ΜΕΤΑ ΑΠΟ 15 ΜΕΡΕΣ διακοπών στην Ελλάδα, στον δρόμο προς την έξοδο πέτυχα το βιβλίο του Roderick Beaton Ελλάδα - Βιογραφία ενός σύγχρονου έθνους. Άρχισα να το διαβάζω στο αεροδρόμιο σαν χειρονομία άρνησης: δεν θέλω να φύγω. Το βιβλίο ταιριάζει με ατμόσφαιρα πτήσης. Εκτός από την πανοραμική φωτογραφία του εξωφύλλου, θέτει τον εαυτό του σε μια μετέωρη θέση: ο μη Έλληνας συγγραφέας περιγράφει ως αβαντάζ τη σκοπιά του εξωτερικού παρατηρητή. Καταγράφει τον τρόπο με το οποίον ένα έθνος παρατηρεί και «βιογραφεί» τον εαυτό του ως ένα ιδιότυπο κομμάτι της Δύσης –ένα σύγχρονο κράτος-έθνος– που ξεκολλά σπασμωδικά, αλλά όχι ολοκληρωτικά, από την αυτοκρατορία της Ανατολής. Βεβαίως βεβαίως, θέση εξωτερικού παρατηρητή δεν έχουν μόνο οι ξένοι μελετητές αλλά και οι Έλληνες αναγνώστες της εποχής της κρίσης. Όπως και τόσοι άλλοι, έτσι κι εγώ ζω 15 χρόνια έξω. Και μέσα από αυτήν τη νέα, εξ αποστάσεως σχέση νιώθω την ανάγκη για μια ακόμη προοπτική, μια εικόνα που εμπεδώνεις σταδιακά, αφού φύγεις. Είναι μια εικόνα-ερώτημα που προκύπτει ακόμα πιο εκρηκτικά μπροστά στην αλλοπρόσαλλη συγκυρία του οθωμανολάγνου Ερντογάν.
Ποιο κομμάτι της οθωμανικής κληρονομιάς επικοινωνεί με τη δικής μας ιδιοσυστασία; Θα ήθελα μια πιο λεπτομερή –εικονογραφική περιγραφή– με αναφορά σε όλες τις αισθήσεις. Μια αναπαράσταση σε λόγο και εικόνα και γεύση και άρωμα και άγγιγμα της σύνδεσης της Ελλάδας με το οθωμανικό και ανατολικό κράμα αισθήσεων και παραισθήσεων. Τι συνδέει μια ελληνική λαϊκή αγορά, ένα σκυλάδικο ή ένα πιάτο φαγητό με τον πολιτισμό του εθνικού μας αντιπάλου; Εκτός από τη βεβήλωση και τη σκλαβιά, εκτός από τους Φαναριώτες και τους Πατριάρχες, τι άλλο μας κάνει μέρος του γειτονικού παζλ, πέρα από το μίσος και την καταστροφή;
Οι αρχαίοι ενέπνευσαν και την αντικουλτούρα της εποχής μας. Το αρχαίο heritage περιλαμβάνει ομοερωτισμό και ποίηση και πανκ φιλοσόφους και μαθηματικά και μαγεία και οδύσσεια του διαστήματος: έχεις υλικά για να κάνεις νέες συνδέσεις, να γράψεις νέες μακραίωνες ιστορίες επιθυμίας και τρέλας.
Είναι πράγματα που χρειάστηκε να ταξιδέψω στο Λονδίνο για να υποψιαστώ: την επίθεση του χρώματος, της ηδονής και της αναρχίας μέσα στο αστικό τοπίο της Δύσης. Ο τρόπος που αλλάζει ένα πεζοδρόμιο όταν κουβαλά πάνω του ένα κουρδικό μανάβικο/παντοπωλείο που παραμένει ανοιχτό, νύχτα και μέρα. Οι νεαροί μαγκίτες που ξενυχτούν το βράδυ ράθυμα (αλλά όχι κοιμισμένα) δίπλα στα πεπόνια και στους ναργιλέδες. Είναι, άραγε, αυτά τα υλικά ίχνη μιας οθωμανικής μείξης – κομμάτια της μοντέρνας εικόνας της Αθήνας που συνέβαλε στην εικόνα που έχω για τον εαυτό μου; Θα ήθελα να ξέρω πιο βαθιά αυτόν τον διάλογο.
