Η παράδοση της βαφής και της διακόσμησης των κόκκινων αυγών ξεκινάει πολύ πριν από το χριστιανικό Πάσχα. Και οι λόγοι είναι ευνόητοι. Τα αυγά ανέκαθεν συμβόλιζαν τη ζωή, την αναπαραγωγή αλλά και την επιστροφή της εαρινής περιόδου, με τον κρόκο να μιμείται τον αγαπημένο ήλιο που ανάσταινε τη φύση.
Αυγά στρουθοκαμήλου διακοσμημένα έχουν βρεθεί στην Αφρική και υπολογίζεται ότι ξεπερνούν τα 60.000 χρόνια, αλλά και σε πολλούς τάφους των αρχαίων Σουμέριων και Αιγυπτίων. Δεν ήταν δύσκολο, λοιπόν, να φτάσει το έθιμο, μέσω Μεσοποταμίας, και στη Μεσόγειο, επηρεάζοντας τους παλαιοχριστιανικούς και ισλαμικούς πολιτισμούς.
Στο Ιράν γιορτάζουν τον νέο ιρανικό χρόνο, που συμπίπτει με την εαρινή ισημερία, στολίζοντας αυγά. Παρόμοια έθιμα, όμως, έχουμε και από πολλές ειδωλολατρικές θρησκείες της Ευρώπης που τιμούσαν τα αυγά, συνδέοντάς τα με την εποχή της αναγέννησης της φύσης και με θεότητες που τις εκπροσωπούσαν.
Με τον χριστιανισμό, φυσικά, τα κόκκινα αυγά απέκτησαν άλλους συμβολισμούς και κατά κύριο λόγο συνδέθηκαν με τη σταύρωση του Χριστού. Άλλοι λένε πως το αυγό συμβολίζει τον ερμητικό τάφο στον οποίο ήταν κλεισμένος ο Χριστός, άλλοι θεωρούν ότι το κόκκινο χρώμα συμβολίζει το αίμα του και άλλοι αφηγούνται ιστορίες με πρωταγωνίστριες την Παναγία και τη Μαρία Μαγδαληνή. Στην πρώτη περίπτωση, η Παναγία προσπάθησε να προσφέρει ένα καλάθι με αυγά στους φρουρούς του Χριστού για να τον μεταχειριστούν καλύτερα και τα δάκρυά της έβαψαν τα αυγά κόκκινα. Στη δεύτερη, η Μαγδαληνή έβαψε μόνη της τα αυγά κόκκινα για να πείσει τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα ότι όντως συντελέστηκε η Ανάσταση, όταν αυτός την αμφισβήτησε.
Στην Ελλάδα, μάλιστα, τον δέκατο όγδοο αιώνα είχαν αναπτυχθεί μεγάλες καλλιέργειες με ριζάρι στη Λάρισα και γίνονταν μεγάλες εξαγωγές στην Αγγλία, στη Γερμανία και στην Ολλανδία, φέρνοντας πλούτο και αναγνώριση στη θεσσαλική πόλη.
Πολλές οι ιστορίες και ωραίος ο τρόπος που αφομοιώθηκαν με τα χρόνια από την κουλτούρα κάθε τόπου. Οι καθολικοί συνηθίζουν, πριν από τη Σαρακοστή, να στέλνουν τα παιδιά τους να μαζέψουν αυγά από τα σπίτια φίλων και συγγενών, στην Αμερική κάθε σπίτι διοργανώνει κυνήγι θησαυρού με κρυμμένα αυγά και στην Ουκρανία επιμένουν να τα ζωγραφίζουν με απίστευτη δεξιοτεχνία, κάτι που έκαναν και πριν φτάσει κοντά τους ο χριστιανισμός, καθώς είχαν το έθιμο να γράφουν πάνω στο αυγό και να το στολίζουν με διάφορα γεωμετρικά σύμβολα.
