«Η κόλαση της Τρεμπλίνκα» του Β. Γκρόσσμαν: Η πρώτη μαρτυρία για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης

«Η κόλαση της Τρεμπλίνκα» του Β. Γκρόσσμαν: Η πρώτη μαρτυρία για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης Facebook Twitter
Περιγράφοντας τα βασανιστήρια με κάθε λεπτομέρεια, όπως αυτά του δολοφόνου παιδιών, Τσεπφ, ο οποίος είτε χτυπούσε το κεφάλι των μικρών πλασμάτων στο έδαφος είτε τα ξέσκιζε στα δύο, δικαιολογημένα ο συγγραφέας χάνει την ψυχραιμία του και υψώνει τη φωνή του.
0



«TO ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ είναι να διηγείται τη φρικτή αλήθεια, το χρέος του πολίτη-αναγνώστη είναι να τη γνωρίζει. Όποιος στρέψει το βλέμμα από την άλλη, όποιος κλείσει τα μάτια και προσπεράσει, θα προσβάλει τη μνήμη των νεκρών»
.

Με αυτή την κατηγορηματική φράση ο Βασίλι Γκρόσσμαν μας καθιστά συνενόχους απέναντι στην τρομακτική αλήθεια των στρατοπέδων συγκέντρωσης, που οφείλει όχι μόνο να γνωστοποιηθεί αλλά και να μείνει για πάντα καταγεγραμμένη στη μνήμη και να ανακαλείται, ξανά και ξανά, για να μας θυμίζει την αδιανόητη επί γης κόλαση, το απόλυτο κακό που ενέσκηψε για να συντρίψει την ίδια την έννοια του ανθρώπου.

Όλα όσα περιέγραψε, για πρώτη φορά με τέτοια λεπτομέρεια, ο κορυφαίος Ρώσος πολεμικός ανταποκριτής και συγγραφέας στο συγκλονιστικό κείμενό του Η κόλαση της Τρεμπλίνκα, που κυκλοφορεί από την Άγρα σε μετάφραση και με εισαγωγή της Αλεξάνδρας Ιωαννίδου, ήταν ουσιαστικά η πρώτη μαρτυρία που δημοσιεύτηκε για την ύπαρξη των στρατοπέδων συγκέντρωσης, μιας πραγματικής δαντικής κόλασης, αν και, όπως τονίζει ο Γκρόσσμαν, «ο Δάντης δεν είχε φανταστεί τέτοιες σκηνές για τη δική του κόλαση».

Η κόρη του συγγραφέα, μάλιστα, είχε αναφέρει πως μέχρι το τέλος της ζωής του ο ίδιος κουβαλούσε μαζί του ή είχε ακουμπισμένο στο γραφείο του έναν μικρό, ξύλινο, φθαρμένο κύβο κάποιου μικρού παιδιού που πέρασε από την κόλαση της Τρεμπλίνκα.


Το ανίερο αυτό πλάνο της μαζικής εξόντωσης συνέβη στο στρατόπεδο της πολωνικής Τρεπλίνκα με τις αυστηρές αρχές ενός βιομηχανικού σχεδίου, «οργανωμένου με τη μέθοδο της παραγωγικής ροής που είχαν αντιγράψει οι Γερμανοί ναζί από τη σύγχρονη παραγωγή της βαριάς βιομηχανίας»: εκατοντάδες αιχμάλωτοι, κυρίως Εβραίοι, Τσιγγάνοι και Πολωνοί, εξοντώνονταν καθημερινά με μαθηματική ακρίβεια, σύμφωνα με μια αυστηρή τάξη που κατέγραφε κάθε ανθρώπινη ανάσα-κίνηση-αντίδραση, έτοιμη να την ισοπεδώσει ύστερα από βασανιστήρια, τα οποία επαναλαμβάνονταν, διαμορφώνοντας ένα αδιανόητο οικουμενικό σφαγείο.

