Πώς θα νιώσουμε διαβάζοντας την Οδύσσεια, όταν θα έχει ερημοποιηθεί ολόκληρη η λεκάνη της Μεσογείου; Πόσο θα αλλάξουν τα χρώματα των ελληνικών νησιών, όταν ο ουρανός τους θα είναι μονίμως σκεπασμένος από το νέφος της αφρικανικής σκόνης;» αναρωτιέται στο βιβλίο του Ακατοίκητη Γη (εκδόσεις Μεταίχμιο) ο Αμερικανός δημοσιογράφος David Wallace-Wells. Σημειώνει, επίσης, ότι τα τελευταία 450 εκατομμύρια χρόνια ο πλανήτης έχει αντιμετωπίσει πέντε τύπους μαζικού αφανισμού, τέσσερις από τα αέρια θερμοκηπίου λόγω της κλιματικής αλλαγής και έναν από πτώση αστεροειδούς. Την περίοδο αυτή, δε, βρίσκεται σε εξέλιξη ο έκτος, λόγω της ανθρώπινης παρέμβασης στη φύση.
Πυρκαγιές, ξηρασία, ερημοποίηση, υψηλή συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα, αστικοποίηση, καύσωνες, είναι κάποιες από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Από τι απειλούνται οι χερσαίες εκτάσεις και τα δάση; Ποιοι οι τρόποι αντιμετώπισης αλλά και οι κίνδυνοι από την υποβάθμιση των οικοσυστημάτων; Και τι γίνεται με την καταπάτηση των δασικών εκτάσεων; Μιλά στη LiFO ο καθηγητής στο τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και διευθυντής του Εργαστηρίου Δασικών Πυρκαγιών και Κλιματικής αλλαγής, Αλέξανδρος Π. Δημητρακόπουλος.
— Σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα του «National Geographic», το 30% της Ελλάδας κινδυνεύει από ερημοποίηση. Πώς το σχολιάζετε;
Το νερό, τα υπόγεια ύδατα, οι λίμνες, τα ποτάμια και το όμβριο, που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος για τις ανάγκες του στην οικιακή χρήση, στη γεωργία και στη βιομηχανία, αποτελεί μόνο το 2% του συνόλου των υδατικών πόρων του πλανήτη, ενώ το υπόλοιπο 98% αποτελούν τα θαλάσσια ύδατα. Οπότε, η διαρκώς αυξανόμενη χρήση τους, κυρίως από τις ανεπτυγμένες χώρες, καθώς και η σχεδόν λογαριθμική αύξηση του πληθυσμού του πλανήτη, έχουν δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα λειψυδρίας σε πολλές περιοχές του κόσμου. Χωρίς υπερβολή, πολλοί εικάζουν ότι ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος θα γίνει για την κατανομή των υδατικών πόρων. Επομένως, κλιματική αλλαγή, δασικές πυρκαγιές και ερημοποίηση συνδέονται άμεσα.
Οι δασικές πυρκαγιές απογυμνώνουν το έδαφος από τη φυτοκάλυψη και το εκθέτουν στις βροχές, που με τις σειρά τους προκαλούν διάβρωση και απώλεια των εδαφών με πλημμυρικά φαινόμενα. Διαβρωμένα και ξηρά εδάφη καθίστανται άγονα και δεν μπορούν να υποστηρίξουν την επανέναρξη της βλάστησης ή των αγροτικών καλλιεργειών. Έτσι, μένουν γυμνά και έρημα, ακατάλληλα για οποιαδήποτε δραστηριότητα
Η κλιματική αλλαγή καθιστά την ατμόσφαιρα θερμότερη και ξηρότερη, με αποτέλεσμα να ευνοούνται η ξηρασία και η έναρξη δασικών πυρκαγιών. Οι δασικές πυρκαγιές απογυμνώνουν το έδαφος από τη φυτοκάλυψη και το εκθέτουν στις βροχές, που με τις σειρά τους προκαλούν διάβρωση και απώλεια των εδαφών με πλημμυρικά φαινόμενα. Διαβρωμένα και ξηρά εδάφη καθίστανται άγονα και δεν μπορούν να υποστηρίξουν την επανέναρξη της βλάστησης ή των αγροτικών καλλιεργειών. Έτσι, μένουν γυμνά και έρημα, ακατάλληλα για οποιαδήποτε δραστηριότητα. Αυτό είναι το φαινόμενο της ερημοποίησης, που έχει επιταθεί κυρίως στις μεσογειακές χώρες της Ευρώπης λόγω της κλιματικής αλλαγής και αναμένεται να προκαλέσει σοβαρά οικολογικά και οικονομικά προβλήματα στο άμεσο μέλλον στις χώρες της.
— Φωτιές, αποψιλώσεις δασών, εκχερσώσεις εκτάσεων, πλημμύρες. Ποιες είναι οι μεγαλύτερες απειλές για τα ελληνικά δάση;
Η μεγαλύτερη απειλή των χερσαίων φυσικών οικοσυστημάτων στις περιοχές με μεσογειακού τύπου κλίμα είναι μακράν οι πυρκαγιές. Καταστρέφουν σε ελάχιστο χρόνο τεράστιες δασικές εκτάσεις και απειλούν ζωές και περιουσίες. Δυσμενείς επιπτώσεις των καμένων δασών αποτελούν οι πλημμύρες λόγω τεράστιας επιφανειακής απορροής και η τελική διάβρωση και ερημοποίηση των εδαφικών πόρων. Για παράδειγμα, οι καταστροφικές πλημμύρες στη Μάνδρα Αττικής οφείλονται κατά κύριο λόγο στην απογύμνωση του δάσους εξαιτίας πυρκαγιών στο όρος Πατέρα. Επίσης, λόγω μείωσης του αγροτικού πληθυσμού, οι αποψιλώσεις και εκχερσώσεις δασών δεν αποτελούν πλέον σημαντικά προβλήματα.
