Γάζα:
«Η ντροπή για το ανθρώπινο είδος είναι εδώ»

Τι να πει κανείς για τη γενοκτονία στη Γάζα που να μην έχει ειπωθεί; Υπάρχει άραγε κάποιος που δεν έχει λυγίσει και ανατριχιάσει με τις εικόνες των παιδιών που πεθαίνουν από την πείνα; Πώς να συνηθίσεις την εικόνα της ισοπέδωσης ενός κόσμου και του εγκλωβισμού; Δεν συνηθίζεται. Δεν αντέχεται. Το στομάχι γίνεται κόμπος, νιώθεις ευγνώμων γιατί ζεις σε μια χώρα σε καιρό ειρήνης κι έχεις την πολυτέλεια να επιλέγεις αν θα βγεις να διασκεδάσεις ή θα μείνεις σπίτι να διαβάσεις. Πέφτεις πάνω στις εικόνες και το στομάχι σου γίνεται κόμπος. Για άλλη μια φορά όλα ξεκίνησαν από ένα φεστιβάλ όπου δολοφονήθηκαν κι αιχμαλωτίστηκαν άνθρωποι που είχαν πάει να ακούσουν μουσική. Κι ύστερα ξεκίνησε ένας πόλεμος και ξανά αυτή η πολύπαθη γη ποτίστηκε με αίμα. Δεν τα έχω με τους λαούς, με την αρρωστημένη ηγεσία των λαών τα έχω. Ο Νετανιάχου είναι υπεύθυνος για ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και συνεχίζει προσηλωμένος στον νοσηρό του στόχο, έναν στόχο που θα κοστίσει αίμα αθώων, θα ακρωτηριάσει οικογένειες και συναισθήματα και θα συνεχίσει να είναι αμετακίνητος. Θα πληρώσει τον εχθρό με το ίδιο νόμισμα που σφράγισε τη μοίρα των Εβραίων. Θα πάρει τον ρόλο του θύτη τον οποίο τόσο μίσησε. Ας τον σταματήσει κάποιος. Ας υψωθεί εναντίον του ο λαός του. Ας γίνουν όλο και πιο πολλές οι φωνές της λογικής. Είθε…

Η ντροπή για το ανθρώπινο είδος είναι εδώ, όπως άλλωστε πάντα ήταν. Η καταστρατήγηση κάθε θεσμού, η απόλυτη απαξίωση της ζωής, η σκοτεινιά και η βαρβαρότητα, η ανθρωποφαγία σε όλο της το μεγαλείο. Όπου πόλεμος και αδικία και οι ανθρωποφάγοι παρόντες. Δεν είναι απλώς κτηνωδία. Είναι κάτι χειρότερο, κάτι που δεν μπορείς να το ονομάσεις πλέον∙ ας το πούμε λοιπόν μετάλλαξη. Ναι, είναι η μετάλλαξη του ανθρώπου αυτό που ζούμε και παρακολουθούμε άναυδοι, αισθανόμενοι την καυτή ανάσα του στον σβέρκο μας. Αυτή η μετάλλαξη έχει καταλάβει την ανθρωπότητα και σβήνει κάθε μέρα ό,τι θαυμαστό έργο έχει κάνει ο άνθρωπος. Με όπλο τον τρόμο και το μίσος, σβήνει κάθε μνήμη, καθετί καλό που έχει γίνει από τους ανθρώπους για τους ανθρώπους. Δεν πρέπει να αφήσουμε να μας τυλίξει. Δεν πρέπει να εθιστούμε στον θάνατο. Δεν πρέπει να αφήσουμε τη σκοτεινιά να εγκατασταθεί μέσα μας. Η γενοκτονία στη Γάζα πρέπει να σταματήσει τώρα. Και μετά, σαν άνθρωποι, να κάτσουμε και να βρούμε τις λύσεις. Να πάψει η διασπορά του μίσους και να ξαναθυμηθούμε όλοι μας ότι πάνω απ’ όλα είμαστε άνθρωποι.

Ο εικοστός πρώτος αιώνας στιγματίστηκε από την πιο φρικτή στιγμή στην Ιστορία του: μια γενοκτονία σε εξέλιξη, με καθημερινή ζωντανή ενημέρωση και απαρίθμηση των θυμάτων. Μια ξεκάθαρη δολοφονία που διχάζει τους εξ αποστάσεως και εκ του ασφαλούς θεατές σε υποστηρικτές των δύο πλευρών. Αν είναι, όμως, δυνατόν η εξόντωση των αμάχων να έχει επιχειρήματα! Θλίβομαι για τους υποστηρικτές του Νετανιάχου, που θεωρούν όσους πονάνε τους κατατρεγμένους αντισημίτες ή υποστηρικτές της Χαμάς. Λες και δεν μελετήσαμε την εβραϊκή κουλτούρα, λες και επιδιώξαμε να ζήσουμε στα λαγούμια της Χαμάς, όπου βασανίζονται ακόμα οι όμηροι.

