Τον πόλεμο τον κηρύσσουν και οι ιδέες και όχι μόνο τα υλικά συμφέροντα

Τον πόλεμο τον κηρύσσουν και οι ιδέες και όχι μόνο τα υλικά συμφέροντα Facebook Twitter
H πουτινική Ρωσία δεν είναι κομμουνιστική αλλά ένας σοβιετισμός και τσαρισμός μαζί που έχουν αναβαπτιστεί στην πιο κραταιά ιδέα της νεωτερικής εποχής: τον εθνικισμό.
0

Η ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ στην Ουκρανία δείχνει, ανάμεσα στα άλλα, και τον αμφιλεγόμενο ρόλο των ιδεών στην πολιτική και στις αποφάσεις της. Πέρα από το πρόσωπο του Βλαδίμηρου Πούτιν, πέρα και από τις ιστορικές και γεωπολιτικές ρίζες της σύγκρουσης στην Ουκρανία, αυτό που συμβαίνει τώρα έχει προαποφασιστεί ως ιδέα και ‘φιλοσοφία’. Ο Ρώσος Πρόεδρος έπεσε θύμα μιας πολύ συνηθισμένης διάγνωσης που κυκλοφορεί εδώ και χρόνια: της ιδέας πως η Δύση βρίσκεται σε παρακμή, πως ο δυτικο-ευρωπαϊκός, ατλαντικός, ατομικιστικός-δημοκρατικός κόσμος είναι ένας εξασθενημένος, αν όχι διαλυμένος οργανισμός. Το παράδοξο είναι πως τούτη η διάγνωση έχει πολλά στοιχεία αλήθειας γιατί ανταποκρίνεται σε υπαρκτά και αδιάψευστα φαινόμενα στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή στις ΗΠΑ. Όπως όμως θα έπρεπε να γνωρίζει κάποιος που διαβάζει τους συντηρητικούς στοχαστές (και έτσι κάνει ο Πούτιν εδώ και χρόνια), δεν θα έπρεπε να κάνει πολιτική (ή πόλεμο) παίρνοντας κατά γράμμα μια ιδέα ή ένα σύνολο ιδεών. Οι ιδέες χρειάζονται ως καθοδηγητικά νήματα και σημεία προσανατολισμού στον κόσμο. Συχνά, όμως, τυφλώνουν προσφέροντας τις λάθος βεβαιότητες.

Ο Πούτιν μπορεί να πιστεύει πως είναι ρεαλιστής, απαλλαγμένος από αυταπάτες και ταγμένος μόνο στο ιδεώδες της ισχυρής Ρωσίας. Όμως ο τρόπος που βλέπει την ισχυρή Ρωσία είναι ιδεολογικός και μεταφυσικός. Και αυτό φέρνει κοντύτερα μια απομονωμένη, απαξιωμένη, αποδυναμωμένη Ρωσία, το αντίθετο δηλαδή από την αρχική προσδοκία. Η αφηρημένη ισχύς μεταστρέφεται σε πραγματική αποδυνάμωση κι αυτό φαίνεται και από τις διαδηλώσεις σε όλο τον κόσμο και στην ίδια τη Ρωσία. Όπως έχουν δείξει λεπτομερειακά αναλυτές σαν τον Μισέλ Ελτσανίνοφ (Στο μυαλό του Βλαντίμιρ Πούτιν), ο Πούτιν είναι πεπεισμένος για την παρακμή της Δύσης και φυσικά για την πνευματική και ηθική ανωτερότητα μιας Ρωσίας που τη βλέπει ως άξονα ενός ευρύτερου ευρασιατικού κόσμου. Στην ιδεολογική αυτή κατασκευή, έθνη όπως το Ουκρανικό θεωρούνται νόθα και προβληματικά, ιδίως όταν επιλέγουν να μην αποδεχτούν την «ευρασιατική» τους μοίρα. Το πρόβλημα του ΝΑΤΟ και της στρατιωτικής περικύκλωσης της Ρωσίας είναι εδώ δευτερεύον και προσχηματικό. Το κυρίαρχο είναι η ιδεολογική αποστασία των Ουκρανών από αυτό που για τον Πούτιν είναι το μεταφυσικό κέντρο της ανατολικής, σλαβικής οικουμένης.  

