Νάνος Βαλαωρίτης: Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει

Νάνος Βαλαωρίτης: Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει Facebook Twitter
Φωτο: Στάθης Μαμαλάκης/ LIFO
0

 

 

Το ποίημα του Νάνου Βαλαωρίτη «Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει» δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό «Κριτήριο», τεύχος 1, Δεκέμβριος 1965, και ανήκει στη σειρά «Αντιποιήματα» (είναι το τρίτο μέρος της).

Τα «Αντιποιήματα» εκδόθηκαν σε ξεχωριστό τεύχος του περιοδικού «Κούρος», το 1972. Εκεί το «Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει» ήταν κάπως αλλαγμένο (μερικοί στίχοι του είχαν ενσωματωθεί στο ποίημα «Ω ξειν αγγέλλειν Λακεδαιμονίοις…»). Εδώ αντιγράφω την αρχική εκδοχή του από το «Κριτήριο».

Πρόκειται για ένα ποίημα μακροσκελές, αναπτυγμένο σε εφτά στροφές, που παίρνει αφορμή από τα γεγονότα που συντάραξαν την Ελλάδα στο πρώτο μισό της δεκαετίας του ’60.

Δεν είμαι σίγουρος πότε ακριβώς γράφτηκε, και αν γράφτηκε μονοκοπανιά, όπως λέμε, ή κατά τμήματα – αν φθάνει, δηλαδή, έως και τα Ιουλιανά του ’65, το βασιλικό πραξικόπημα και την Αποστασία. Πάντως οι στίχοι… «Όπως αυτόν που σκότωσαν/ Πέρσυ τέτοιαν εποχή/ και ακόμα περιφέρεται/ Το ζωντανό του λείψανο…/ Τον επιτάφιο θρήνο του» δεν θα είναι άστοχο αν λέγαμε πως σχετίζονται με τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη…

Ανεξαρτήτως, και σε κάθε περίπτωση, το ποίημα μοιάζει σαν να γράφτηκε χθες…

Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει

1
Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει
Κι ας είναι πάντα κλονισμένη
Εις το έπακρον η υγεία της
Κι ας υποφέρει από ατροφία
Σκλήρυνση στον εγκέφαλο
Και ακρομεγαλομανία
Κατηχώντας δια της βίας
Όταν πια δεν της περνάει
Από το χέρι τίποτα
Προσπαθώντας να ντυθεί
Με τα πιο παλιά της ρούχα
Υπολείμματα Παιδείας
Αρχαίου κόσμου κι Εκκλησίας
Η πολιτική το επάγγελμα
Αυτών που δεν πιστεύουν –
Κι η φθορά των Ιδεών
Μεσ’ τα ερείπια των θεσμών…
Των οκνηρών και αμαθών
Οι λείες τ’ αξιώματα
Ανώτατα ή Κατώτατα
Με δέκα κι είκοσι χιλιάδες
Αποκτιούνται δικαιώματα
Πουλιούνται κι αγοράζονται
Οι διορισμοί σαν πτώματα
Υπό τον όρον να…
Εκβιάζονται αντιλήψεις
Και να μένουν οι προλήψεις
Που ακόμα κυβερνούν
Από ένα παρελθόν απώτατο
Με το σταυρό με το σπαθί
Με το έτσι θέλω και - δεν - έχω
Να - δώσω - λόγο - σε - ΚΑΝΕΝΑΝ!

2
Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει
Απρογραμμάτιστη, παραλυμένη
Σ’ ένα ράφι ξεχασμένη
Στο «Μικρό Παντοπωλείο»
Της τεμπελιάς και της αμάθειας
Της ατιμίας ο καρπός
Με χαρτί περιτυλίγματος
Όπου βάνουν τις ελιές
Και της αράχνης ο ιστός
Ανάμεσα απ’ τα δάχτυλα
Μεσ’ τα μάτια και τ’ αυτιά –Η παρθενιά της ξηλωμένη
Και ξαναμπαλωμένη
Όπως του φτωχού το πάπλωμα…
Ψυχομαχάει μα δεν πεθαίνει
Όσο και να μπαινοβγαίνει
Από την πόρτα τη στενή
Του φεγγαριού το ξόδι
Mια κεφαλή επί πίνακι
Το αίμα τρέχοντας σαν το νερό
Στ’ αυλάκια της συνείδησης
Και στα χωριά υψωμένη
Σαν μια μπαντιέρα απάνθρωπη
Πως ήταν τάχατες σημαδιακό
Με το στόμα του ανοιχτό
Ένα κεφάλι μαντικό
Να φοβηθούνε τα πουλιά
Και να το δούνε τα παιδιά
που βγαίνουν απ’ την εκκλησιά
Να κάνουν το σταυρό τους
Πριν να το ρίξουν στο γιαλό
Πριν να το θάψουν μέσα τους
Μη ξυπνήσει και μιλήσει
Μην ξαναρχίσει το ΚΑΚΟ –
Όπως το χάος το αρχικό…

