ΣΤΟ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ με τίτλο The Origin of Language («Η καταγωγή της γλώσσας»), η Madeleine Beekman, ομότιμη καθηγήτρια εξελικτικής βιολογίας και συμπεριφορικής οικολογίας, εξετάζει την ανθρώπινη εξέλιξη μέσα από το συχνά παραμελημένο πρίσμα της ανατροφής των παιδιών, προσφέροντας μια νέα προοπτική στον τομέα αυτό. Κατά τη διάρκεια του 19ου και του 20ου αιώνα, οι πιο δημοφιλείς θεωρίες της εξέλιξης επικεντρώνονταν σε ανδρικές και εν πολλοίς επιθετικές δραστηριότητες, όπως το κυνήγι, οι μάχες, η κατασκευή εργαλείων για να κατανοήσουν την εξέλιξή μας ως είδος. Ωστόσο, η Beekman, μαζί με έναν αυξανόμενο αριθμό μελετητών, πολλοί από τους οποίους είναι γυναίκες, δίνει έμφαση στην οικογενειακή φροντίδα για την κατανόηση της ανθρώπινης εξέλιξης. Συγκεκριμένα, στρέφεται στην εξάρτηση του μικρού παιδιού από τον γονέα του, στην προσπάθειά της να ξεδιαλύνει το μυστήριο της προέλευσης της ανθρώπινης γλώσσας.
Η Beekman ξεκινά το βιβλίο της ανατρέχοντας στα διάφορα εξελικτικά στάδια που έκαναν τη γλώσσα δυνατή και απαραίτητη. Πρώτα ήρθαν οι βιολογικές αλλαγές στο ανθρώπινο σώμα – οι γενετικές μεταλλάξεις που ακολουθήθηκαν από τη φυσική επιλογή. Σε κάποιο σημείο της μετάβασής μας από πιθήκους σε ανθρώπους, το κεφάλι μας άλλαξε θέση ώστε να μπορούμε να στεκόμαστε όρθιοι, και οι φωνητικές μας χορδές επιμηκύνθηκαν, επιτρέποντάς μας να παράγουμε μια ευρύτερη ποικιλία ήχων. (Μην πιστεύετε ότι η εξέλιξη έχει πάντα δίκιο, καθώς αυτές οι αλλαγές έκαναν πολύ εύκολο την πνιγμονή. Σήμερα, η ασφυξία από πνιγμό είναι η τέταρτη κύρια αιτία ακούσιου θανάτου).
Τι σχέση έχει αυτό με τη γλώσσα; Η Beekman τα συνδέει όλα αυτά ως εξής: Οι πρώτοι άνθρωποι γεννούσαν πολύ ευάλωτα και απαιτητικά παιδιά και δεν μπορούσαν να τα φροντίσουν με τα μέσα που είχαν στη διάθεσή τους.
Εν τω μεταξύ, λόγω της διατροφής και άλλων παραγόντων, ο εγκέφαλος των πρώτων προγόνων μας συνέχισε να μεγαλώνει. Ο εγκέφαλός τους έγινε τόσο μεγάλος και τόσο περίπλοκος, που δεν κατάφερε να φτάσει σε κατάσταση ωριμότητας μέσα στη μήτρα. Ορισμένοι βιολόγοι θεωρούν ότι οι κεφαλές των πρώιμων ανθρώπινων εμβρύων κινδύνευαν να μεγαλώσουν υπερβολικά και να μην μπορούν να περάσουν από τη λεκάνη. Άλλοι πιστεύουν ότι οι εγκέφαλοι κατά την κύηση απαιτούσαν υπερβολική ενέργεια για να μπορέσουν οι έγκυες γυναίκες να τους συντηρήσουν. Για οποιονδήποτε λόγο, τα μωρά μας έβγαιναν από τη μήτρα λιγότερο ώριμα σε σύγκριση με άλλα είδη
Τι σχέση έχει αυτό με τη γλώσσα; Η Beekman τα συνδέει όλα αυτά ως εξής: Οι πρώτοι άνθρωποι γεννούσαν πολύ ευάλωτα και απαιτητικά παιδιά και δεν μπορούσαν να τα φροντίσουν με τα μέσα που είχαν στη διάθεσή τους. Εκεί ήταν που οι φωνητικές χορδές αποδείχθηκαν χρήσιμες. Με τον καιρό, οι άνθρωποι ένωσαν τους ήχους — πα, μα, κα, ντα κλπ. — σε λέξεις και στη συνέχεια δομήσανε αυτές τις λέξεις σε σύνταξη και γραμματική, προκειμένου να τους βοηθήσουν να συνεργάζονται και να επικοινωνούν, πρώτα και κύρια, με τα παιδιά τους και για τα παιδιά τους.