Φυσικά, δεν νομίζω ότι κάτι απ’ όλα αυτά απασχολούσε τις νοικοκυρές όλα αυτά τα χρόνια, αφού το έθιμο είναι έθιμο και τα αυγά όφειλαν να βαφτούν τη Μεγάλη Πέμπτη και να στολιστούν πάνω στα γιορτινά τραπέζια, δίπλα στα τσουρέκια και τα πασχαλιάτικα κουλουράκια που βολεύονταν σε μεγάλες πιατέλες. Και δεν ήταν καθόλου εύκολο πράγμα το βάψιμο των αυγών ή, τουλάχιστον, δεν ήταν κάτι που μπορούσε να ξεφύγει από την τυπική ιεροτελεστία και να γίνει στο πόδι. Εξάλλου, κανένα σπίτι δεν έβαφε αυγά για να καλύψει μόνο τις δικές του ανάγκες. Τα αυγά προσφέρονταν ως δώρο στους οικείους, διεκδικώντας τον θαυμασμό και την αναγνώριση της νοικοκυροσύνης.
Και μπορεί όλα αυτά να φαίνονται παλιομοδίτικα και οι σύγχρονες βαφές, σε κρύο μάλιστα νερό, να έχουν απλοποιήσει τα πράγματα, ευτυχώς, όμως, υπάρχουν ακόμα εκείνοι οι μερακλήδες που αγαπούν τον παραδοσιακό τρόπο βαφής, βλέπουν με καχυποψία τις χημικές βαφές και έχουν όρεξη να ασχοληθούν κομματάκι παραπάνω με το πασχαλινό έθιμο που, στην τελική, μόνο χαρά δίνει. Επίσης, είναι γεγονός πως μετά από αρκετές δεκαετίες, που όλοι έψαχναν την ευκολία, υπάρχει μια νέα τάση, την οποία πλαισιώνουν εκείνοι που αναζητούν την ουσία, επαναφέροντας παλιές τεχνικές και αναβιώνοντας παλιές παραδόσεις.
Γι’ αυτόν τον λόγο αποφάσισα φέτος να βάψω τα αυγά με το ριζάρι και να ακολουθήσω όλα τα βήματα που απαιτούνται με ιερή προσήλωση. Η αλήθεια είναι πως δεν είχα ειδική κατσαρόλα για το βάψιμό τους, όπως θυμάμαι ότι είχε η γιαγιά μου, αλλά δεν είχα και πρόβλημα να βαφτεί μια κατσαρόλα ροζ αν ήταν να είναι επιτυχημένα τα αυγά μου, καθώς τα προηγούμενα χρόνια τα έβαφα με νερομπογιές, για να αποφύγω τις χημικές βαφές εμπορίου.
Το ριζάρι ή ρούβια είναι ένας θάμνος που φύεται στη νότια Ευρώπη και αγαπά τα αργιλώδη χώματα. Στη ρίζα του βρίσκεται η ουσία αλιζαρίνη ή crimson, που χρησιμοποιούνταν από τους αρχαίους Αιγυπτίους, τους Ινδούς αλλά και άλλους λαούς για τον χρωματισμό των νημάτων και των υφασμάτων. Στην Ελλάδα, μάλιστα, τον δέκατο όγδοο αιώνα είχαν αναπτυχθεί μεγάλες καλλιέργειες με ριζάρι στη Λάρισα και γίνονταν μεγάλες εξαγωγές στην Αγγλία, στη Γερμανία και στην Ολλανδία, φέρνοντας πλούτο και αναγνώριση στη θεσσαλική πόλη. Τα πράγματα άλλαξαν με την άφιξη της βιομηχανικής βαφής, αλλά το ριζάρι διατήρησε την αίγλη του στην ελληνική επαρχία και στην κοινότητα εκείνων που επέμεναν να υποστηρίζουν τα βότανα και τα ελληνικά προϊόντα.
Το δικό μου ριζάρι το προμηθεύτηκα από το παντοπωλείο μου, την Κάπαρη. Πρώτα, φυσικά, άκουσα για την ιστορία του στην κρητική γη, ενημερώθηκα πως είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό και διαβεβαιώθηκα πως το χρώμα του είναι ασφαλές και δεν εισχωρεί στο εσωτερικό των αυγών, προκαλώντας εκείνο το αντιαισθητικό εφέ που πολλές φορές δημιουργούν οι τεχνικές βαφές. Είχε έρθει η στιγμή να το δοκιμάσω στην πράξη. Επειδή, όμως, ήθελα τα φετινά μου αυγά να είναι καθόλα άψογα, είπα να μην αφήσω στην τύχη την επιλογή τους και να βάψω εκείνα που ξέρω ότι έχουν την καλύτερη διατροφική αξία.
