ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΤΩΡΑ

Ιστορίες φιλίας και πολέμου στα χρόνια του γερμανικού εξπρεσιονισμού

Ιστορίες φιλίας και πολέμου στα χρόνια του γερμανικού εξπρεσιονισμού Facebook Twitter
Νεκροταφείο, Κλέε, 1920
0
Αυτά ζωγράφιζε
ως τις αρχές καλοκαιριού του 1914
φθινόπωρο του ίδιου χρόνου
σκοτώθηκε στο μέτωπο

 

 

Το μουσείο

Πλησιάζοντας στη Βέρνη, παρά την παγωμένη ατμόσφαιρα και λίγο παλιωμένο χιόνι στις άκρες του δρόμου, ο ήλιος λάμπει. Ελβετικός ήλιος, αλλά ήλιος.

 

Οι αφίσες των πολιτικών σε διάφορα σημεία του δρόμου υπενθυμίζουν τις εκλογές που γίνονται σε λίγες βδομάδες. Ο προεκλογικός πυρετός είναι διάχυτος διότι οι εκλογές είναι παντού εκλογές (όπως ο ήλιος είναι παντού ήλιος).


Το Zentrum Paul Klee, δημιουργία του Ρέντζο Πιάνο, δεν είναι τίποτα λιγότερο από αυτό που θα περίμενε κανείς από τον σταρ αρχιτέκτονα των μουσείων και των πολιτιστικών κέντρων. Προσωπικά, πάντως, δεν είχα ιδέα οπότε η αναστάτωση μόλις είδα το μουσείο ήταν αυθεντική και χωρίς καμιά προσχηματισμένη ιδέα (σπάνιο, άρα ανεκτίμητο συναίσθημα τη σήμερον ημέρα).


Αποτελείται από τρία καμπυλόσχημα κτίρια από γυαλί και ατσάλι στη μέση ενός τοπίου με μικρές πράσινες κοιλάδες (βρισκόμαστε στα περίχωρα της πόλης με τις Άλπεις μακριά στον ορίζοντα). Το συγκρότημα συνολικά μοιάζει με ένα παράξενο διαστημικό όγκο που κυματίζει με απίθανη χάρη.

 

Ιστορίες φιλίας και πολέμου στα χρόνια του γερμανικού εξπρεσιονισμού Facebook Twitter
Zentrum Paul Klee. © Denancé Michel


Η ηρεμία που επικρατεί δεν είναι μόνο έλλειψη φασαρίας αλλά η σύνδεση της αρχιτεκτονικής με το τοπίο, όταν η ανθρώπινη παρέμβαση επικοινωνεί με όσα την περιβάλλουν.

 

Ο Πάουλ Κλέε είναι από τους πιο σπουδαίους ζωγράφους του προηγούμενου αιώνα.


Ενώ συνδέθηκε με πολλά πρωτοποριακά κινήματα της εποχής του, δεν μπορείς να πεις ότι ανήκει χαρακτηριστικά στο ένα ή το άλλο ύφος. Αυτή η αδιάκοπη εξέλιξη (χωρίς να είμαι ειδικός) κάνει τον πολύ μεγάλο καλλιτέχνη, αυτό το «αταξινόμητο».

Στη μονογραφική συλλογή του μουσείου ανήκει περίπου 40% των έργων του Κλέε, τα οποία εκτίθενται περιοδικά. Αυτή τη σεζόν παρουσιάζονται έργα από την εποχή του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και λίγο πριν, όταν η αβανγκάρντ πήγαινε κι ερχόταν σε όλη την Ευρώπη.

Ιστορίες φιλίας και πολέμου στα χρόνια του γερμανικού εξπρεσιονισμού Facebook Twitter
Zentrum Paul Klee. © Denancé Michel


Μόλις ξέσπασε ο πόλεμος, η παρέα των μοντερνιστών ζωγράφων του Γαλάζιου Καβαλάρη διαλύθηκε, ο Καντίνσκι γύρισε στη Μόσχα, ενώ αρκετοί καλλιτέχνες- φίλοι του Κλέε έφευγαν για το μέτωπο. Ο ίδιος, γεννημένος μεν στη Βέρνη της Ελβετίας αλλά Γερμανός πολίτης, έλαβε φύλλο πορείας το 1916.

Ιστορία μέσα στην ιστορία του πολέμου είναι το σύντομο hommage της έκθεσης στον Αουγκούστ Μάκε και στον Φραντς Μαρκ, τους εξπρεσιονιστές φίλους ζωγράφους που σκοτώθηκαν στον πόλεμο πάνω στο άνθος, καθώς λέγεται, της ηλικίας και της καριέρας τους.

Ο Αουγκούστ Μάκε

Ο Μάκε γεννήθηκε στο Μέσεντε της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας το 1887.

Μόλις τέλειωσε ακαδημαϊκές σπουδές στο Ντίσελντορφ, έπεσε με τα μούτρα στα διάφορα αβανγκάρντ ρεύματα που εκείνη την εποχή έσκαγαν από παντού, στην ομάδα του Γαλάζιου Καβαλάρη βρήκε τη γενιά του και έγινε ο τρίτος της παρέας στο ταξίδι στην Τυνησία μαζί με τον Κλέε και τον Louis Moillet το 1914.