Η νέα διάταξη σύγκρουσης με την πουτινική Ρωσία, φέρνει πρόσθετες ιδεολογικές μετατοπίσεις και στη Δύση. Η Γερμανία επανεξοπλίζεται, η Σουηδία στέλνει όπλα στους Ουκρανούς, το ΝΑΤΟ αποκτά μια νέα νομιμοποίηση ως ‘αμυντική θωράκιση’ ανασφαλών κρατών.

Περισσότερο από άλλα πολεμικά μέτωπα του παρελθόντος (όπως της Γεωργίας λ.χ.), η Ουκρανία πληρώνει τώρα δυο βεβαιότητες. Πρώτον, τη βεβαιότητα πως η Δύση είναι σε αποδρομή και επομένως πως η Ουκρανία θα έπεφτε εύκολα, εφόσον ηθικά και ψυχικά θα ήταν ήδη ετοιμόρροπη. Και δεύτερο, την βεβαιότητα πως η κρίση του δυτικού φιλελευθερισμού αφήνει ελεύθερο πεδίο για μια ιδιαίτερη ρωσική ιδέα και αποστολή στον σύγχρονο κόσμο.

Αυτές οι δύο βεβαιότητες του ρωσικού καθεστώτος συντονίζονται με υλικά συμφέροντα, κρατικές προτεραιότητες, τακτικά και στρατηγικά παιχνίδια. Στην ιστορία οι ιδέες και οι δημόσιες φιλοσοφίες πάντα συγχρωτίζονται με το πεζό υλικό της πολιτικής, με την οικονομία ή τις κατεξοχήν πολιτικές μάχες. Στην ιστορία, επίσης, οι ιδέες έχουν παράδοξες και απρόβλεπτες συνέπειες αν περάσουν αφιλτράριστες από τη βούληση στην πραγματικότητα. Έτσι, η πολεμική εισβολή στην Ουκρανία που στηρίχτηκε στην ιδεολογική πεποίθηση του Πούτιν και του κύκλου του πως η Δύση είναι σε ηθική και πολιτική διάλυση, έχει επί του παρόντος σαν αποτέλεσμα την επανασύσταση ενός δυτικού στρατοπέδου. Ο πουτινισμός που πήγε να γίνει εμπόλεμη δύναμη, «βοηθάει» τη Δύση να ανασυγκροτήσει μέτωπα και να ανανεώσει τη δική της φιλοσοφία. Ήδη άλλωστε η πανδημία είχε μετατοπίσει τις φιλελεύθερες δημοκρατίες προς έναν υγειονομικό κεϋνσιανισμό με αυστηρές ρυθμιστικές παρεμβάσεις στη σφαίρα της ατομικής και κοινωνικής ζωής. Η νέα διάταξη σύγκρουσης με την πουτινική Ρωσία, φέρνει πρόσθετες ιδεολογικές μετατοπίσεις και στη Δύση. Η Γερμανία επανεξοπλίζεται, η Σουηδία στέλνει όπλα στους Ουκρανούς, το ΝΑΤΟ αποκτά μια νέα νομιμοποίηση ως ‘αμυντική θωράκιση’ ανασφαλών κρατών.  

O πουτινισμός ως φιλοσοφία της ισχύος με όραμα την ανάσχεση της Δύσης, ξαναστήνει εντέλει τη Δύση στα πόδια της.