Δεν υπάρχουν «ναι μεν, αλλά», υπάρχει μια συντονισμένη ισοπέδωση ενός ιστορικού τόπου και του πληθυσμού του. Αυτό όμως που χειροτερεύει την κατάσταση είναι τα σχέδια της επόμενη μέρας. Μια Ριβιέρα ονειρεύεται ο Τραμπ μαζί με τον ισραηλινό του σύμμαχο. Μια Ριβιέρα πάνω στα ερείπια και τα κόκαλα των εξοντωμένων. Και δεν φοβούνται μήπως αυτό το πρότζεκτ γυρίσει ανάποδα και αποτελέσει έναν τόπο προσκυνήματος, έναν τόπο μαρτυρίου, που θα τον επισκέπτονται οι «τουρίστες» και θα ξεναγούνται στη γη που σκέπασε τα χιλιάδες θύματα. Ένα κονιορτοποιημένο Νταχάου, μια φρικτή, ερημική ζώνη που θα θυμίζει πόσο απάνθρωπα μετατράπηκε η Γάζα σε κόλαση.

Είμαστε αδρανοποιημένοι και ανήμποροι ως απλοί πολίτες. Αλλά πρέπει να αντιδράσουμε. Το μόνο μας όπλο είναι η φωνή μας, η ψυχική επιστράτευση, η συμπόρευση και με εκείνους τους Ισραηλινούς που αντιτίθενται στην εισβολή. Κανείς μας δεν είναι ασφαλής όσο η σκόνη της Γάζας θα κατακάθεται στον ένοχο πλανήτη μας.

Η Παλαιστίνη αιμορραγεί. Κάθε μέρα οι εικόνες από τα κατεστραμμένα σπίτια, τα μικρά κορμιά που σωριάζονται στη γη, τα μάτια που χάνουν το φως τους πριν προλάβουν να ζήσουν μάς πληγώνουν βαθιά. Εμείς τις παρουσιάζουμε ως ειδήσεις. Όμως πιστεύω πως κάθε μέρα ολόκληρη η ανθρωπότητα χάνει τις ελπίδες της για ανθρωπιά και σπαράζει. Δεν υπάρχει λέξη αρκετά δυνατή για να περιγράψει τον πόνο, την αδικία, τη φρίκη μιας γενοκτονίας που εκτυλίσσεται μπροστά μας. Και μαζί με τον πόνο, ξεχειλίζει η αγανάκτηση. Γιατί δεν μπορεί να είναι «κανονικότητα» η εξόντωση ενός λαού. Δεν μπορεί να είναι «παράπλευρη απώλεια» τα παιδιά που δεν θα μεγαλώσουν ποτέ.

Μέσα σε αυτό το σκοτάδι, η μόνη μας ελπίδα είναι η τρυφερότητα που δεν σβήνει. Είναι τα χέρια που απλώνονται, οι φωνές που υψώνονται, οι καρδιές που δεν σωπαίνουν. Γιατί η αλληλεγγύη είναι ο πιο δυνατός μας ψίθυρος απέναντι στη βαρβαρότητα. Η Παλαιστίνη δεν είναι μακριά. Είναι μέσα μας, στο κομμάτι εκείνο που αρνείται να συνηθίσει τον θάνατο. Και κάθε φορά που φωνάζουμε «φτάνει πια», κρατάμε ζωντανή την πίστη πως η ζωή, η ελευθερία και η δικαιοσύνη δεν μπορούν να σβηστούν. Κάπου διάβασα πως οι φωτισμένοι άνθρωποι δεν αναζητούν την ευτυχία, αλλά την ειρήνη. Πράγματι… Γιατί η ευτυχία έρχεται και φεύγει, κρύβεται μέσα σε στιγμές που άλλοτε έχουμε κι άλλοτε μας λείπουν. Η ειρήνη όμως είναι το βαθύτερο ζητούμενο. Για να την κατακτήσεις, ίσως χρειαστεί να χάσεις κάτι, να παλέψεις, να περάσεις μέσα από σκοτάδια. Κι όσο σκέφτομαι αυτές τις λέξεις, η σκέψη μου τρέχει στην Παλαιστίνη. Στα παιδιά που δεν πρόλαβαν να ζήσουν, στις οικογένειες που κάθε μέρα θρηνούν, στους ανθρώπους που το μόνο που ζητούν είναι να ανασάνουν σε έναν τόπο ειρηνικό. Η εσωτερική μας ειρήνη και η παγκόσμια ειρήνη είναι δεμένες. Δεν μπορούμε να βρούμε γαλήνη μέσα μας αν γύρω μας ο κόσμος καίγεται. Και δεν μπορούμε να σωπάσουμε όταν αθώοι χάνονται κάθε μέρα.