Περιγράφοντας τα βασανιστήρια με κάθε λεπτομέρεια, όπως αυτά του δολοφόνου παιδιών, Τσεπφ, ο οποίος είτε χτυπούσε το κεφάλι των μικρών πλασμάτων στο έδαφος είτε τα ξέσκιζε στα δύο, δικαιολογημένα ο συγγραφέας χάνει την ψυχραιμία του και υψώνει τη φωνή του, σαν ανεστραμμένη προσευχή ή σαν έκφραση απελπισίας, κόντρα στα κτήνη, όπως τα αποκαλεί, που ξεπέρασαν τη φαντασία και «χρησιμοποιούσαν τα πάντα ‒ το δέρμα, το χαρτί, το ύφασμα, όλα όσα εξυπηρετούσαν τους ανθρώπους, όλα τα χρειάζονταν και τα εκμεταλλεύονταν τα κτήνη, μόνο το πιο ακριβό πράγμα στον κόσμο, την ανθρώπινη ζωή, αυτή την έλιωναν. Και τι μεγάλα και δυνατά μυαλά, τι υπέροχα παιδικά μάτια, τι γλυκά γεροντικά πρόσωπα, τι περήφανα κοριτσίστικα κεφάλια, για τη δημιουργία των οποίων η φύση πάσχιζε επί αιώνες πολλούς, έριξαν σαν ένα τεράστιο σιωπηλό ποτάμι στην άβυσσο της ανυπαρξίας. Δευτερόλεπτα χρειάστηκαν για να καταστρέψουν αυτό που ο κόσμος και η φύση είχαν φτιάξει στην τεράστια και δύσκολη διαδικασία της δημιουργίας της ζωής».


Με ποιητική αμεσότητα ή, μάλλον, με την επιτακτική εγρήγορση που επιβάλλει ο ανείπωτος πόνος ο Γκρόσσμαν παρατηρεί κάθε απτή λεπτομέρεια-μαρτυρία από εκείνες τις φρικιαστικές μέρες, εστιάζοντας στα άπειρα αντικείμενα που άφηναν πίσω οι νεκροί και καταγράφοντάς τα σε μια σειρά από λίστες που μοιάζουν με τρομακτικούς πίνακες του Μπλέικ.

Η κόρη του συγγραφέα, μάλιστα, είχε αναφέρει πως μέχρι το τέλος της ζωής του ο ίδιος κουβαλούσε μαζί του ή είχε ακουμπισμένο στο γραφείο του έναν μικρό, ξύλινο, φθαρμένο κύβο κάποιου μικρού παιδιού που πέρασε από την κόλαση της Τρεμπλίνκα ‒ και σίγουρα δεν αναφέρεται τυχαία σε αυτή την καταγραφή των αντικειμένων που περιλαμβάνονται στο βιβλίο για να θυμίσουν πως τα εγκλήματα υπήρξαν, συντάραξαν τη γη και κατάπιαν τα πάντα, «τη λογική, και την υπέροχη ανθρώπινη επιστήμη, και την αγάπη των κοριτσιών, και την απορία των παιδιών, και τον βήχα των γερόντων, και την ανθρώπινη καρδιά».

Ωστόσο, παρά τα φαινόμενα, ο Γκρόσσμαν δεν πιστεύει ότι δεν υπάρχει ελπίδα για το ανθρώπινο είδος. Υπάρχει, και αυτή εκφράστηκε μέσα από το σθένος των ετοιμοθάνατων, οι οποίοι εξέφρασαν ο,τι πιο ανθρώπινο και μεγαλειώδες: οι μανάδες που προσπάθησαν τελευταία στιγμή να προστατεύσουν τα παιδιά τους στους θαλάμους αερίων, οι αγωνιστές που τραγουδούσαν περήφανοι τα εμβατήρια «όλοι αυτοί, αυτοί που αναχώρησαν για την ανυπαρξία, έκαναν αιώνιο το καλύτερο όνομα, αυτό που δεν κατάφερε να τσαλαπατήσει στο χώμα η συμμορία των Χίτλερ-Χίμλερ, το όνομα Άνθρωπος. Στους δικούς τους τάφους η ιστορία θα γράψει "Ενταύθα κείται ο Άνθρωπος!"».