— Τι μπορεί να φρενάρει την κλιματική αλλαγή όσον αφορά τη γη, τα δάση και τα δέντρα;
Τα δάση είναι οι μεγαλύτεροι χερσαίοι δεσμευτές του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας μέσω της φωτοσύνθεσης. Δεσμεύουν διοξείδιο του άνθρακα και με καταλύτη το φως το μετατρέπουν σε βιομάζα. Επίσης, με τη διαπνοή τα δέντρα απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα τεράστιες ποσότητες υδρατμών. Έτσι, μετριάζονται η αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα και η ξηρασία που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή. Η εξίσωση είναι απλή: περισσότερα δάση ίσον λιγότερη κλιματική αλλαγή.
— Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το μεγαλύτερο οικολογικό έγκλημα της εποχής μας που σχετίζεται με το έδαφος;
Λέγεται ότι απαιτείται μία χιλιετία για να δημιουργηθεί έδαφος πάχους ενός εκατοστού. Στην πραγματικότητα, λοιπόν, το έδαφος δεν είναι ανανεώσιμος φυσικός πόρος. Η διάβρωση και η έκπλυση του εδάφους από χειμάρρους λόγω καταστροφής της φυσικής βλάστησης από ανθρώπινες ενέργειες (πυρκαγιές, υπερβόσκηση, εντατική καλλιέργεια, κ.λπ.) είναι μια ανεπανόρθωτη καταστροφή, αφού μας στερεί τον κυριότερο συντελεστή παραγωγής (έδαφος) και συντελεί στη μείωση των υδατικών αποθεμάτων και της παραγωγής τροφίμων του πλανήτη.
— Όπως τονίζεται σε πρόσφατη έκθεση της Ε.Ε., οι μη βιώσιμες πρακτικές διαχείρισης των δασών, η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων, η εγκατάλειψη της περιφέρειας, η ερημοποίηση των αγρών, η αστικοποίηση, καθώς και η φύτευση εύφλεκτων δασικών ειδών διευκολύνουν την εκδήλωση πυρκαγιών και ευνοούν την εξάπλωσή τους. Ποιους τρόπους αντιμετώπισης προτείνετε;
Στην Ελλάδα, το πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών είναι κυρίως θεσμικό. Η εφαρμογή των επιταγών του Συντάγματος όσον αφορά τον χαρακτηρισμό των δασικών εκτάσεων και της υπάρχουσας νομοθεσίας σχετικά με τα αυθαίρετα κτίσματα σε δημόσιες δασικές εκτάσεις θα εξαλείψει τη γενεσιουργό αιτία των δασικών πυρκαγιών στην πατρίδα μας. Σε επιχειρησιακό επίπεδο, επιβάλλεται η δημιουργία ενός νομοθετικού πλαισίου όπου θα συνεργάζονται ουσιαστικά και με ιεραρχία αρμοδιοτήτων όλοι οι φορείς, όπως η Δασική Υπηρεσία, το Πυροσβεστικό Σώμα, ΟΤΑ, εθελοντικές οργανώσεις και τα σώματα ασφαλείας, που εμπλέκονται στην πρόληψη και καταστολή των δασικών πυρκαγιών.
— Οι μεικτές ζώνες, όπου συνυπάρχει άναρχα δάσος με αστικό ιστό, είναι πλέον πραγματικότητα. Τι μέτρα χρειάζεται να παρθούν προκειμένου να μη συμβαίνουν τραγωδίες όπως αυτή στην ανατολική Αττική;
Κατά τη γνώμη μου, η σωστή ερώτηση είναι τι έπρεπε να είχε γίνει για να μη συμβαίνουν τραγωδίες όπως αυτή στο Μάτι. Διότι, εκ των υστέρων, λίγα μπορούν να αλλάξουν. Οπωσδήποτε πρέπει να υπάρχουν έγκυρα σχέδια εκκένωσης και αποτελεσματικά συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης του πληθυσμού των αστικών ιστών.
— Ποιες είναι οι ψευδαισθήσεις που έχει ο μέσος άνθρωπος σχετικά με την κλιματική αλλαγή;
Ότι μπορεί το κλίμα της γης και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής να επανέλθουν στην κατάσταση που βρίσκονταν στις αρχές του 20ού αιώνα. Δεν υπάρχει ούτε η ειλικρινής βούληση αλλά ούτε και η δυνατότητα για κάτι τέτοιο πια.
— Τέλος, πώς μπορούμε να προστατευτούμε από την καταπάτηση δασικών εκτάσεων;
Εφαρμόζοντας την υπάρχουσα δασική νομοθεσία, χωρίς παρεμβάσεις για μικροπολιτικές σκοπιμότητες. Από το 2000 και μετά έχουν ψηφιστεί τρεις νόμοι νομιμοποίησης αυθαίρετων κτισμάτων. Όταν η ίδια η πολιτεία νομιμοποιεί τους καταπατητές δημοσίων εκτάσεων είναι σαν να τους επιβραβεύει και ταυτόχρονα να αποδοκιμάζει αυτούς που παραμένουν νομοταγείς.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