Σήμερα που πιάνω να γράψω λίγα μάταια λόγια για τη γενοκτονία που εξελίσσεται στη Γάζα και παίζεται σε συνέχειες στις οθόνες μας (εκτός από τις οθόνες του κράτους του Ισραήλ), διαβάζω στον διεθνή Τύπο ρεπορτάζ από την Ιερουσαλήμ (απαγορεύεται από τις ισραηλινές αρχές στους δημοσιογράφους να μπουν στον λεγόμενο θύλακο) για την κλιμάκωση από χτες των ισραηλινών βομβαρδισμών, και αισθάνομαι ακόμη πιο μάταιο αυτό που ετοιμάζομαι να γράψω. Τι να γράψεις όταν διαβάζεις («Le Monde», 6. 9. 2025) για τη Νουρ Μουσλέ, που τρέχει να σωθεί μέσα στη νύχτα με τον άντρα της και τις τρεις κόρες της, 6 έως 16 ετών, από τη συνοικία Sheikh Radwan στο βόρειο τμήμα της πόλης της Γάζας: «Βόμβες παντού, οι σκηνές έπαιρναν φωτιά. Ξύπνησα τις κόρες μου που κοιμούνταν και φύγαμε τρέχοντας. Προχωρούσαμε ανάμεσα σε πτώματα και τραυματισμένους. Μανάδες πανικόβλητες ούρλιαζαν γιατί δεν έβρισκαν τα παιδιά τους μέσα στη βιασύνη». Η Νουρ Μουσλέ είναι 41 χρονών και έχει χάσει ήδη την κόρη της, Μαλάκ, 19 χρονών, πρωταθλήτρια της πυγμαχίας, στις 30 Ιουνίου, από ισραηλινές βόμβες. Να φύγουν και να πάνε πού αυτές οι χιλιάδες άνθρωποι; Ο Μαχμούντ, 53 ετών, με τη γυναίκα του, τα παιδιά του και την ευρύτερη οικογένεια, συνολικά 15 άτομα, δεν θέλει να πάει πουθενά: «Έζησα ήδη την ταπείνωση του εκτοπισμού στον Νότο. Δεν θέλω να ζω μέσα σε σκηνή. Με την οικογένειά μου, προτιμούμε να πεθάνουμε σπίτι μας». Και την ίδια ώρα που τα διαβάζεις όλα αυτά και πολλά άλλα φρικτότερα, ακούς τον υπουργό Άμυνας Ισραέλ Κατζ να δηλώνει περήφανα ότι «η κλειδαριά των πυλών της Κολάσεως στη Γάζα έσπασε»! Θα έρθει η ώρα που η Ευρώπη θα ομολογήσει –ελπίζω– την ντροπή της γι’ αυτό που επιτρέπει να γίνεται στη Γάζα. Για την ώρα το μόνο που κάνει είναι να την κουκουλώνει αυτή την ντροπή, αναγνωρίζοντας το παλαιστινιακό κράτος. Ποιο κράτος, αλήθεια, αναγνωρίζει; Πού βρίσκεται αυτό το κράτος; Ένα παλαιστινιακό κράτος χωρίς Παλαιστίνιους;

Σε μια μακροχρόνια διαμάχη, που κάποια στιγμή οδηγείται στα άκρα, σε έναν δρόμο χωρίς γυρισμό, τη μεγαλύτερη ευθύνη την έχει πάντοτε ο ισχυρότερος. Πόσο μάλλον που εδώ το Ισραήλ δεν είναι απλώς ισχυρότερο αλλά κυριολεκτικά πανίσχυρο.

Το Ισραήλ έπρεπε από χρόνια να έχει επιβάλει τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους και να έχει απαγορεύσει κάθε εποικισμό, έστω και χωρίς τη συναίνεση της ηγεσίας των Παλαιστινίων. Μια τέτοια λύση θα έβρισκε πλέον στήριξη και στον ίδιο τον αραβικό κόσμο, με την εξαίρεση του Ιράν και των δορυφόρων του.

Αντ’ αυτού και υπό την πίεση της αποκρουστικής τρομοκρατικής επίθεσης της 7ης Οκτώβρη, το Ισραήλ κατέληξε να υλοποιεί το σιωνιστικό πρόγραμμα του Μεσοπολέμου, που ζητούσε κυρίαρχο εθνικό κράτος με πλειοψηφία του εβραϊκού πληθυσμού στο εσωτερικό του, η οποία θα επιτυγχανόταν με τη «μεταφορά» των Παλαιστινίων εκτός του Ισραήλ. Σήμερα η εθνοκάθαρση έχει ήδη πραγματοποιηθεί, και πλέον διαφαίνεται καθαρά η πιθανότητα προσάρτησης της Λωρίδας της Γάζας στο κράτος του Ισραήλ.