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις ποτέ τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

The Book Lovers / Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Ακύλλα Καραζήση για την αναγνωστική διαδρομή του, που ξεκινάει από τον «Τομ Σόγερ» και τη Θεσσαλονίκη, περνάει από τον ρομαντικό κόσμο της Χαϊδελβέργης και φτάνει στην Αθήνα του θεάτρου και των κειμένων.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Βιβλίο / Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Η συγγραφέας και ομότιμη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου μιλά για την εποχή μας, τον χώρο της εκπαίδευσης και την ταυτότητα του νεοέλληνα.   
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Βιβλίο / «Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Ο Ντόναλντ Σασούν, ομότιμος καθηγητής Συγκριτικής Ευρωπαϊκής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου και άλλοτε στενός φίλος, συνεργάτης και επιμελητής των βιβλίων του Έρικ Χoμπσμπάουμ, μιλά στη LiFO.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Βιβλίο / Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Η συγγραφέας του βιβλίου “Diva”, Ντέζι Γκούντγουιν, τονίζει με άρθρο της στον Guardian ότι το να χαρακτηρίζει κανείς τη ζωή της κορυφαίας τραγουδίστριας τραγική, σημαίνει ότι την αδικεί κατάφωρα.
THE LIFO TEAM
Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Βιβλίο / Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Ο Βρετανός ιστορικός Πολ Κάρτλετζ αποκαθιστά την ιστορική πόλη της αρχαιότητας που αντιμετώπιζαν υπεροπτικά οι Αθηναίοι. Δείχνει πώς τα θηβαϊκά θέματα επιβιώνουν στη σύγχρονη τέχνη, γράφει για τον Επαμεινώνδα που είχε έναν μόνο τραχύ μανδύα, παρουσιάζει την κοινωνία που δημιουργεί τον Ιερό Λόχο, ένα στρατιωτικό σώμα που αποτελείται αποκλειστικά από εραστές και ερώμενους.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Συζητώντας για ένα θέμα ταμπού της ελληνικής κοινωνίας, τους δωσίλογους της Κατοχής

Βιβλίο / Oι δωσίλογοι, ένα θέμα ταμπού της ελληνικής κοινωνίας

Μέσα από την έρευνά του σε αρχεία που μέχρι σήμερα παραμένουν κλειστά ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης εξετάζει τα γεγονότα και τα πρόσωπα που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς κατακτητές σε μια πολύπαθη και αιματηρή για την Αθήνα περίοδο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το πρώτο μυθιστόρημα της Καλλιρρόης Παρούση μπήκε στα ευπώλητα από στόμα σε στόμα

Βιβλίο / Το πρώτο μυθιστόρημα της Καλλιρρόης Παρούση μπήκε στα ευπώλητα από στόμα σε στόμα

Το Λίγα Λόγια για μένα της Καλλιρρόης Παρούση είναι ένα μυθιστόρημα με ποιητικό λόγο που το νεανικό κοινό το ανακάλυψε μέσω word of mouth. Και όπως λέει και ένας φίλος της «ένα καλό βιβλίο είναι σαν μία νάρκη, δεν ξέρεις σε ποιανού την ψυχή θα σκάσει».
M. HULOT
Γκαζμέντ Καπλάνι «Με λένε Ευρώπη»

Το πίσω ράφι / «Με λένε Ευρώπη»: Το βιβλίο ενός Αλβανού μετανάστη για τις περιπέτειές του στην Ελλάδα

Ο Γκαζμέντ Καπλάνι εναλλάσσει την εμπειρία του στην Ελλάδα με τις μικρές οδύσσειες ανθρώπων που άφησαν πίσω την πατρίδα τους, σε ένα βιβλίο που κινείται διαρκώς μεταξύ μυθοπλασίας και πραγματικότητας και καταπιάνεται με το ανεξάντλητο θέμα της μετανάστευσης και της ταυτότητας.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο Larry Gus διάβασε τον «Οδυσσέα» του Τζόις περπατώντας τους δρόμους της Αθήνας

The Book Lovers / Ο Larry Gus διάβασε τον «Οδυσσέα» του Τζόις περπατώντας τους δρόμους της Αθήνας