3
Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει
Όλο τη στίβουν σαν λεμόνι
Μα δεν βγαίνει άλλο γαλόνι
Στον τενεκέ των σκουπιδιών
Το ΕΛΙΞΗΡΙΟ των Θεών
Μ’ αυτό που αλείβαν άλλοτες
Τους μυημένους των θνητών…
Μόνο βούρλα μεσ’ τους βάλτους
που φυτρώνουν όπου έπεσε
Της φαντασίας ο σπόρος
Κι ένα χέρι ναυτικό
Ενός παλιού αναθήματος…
Μεσ’ τ’ ανοίγματα γλιστρώντας
Ένα φίδι γραμμωτό
Σαν τη μεγάλη μοναξιά
Μεσ’ το μυαλό και την καρδιά
Το κυπαρίσσι - φάντασμα
Όπως μια πολύ θλιμμένη
Που όταν γεννιέται μια φορά
Δεν μπορεί πια να πεθάνει
Ώσπου να ’ρθει η Συντέλεια.
Κάτω απ’ τη δάφνη την πικρή
Στο λύκο ανάμεσα και το σκυλί…
Είναι η Ελλάδα σήμερα
Ένα φέρετρο από φως
Που σκοτώνει κάθε ελπίδα
Είναι το μάταιο όνειρο
Του κληρονόμου που έρχεται
Να παραλάβει τα χαρτιά
Μιας μικρής ιδιοκτησίας
Που κανείς δεν ξέρει αν είναι
Και πού είναι αν είναι ακόμα!

Κι έτσι η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει
Κι όμως εύκολα της βγαίνει
Η ψυχή από το στόμαΚαι το μάτι αν όχι τ’ όνομα
Γύρω - γύρω κυκλωμένη
Απ’ τον Άχαρο Καιρό
που τη χτύπαγε από πίσω
Χωρίς ποτέ να φαίνεται
Ποιος να ’ναι αυτός που ΕΣΤΕΡΞΕ
Να της ανοίξουν την πληγή
Να μπάσουν μέσα τον οχτρό
Να της κόψουν το λαιμό
Να την ρίξουν στο ΠΗΓΑΔΙ
Να στοιχειωθεί η αλήθεια…
Κι από ψηλά κρεμάμενη

4
Κι όμως η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει
Αλλά πάντα χτυπημένη
Απ’ την δεξιά μεριά της
Κι απ’ την αριστερή σκισμένη
Ώσπου να βγούνε τ’ άντερά της
Στολισμένη πλουμισμένη
Σαν την αρραβωνιαστικιά
που θα την πάρει ο Χάροντας
Σ’ ένα ποίημα - παραμύθι
Για μεγάλους και παιδιά…
Μια για - πάντα - πια πνιγμένη
Που ουδέποτε ανασταίνεται
Όπως αυτόν που σκότωσαν
Πέρσυ τέτοιαν εποχήκαι ακόμα περιφέρεται
Το ζωντανό του λείψανο…
Τον επιτάφιο θρήνο του
Με μουσικές και τούμπανα
Με λόγους και κηρύγματα
Ακούει και τον θάβουνε
Χωρίς να βγάζει άχνα…
Μην αρχίσουνε τα ίδια
Από τον Άννα στον Καϊάφα
Και των χεριών το πλύσιμο
Το αίμα να μη βγαίνει
Να μη φεύγει απ’ τα πατώματα
Από τις πλάκες της αυλής
Από τους τοίχους και τις στέγες
Και το Ποτάμι τ’ Ουρανο
ύΚόκκινο σαν τους μπερντέδες…

5
Άθελά της την καρφώνουν
Σε σανίδα σωτηρίας
Οι δυνατοί του κόσμου
Οι ληστές και τα μπουλούκια
Γραμματείς και Φαρισαίοι
Που την έχουνε δεμένη
Με σχοινιά και με παλούκια
Για να μην ξημερωθεί
Στον ίδιο τόπο τον στενό
Που τη θέλουν πλαγιασμένη
Όπως μια περισπωμένη
Από λόφους και βουνά
Που έχουν σχήμα ανθρώπινο…
Αιώνια καταδικασμένη
Εν τάφω εν ζωή να μένει.

6
Κι εν τούτοις η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει
Μα στον ύπνο βυθισμένη
Στριφογυρίζει ανήσυχη
Βλέποντας όνειρα κακά
Πως θα τη  φάει ο δράκοντας
Ανατολής και Δύσης
Καθώς πάει παρακαλώντας
Να της μιλήσει ο αμίλητος
Να τη χωρέσει ο αχώρητος
Να κινηθούν τ’ ακίνητα
Να ειπωθούν τ’ ανείπωτα
Πριν να τα πάρει ο όρθρος
Της νύχτας πνεύματα κακά
Φτερουγίζοντας σαν τα πουλιά
Προς τα πίσω ή προς τα μπρος
Προς τα μέσα ή προς τα έξω
Προς τα πάνω ή προς τα κάτω…
Κι ό,τι πάει να γίνει
Σβύνοντας σαν το κερί
Την τελευταία στιγμή
Μόλις φυσήξει η σάλπιγγα
Ενώ ξαναγκρεμίζονται
Τα τείχη της σαν ιδεώδη
Και καίγονται τα δέντρα της
Σαν έρχεται το καλοκαίρι
Και τα παιδιά της φλέγονται
Να πάνε σ’ άλλα μέρη
Μήπως συμβεί τ’ ανεπανόρθωτο
Κι αλλάξει η επωδός
Και μαθευτεί μια μέρα
Πως η Ελλάδα ΠΕΘΑΝΕ.

7
Κι ας μη ζούσε από καιρό
Παρά σε κάποιου τ’ όνειρο
Που του πέρασε απ’ το νου
Σαν αγέρας πρωινός
Σαν καπνός του ΔΕΙΛΙΝΟΥ.
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