Σκέφτεται κανείς, μπαίνοντας στη θέση των Ισραηλινών, αν η εξόντωση της Χαμάς και η καμένη γη της Γάζας αξίζουν το τίμημα που πληρώνει και θα πληρώσει στο μέλλον ο εβραϊκός λαός. Το Ισραήλ μετατρέπεται σε στρατοκρατικό θύλακα, αναγκασμένο να ζει σε μόνιμο πολεμικό συναγερμό, μια κατάσταση που ευνοεί στο εσωτερικό του τους εθνικιστές και τους ακροδεξιούς. Τα μελλοντικά τρομοκρατικά χτυπήματα, που μοιραία θα έρθουν, δεν θα συγκινήσουν ιδιαίτερα, αφού θα θεωρηθούν δίκαιη αντίδραση. Ο υφέρπων αντισημιτισμός θα διογκωθεί και η μνήμη του Ολοκαυτώματος θα εξασθενήσει. Όπως λέει ο Χαράρι, «ό,τι συμβαίνει αυτήν τη στιγμή στο Ισραήλ θα μπορούσε να καταστρέψει 2.000 χρόνια εβραϊκής σκέψης, κουλτούρας και ύπαρξης».

Το συναίσθημα που με κατακλύζει, παρακολουθώντας καθημερινά την καταστροφή ενός λαού –των Παλαιστινίων– είναι εκείνο της ματαίωσης. Δεν είναι μόνο η ανημπόρια μας ως πολιτών της Ευρώπης να τη σταματήσουμε. Εκατοντάδες χιλιάδες βγαίνουν και διαδηλώνουν σε όλες τις πόλεις του κόσμου, άπειρα άρθρα γράφονται, ένα σύννεφο διαμαρτυρίας έχει καλύψει τη διαδικτυακή σφαίρα, αλλά τίποτε δεν μπορεί να σταματήσει την πολεμική μηχανή του Ισραήλ από το να σκοτώνει παιδιά και μητέρες, γιατρούς και δημοσιογράφους, να ισοπεδώνει πόλεις και χωριά, να αλέθει το αίμα με την άμμο.

Η απογοήτευση προκύπτει από το γεγονός ότι επί δεκαετίες όλες οι προσπάθειές μας να γράψουμε και να διδάξουμε Iστορία βασίστηκαν στο «ποτέ ξανά». Δηλαδή να κάνουμε κάθε προσπάθεια για να μην επαναληφθούν οι θηριωδίες του παρελθόντος. Η Iστορία δεν θα πρέπει να εξάπτει τις εχθρότητες ανάμεσα στους λαούς, λέγαμε, αλλά να οδηγεί στην κατανόηση και στο ξεπέρασμά τους. Η Iστορία δεν πρέπει να υπολογίζει μόνο τη λογική του εθνικού συμφέροντος αλλά και τα ανθρώπινα δικαιώματα, όχι μόνο τους στρατηγούς αλλά και τα θύματα. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, λέγαμε, με τη φρίκη όσων συνέβησαν, κι ανάμεσα σε αυτά το Ολοκαύτωμα, έθεσε στην ιστορία ηθικά διλήμματα. Τις ηθικές κόκκινες γραμμές για τη μεταπολεμική πολιτική ζωή. Μπορεί να ξεπεράστηκαν πολλές φορές τα όρια, αλλά δεν κλόνισαν τον κανόνα.

Το αντίθετο όμως συμβαίνει σήμερα. Η γενοκτονία που διαπράττει το Ισραήλ στην Παλαιστίνη –γιατί περί καταστροφής ενός λαού πρόκειται, επομένως η εθνοκάθαρση είναι μέρος της γενοκτονίας– με την έμπρακτη υποστήριξη των κυβερνήσεων του δυτικού κόσμου διαλύει τον ίδιο τον κανόνα, όσα πιστεύαμε και όσα διδάσκαμε. Ήταν λοιπόν μάταιες οι προσπάθειές μας για μια Iστορία με ανθρώπινο πρόσωπο;

Άργησα αρκετά να χρησιμοποιήσω τους όρους «εγκλήματα πολέμου», «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας» και «εθνοκάθαρση» –κι ακόμα περισσότερο τον όρο «γενοκτονία»– με υποκείμενό τους-θύτη αυτό που το γνωρίζαμε πάντα ως αντικείμενό τους-θύμα: το Ισραήλ, με την έννοια του έθνους, όχι της χώρας. Είδα πρώτα να χρησιμοποιούν τους όρους αυτούς διανοούμενοι του Ισραήλ και της εβραϊκής διασποράς, μ’ εκείνη την εξαιρετικά σπάνια παρρησία που τιμά τη συνείδηση της ανθρωπότητας. Άνθρωποι γενναίοι, που βασίζονται οπωσδήποτε σε πολύ περισσότερες πληροφορίες απ’ όσες επιτρέπουν να φτάνουν έως εμάς τους τρίτους οι λογοκριτικοί-προπαγανδιστικοί μηχανισμοί της ακροδεξιάς, μιλιταριστικής κυβέρνησης του Νετανιάχου. Αλλά είναι άραγε ηθικά νοητό να μείνει κανείς «ουδέτερος τρίτος» μπροστά σε τέτοια συνταρακτικά γεγονότα, που ανατρέπουν εδραίες πεποιθήσεις και σε υποχρεώνουν να αναμετρηθείς με τις «προλήψεις» σου, θετικές ή αρνητικές;