Αυτό που προτείνει η Beekman είναι μια καινοτόμος απάντηση σε ένα ερώτημα που έχει προβληματίσει για πολύ καιρό τους μελετητές της εξέλιξης. Η γενική συναίνεση ότι η προέλευση της γλώσσας δεν μπορούσε να διερευνηθεί με ακρίβεια διήρκεσε μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, ο διαπρεπής γλωσσολόγος Φρέντερικ Σκίνερ διατύπωσε τη θεωρία ότι η απόκτηση της γλώσσας είναι παρόμοια με άλλους τύπους μάθησης. Θεωρούσε ότι η κατασκευή των λέξεων ισοδυναμούσε ουσιαστικά με ένα παιχνίδι αντιστοίχισης ήχων και εννοιών, με άμεσο στόχο την πρακτική επικοινωνία. Αργότερα, ο Νόαμ Τσόμσκι πρότεινε την ιδέα ότι οι άνθρωποι γεννιούνται με μια «συσκευή απόκτησης γλώσσας» που μας επιτρέπει να κατανοούμε τη σύνταξη και τη γραμματική. Η ομιλία δεν ήταν απλώς θέμα μηχανικής ικανότητας, αλλά και έκφραση της μοναδικής για τους ανθρώπους συμβολικής κατανόησης.
Η Beekman γράφει ότι και οι δύο θεωρίες έχουν μερική ισχύ: η γλώσσα είναι τόσο έμφυτη όσο και επίκτητη, που σημαίνει ότι γεννιόμαστε με μια σύνθετη δεκτικότητα σε αυτήν, αλλά και ότι την μαθαίνουμε μέσω διάφορων παιχνιδιών αντιστοίχισης. Ωστόσο, υποστηρίζει επίσης ότι καμία από αυτές τις θεωρίες δεν διασαφηνίζει την προέλευσή της, χωρίς την οποία είναι αδύνατο να κατανοήσουμε την προϊστορική λειτουργία της γλώσσας. Η Beekman υποστηρίζει ότι η γλώσσα αναπτύχθηκε αργά για να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις της ανατροφής των παιδιών. «Με κάθε βελτίωση της ομιλίας και κάθε στιγμή κοινής κατανόησης, αυξήσαμε την πιθανότητα επιβίωσης των μωρών μας — και του είδους μας», γράφει.
Με την πάροδο του χρόνου, όλο και περισσότεροι άνθρωποι προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν τη γλώσσα και, καθώς εμπλέκονταν με αυτήν, οι νευρικές συνδέσεις στον εγκέφαλό τους προσαρμόστηκαν σε αυτήν — μια διαδικασία γνωστή ως νευροπλαστικότητα. Όσοι άνθρωποι ήταν καλοί σε αυτό, ακόμη και στις πιο στοιχειώδεις μορφές του, είχαν ένα πραγματικό πλεονέκτημα. Τα μικρά παιδιά που μπορούσαν να εκφράσουν λεκτικά τις ανάγκες τους είχαν περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσουν από εκείνα που δεν μπορούσαν. Και οι μητέρες που επικοινωνούσαν αποτελεσματικά είχαν περισσότερες πιθανότητες να καταλάβουν τις ανάγκες των παιδιών τους. Όταν η Beekman και άλλοι σύγχρονοι στοχαστές εισάγουν το θέμα της γονικής φροντίδας στο έργο τους, τονίζουν πόσο κεντρική ήταν αυτή η συνιστώσα της ανθρώπινης επιβίωσης στη συλλογική μας διαμόρφωση. Η γέννηση παιδιών δεν εξασφάλιζε απλώς το μέλλον της ανθρωπότητας με έναν πρακτικό, βιομηχανικό τρόπο. Η περίπλοκη και εμπλουτιστική εργασία της ανατροφής μεμονωμένων μωρών ήταν επίσης σημαντική, ωθώντας τους ανθρώπους να ανακαλύψουν νέες εσωτερικές ικανότητες και τρόπους σύνδεσης.
Με στοιχεία από The Atlantic
