ΠΡΟΣΓΕΙΩΘΗΚΕ ΜΟΛΙΣ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ του Netflix η τελευταία ταινία της 41χρονης Βραζιλιάνας σκηνοθέτριας Πέτρα Κόστα, ένα εξαιρετικό από κάθε άποψη και σε κάθε επίπεδο ερευνητικό ντοκιμαντέρ που έχει ως κεντρικό του άξονα την καθοριστική συμβολή των Βραζιλιάνων (τηλε)Ευαγγελιστών στην άνοδο και την επικράτηση του Μπολσονάρο, ήδη όμως έχει προκαλέσει αναταράξεις στις ΗΠΑ εξαιτίας της σχεδόν απίστευτης ομοιότητας των περιστάσεων που διαμόρφωσαν το πολιτικό σκηνικό στις δύο χώρες. Με αποκορύφωμα βεβαίως τις επιθέσεις των οπαδών του ηττηθέντος Μπολσονάρο στην πλατεία των Τριών Εξουσιών στη Μπραζίλια, όπου βρίσκονται το Κογκρέσο, το Ανώτατο Δικαστήριο και το προεδρικό μέγαρο στις 8 Ιανουαρίου 2023, δύο χρόνια και δύο μέρες μετά την εισβολή στο Καπιτώλιο. .
Η διαφορά είναι φυσικά ότι ο Μπολσονάρο αποχώρησε –έστω και προσωρινά– ενώ ο Τραμπ επέστρεψε και κατά διαβολική σύμπτωση λίγες μέρες μόνο πριν ανέβει το ντοκιμαντέρ, απείλησε με κυρώσεις και συντριπτικούς δασμούς την κυβέρνηση του Λούλα αν δεν σταματήσει άμεσα το «κυνήγι μαγισσών» κατά του πρώην Προέδρου της χώρας, του επονομαζόμενου και «Τραπ των Τροπικών».
Οι Ευαγγελιστές έκαναν τη βρώμικη δουλειά ανακαλώντας διαρκώς «το φάντασμα του κομμουνισμού» που στοιχειώνει ακόμα τη χώρα μισό αιώνα μετά το τέλος της στρατιωτικής δικτατορίας.
Η ταινία αποτελεί συνέχεια του προηγούμενου ντοκιμαντέρ της Κόστα, το βραβευμένο “The Edge of Democracy” («Στα όρια της δημοκρατίας», επίσης διαθέσιμο στο Netflix και επίσης εξαιρετικό) του 2019, το οποίο συνδύαζε το προσωπικό στοιχείο και τα πολιτικά βιώματα της σκηνοθέτριας και της οικογένειάς της με την καταγραφή της πρώτης και δεύτερης θητείας του Λούλα και τα γεγονότα (ή τη συνωμοσία) που οδήγησαν στην δίωξη της διαδόχου του Ντίλμα Ρούσεφ, στη φυλάκιση του ίδιου και στην επέλαση του Μπολσονάρο προς την εξουσία.
Η Κόστα ως αφηγήτρια είναι κι εδώ πανταχού παρούσα και η γλαφυρή αφήγησή της σε συνδυασμό με τον σχεδόν ελεγειακό τόνο και τα ατμοσφαιρικά πλάνα –ανάμεσα στο πλούσιο υλικό και τις αποκλειστικές συνεντεύξεις, εμφανίζονται, μεταξύ άλλων «αποκαλυπτικών» εικόνων που συνοδεύουν τους στοχασμούς της, ζωγραφικά έργα του Μπρίγκελ, του Ιερώνυμου Μπος και του Ρούμπενς καθώς και σκηνές από το «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» του Παζολίνι– συμβάλλουν στη σαγηνευτική, υποβλητική διάσταση της ταινίας. Αυτό δεν συμβαίνει εις βάρος της τεκμηρίωσης, της έρευνας και των φυσικών γυρισμάτων που έγιναν σε βάθος χρόνου και με αξιοθαύμαστη πρόσβαση. Αν έχει πάντως έναν αδιαφιλονίκητο «σταρ» (ή «χαρακτήρα») το ντοκιμαντέρ, αυτός είναι ο 66χρονος τηλε-πάστορας Σίλας Μαλαφάια –επιφανής Ευαγγελιστής, μέντορας και υποβολέας του Μπολσονάρο– ο οποίος με την πληθωρική του προσωπικότητα και την ακόρεστη φιλοδοξία του συνέβαλλε σημαντικά στην «μεγαλύτερη θρησκευτική μετατόπιση στη σύγχρονη ιστορία», όπως λέει η Κόστα. Να σημειωθεί πάντως ότι παλαιότερα ο Μαλαφάια είχε ενισχύσει και τον Λούλα, αλλά η σχέση τους δεν ευδοκίμησε.
Αναρωτιέται κανείς πώς η Καθολική Εκκλησία της Βραζιλίας (της μεγαλύτερης Καθολικής δημοκρατίας στον κόσμο) επέτρεψε στη φράξια των Ευαγγελιστών να φτάσει όχι μόνο να εκπροσωπεί σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού της χώρας αλλά και να εξελιχθεί σε ισχυρότατο πολιτικό παράγοντα, αλλά η απάντηση βρίσκεται στο ντοκιμαντέρ. Οι Ευαγγελιστές έκαναν τη βρώμικη δουλειά ανακαλώντας διαρκώς «το φάντασμα του κομμουνισμού» που στοιχειώνει ακόμα τη χώρα μισό αιώνα μετά το τέλος της στρατιωτικής δικτατορίας.
Η Κόστα πηγαίνει και πίσω στο χρόνο, στις απαρχές της πολιτικής επίδρασης των Ευαγγελιστών, με τις εμφανίσεις του Μπίλλυ Γκράχαμ, εμβληματικής μορφής του Ευαγγελικού «κινήματος» στο πλευρό Αμερικανών Προέδρων, από τον Αιζενχάουερ και τον Τζον Φ. Κένεντι μέχρι τους Μπους, ο οποίος είχε επισκεφτεί και τη Βραζιλία σε μια μεγαλειώδη συγκέντρωση στο Στάδιο Μαρακανά. Θυμίζει επίσης ένα άλλο χριστιανικό «κίνημα» που είχε αναπτυχθεί στους εκκλησιαστικούς κύκλους της βραζιλιάνικης εκκλησίας στη δεκαετία του ’70, η λεγόμενη «θεολογία της απελευθέρωσης», μια αντι-αποικιοκρατική, μαρξιστική σχεδόν, εκδοχή του χριστιανισμού, η οποία πατάχθηκε ουσιαστικά από τον ίδιο τον Πάπα (Ιωάννη Παύλο Β’) σε μια …προειδοποιητική επίσκεψη του στη χώρα.
Παρά το δυστοπικό σύμπαν και τη δυσοίωνη κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα που καταγράφει, η αφήγηση της Κόστα τελειώνει με μια χαραμάδα φωτός: «Στα ελληνικά, "αποκάλυψη" δεν σημαίνει το τέλος του κόσμου», την ακούμε να λέει, «αλλά ένα ξεγύμνωμα, ένα φανέρωμα, μια ευκαιρία να ανοίξουμε τα μάτια μας».
Apocalypse in the Tropics | Official Trailer | Netflix