Και τώρα ακόμα όμως ανατριχιάζω όποτε ζευγαρώνω τη λέξη «γενοκτονία» με το Ισραήλ ως δράστη, μολονότι οι τερατώδεις αριθμοί του θανάτου και τα αλλεπάλληλα αποκαλυπτικά-τεκμηριωτικά περιστατικά δεν επιτρέπουν την αμφιβολία. Ίσως ευθύνεται η ντροπή που οφείλω να νιώθω εσαεί, ως μονάδα κι εγώ της χριστιανοσύνης (πιστεύω δεν πιστεύω, δεν έχει σημασία), για τη φρικαλέα μοίρα που επιφύλαξε ο περίφημος δυτικός πολιτισμός μας στους Εβραίους· για όλα τα στάδια της σκαιής περιφρόνησης εις βάρος τους και της απανθρωποποίησής τους (από αιώνα σε αιώνα, από παραμύθι σε παραμύθι, από παροιμία σε παροιμία, από «συνωμοσία» σε «συνωμοσία»), που οδήγησαν αναπόφευκτα στη Σοά.

Μα πώς ν’ αποφύγεις να πεις γενοκτονία τη γενοκτονία όταν διαβάζεις όσα είπε ο Βρετανός χειρουργός Νικ Μέιναρντ, που μετείχε σε ιατρική αποστολή ενός μηνός στη Γάζα; «Τη μια μέρα έρχονταν κυρίως με τραύματα στο κεφάλι ή τον λαιμό. Την επομένη με τραύματα στο στήθος. Τη μεθεπομένη στην κοιλιά. Μια μέρα ήρθαν τέσσερα αγόρια πυροβολημένα όλα στους όρχεις – σκοπίμως. Η συσσώρευση πανομοιότυπων τραυμάτων ήταν έκδηλη. Θαρρείς και επρόκειτο για ένα παιχνίδι σκοποβολής».

Δεν υπάρχει όριο στη συμφορά. Δεν υπάρχει σημείο στο οποίο να μπορεί κανείς να κρατήσει πλέον ίσες αποστάσεις. Έχουν ξεπεραστεί όλα τα όρια νομιμότητας σε αυτόν τον ακήρυχτο πόλεμο, όπου drones και βόμβες διαλύουν γειτονιές, πόλεις ολόκληρες, νοσοκομεία, σχολεία, μαιευτήρια, οίκους ευγηρίας, με πρόσχημα την «τρομοκρατία» χωρίς καμία απόδειξη, απλώς και μόνο γιατί έτσι το λένε οι λέξεις που επέλεξαν οι επινοητές της τελικής φάσης του σχεδίου εξόντωσης ολόκληρου του παλαιστινιακού λαού. Στο όνομα κενών φράσεων καταδιώκονται, σκοτώνονται, διαλύονται, αποσυντίθεται, καταστρέφονται χωριά, πόλεις ολόκληρες, κι αν δεν καταστραφούν από τις βόμβες οδηγούνται στο βασανιστήριο της πείνας και της εξαθλίωσης χωρίς κανένα έλεος. Ακόμα και αν στην αρχή όλου αυτού υπήρχε μια αιτία, η υπέρβαση κάθε ορίου ελέους στη συνέχεια καθιστά όλη την ανθρωπότητα θεατή ενός καταφανούς εγκλήματος, μπροστά στο οποίο δεν μπορεί να μένει απαθής και να σωπαίνει. Όχι, αυτό δεν είναι πόλεμος. Είναι γενοκτονία.

Την ώρα που, παγκοσμίως, πληθαίνουν οι καταγγελτικές φωνές και οι κινητοποιήσεις πολιτών κατά της γενοκτονίας που συντελείται στη Γάζα, ενώ η στάση κυβερνήσεων ή υπερεθνικών οργανισμών απέναντι στην επεκτατική ισραηλινή πολιτική θα μπορούσε να περιγραφεί, επιεικώς, με όρους διστακτικής αδράνειας, χλιαρής αντίδρασης, σιωπηρής ή και ευθείας υποστήριξης, είναι εύκολο να νιώσει κανείς μια βαθιά αίσθηση ματαιότητας και απόγνωσης: για την επιδραστικότητα των συλλογικών κινητοποιήσεων, για τη δύναμη του λόγου και του Λόγου, για τα ανθρώπινα, εν γένει.

