«AN ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΚΟΛΟ, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΟ ΜΟΥ». Για πολλά χρόνια αυτό ήταν το μότο μου στην εργασιακή καθημερινότητα. Κάποιες φορές ακόμα είναι. Ακούγεται πολύ... promo teaser, φαίνεται υπερβολικό, αλλά αυτό που πραγματικά σημαίνει δεν χωράει στο σενάριο καμίας inspirational διαφήμισης.
Γιατί σημαίνει όλα αυτά που συνήθως δεν αναλαμβάνει κανείς. Ό,τι απαιτεί σοβαρό ξεβόλεμα, μεγάλο ρίσκο, υψηλό βαθμό δυσκολίας, χαμηλό ποσοστό αυτοπροβολής. Και δουλειά, πολλή δουλειά. Κανονικά, όλη αυτή η περιγραφή δεν θα έπρεπε να έχει έμφυλο πρόσημο. Όμως, έχει. Γιατί ως γυναίκα, είτε το παραδέχεσαι είτε όχι, για όλο αυτό πρέπει να δουλέψεις επί δύο. Μία για τα εμπόδια που, λόγω φύλου, υπάρχουν και μία για την καθαρά εργασιακή διαδικασία.
Δεν είναι απλώς η «γυάλινη οροφή» που πρέπει να σπάσεις. Αυτό προϋποθέτει ότι, κάπως, την έχεις πλησιάσει. Είναι ότι πρέπει πρώτα να βρεις το κουράγιο να θέσεις το ζήτημα –της αποσιώπησής σου, της απαλειφής σου από τα credits, της απαξίωσης της δουλειάς σου– κεντρικά, δηλαδή εκεί απ’ όπου εξαρτάται τόσο η επαγγελματική διαδρομή (με εκνευρίζει η λέξη «καριέρα») όσο και η επιβίωσή σου.
Τα πράγματα αλλάζουν. Ως προς αυτό υπάρχει πλέον σιγουριά. Αγνοούμε τον ρυθμό και την ταχύτητα με την οποία συμβαίνει αυτό, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, όμως οι πιέσεις που ασκούνται για δομικές αλλαγές είναι πιο σοβαρές και επίμονες από ποτέ.
Πώς να κάνεις λέξεις αυτό που όλοι ξέρουν, όλοι βλέπουν, όλοι ομολογούν στα κρυφά και αρνούνται στα φανερά; Ότι ο άντρας συνάδελφος θεωρείται a priori asset για λόγους που εντοπίζονται αποκλειστικά στη βάση του φύλου και όχι στα ζητούμενα της (όποιας) εργασιακής αρένας;
Δεν παίζει κανέναν ρόλο αν έχει τα μισά προσόντα/προϋπηρεσία/ικανότητες. Δεν θα μείνει έγκυος, δεν θα θηλάσει, δεν θα ταλαιπωρηθεί από γυναικολογικές επιπλοκές, δεν θα λείψει. Θα εμφανιστεί πάντα ξεκούραστος και γεμάτος «ανδρική ενέργεια», δεν θα χρειαστεί να επιχειρηματολογήσει πολύ για να αναλάβει το μεγάλο πρότζεκτ, θα αποδείξει ό,τι έχει να αποδείξει χωρίς πολύ ιδρώτα και δράμα, το οποίο, ως γνωστόν, είναι γυναικεία υπόθεση.
Αν βάλει τις φωνές, θα είναι ηγέτης. Αν «κλέψει», θα είναι πονηρός και καπάτσος. Αν αργήσει, θα είναι κουρασμένος, δεν πειράζει. Και στο τέλος, θα πάρει τα διπλάσια, γιατί «έτσι». Όπου «έτσι», η υπεροχή του φύλου του. Στον αντίποδα, εγώ θα θεωρούμουν bossy άμα τη εμφανίσει, καθόλου συνεργάσιμη, αν είχα αντιρρήσεις, πολύ αυστηρή και κουρασμένη για λίγο συναδελφικό chit-chat μετά τη δουλειά. Με λίγα λόγια, ούτε για manager έκανα, ούτε για λίγη «ευχάριστη» παρέα μετά. Δεν περιγράφω κάτι καινούργιο για πολλές γυναίκες εκεί έξω που άλλαξαν πολλές δουλειές, πολλούς εργοδότες, πολλά πόστα, προκειμένου να αντιμετωπίζονται όχι ισότιμα ακριβώς αλλά για να βρεθούν τουλάχιστον στο φάσμα της ισότιμης μεταχείρισης.
Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, έχω απορρίψει ήδη τρεις προτάσεις για έξοδο, στο τηλέφωνο μιλάω γρήγορα και κοφτά γεμάτη ενοχές που δεν έχω χρόνο για λίγο dolce far niente, η δουλειά «κλειδώνει» τη μέρα μου, τη σφραγίζει και τη «διοικεί», γιατί το έχω επιλέξει. Το επιτρέπω να συμβαίνει, γιατί έτσι έμαθα και ίσως τώρα πια γιατί έτσι νιώθω ασφάλεια, απ’ όποια θέση ευθύνης κι αν εργάζομαι.
Όμως, ξέρω ότι αυτό δεν θα συνέβαινε αν πριν από αρκετά χρόνια, σε μια άλλη δουλειά, ο τότε προϊστάμενός μου δεν είχε βαφτίσει τη δική μου ιδέα «ομαδική εργασία» και δεν είχε αποφασίσει να μου διορίσει και επιθεωρητή για να επιβλέπει την απόδοσή μου(!).
