Τι ισχύει για τα έργα τέχνης που έκλεψαν οι Ναζί; Το κακό παράδειγμα της Ισπανίας

Μετά από πολυετή δικαστική διαμάχη, ένα μουσείο στην Ισπανία θα κρατήσει τελικά έναν κλεμμένο πίνακα, που οι Ναζί είχαν αφαιρέσει διά της βίας από μια Εβραία γυναίκα το 1939. 

Το μουσείο Thyssen-Bornemisza στη Μαδρίτη, δικαιώθηκε ύστερα από 14 χρόνια νομικών αντιπαραθέσεων στις ΗΠΑ, με την οικογένεια της Λίλι Κασιρέρ.

Λίγο πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η Κασιρέρ είχε εξαναγκαστεί να δώσει έναν πανάκριβο πίνακα του Καμίλ Πισαρό, σε αντάλλαγμα για την ελευθερία της, καθώς προσπαθούσε να φύγει από τη ναζιστική Γερμανία. Επρόκειτο δηλαδή για παράνομη κατάσχεση και, κατ' ουσίαν, για κλοπή. 

Ομοσπονδιακός δικαστής στην Καλιφόρνια όμως αποφάνθηκε ότι ο πίνακας ανήκει νόμιμα στο μουσείο αφού, σύμφωνα με τον ισπανικό νόμο, αν ένας συλλέκτης ή ένα μουσείο αποκτήσει κάποιο, εν αγνοία του κλεμμένο, έργο τέχνης, διατηρεί κάθε νόμιμο δικαίωμα να το κρατήσει. 

Βάσει του σκεπτικού του αμερικανικού δικαστηρίου, με δεδομένους τους ισπανικούς νόμους, η έδρα δεν μπορεί να υποχρεώσει την Ισπανία να επιστρέψει τον πίνακα στην οικογένεια.

Ωστόσο ο δικαστής Τζον Γουόλτερ επέκρινε την στάση της Ισπανίας που δεν σεβάστηκε τις «Αρχές της Ουάσιγκτον» αναφορικά με τα έργα τέχνης που είχαν κατασχέσει οι Ναζί και, βάσει της διεθνούς συμφωνίας, έπρεπε να επιστραφούν στους απογόνους των αρχικών ιδιοκτητών. 

Η σχετική συμφωνία είχε υπογραφεί το 1998 από 44 κράτη, μεταξύ των οποίων ήταν και η Ισπανία.

Ο πίνακας του Πισαρό που αφαιρέθηκε διά της βίας από την Λίλι Κασιρέρ

Στην γραπτή του απόφαση, ο δικαστής Γουόλτερ τονίζει ότι, αν και το μουσείο είναι νομικά κατοχυρωμένο να κρατήσει τον πίνακα "Rue Saint-Honoré in the Afternoon" που είχε αποκτήσει το 1993, η επίμονη στάση της Ισπανίας είναι ανακόλουθη με όσα προβλέπει η συμφωνία. 

Σύμφωνα με τον δικαστή, σε ηθικό επίπεδο οι Αρχές της Ουάσιγκτον προβλέπουν την επιστροφή των έργων τέχνης που  είχαν κατασχέσει οι ναζί από θύματα του Ολοκαυτώματος. 

Ο πίνακας ανήκε στην οικογένεια από το 1900, όταν ο πεθερός της Λίλι Κασιρέρ, αγόρασε τον πίνακα από έναν έμπορο τέχνης. Ο εγγονός της, Κλοντ, δήλωνε το 2010 στους LA Times ότι είχε έντονες αναμνήσεις από τον πίνακα του Πισαρό στο σπίτι της γιαγιάς του στο Βερολίνο, τη δεκαετία του 1920.

Το 1939, η Κασιρέρ επιχείρησε να φύγει από την Γερμανία - μόλις δύο μήνες πριν το ξέσπασμα του πολέμου - αλλά ένας αξιωματικός των Ναζί την υποχρέωσε να του δώσει τον πίνακα σε αντάλλαγμα για την πολυπόθητη βίζα. Μετά τον πόλεμο, μαζί με αναρίθμητους Εβραίους της Ευρώπης, ζήτησε τη βοήθεια των Συμμάχων για τις κλεμμένες περιουσίες.

Το 1999, ένας φίλος του Κλοντ εντόπισε τον πίνακα σε μία από τις προθήκες του μουσείου Thyssen-Bornemisza Museum. Ο Κλοντ υπέβαλε μήνυση το 2005 αλλά πέθανε το 2010. Ο γιος του, Ντέιβιντ, χειρίζεται πλέον την υπόθεση.

Η απόφαση του δικαστηρίου επιτρέπει στην οικογένεια Κασιρέρ να ασκήσει έφεση, αλλά για την ώρα τα σχέδιά των απογόνων δεν έχουν γίνει γνωστά. «Με όλον τον σεβασμό, διαφωνούμε για το κατά πόσο το δικαστήριο αδυνατεί να υποχρεώσει το βασίλειο της Ισπανίας να συμμορφωθεί στις ηθικές δεσμεύσεις του», ήταν η λιτή δήλωσή του. 

Από την πλευρά του, ο δικηγόρος του μουσείου, Θαντέους Στάουμπερ, δήλωσε στο πρακτορείο Associated Press ότι η ετυμηγορία του αμερικανικού δικαστηρίου «τερματίζει την αντιπαράθεση». 

Με πληροφορίες από BBC