Και την πικρή επίγευση της υποκρισίας. Στα μεγάλα: το Ισραήλ, ως «φάρος» δυτικού τύπου δημοκρατικότητας, που καταστρατηγεί κάθε αρχή του διεθνούς δικαίου. Αλλά και στα μικρότερα: η αμφισβήτηση ή αποσιώπηση του λιμού που μαστίζει τη Γάζα έναντι της υπερπροβολής, προσφάτως, μιας δυσάρεστης εμπειρίας δείπνου σε ναξιώτικο εστιατόριο για μια εβραϊκή παρέα· η λειτουργία του φεϊσμπουκικού αλγόριθμου, που άρχισε, έπειτα από σχετικές αναρτήσεις, να εμφανίζει στον τοίχο μου σελίδες παλαιστινιακού ενδιαφέροντος, εργαλειοποιώντας το δράμα της Παλαιστίνης προς ίδιον όφελος· η υποστήριξη της Εθνικής μπάσκετ, που όμως καλείται να αντιμετωπίσει το Ισραήλ στην επόμενη φάση – πόσοι έκαναν λόγο μέχρι στιγμής για μποϊκοτάζ των αγώνων;

Η Γάζα, πρώτον και κύριον τόπος ειδεχθών εγκλημάτων, είναι παράλληλα και πεδίο κρίσης της ηθικής μας εγρήγορσης. Χώρος δοκιμών όχι μόνο των ανθρωπιστικών αλλά κυρίως των πολιτικών μας αντανακλαστικών. Θέατρο ενός νέου (και συνάμα τόσο γνωστού) δράματος της αποικιοκρατίας. Εμπόλεμη ζώνη, όπου δεν βάλλεται μόνο πρωτίστως ένας λαός αλλά και τα μεταπολεμικά μας ηθικά κεκτημένα. Ένας δυστοπικός θύλακας θανατοπολιτικής, ένας μακάβριος βωμός στο κέρδος της μελλοντικής, καπιταλιστικού τύπου, ανοικοδόμησης. Ενθάδε κείται η πίστη και η ελπίδα στην ανθρωπότητα.

Η ιστορία επαναλαμβάνεται. Κάθε φορά με άλλους πρωταγωνιστές. Γιατί όσο κι αν λέμε ότι η ανθρώπινη φύση διδάσκεται, όσο κι αν θέλουμε να πιστεύουμε ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν πια βάλει κόκκινες γραμμές στις φρικαλεότητες που είμαστε ικανοί να διαπράξουμε ή να ανεχτούμε, τελικά ο πόλεμος της Γάζας διαψεύδει όλες τις προσδοκίες. Οι άνθρωποι παλεύουν αιώνες για να ανέλθουν στο ανθρώπινο ιδεώδες και μια στιγμή μόνο φτάνει για να κατρακυλήσουν στην απόλυτα ζωώδη φύση τους και να επιβάλουν το δίκαιο του πιο δυνατού χωρίς κανέναν ηθικό δισταγμό. Κι οι Πόντιοι Πιλάτοι που νίβουν τα χέρια τους τώρα, αύριο θα καταδικάσουν για εγκλήματα πολέμου και θα διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους υποκριτικά, όπως κάνουν για τόσους και τόσους λαούς από την εποχή των «ινδιάνων». Η αλήθεια είναι ότι το οικονομικό συμφέρον καθορίζει πλέον το τι είναι δίκαιο, και σαν μια σιωπηλή συνωμοσία όλος ο πλανήτης στρέφει αλλού το βλέμμα, νίβει τα χέρια και περιμένει να πενθήσει για την απώλεια αφού αυτή ολοκληρωθεί και έτσι να το κάνει χωρίς κανένα κόστος.

Η κατάσταση στη Γάζα είναι απαράδεκτη, μη ανεκτή. Για οποιονδήποτε θεωρεί τον εαυτό του άνθρωπο. Μιλούν τα στοιχεία. Μιλούν τα γεγονότα. Μιλούν οι εικόνες. Όχι η προπαγάνδα. Όχι τα fake news. Όχι πληροφορίες που στηρίζονται σε ψέματα. Μια εθνοκάθαρση, μια γενοκτονία είναι υπό εξέλιξη και ο πλανήτης τη βλέπει να αναμεταδίδεται live. Γι’ αυτόν τον πόλεμο του Ισραήλ μόνο οι ΗΠΑ έχουν δαπανήσει περισσότερα από 22 δισ. δολάρια. Για να λιμοκτονεί και να σκοτώνεται κόσμος, να βομβαρδίζονται σχολεία και νοσοκομεία, να πυροβολούνται πεινασμένοι, στριμωγμένοι σε ουρές για ένα πιάτο φαΐ. Το Ισραήλ έχει έναν έξυπνο στρατό που σίγουρα ξέρει πώς να πολεμήσει και να νικήσει μια τρομοκρατική οργάνωση. Δεν το κάνει όμως. Γιατί δεν είναι αυτό που θέλει. Δεν είναι αυτό που επιδιώκει. Στόχος του Νετανιάχου δεν είναι η Χαμάς, αλλά οι Παλαιστίνιοι. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Το Ισραήλ, με τον πόλεμο κατά των αμάχων στη Γάζα, προσβάλλει το γένος του, τον εβραϊσμό του, το Ολοκαύτωμα. Σαφώς και δεν είναι αντισημίτες όσοι εναντιώνονται στον πόλεμο στη Γάζα. Υπάρχει διεθνής αλληλεγγύη. Και κατακραυγή. Το τέλος αυτής της γενοκτονίας θα έρθει από τους διαδηλωτές του Τελ Αβίβ, που νοιάζονται για τους ομήρους που κρατά η Χαμάς όσο νοιάζονται και για τους αμάχους της Γάζας. Θα έρθει και από εμάς στη Δύση και στην Ε.Ε. που πρέπει να ασκήσουμε πίεση στις κυβερνήσεις μας να κόψουν κάθε δεσμό με τον αλαζόνα Νετανιάχου και τους θεοκράτες συνεταίρους του στην κυβέρνηση. Δεν πρέπει ν’ αφήσουμε το μίσος για τον άλλον, απ’ όποιον κι αν προέρχεται, να νικήσει.