Δεν θα συνέβαινε αν, όταν με διόριζαν «επικεφαλής» σε παλαιότερη συνεργασία, δεν με ενημέρωναν ότι θα είμαι «επικεφαλής» του εαυτού μου και απολύτως υπεύθυνη για όλα, κατάσταση «αρχηγός ένας, οπαδός ένας». Γιατί; Διότι για γυναίκα έπαιρνα πολλά, οπότε δεν χρειαζόμουν ομάδα!
Δεν θα συνέβαινε αν κάθε φορά που έκανα κάτι σωστά δεν άκουγα ότι έκανα «καλή δουλίτσα», τη στιγμή που για τα μισά απ’ όσα είχα καταφέρει άνδρες συνάδελφοι θα αποσπούσαν εύσημα, τίτλους και διαφήμιση της δουλειάς τους, με τις ευλογίες της επιχείρησης φυσικά.
Δεν θα συνέβαινε αν, την εποχή που έτρωγα το bullying της ζωής μου (εννοείται από άνδρα συνάδελφο), υπήρχε HR να βάλει τα πράγματα –και τον εκτροχιασμένο λεβέντη– στη θέση τους.
Το να περιφρουρώ με ζήλο Ρουμάνας προπονήτριας της Εθνικής Ενόργανης την όποια αρτιότητα και επάρκειά μου στη δουλειά με έκανε για καιρό να πιστεύω ότι είμαι μόνη, ασχέτως του αν δεν έβλεπα άνδρα συνάδελφο να αποκρούει τις ίδιες σκληρές πασούλες.
Μέχρι που άρχισα να μιλάω με άλλες γυναίκες, στον χώρο και αλλού, σε υπεύθυνες θέσεις και σε χαμηλότερα ιεραρχικά πόστα, και να συνειδητοποιώ ότι το φύλο υπαγόρευε την ευθύνη, η οποία, ωστόσο, δεν συνεπαγόταν ούτε καταξίωση, ούτε οικονομικά οφέλη, ούτε μισή καλή κουβέντα, έστω. Μόνο κούραση και μοναξιά.
Ήταν –και εξακολουθεί να είναι– τέτοιος ο εμπαιγμός (ακόμη και για τα στοιχειώδη), που, όπως αποκάλυψε συνάδελφος στο μεγάλο αφιέρωμα του ampa.lifo.gr για την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, στα πρώτα της χρόνια στην αγορά εργασίας –και όταν ζήτησε τα ένσημά της–, έφτασε να ακούσει (από άνδρα εργοδότη) το εμπνευσμένο: «Επ, είδες; Αυτά τα ζητάνε από την αρχή, στο interview. Δεν πειράζει, τώρα θα το ξέρεις για την επόμενη δουλειά, όταν κάνεις τη διαπραγμάτευση...».
Άραγε θα το άκουγε ποτέ αυτό ένας άντρας; Κι αν το άκουγε, θα το αντιμετώπιζε με την ίδια διάθεση συμβιβασμού, μόνο και μόνο για να συνεχίσει να εργάζεται;
Για όλα τα παραπάνω, κανείς ελεγκτικός μηχανισμός πουθενά, κανένα θεσμικό φρένο σε έμφυλες διακρίσεις, καμία προ-οικονομία που θα απέτρεπε παραιτήσεις σπουδαίων γυναικείων μυαλών, αλλά τρομερά κουρασμένων ανθρώπων.
Κι αν συμβαίνουν αυτά στη βάση, δεν φυσάει δροσερό αεράκι ακριβώς στα υψηλότερα ιεραρχικά στρώματα, με την αμφισβήτηση και τη διακριτική ειρωνεία να επιχειρούν –σε τακτική βάση– να ακυρώσουν ή να χλευάσουν τη γυναικεία ηγεσία.
Όμως τα πράγματα αλλάζουν. Ως προς αυτό υπάρχει πλέον σιγουριά. Αγνοούμε τον ρυθμό και την ταχύτητα με την οποία συμβαίνει αυτό, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, όμως οι πιέσεις που ασκούνται για δομικές αλλαγές είναι πιο σοβαρές και επίμονες από ποτέ.
Το πατρονάρισμα, το bropropriating (σ.σ. ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει περιπτώσεις λογοκλοπής/ιδεοκλοπής από μια γυναίκα και στη συνέχεια οικειοποίηση της ιδέας της από έναν άντρα) και η απαλειφή των γυναικείων ονομάτων από σπουδαίες δουλειές δεν έπαψαν να υφίστανται: απλώς πλέον μαρκάρουν την επιχείρηση/τον προϊστάμενο και το brand που τα επιτρέπει.
Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν, το σπάσιμο της «γυάλινης οροφής» θα είναι αποτέλεσμα θεσμικών μηχανισμών, τη δημιουργία των οποίων εμείς οι ίδιες θα έχουμε εμπνεύσει, γιατί κάποτε αρχίσαμε να μιλάμε ανοιχτά, καταγράψαμε την κοινή εμπειρία, δεν την ντραπήκαμε, τη μοιραστήκαμε και αποφασίσαμε να την κάνουμε κάτι περισσότερο από θυμό, κόπωση και απογοήτευση: ευκαιρία.
Αυτό συζητάμε αυτόν τον Μάρτιο στην πρωτοβουλία Upfront: την οικοδόμηση δίκαιων εργασιακών τόπων, όπου οι έμφυλες ανισότητες καταπολεμούνται στη ρίζα τους και οι γυναίκες φτάνουν σε ηγετικές θέσεις από τον ίδιο δρόμο με τους άντρες ομολόγους τους. Και έχοντας να αντιμετωπίσουν μόνο τα εμπόδια της εργασιακής πρόκλησης. Όχι του φύλου τους.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