Ο πουτινισμός ως φιλοσοφία της ισχύος με όραμα την ανάσχεση της Δύσης, ξαναστήνει εντέλει τη Δύση στα πόδια της. Και το πιθανότερο είναι πως αυτή η κρίση θα έχει διάρκεια, ανεξάρτητα από το ουκρανικό. Αλλά σε ποια στοιχεία μπορεί να πατήσει η Δύση για να επαναβεβαιωθεί ως πόλος απέναντι σε αναθεωρητικές δυνάμεις όπως η Ρωσία ή αύριο η Κίνα; Αυτή η απάντηση παραμένει εκκρεμής. Η καταφυγή στο παραδοσιακό δυτικό ατλαντικό λεξιλόγιο (ο ελεύθερος κόσμος απέναντι στον αυταρχισμό, η δημοκρατία απέναντι στον ιμπεριαλιστικό αναθεωρητισμό κλπ), απέχει πολύ από το να είναι πειστική. Γιατί; Ίσως διότι και η Δύση χρειάζεται και μια αναθεωρητική ματιά στον εαυτό της. Αν ο Πούτιν έκανε τεράστιο σφάλμα που πήρε σαν κυριολεξία τη διαδεδομένη μεταφορά της δυτικής παρακμής, η ίδια η Δύση θα έπεφτε στην παγίδα αν δεν έβλεπε καθαρά τα μεγάλα προβλήματα δικαιοσύνης, ισορροπιών, οικονομικής και οικολογικής αστάθειας που υπονομεύουν ό,τι χτίζεται με κόπο από συμμαχίες, θεσμούς και πολιτικούς συμβιβασμούς. Απέναντι στον κακό αναθεωρητισμό της αυθαιρεσίας, η Δύση καλείται να επινοήσει καινούριους κανόνες και πρακτικές και όχι να ξαναπαίξει το παλιό έργο της σοβιετικής εποχής. Γιατί, μη ξεχνάμε, η πουτινική Ρωσία δεν είναι κομμουνιστική αλλά ένας σοβιετισμός και τσαρισμός μαζί που έχουν αναβαπτιστεί στην πιο κραταιά ιδέα της νεωτερικής εποχής: τον εθνικισμό.
 

Ο πόλεμος στην Ουκρανία ήταν ένα σοκ αφύπνισης. Ήρθε να κολλήσει πάνω στην πανδημική εμπειρία που είχε κουράσει τις κοινωνίες αλλάζοντας τις προτεραιότητες των περισσότερων κρατών. Ένας κυνικός θα έλεγε τώρα ότι ο Πούτιν προσφέρει στη Δύση το δώρο της υπογραμμισμένης αντίθεσης, της διπολικής σαφήνειας, μιας αντιπαλότητας που είχε γίνει περίπλοκη υπόθεση στους δαιδάλους του κόσμου έπειτα από την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Είναι όμως παράξενο και δηλητηριώδες αυτό το «δώρο». Όχι μόνο γιατί περνάει μέσα από τον οδύνη ενός λαού (και των ίδιων των Ρώσων πολιτών), από τις φριχτές καταστροφές στην Ουκρανία. Είναι δηλητηριώδες το δώρο του Πούτιν γιατί μπορεί να εγκαινιάσει μια ολόκληρη περίοδο στρατιωτικοποιημένης πολιτικής με παραμερισμό άλλων διαστάσεων. Όσο απαραίτητη και αναπόφευκτη και αν είναι η στροφή προς την ισχυρή άμυνα και ασφάλεια, ο σύγχρονος κόσμος χρειάζεται και χαρά, μια αξιοπρεπή καθημερινότητα, μια «υπόσχεση ευτυχίας». Δεν μπορεί να είναι πρόταση ζωής για τους συγχρόνους η διαρκή μετάβαση από τη μια στενότητα στην άλλη, από τον έναν συναγερμό στον άλλον,. Η ειρήνη παραμένει ο θεμελιώδης ορίζοντας της δημοκρατικής καθημερινότητας. Αυτό που μας μαθαίνει με τον βάναυσο τρόπο του ο Βλαδίμηρος Πούτιν είναι ότι η ειρήνη χρειάζεται μάχες, έχει τίμημα, έχει τους δικούς της πόνους. Δεν είναι μια flower power πολύχρωμη σημαία αλλά κάτι πολύ πιο απαιτητικό και δύσκολο.