Φυσικά, εδώ θα ήθελα να είμαι ειλικρινής. Αν ήθελα το βάψιμο των αυγών μου να είναι ακόμη καλύτερο, δεν θα έδινα τόσο βάση στην ποιότητα των αυγών και απλώς θα έψαχνα να βρω λευκά, που βάφονται πιο εύκολα. Βέβαια, για να βρεις αυτή την εποχή λευκά αυγά, πρέπει να προσπαθήσεις αρκετά, καθώς όλοι τρέχουν να τα προμηθευτούν για τον ίδιο λόγο. Αυτήν τη φορά, όμως, δεν μπήκα καν στη διαδικασία αναζήτησής τους, αφού ήθελα να είναι βιολογικά, νόστιμα και βαμμένα με τον πιο αθώο τρόπο, γι’ αυτό επέλεξα αυγά από τη Φάρμα Παφυλίδα της Χίου.
Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΑΦΗΣ δεν είναι δύσκολη, αλλά χρειάζεται συνέπεια.
• Αρχικά, γεμίζουμε μια κατσαρόλα με τόσο νερό, όσο χρειάζεται για να καλυφθούν δέκα αυγά και κάμποσο παραπάνω. Προσθέτουμε στο νερό 4 κουταλιές από το βότανο, αν το πάρουμε ήδη αποξηραμένο και χτυπημένο στο γουδί. Αν το βρούμε ολόκληρο, θα το χτυπήσουμε στο γουδί για να το θρυμματίσουμε σε κομμάτια.
• Θα αφήσουμε το βότανό μας να βράσει για 20’-30’, παρατηρώντας το χρώμα που αποκτά το νερό μας. Συνήθως, το νερό δεν αργεί να αποκτήσει ένα βαθύ, πορφυρό χρώμα.
• Μόλις το κατεβάσουμε από τη φωτιά, θα το αφήσουμε για κάποια ώρα μέσα στην κατσαρόλα με σκεπασμένο καπάκι. Μετά, θα το σουρώσουμε με μια σήτα και θα το μεταφέρουμε σε μια δεύτερη κατσαρόλα.
• Θα προσθέσουμε στο νερό δύο κουταλιές της σούπας ξίδι, για να γίνει το χρώμα ακόμα πιο διαυγές, και θα τοποθετήσουμε μέσα σε αυτό προσεκτικά τα αυγά μας, τα οποία θα έχουμε σε θερμοκρασία δωματίου.
• Θα βράσουμε τα αυγά στο πορφυρό νερό για 10’, θα χαμηλώσουμε τη φωτιά και θα τα αφήσουμε πάνω στο μάτι για μισή ώρα ακόμα.
• Αφού κατεβάσουμε την κατσαρόλα από τη φωτιά, θα αφήσουμε τα αυγά στο εσωτερικό της για ακόμα περισσότερη ώρα, παρακολουθώντας το χρώμα.
• Μόλις τα βγάλουμε από το νερό, θα τα βάλουμε πάνω σε χαρτί κουζίνας για να στεγνώσουν και μετά θα τα γυαλίσουμε με ελάχιστο ελαιόλαδο.
Το χρώμα που πήραν τα αυγά μου ήταν βαθύ κόκκινο, παρόλο που το φυσικό τους χρώμα ήταν καφέ, και το εσωτερικό τους παρέμεινε ολόλευκο. Το ριζάρι αποδείχτηκε ιδανική βαφή και τα χιώτικα αυγά υπήρξαν γενναία και δυνατά, αφού κανένα δεν έσπασε στο βράσιμο. Το πιο ωραίο, όμως, ήταν η τελετουργία. Υπάρχει μια όμορφη αίσθηση όταν αναβιώνεις τις παραδόσεις, μια μαγεία, κάτι που σε βάζει πιο βαθιά στην κουλτούρα του τόπου σου. Αξίζει να κουραστείς λίγο περισσότερο για να τη ζήσεις.
