Η ΕΙΔΗΣΗ ΟΤΙ Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ του Facebook Mαρκ Zούκερμπεργκ σκοπεύει να αλλάξει την επωνυμία του εμβληματικού μέσου κοινωνικής δικτύωσης προκάλεσε απορίες. Πολλοί διατύπωσαν την άποψη ότι αυτή η επιχειρηματική κίνηση απλώς δείχνει πόσο έχει πληγωθεί το «μέσο» από την εμπλοκή του σε πολιτικά σκάνδαλα και τη διασπορά ψευδών ειδήσεων.
H κυριαρχία του Facebook σήμερα αμφισβητείται από άλλες παρόμοιες πλατφόρμες, κυρίως από τις νεότερες ηλικίες (π.χ. Instagram, ΤikΤok), εντούτοις η ιστορία του στον εικοστό πρώτο αιώνα σφραγίζει την εξέλιξη των νέων μέσων και αποτελεί μέρος της ιστορίας των ίδιων των χρηστών του. H ταύτιση μέσου και χρήστη δεν υπήρξε ποτέ στο παρελθόν τόσο στενή, κάτι που συνειδητοποιούμε όποτε για τεχνικούς λόγους το Facebook «πέφτει», προκαλώντας σε πολλούς το ίδιο αίσθημα όπως όταν πέφτει το ρεύμα.
Τα social media την εποχή της καραντίνας έγιναν ο βασικός κόμβος συνάντησης και σύνδεσής μας. Στη φάση του εμβολίου έγιναν και πάλι μοχλός ανάπτυξης της καχυποψίας και της εχθροπάθειας, δίαυλος ακόμη και απευθείας «συμβουλών» που οδήγησαν σε θανάτους αρνητών.
Οι διάφορες μελέτες επικοινωνίας που δημοσιεύτηκαν από το 2008 κι ύστερα, όταν το Facebook άρχισε να γίνεται το φαινόμενο της ψηφιακής εποχής, έχουν εντοπίσει διάφορους λόγους που εξηγούν την τεράστια κοινωνική σημασία του. Άλλες το αντιλαμβάνονται ως εργαλείο συγκρότησης κοινωνικού κεφαλαίου, ως μηχανισμό κτήσης, συντήρησης και ανάπτυξης κοινωνικών σχέσεων.
Άλλες το βλέπουν ως ένα νέο πληροφοριακό-ψυχαγωγικό μέσο στο οποίο, όπως και σε πολλές άλλες διαδικτυακές σελίδες και εφαρμογές, γίνεται η τέλεια σύγχυση παραγωγού και καταναλωτή μηνυμάτων και προϊόντων (produsage). Άλλες πάλι μελέτες προσέγγισαν το Facebook ως ένα ακόμη σύμπτωμα της ναρκισσιστικής κουλτούρας ή ως ένα ακόμη μέσο που χρησιμοποιείται για απλή χαλάρωση, όπως στο παρελθόν το ζάπινγκ στην τηλεόραση.
Προφανώς όλες αυτές οι ερμηνείες θίγουν σημαντικά χαρακτηριστικά του μέσου και της χρήσης του. Ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον, όμως, έχουν εκείνες οι μελέτες που επιχειρούν να περιγράψουν τις νέες ταυτότητες που αποκτήσαμε ή ενισχύσαμε χάρη στο Facebook. Ταυτότητες που δεν έχουν να κάνουν τόσο με τις βασικές κοινωνικές μας ορίζουσες (τάξη, μόρφωση, ηλικία, φύλο) όσο με μορφές «χαρακτήρα» που αναπτύσσονται λόγω της διαρκούς χρήσης ενός μέσου και παίρνουν συλλογικές διαστάσεις.
Χονδρικά, τέσσερις τέτοιες κατηγορίες «χρηστών» έχουν εντοπιστεί και μελετηθεί (π.χ. Τ. Robinson et al, I ♥ FB: A Q-Methodology Analysis of Why People ‘Like’ Facebook):
α) Οι «οικοδόμοι σχέσεων»: Είναι όλοι όσοι χρησιμοποιούν τη δημοφιλή πλατφόρμα για να διατηρήσουν και να ενισχύσουν τις φιλικές και οικογενειακές σχέσεις που έχουν και εκτός της διαδικτυακής τους ζωής. Από το ταγκάρισμα σε φωτογραφίες και βίντεο μέχρι το Μessenger, το Facebook γίνεται ένα εργαλείο πρακτικής ή συναισθηματικής σύνδεσης με τα άτομα που υπάρχουν στην πραγματική ζωή.
β) Οι «τελάληδες»: Βρίσκονται στον αντίποδα της προηγούμενης ομάδας, χρησιμοποιούν το Facebook για να απευθυνθούν στη δυσπρόσιτη κοινή γνώμη, επιχειρούν να μεταφέρουν με τις αναρτήσεις τους τις πληροφορίες που επιθυμούν σε όσο το δυνατό μεγαλύτερο ακροατήριο. Δεν το χρησιμοποιούν για να επικοινωνήσουν με φίλους και συγγενείς, αφού αυτήν τη μορφή διάδρασης την κατατάσσουν στην ιδιωτική και όχι στη δημόσια σφαίρα. Το Facebook παραμένει γι’ αυτούς μια εικονική πλατφόρμα δημοσιότητας που δεν πρέπει να περιπλέκεται στα προσωπικά ζητήματα (οικογενειακές, φιλικές, ερωτικές σχέσεις).