Εκτός από τη στρατιωτική βία ο Πούτιν έχει ρίξει και το ιδεολογικό γάντι. Η Δύση ανταποκρίνεται ως ένα βαθμό στην πρώτη πρόκληση, αν και έδειξε αργά αντανακλαστικά, όπως συνήθως. Ιδεολογικά, ωστόσο, ο σύγχρονος κόσμος παραμένει σε ένα κατώφλι επώδυνης αναποφασιστικότητας, ανάμεσα στις αδυναμίες του φιλελευθερισμού, στους πόλεμους των ταυτοτήτων και στην υπόσχεση μιας πιο βιώσιμης και προστατευτικής δημοκρατίας. Προς το παρόν, αυτό που χρειαζόμαστε είναι να σταματήσει η εισβολή, να ηττηθεί η απόπειρα του Πούτιν, να διασφαλιστεί το δικαίωμα των Ουκρανών να υπάρχουν δίχως το φόβο του μεγάλου γείτονα. Πολύ σύντομα όμως θα χρειαστούν και άλλες αποφάσεις για την ανασύνθεση της Δύσης στο έδαφος μιας δύσκολης ενεργειακής, πολιτισμικής και οικονομικής μετάβασης.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Κοινωνική κατοικία: Μπορεί το παράδειγμα της La Borda να εφαρμοστεί στην Αθήνα;

Συνεταιριστική κατοικία / Μπορούμε να αντιγράψουμε τη Βαρκελώνη και να λύσουμε το στεγαστικό;

Ενώ στην Ευρώπη παρατηρείται αναζωπύρωση των συνεταιριστικών στεγαστικών κινημάτων, στην Ελλάδα, ειδικά στην Αθήνα, η στεγαστική κρίση οξύνεται. Το παράδειγμα της La Borda στη Βαρκελώνη θα μπορούσε να δώσει τη λύση, χρειάζεται όμως πολιτική βούληση.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Ο Άγνωστος Στρατιώτης στη μάχη της πολιτικής εικόνας»

Βασιλική Σιούτη / Ο Άγνωστος Στρατιώτης στη μάχη της πολιτικής εικόνας

Η κυβέρνηση αξιοποίησε τη ρύθμιση για τη φύλαξη του Μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη για να αλλάξει την πολιτική ατζέντα και να ενισχύσει την απήχησή της στο συντηρητικό κοινό, παρά τις διαφοροποιήσεις ακόμη και μέσα στην κυβερνητική παράταξη.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λίγες λέξεις για τον Διονύση Σαββόπουλο

Οπτική Γωνία / Λίγες λέξεις για τον Διονύση Σαββόπουλο

«Ό,τι όμως και αν υπήρξε ο Διονύσης Σαββόπουλος, είχε τη δόνηση, τον λοξό τόνο, μια διάθεση μεταμόρφωσης και γιορτής. Επέστρεφε σε μια πάμφωτη αυλή, περιμένοντας τους φίλους, το νόημα της συνάθροισης».
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
ΕΠΕΞ Στην εποχή του Οφθαλμού

Ιλεκτρίσιτυ / Στην εποχή του Οφθαλμού

Οι κρίσεις ευνοούν την εξουσία, διατηρώντας ένα επίπεδο φόβου μες στην κοινωνία, νομιμοποιώντας μέτρα που ανακουφίζουν τον φόβο αυξάνοντας τον έλεγχο, και δημιουργώντας ευκαιρίες για τη διοχέτευση του κεφαλαίου.
ΧΑΡΗΣ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΗΣ
Μετά τα ερείπια της Γάζας: ποιος μπορεί να χτίσει ξανά την ελπίδα;;

Οπτική Γωνία / Η Γάζα μετά τον πόλεμο: Υπάρχει ελπίδα;

Η καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ και μέλος του Κέντρου Ερευνών για το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Μαρία Γαβουνέλη, αναλύει τις προκλήσεις της ανοικοδόμησης, τον ρόλο της Ευρώπης και της Ελλάδας και το αβέβαιο μέλλον μιας λύσης δύο κρατών.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πόσοι ηλικιωμένοι ζουν μόνοι και κανείς δεν τους αναζητά;

Ακροβατώντας / Πόσοι ηλικιωμένοι ζουν μόνοι και κανείς δεν τους αναζητά;

Οι μοναχικοί θάνατοι ηλικιωμένων ανθρώπων είναι ένα φαινόμενο που ολοένα εντείνεται και στη χώρα μας, όπως και σε ολόκληρο τον κόσμο. Ας μπει στον δημόσιο διάλογο, μήπως πειστούν οι αρμόδιοι ότι πρόκειται για ένα σοβαρό θέμα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Πελοπόννησος: Σιδηρόδρομος ή ποδηλατόδρομος;