Με ταράζει βαθιά το να καθόμαστε αναπαυτικά στον καναπέ και να παρακολουθούμε στην τηλεόραση το δράμα που εκτυλίσσεται στη Γάζα: παιδιά σκελετωμένα, ανήμπορα να ανοίξουν το στόμα ακόμη και για να φάνε, όταν και αν υπάρξει η διεθνής φιλανθρωπία∙ γονείς να τρέχουν κρατώντας αγκαλιά τα αιμορραγούντα μωρά τους∙ εκατοντάδες νεκροί∙ πόλεις να αφανίζονται, νοσοκομεία να σωριάζονται σαν τραπουλόχαρτα. Με ενοχλεί να υπάρχει ο πόλεμος και η διεθνής κοινότητα να κωφεύει. Και αυτή η ανώνυμη διεθνής κοινότητα συγκροτείται από όλους εμάς. Θα πω τη γνώμη μου για το μακελειό στη Γάζα, καταφεύγοντας στον Μπέρτολτ Μπρεχτ, με αποσπάσματα από τα «Ποιήματά» του, σε μετάφραση Μάριου Πλωρίτη:

«Τον καιρό της φρίκης / θα τραγουδάμε ακόμα;/ Ναι, θα τραγουδάμε:/ Το τραγούδι της φρίκης».

«Όταν αυτοί που είναι ψηλά μιλάνε για ειρήνη / ο απλός λαός ξέρει / πως έρχεται ο πόλεμος./ Όταν αυτοί που είναι ψηλά καταριούνται τον πόλεμο / οι διαταγές για επιστράτευση έχουν υπογραφεί» […]

«ΕΠΙΤΑΦΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ Μ. Από τους καρχαρίες γλίτωσα / τις τίγρεις τις εσκότωσα / και με καταβροχθίσαν οι κοριοί».

«Α, ο καθένας που γυρνά στον τόπο του δεν είναι νικητής. / Αλλά κανένας δεν είναι νικητής σαν δεν γυρνά στον τόπο του».

«Ελπίδες είχανε, λοιπόν, και πίστη / αλλά δεν είχαν κρέας ούτε ψωμί./ Κι αν κλέβαν, ας μην τους κατηγορήσει / όποιος τους πεινασμένους δε βοηθεί».

«Ένας ξένος ταξιδιώτης γύρισε από το Γ΄ Ράιχ / και τον ρωτήσανε ποιος κυβερνά στ’ αλήθεια εκεί κάτω, αποκρίθηκε: / Ο τρόμος» […]

Τα θύματα που γίναν θύτες!

Συχνά λέω στους συνεργάτες μου ότι ο καλλιτέχνης οφείλει να βλέπει το κακό που έρχεται από το μέλλον και να προσπαθεί να το ερμηνεύσει. Το κακό, με τη μορφή ενός τρομερού εφιάλτη, είναι παρόν, δίπλα μας και έχει όνομα: γενοκτονία στη Γάζα. Εικόνες φρίκης από τη Λωρίδα της Γάζας, σε απευθείας μετάδοση, μας συγκλονίζουν, και ο προβολέας του θεάτρου, αντί να φωτίζει το τραύμα που αιμορραγεί, εξακολουθεί να φωτίζει παραπλανητικά τον εαυτό του. Η σιωπή μας απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα σημαίνει συνενοχή. Θα είναι πολύ αργά αν δεν συνειδητοποιήσουμε ότι ο εφιάλτης θα εμφανιστεί πάλι και πάλι, πολύ σύντομα θα έχει άλλο όνομα, ίσως πιο ήπια και παραπλανητική μορφή, και το κακό θα συμβεί σε ανύποπτο χρόνο την επόμενη φορά. Ανεπαισθήτως, όπως λέει ο Καβάφης.

Οι μύθοι και η ιστορία είναι διαχρονικά γεμάτοι σφαγές και κτηνωδίες. Ποιο είναι το νόημα τού να επαναδιαπραγματευόμαστε τους μύθους, αν όχι για να αντλούμε πυρήνες αλήθειας από αυτούς; Η Γάζα είναι μια σύγχρονη τραγωδία, όπου η βία και η φρίκη έχουν ακυρώσει κάθε λογική κι έχουν καταδείξει τα όρια της ανθρωπιάς και της αδιαφορίας μας.

