Διακοπές με τροχόσπιτο
Οι Μυθολογίες χρονολογούνται από το 1957: πολύ νωρίς για να γράψει ο Barthes μια κοινωνιολογία του εμβληματικού ωστόσο VW Combi, ενός μύθου που δημιουργείται εκεί γύρω στις δεκαετίες του '60 και του '70. Το "λεωφορείο", όπως το αποκαλεί η οικογένεια Jablonka, ήταν το όχημα των διακοπών του Ivan, από την ηλικία των 6 έως των 16 ετών, στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη συνέχεια στην Ευρώπη (Πορτογαλία, Ελλάδα, Μαρόκο, Ιταλία κ.λπ.), το όχημα του Bildungsroman του για μια μορφή ελευθερίας και ευτυχίας. Παιχνίδια με χαρτιά, κολύμπι, επισκέψεις σε αξιόλογα αξιοθέατα και ερείπια, συλλογή αναμνηστικών (καρτ ποστάλ, εισιτήρια μουσείων, φωτογραφίες και μικροαντικείμενα) συνθέτουν αυτά τα πολύχρωμα καλοκαίρια εν κινήσει, με όλες τις αισθήσεις και τα χρώματα που συνήθως σχετίζονται με αυτές τις στιγμές: σαλάτες και ψητά, ήλιος, ιώδιο και γέλια. Οι Jablonka δεν ταξιδεύουν μόνοι τους, συνήθως παίρνουν μαζί τους ένα ζευγάρι φίλων που γνώρισαν στην Καλιφόρνια, τους Parent, οπότε έχουμε δύο Combis, ένα πράσινο και ένα μπεζ, τα οποία φιγουράρουν στο εξώφυλλο του βιβλίου.
Αλλά το En camping-car δεν είναι ούτε ένα άλμπουμ φωτογραφιών και αναμνήσεων, ούτε το scrapbook μιας απολύτως vintage παιδικής ηλικίας, καθώς εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν ακόμη smartphones, GPS, φορητοί υπολογιστές και δίκτυα Wi-Fi. Είναι η ιστορία μιας μετάδοσης: από έναν πατέρα που γεννήθηκε τον Απρίλιο του 1940 από γονείς που εκτοπίστηκαν και δολοφονήθηκαν στο Άουσβιτς σε έναν γιο που κληρονομεί μια πολύπλοκη σχέση με την ευτυχία και την ελευθερία. Ο πατέρας, μεγαλωμένος σε εβραϊκά και κομμουνιστικά ιδρύματα που προορίζονται για τα ορφανά της Σοά, θα ήθελε να προσφέρει ευτυχία και ανεμελιά στα παιδιά, κάτι που ο ίδιος δεν γνώρισε ποτέ. Το "Να είστε ευτυχισμένοι" είναι μια βαριά προτροπή για τους γιους του, οι οποίοι εξαναγκάζονται στην ευτυχία, ως μια μορφή εκδίκησης απέναντι στην Ιστορία. Ολόκληρο το βιβλίο είναι ένας διάλογος μεταξύ του "παιδιού της Σοά" και του πατέρα του, μια επιστολή ενός γιου προς τον πατέρα του, σαν μια παράδοση σκυτάλης, καθώς ο Ivan Jablonka κλείνει το βιβλίο του με μία απεύθυνση προς τις κόρες του. Η μνήμη είναι επίσης αυτή η "ζωτική δύναμη", αυτή η "ενέργεια" που μας ωθεί προς τα εμπρός. Είναι πλέον στο χέρι τους να επιλέξουν πώς θα είναι ελεύθερες σε έναν κόσμο που κινείται όλο και περισσότερο.