O Νίκος Μπακουνάκης συζητά με τον μουσικό και συνθέτη Larry Gus, aka Παναγιώτη Μελίδη, για τα βιβλία που επηρέασαν τη μουσική του. Πρόκειται για έναν εντελώς ιδιοσυγκρασιακό αναγνώστη.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
«Μέχρι τον Αύγουστο»: Το ‘χαμένο’ μυθιστόρημα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες έπρεπε να παραμείνει χαμένο

Βιβλίο / «Μέχρι τον Αύγουστο»: Το «χαμένο» μυθιστόρημα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες έπρεπε να παραμείνει χαμένο

Το βιβλίο προσφέρει στιγμιαίες απολαύσεις, αλλά είναι ολοφάνερα ημιτελές και πολλά σημεία του μοιάζουν τόσο κακογραμμένα που καθιστούν απολύτως κατανοητή την επιθυμία του συγγραφέα να μην εκδοθεί ποτέ.
THE LIFO TEAM
Ο σουρεαλιστικός «συντε(λο)γοτεχνικός» κόσμος του Αχιλλέα ΙΙΙ

Βιβλίο / Ο σουρεαλιστικός «συντε(λο)γοτεχνικός» κόσμος του Αχιλλέα ΙΙΙ

Ο βραβευμένος συγγραφέας που μόλις κυκλοφόρησε τη συλλογή διηγημάτων του με τον διφορούμενο τίτλο «Τέλος Πάντων» εξηγεί, μεταξύ πολλών άλλων, γιατί τον απασχολούσε συνέχεια το τέλος του κόσμου, σε σημείο που του έγινε εμμονή.
M. HULOT
Πέρα από τις Ακυβέρνητες πολιτείες: O Τσίρκας, ο Σεφέρης, ο Κοτζιάς και η Χούντα του 1967

Lifo Mini – Series / Πέρα από τις Ακυβέρνητες Πολιτείες: O Τσίρκας, ο Σεφέρης, ο Κοτζιάς και η Χούντα του '67

H Κωνσταντίνα Βούλγαρη σκιαγραφεί την προσωπικότητα του Στρατή Τσίρκα, μιλά για τη φιλία του με τον Σεφέρη, την πολιτική του δράση μέσα στη Δικτατορία, αλλά και για το πώς έπεισε τον Παύλο Ζάννα να μεταφράσει Προυστ, μέσα στη φυλακή. Στο podcast ακούγονται για πρώτη φορά αποσπάσματα από διάλεξη που είχε δώσει ο Σ. Τσίρκας μαζί με τον Α. Kοτζιά.
THE LIFO TEAM
Σέρχιο Πιτόλ «Συζυγική ζωή»

Το Πίσω Ράφι / «Η συζυγική ζωή»: Η απολαυστική σάτιρα του Σέρχιο Πιτόλ για τις δηλητηριασμένες σχέσεις

Μέσα από τις απέλπιδες προσπάθειες μιας γυναίκας ν’ απαλλαγεί οριστικά από τον άπιστο σύζυγό της, με τη λοξή και ειρωνική ματιά του, ένας από τους κορυφαίους σύγχρονους Λατινοαμερικανούς συγγραφείς μεταμορφώνει σε φάρσα αυτό που άλλοι θα έβλεπαν ως τραγωδία.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Paul Lynch

Βιβλίο / Paul Lynch: «Υπάρχουν συγγραφείς που παίζουν στο κέντρο του γηπέδου, εγώ παίζω στα άκρα»

Ο πέμπτος Ιρλανδός συγγραφέας που παίρνει το Booker εξηγεί στη Βένα Γεωργακοπούλου γιατί στην Ιρλανδία βγαίνουν τόσο σημαντικά βιβλία, περιγράφει πως σε μια λαϊκή σχολίασαν το βραβευμένο βιβλίο του ως «πολύ μαύρο» και πως αν καθόταν να γράψει κάτι για να κερδίσει, αυτό δεν θα ήταν το «Τραγούδι του προφήτη».
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