γ) Οι «εγωκεντρικοί»: Η αυτοπαρουσίαση και αυτοπροώθηση είναι το βασικό χαρακτηριστικό αυτής της ομάδας χρηστών του Facebook. Αναρτούν εικόνες, βίντεο, κείμενα που επιχειρούν να τραβήξουν την προσοχή πάνω τους και να αποσπάσουν τις περισσότερες δυνατές καρδούλες και likes. Εδώ το Facebook γίνεται μέσο ενίσχυσης της αυτοπεποίθησης όχι βάσει πρακτικών επηρεασμού και διαμόρφωσης της κοινής γνώμης (όπως στους τελάληδες) αλλά μέσα από την ικανοποίηση που απολαμβάνει κανείς όταν οι άλλοι αναγνωρίζουν απλές στιγμές ή μεγάλους σταθμούς της προσωπικής του ζωής.
δ) Οι «παρατηρητές»: Αυτοί ακολουθούν τη λογική του window shopping. Παρατηρούν όσα διαδραματίζονται από τους άλλους στο Facebook, νιώθουν την υποχρέωση να συμμετέχουν σε αυτό το κοινωνικό μέσο (κυρίως λόγω γνωστών τους ή ανθρώπων που θέλουν να γνωρίσουν), αλλά μένουν σε θέση θεατή, κάνουν σπανιότατα αναρτήσεις και γενικά έχουν ελάχιστη διάδραση με τους υπόλοιπους. Παρακολουθούν τις προσωπικές αναρτήσεις των άλλων, αλλά δεν δίνουν καμία πληροφορία για τη δική τους ζωή, αφού θέλουν να την προστατεύσουν από τα δημόσια βλέμματα, στα οποία όμως «κρυφά» συγκαταλέγονται.
ΚYKΛΟΦΟΡΟΥΝ ΠΟΛΛΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΕΙΣ των φυλών του Facebook, αλλά οι παραπάνω τέσσερις ομάδες περιγράφουν τις βασικές τάσεις που αφορούν το πώς το πρώτο σε επιρροή μέσο κοινωνικής δικτύωσης επαναπροσδιόρισε βασικές διαστάσεις της κοινωνικότητάς μας: τη σύναψη και διατήρηση σχέσεων, την επιρροή και διαμόρφωση γνώμης, την προσωπική προβολή και καταξίωση, την ηδονοβλεπτική παρατήρηση της ζωής των άλλων. Τίποτε από αυτά δεν ανακάλυψε το Facebook, προϋπήρχαν με διάφορες μορφές στο παρελθόν.
Αυτό που κυρίως άλλαξε η εποχή των social media είναι ότι αυτές οι συμπεριφορές, που στο παρελθόν υπήρξαν κάπως ασυντόνιστες, τώρα οργανώνονται σε νέους κοινωνικούς ρόλους.
Η μετονομασία του Facebook, ακόμη και η εξαφάνιση και αντικατάστασή του από άλλα παρόμοια μέσα, δύσκολα θα μεταβάλει σε μεγάλο βαθμό αυτούς τους ρόλους που πρώτο διαμόρφωσε στην κοινωνική ζωή. Το πολιτικό και ιδεολογικό αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης γνωρίζουμε ότι είναι ακαθόριστο. Μπορεί να κυμανθεί υπέρ του δημοκρατικότερου αλλά και υπέρ του πιο ολοκληρωτικού σκοπού.
Το ίδιο συμβαίνει και με το πολιτισμικό του αποτύπωμα. Το μέσο, για άλλη μια φορά, φτιάχνει νέα καλούπια κοινωνικής αντίληψης και συμπεριφοράς. Δεν τα γεμίζει όμως με συγκεκριμένο περιεχόμενο.
Η πανδημία ήρθε να το επιβεβαιώσει. Τα social media την εποχή της καραντίνας έγιναν ο βασικός κόμβος συνάντησης και σύνδεσής μας. Στη φάση του εμβολίου έγιναν και πάλι μοχλός ανάπτυξης της καχυποψίας και της εχθροπάθειας, δίαυλος ακόμη και απευθείας «συμβουλών» που οδήγησαν σε θανάτους αρνητών.
Αυτό που δείχνει η εποχή του Facebook ‒που θα διανύουμε για αρκετό καιρό ακόμη‒ είναι ότι είτε «οικοδόμοι σχέσεων», είτε «τελάληδες», είτε «εγωκεντρικοί», είτε «παρατηρητές», είμαστε όλοι συνδεδεμένοι διαρκώς και επηρεάζουμε ο ένας τον άλλον. Και στα καλά και στα κακά.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
σχόλια