Christine Marcandier, Diacritik, 20.04.2020
Ivan Jablonka, En camping-car, Éditions du Seuil, Παρίσι, 2018
Το άρθρο 27 του νόμου 5170/2025 ποινικοποιεί την ελεύθερη διαβίωση και μετακίνηση με τροχόσπιτο, αλλά και τη φιλοξενία δεύτερου οχήματος σε ιδιωτικό χώρο. Η νέα νομοθεσία απαγορεύει την εγκατάσταση ή στάθμευση τροχόσπιτων, αυτοκινούμενων και ρυμουλκούμενων, σε κοινόχρηστους χώρους, όπως πάρκινγκ, παραλίες, πάρκα ή δασικές εκτάσεις. Οι παραβάτες τιμωρούνται με φυλάκιση μέχρι 3 μήνες ή και με πρόστιμο 300 ευρώ ανά άτομο ή ανά κατασκηνωτικό ή ανά μεταφορικό μέσο.
"Το σλόγκαν του Σκαραβαίου της Volkswagen ήταν "Η δύναμη μέσω της χαράς", ονομασία που πήρε και η μεγάλη ναζιστική οργάνωση [το κίνημα Kraft durch Freude (KdF) ήταν μία μαζική οργάνωση αναψυχής που ελεγχόταν από το ναζιστικό κράτος -σ.σ.]. Υπήρξε το δικό μας τροχόσπιτο ο τόπος της "χαράς μέσω της δύναμης"; (...) Φανερώνει, με έναν παροξυσμικό και καρικατουρίστικο τρόπο, μια οικογενειακή λειτουργία, ένα κωμικοτραγικό leitmotiv, τη διαλεκτική του πατέρα μου, τη δυσκολία του να είναι ευτυχισμένος και τις τύψεις του επειδή ούτε εμείς ήμασταν ευτυχισμένοι, εξαιτίας του. Με αυτή την έννοια, το επεισόδιο αυτό αποκαλύπτει μια δομή της παιδικής μου ηλικίας."
Ivan Jablonka, En camping-car, Éditions du Seuil, Παρίσι, 2018 (σελ.. 87-88)
"Ξεχνάμε σε τι βαθμό οι μοναδικές μας ζωές αποτελούν μέρος μιας συλλογικής κίνησης. Στην ιστορία, δεν είμαστε ποτέ μόνοι μας. Αυτό το πορτρέτο μιας οικογένειας που περνά τις καλοκαιρινές της διακοπές σε ένα τροχόσπιτο τη δεκαετία του 1980 καταλήγει σε ένα προβληματισμό που καλύπτει τον εικοστό αιώνα. Με αυτό το βιβλίο, ήθελα επίσης να ασχοληθώ με ένα πιο φωτεινό θέμα από ό,τι στα προηγούμενα έργα μου. Και όμως, δεν ξεγίνεσαι. Η Σοά αναδύεται σαν βράχος μέσα στη θάλασσα. Όπως είπε ο Saint-Exupéry, "Η παιδική ηλικία ενός ανθρώπου είναι η χώρα του". Η χώρα της παιδικής μου ηλικίας διαμορφώθηκε από εκείνες τις καλοκαιρινές εξορμήσεις και από την προτροπή του πατέρα μου προς τα δύο του αγόρια, διασχίζοντας μία όαση στο Μαρόκο με αυτό το περίφημο τροχόσπιτο: "Να είστε ευτυχισμένοι!" Εκείνος, που δεν είχε μπορέσει ποτέ να είναι ευτυχισμένος εξαιτίας του πολέμου, μας παρότρυνε να επωφεληθούμε από την καλή μας τύχη."
