της στραβό, σπασμένο, queer. Και μέσα σε αυτή τη στρέβλωση γεννιέται η αλήθεια: ότι η κωμωδία δεν είναι καταφύγιο, είναι το πιο εκτεθειμένο δωμάτιο.
Κι ύστερα, το στόμα της πάει να πει κάτι που δεν χωράει στα τηλεοπτικά πλαίσια. Μια φράση για την Παλαιστίνη, για την ICE, για όσα καίνε τον πλανήτη ενώ το industry παριστάνει το τυφλό. Οι λέξεις κόβονται από τη μετάδοση· αλλά η παύση μένει. Και είναι αυτή η παύση που ουρλιάζει με την ίδια ξεροκεφαλιά που γελάς με ένα αστείο ενώ καίγεται το σπίτι σου.
*Y.Γ/
Πρώτη εβδομάδα στην Ολλανδία. Νιώθω πως δεν ταξίδεψα μόνος.
Με ακολουθεί μια παρέλαση από φαντάσματα που έγιναν ρούχα. Και τα φοράω:
η Μαίρη Τσώνη με την πλάτη της,
η Leonor Fini με τις μάσκες της,
η Scarlett Johansson που έγινε τσάντα–φετίχ,
η Άννα Βίσση που γύρισε το Καλλιμάρμαρο σε λαϊκή λειτουργία,
η Olivia Colman που παραδέχτηκε μπροστά στην Amy Poehler πόσο αμήχανη είναι,
η Hannah Einbinder που ψιθύρισε «free Palestine» κι έκοψαν το μικρόφωνο,
η Britt Lower που μας θύμισε πως ακόμη και στη λάμψη μιας απονομής μπορείς να πεις «let me out».
Δεν είναι τυχαίο που βρέθηκαν όλες μαζί στο ίδιο κείμενο.
Δεν είναι θεματική επιλογή· είναι τρόπος επιβίωσης.
Την ίδια εβδομάδα που έφυγα από την Ελλάδα, δολοφονήθηκε ο Charlie Kirk.
Η ακροδεξιά βρήκε αμέσως τον μάρτυρά της: θάρρος, ελευθερία λόγου, χριστιανικές αξίες #my_ass
Η κριτική στις θέσεις του βαφτίστηκε εμπάθεια. Η απουσία θρήνου, συνενοχή.
Έτσι λειτουργεί το υπνωτικό της καταδίκης: μας κοιμίζει αντί να μας αφήνει να δούμε το πρόβλημα πίσω από το θέαμα.
Κι ενώ όλα αυτά συμβαίνουν, η γενοκτονία στην Παλαιστίνη συνεχίζεται σαν ένα ακόμη επεισόδιο στο background.
Δεν γράφω από θέση ανταποκριτή. Γράφω από ένα queer σώμα που δονείται από τους κραδασμούς του παγκόσμιου χωριού.
Για μένα το queer δεν είναι στυλ·είναι ο τρόπος να πιάνεις στον αέρα τη ρωγμή, την παύση, το ανομολόγητο.
Κι αυτό με κρατά τώρα: να γράφω για την Τσώνη και να σκέφτομαι τα παιδιά της Γάζας, να γράφω για τη Βίσση και να θυμάμαι τις νύχτες που τραγουδούσαμε για να μη σπάσουμε, να γράφω για την Einbinder και να καταλαβαίνω πως καμιά φορά η πιο πολιτική πράξη
είναι μια φράση που κόβεται από τον ήχο.
Δεν ξέρω σε ποιον κόσμο μπαίνουμε. Ξέρω μόνο πως οι παλιοί τρόποι λήγουν.
Κι η ερώτηση που μένει είναι μία:
Μέσα σε αυτό το χάος, ποιον νεκρό κουβαλάς
για να θυμάσαι ποιος είσαι;