Ρεπορτάζ / Πελοπόννησος: Σιδηρόδρομος ή ποδηλατόδρομος;

Η προκήρυξη διαγωνισμών για την εκπόνηση μελετών που αφορούν τη χρήση της ιστορικής σιδηροδρομικής γραμμής Πελοποννήσου ως ποδηλατοδρόμου έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις. Διατυπώνονται σοβαρές επιφυλάξεις για την οριστική απώλεια μιας εμβληματικής υποδομής με υψηλή ιστορική, τουριστική και συγκοινωνιακή αξία.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Πολιτική κινητικότητα που δεν αλλάζει τίποτα 

Οπτική Γωνία / Πολιτική κινητικότητα που δεν αλλάζει τίποτα 

Οι δημοσκοπήσεις αποτυπώνουν ξανά τη φθορά εμπιστοσύνης προς το πολιτικό σύστημα, με κυβέρνηση και αντιπολίτευση να δείχνουν ανήμπορες να ανατρέψουν το κλίμα απαξίωσης, όπως και οι νέοι παίκτες – που είναι παλιοί. 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
«Ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζ. κάνει επίθεση στη δημόσια υγεία»

Υγεία / «Ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζ. κάνει επίθεση στη δημόσια υγεία»

Δημήτρης Δασκαλάκης: Ο διακεκριμένος ελληνικής καταγωγής λοιμωξιολόγος, που παραιτήθηκε πρόσφατα από επιτελική θέση  καταγγέλλοντας το υπουργείο Υγείας των ΗΠΑ για εξωθεσμικές πιέσεις και αντιεπιστημονικές πρακτικές, μιλά για την απόφασή του, τη δημόσια υγεία στην Αμερική, τον Covid, τον HIV αλλά και την αφύπνιση του επικίνδυνου «ιού» του φασισμού.   
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει τη «φέτα ΠΟΠ»;

Ρεπορτάζ / Γιατί η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει τη «φέτα ΠΟΠ»;

Πάνω από 312.000 θανατώσεις ζώων, φόβοι για lockdown και απειλή για μείωση των εξαγωγών του εθνικού προϊόντος μας εξαιτίας της ευλογιάς των προβάτων. Εμβολιασμός ή εκρίζωση του ιού; Ειδικοί μιλούν στη LiFO για το τι διακυβεύεται πραγματικά.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Yπήρξε έστω και μία μέρα τα τελευταία 15 χρόνια που δεν μπήκες Instagram; Δεν υπήρξε. Δεν είσαι ο μόνος.

Social Media / Yπήρξε έστω και μία μέρα τα τελευταία 15 χρόνια που δεν μπήκες Instagram; Δεν υπήρξε. Δεν είσαι ο μόνος.

Kαθορίζει την εικόνα μας, τη διάθεσή μας, τα οικονομικά μας, καθορίζει τον τρόπο που ζούμε. Θα έλεγε κανείς πως, μετά την έλευσή του, μια πετυχημένη selfie, σαν την περίφημη selfie των Oscar του 2014, αλλάζει τον μικρόκοσμο που ζούμε. Ο Χαράλαμπος Τσέκερης, κύριος ερευνητής ΕΚΚΕ και πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής & Τεχνοηθικής, αναλύει το φαινόμενο Instagram.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Αυτό που πραγματικά συνδέει τα κινήματα διαμαρτυρίας της Γενιάς Ζ ανά τον πλανήτη

Οπτική Γωνία / Αυτό που πραγματικά συνδέει τα κινήματα διαμαρτυρίας της Γενιάς Ζ ανά τον πλανήτη

Το κόστος ζωής, η ανισότητα, η διαφθορά, ο νεποτισμός, η βιαιότητα των δυνάμεων καταστολής: αυτά είναι τα ζητήματα που απασχολούν τα κινήματα της Γενιάς Ζ και όχι τόσο τα memes ή τα καρτούν.
THE LIFO TEAM