"Το πρώτο τροχόσπιτο της οικογένειας αγοράστηκε στην Καλιφόρνια, τη χρονιά που ο πατέρας μου διορίστηκε στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. Επιστρέφοντας στη Γαλλία το 1980, οι γονείς μου έφεραν πίσω το "λεωφορείο" πριν επιλέξουν το Volkswagen Combi. Χάρη στο Combi, έκανα ένα ταξίδι μύησης που διήρκεσε δέκα καλοκαίρια και μια άνοιξη. Ταξιδέψαμε σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες και σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου. Αυτές οι διακοπές με ελεύθερο κάμπινγκ ήταν ένα σχολείο για τις ανακαλύψεις, την ανοχή και την ετερότητα. Η πολιτιστική αξίωση της μητέρας μου μας επέτρεψε να γνωρίσουμε την Αρχαιότητα μέσα από τους ελληνικούς και ρωμαϊκούς ναούς και τα μουσεία που επισκεφτήκαμε. Κατά τη διάρκεια εκείνων των ανέμελων καλοκαιριών, δεν μαθαίναμε ιστορία, ήμασταν "μέσα" στην ιστορία."
Courrier de l' Ouest -
"Ο πατέρας μου δεν ήταν κανένας "άπλυτος baba-cool", αλλά το δεχόταν, ήθελε τα παιδιά του να κοιμούνται σε σκηνή, να τρώνε χάμω, να τρέχουν αναμαλιασμένα στους αμμόλοφους, να κατουράνε έξω, να πλένονται κάθε τρίτη μέρα, να αγνοούν τις συμβάσεις, να ξεχνούν να είναι σεβαστικοί προς τους γονείς τους. Δήλωνε ότι ένα παιδί δεν χρειάζεται να σέβεται τον πατέρα του και, εξάλλου, το γεγονός ότι ταξιδεύαμε, ότι αλλάζαμε παραστάσεις σε καθημερινή βάση, ακύρωνε εκ των πραγμάτων οποιαδήποτε εξουσία. Έχοντας μεγαλώσει χωρίς πατέρα, είχε επιλέξει να κρατήσει τα καλύτερα της πατρότητας."
"Σε ορισμένες στιγμές της ζωής μου, κατά τη διάρκεια δεξιώσεων στη Σορβόννη ή στο Μέγαρο των Ηλυσίων, μου ερχόταν πάντα μία σκέψη για τους τέσσερις τεχνίτες παππούδες μου, για την αγράμματη προγιαγιά μου και τους κατοίκους του άθλιου shtetl στην Πολωνία, με τα καραβάνια και τα άλογά του, όπου ο παππούς μου εργαζόταν ως σελοποιός. Όποιες κι αν είναι οι επιτυχίες και οι αποτυχίες μου, δεν ξέχασα ποτέ από πού προέρχομαι. Προέρχομαι από τη γη των απάτριδων. Είμαι με εκείνους που σέρνουν το παρελθόν τους σαν τροχόσπιτο. Είμαι στο πλευρό των περιπατητών, των ονειροπόλων, των γυρολόγων, των περιπλανώμενων. Στο πλευρό του τροχόσπιτου."
"Χάρη στο τροχόσπιτο, μπόρεσα να ανακαλύψω τον κόσμο, την ανάγνωση, αλλά και την ιστορία, δηλαδή την ιστορική συλλογιστική: έκπληξη, απορίες, συλλογή, εμπειρίες, μετακινήσεις, συναντήσεις, γραφή. Η ιστορία των παιδικών μας χρόνων, αλλά και εκείνη των καλοκαιριών μας, με την ηθική της οκνηρίας, την ανάκληση των προγραμμάτων, τη δυναμική των σωμάτων που προσφέρονται στη φύση. Μία ιστορία που την ρουφάς· κοινωνικές επιστήμες αναζωογονημένες στην επαφή με τον Ηρόδοτο. Και σίγουρα δεν το μαθαίνεις αυτό στο khâgne [λογοτεχνική προπαρασκευαστική τάξη -σ.σ.]."
Αποσπάσματα από το βιβλίο του Ivan Jablonka, En camping-car.
En camping-car, une histoire de nos vacances (Με τροχόσπιτο, μία ιστορία των διακοπών μας), ντοκιμαντέρ του Andrés Jarach με τη συμβολή του Ivan Jablonka, Γαλλία, 2020.