Οι καλλιτέχνες οφείλουν να είναι φάροι μνήμης και αλληλεγγύης, να μεταμορφώνουν τη σιωπή της σκηνής σε κραυγή που δημιουργεί ρωγμές στη συνείδηση του κοινού. Στη Γάζα δεν δολοφονείται καθημερινά μόνο ο Άνθρωπος, αλλά συνολικά ο Ανθρωπισμός και ο Πολιτισμός.

Κάτι για τη Γάζα. Υπάρχουν οι λέξεις για να το χωρέσουν; Πώς να χωρέσει σε λέξεις το αχώρητο; Πόσο εύκολες είναι οι καταγγελίες; Πόσο γρήγορα νανουρίζεται η «ανθρωπίλα» μας; Πόσο άκοπα συγκαλύπτεται η δυσωδία μας με λίγες σταγόνες κολόνια ευαισθησίας;

Πιο χαμηλά. Ακόμα πιο χαμηλά. Στα έγκατα, στην κοιλιά του σκότους. Ο εθισμός στο αδιανόητο. Οι σκηνές φρίκης στις οθόνες μας. Η μετάβαση από την εποχή της απάθειας σε μια κανονικοποίηση της φρίκης. Κάτι περισσότερο όμως συμβαίνει. Ο εθισμός δίνει τη θέση του σε χλευαστική, έως και αιμοχαρή στάση απέναντι στην ανθρώπινη τραγωδία. Πιστεύω ότι ζούμε το τέλος ενός πολιτισμού. Η δυσφορία στον πολιτισμό για την οποία έγραφε ο Φρόιντ στη διάρκεια του πολέμου έχω την αίσθηση ότι δίνει τώρα τη θέση της σε μια κουλτούρα αντιζωής. Μια κουλτούρα που ζητά να καταλύσει και να καταργήσει οτιδήποτε θυμίζει ζωή και θάνατο. Η αποϊεροποίηση της ζωής συντονίζεται με την αποϊεροποίηση του θανάτου. Η τραγωδία στη Γάζα ανοίγει τις πύλες μιας κολάσεως όπου η ζωή με ελαφρά πηδηματάκια καταλύεται.

Iδού ένα σχόλιο στα κοινωνικά δίκτυα:

«Eυτραφείς μητέρες στη Γάζα, που κανονικά χρήζουν διατροφολόγο κρατούν στην αγκαλιά τους ετοιμοθάνατα από την πεινά μωρά!!! Μου λέτε παρακαλώ πως γίνεται αυτό;»

Στο σημείο μηδέν του πολιτισμού τα μωρά στη Γάζα πεθαίνουν δυο φορές. Την πρώτη από την πείνα και τις βόμβες, τη δεύτερη από την ειρωνεία μας. Η κανονικοποίηση του ανείπωτου; H βαρβαρότητα εντάσσεται σαν απαλό χάδι στην καθημερινότητά μας. Μας χαμογελά τρυφερά. Μας κλείνει συνωμοτικά το μάτι.

Και λοιπόν; Tι θες να πεις; Tι θες να κάνεις; Να καταγγείλεις; Nα εκφράσεις τον θυμό, τον αποτροπιασμό σου; Kαι τι έγινε; Πόσο αυτοαναφορικό; Πόσο ατελέσφορο να αναμετριέσαι με την αδυναμία των λέξεων; Nα εύχεσαι να ξαναγεννηθείς και όλα να είναι άλλα και αλλιώς; Να έχεις μια άλλη δυνατότητα παρέμβασης, να… να… να επηρεάσεις, να επηρεαστείς, να μην αφήσεις τον θάνατο να έχει τον τελευταίο λόγο; Σκέψεις και λόγια, λόγια, λόγια. Όπως η ποίηση συνέχισε να υπάρχει μετά το Άουσβιτς, έτσι και τα λόγια θα συνεχίσουν να παράγουν μηδαμινές ρωγμές στην επιφάνεια του τίποτα.

Το ξέσπασμα στις λέξεις, στις σημαίες, στα σύμβολα, στις σιωπές, στις απελπισίες, στην οργή. Στον αέρα που αναπνέεις η κανονικοποίηση παραμονεύει, ενώ μέσα σου συλλογίζεσαι κι επιθυμείς. Τι ακριβώς; Να μην εθιστείς; Να μη γελάσεις με το αστειάκι… ίσως και να θυμώσεις… ίσως και να πεις «πώς είναι δυνατόν;».

Ίσως και να προσευχηθείς. Ίσως και να θελήσεις να μεταμορφωθείς σε κάτι άλλο που δεν θα λέγεται «άνθρωπος», σε ένα βατράχι, σε ένα σπουργίτι, σε έναν τσαλαπετεινό, σε κάτι άλλο τέλος πάντων που δεν θα ανήκει στη συνομοταξία των ανθρώπων. Ναι, όλα αυτά τα μεγάλα, τα σπουδαία, τα τίποτα.