Δεν συμμερίζομαι τον οριενταλιστικό πανικό: η απόλαυση της Ανατολής δεν είναι πάντα πράξη εξουσίας ή εξωραϊσμού. Δεν έχουμε την πολυτέλεια για ονειρογραφικό τουρισμό. Δεν έχω ούτε τα προνόμια των περιηγητών ούτε την εξωτερική τους ματιά. Ούτε θεωρώ ότι η σχέση της νέας Ελλάδας με την αρχαία και τη βυζαντινή κατάσταση είναι απλά και μονοκόμματα ένας εθνικιστικός και ιστοριογραφικός «μύθος». Ο Beaton συνοψίζει πολύ νηφάλια τη δημιουργία αυτής της συνείδησης μέσα από τη ματιά του Παπαρρηγόπουλου και του Ζαμπέλιου. Υπέφερα από τη μη νηφάλια εμμονή του σχολικού συστήματος στην αρχαιοπρέπεια. Όμως, μια βόλτα στις ερωτικές, εικαστικές και πολιτικές περιπέτειες του κλασικού θαύματος σε απαλλάσσει γρήγορα από το άχθος του σχολείου και της κρατικής προπαγάνδας. Οι αρχαίοι ενέπνευσαν και την αντικουλτούρα της εποχής μας. Το αρχαίο heritage περιλαμβάνει ομοερωτισμό και ποίηση και πανκ φιλοσόφους και μαθηματικά και μαγεία και οδύσσεια του διαστήματος: έχεις υλικά για να κάνεις νέες συνδέσεις, να γράψεις νέες μακραίωνες ιστορίες επιθυμίας και τρέλας.
Υπάρχει καλός λόγος να δίνουμε βάση στο κλασικό κλέος και είναι άδικο να ταυτίζουμε τα αρχαία μόνο με τη δυτικολατρία και τη «λευκή υπεροχή». Θα μπορούσαμε να το κάνουμε με περισσότερη επινοητικότητα και ανοιχτό μυαλό. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο η γνώση της οθωμανικής κουλτούρας θα είναι μια δυναμική γνώση. Η παραδοχή του οθωμανικού στοιχείου στην εμπειρία του παρόντος θα μας έκανε πιο βαθιά «Έλληνες» με την ιδεαλιστική σημασία του όρου: δηλαδή δημιουργούς πρωτότυπων οραμάτων για τον κόσμο. Μια ανοιχτή κοινότητα πνεύματος και κεφιού που δεν περιορίζεται από DNA και όρκους «αίματος» αλλά χορεύει τσιφτετέλι με τις αντιφάσεις της.
Θα ήθελα ιστορίες της παραλίας, ιστορίες των γεύσεων, των σεξουαλικών σχέσεων, των ψυχοδηλωτικών ουσιών, των προσευχών, των φορεσιών, των παρασπονδιών, του τραγουδιού και του χρώματος. Ιστορίες και μαρτυρίες που να πλαισιώνουν τη γέννηση και την αυτοσυνειδησία ενός έθνους – συνομιλώντας με ιστορίες που δεν έγιναν. Ή που έγιναν (και γίνονται) κάτω από τα παχιά γεγονότα της πολιτικής.
Μια ιστορία της τσαχπινιάς δίπλα και γύρω από την ιστορία της Μεγάλης Ιδέας. Ο Βeaton συνοψίζει κάτι από αυτόν τον εναλλακτικό ορίζοντα συνομιλιών με την αναφορά του στον Ρήγα και στο όραμά του για μια κοινοπολιτεία Βαλκανίων. Αλλά χρειαζόμαστε κι άλλες εικόνες. Κι άλλες αισθήσεις. Κι άλλα τοπία. Νομίζω ότι η πρόσφατη, τραυματική εμπειρία της μοντέρνας διασποράς –μια διασπορά ονειροπαρμένων, τσακισμένων και επισφαλών ανθρώπων– μας δίδαξε ότι ολόκληροι πολιτισμοί απολαύσεων παραμένουν αόρατοι στο παγκόσμιο μάρκετινγκ των ιδεών. Και υπάρχουν πολλοί τρόποι να διηγηθείς τις ιστορίες των ανθρώπων και των ονείρων τους, ανακατεύοντας το έθνος με διαγώνιες και υπερεθνικές συμμαχίες απολαύσεων και συμπτώσεων.