Είναι γνωστό και αναφέρεται σε όλες τις βιογραφίες κλπ. ότι όταν οι τρεις ζωγράφοι βρέθηκαν από το κέντρο της αστικής Ευρώπης στην εξωτική έρημο και την ιερή πόλη της Καϊρουάν, η τεχνοτροπία τους υπέστη δημιουργικό σοκ. («Το χρώμα κι εγώ γίναμε ένα. Είμαι ζωγράφος» είπε ο Κλέε).


Λίγο μετά ο Αουγκούστ άφησε τα πινέλα του και υπηρέτησε στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Παρά το τρομακτική κατάσταση, στα γράμματά του μιλάει με ενθουσιασμό για τη νίκη που δεν θα αργούσε. Λίγες βδομάδες αργότερα σκοτώθηκε, στις 26 Σεπτεμβρίου 1914, και ήταν μόλις 27 ετών.


Στην ιστορία της ζωγραφικής έμεινε ως ένα μεγάλο ταλέντο, ένας πρωτοπόρος της μοντέρνας τέχνης που με έντονα χρώματα και αφαιρετικές γραμμές αλά γαλλικά ζωγράφισε το βαρύ, περίπλοκο γερμανικό εξπρεσιονιστικό συναίσθημα. Αλλά, επίσης, και σαν ένας πολύ άτυχος νέος.

Ιστορίες φιλίας και πολέμου στα χρόνια του γερμανικού εξπρεσιονισμού Facebook Twitter
Έγχρωμη γωνία, Κλέε, 1917

Ο Φραντς Μαρκ

Η είδηση του θανάτου του συγκλόνισε την καλλιτεχνική παρέα. «O χαμός του Αουγκούστ είναι τρομερός για όλους μας. Νιώθω τόσο μόνος στη Γερμανία. Πού πήγαν όλοι οι φίλοι μου; Δώσ' μου το χέρι σου» έγραψε ο Φραντς Μαρκ στον Κλέε.


Σπουδαίος ζωγράφος και ο ίδιος, ήταν από τα ιδρυτικά μέλη του Γαλάζιου Καβαλάρη πιστεύοντας με όλη τη δημιουργική δύναμη της τέχνης του στην πνευματική αναγέννηση εντός και εκτός ζωγραφικής που δεν θα αργούσε.


Εμφανισιακά καθόλου τυχαίος απ' ό,τι βλέπουμε στο φωτογραφικό πορτρέτο, πρόλαβε στο σύντομο βίο του να παντρευτεί δύο φορές και να φτιάξει μερικούς πολύ ωραίους πίνακες.

Στα έργα του κυριαρχούν αφαιρετικές μορφές αλόγων και άλλων ζώων με πολύ ζωντανά χρώματα (αλλά εδώ -ειδικός δεν είμαι- υπάρχει περισσότερο νεύρο και ζωτικότητα σε σχέση με αυτό το «σκοτωμένο» του γερμανικού εξπρεσιονισμού).


Παρά το σοκ του θανάτου του Αουγκούστ, ο Μαρκ έτρεξε και ο ίδιος να πάρει μέρος στον πόλεμο με πολλή όρεξη. Ο πόλεμος, πίστευε, θα εξάγνιζε την Ευρώπη από τον υλισμό και την αλλοτρίωση.


Καμία σχέση βέβαια, όταν όμως άρχισε να το βλέπει, ήταν ήδη αργά. Επίσης, η τύχη δεν ήταν με το μέρος του. Σκοτώθηκε, πολύ νέος και αυτός, στη μάχη-σφαγείο του Βερντέν, στις 4 Μαρτίου 1916.

Ο Κλέε στον πόλεμο και ένας άλλος φίλος

Όσο για τον Κλέε, όταν κλήθηκε να υπηρετήσει τον γερμανικό στρατό, βρέθηκε, ευτυχώς για τον ίδιο και για την τέχνη, στα μετόπισθεν. Συνέχιζε να ζωγραφίζει πολύ και να βρίσκει νέες ιδέες από την αεροπορική βάση, γράμματα, αριθμούς, βέλη και άλλα σύμβολα («όσο πιο τρομαχτικός ο κόσμος, τόσο πιο αφαιρετική η τέχνη»).


Αντίθετα με τους φίλους του, ο Κλέε είχε από την αρχή αρνητική στάση απέναντι στον πόλεμο, όπως θα έκανε κάθε λογικός άνθρωπος αλλά όχι τα «θύματα» του εθνορομαντισμού της εποχής.

Ιστορίες φιλίας και πολέμου στα χρόνια του γερμανικού εξπρεσιονισμού Facebook Twitter
Ο Κλέε στο λόχο Landshut, 14-05-1916.

Συνειρμικά, ίσως επειδή θα ήθελα πολύ να δω τον Angelus Novus (δεν βρίσκεται όμως στο Ζentrum Paul Klee, μετά από χρόνια διασποράς ανήκει στο Μουσείο του Ισραήλ), ανακαλώ την κριτική για τον πόλεμο του Βάλτερ Μπένγιαμιν, επίσης σύγχρονου και φίλου του Πάουλ Κλέε αλλά και κάτοχου του θρυλικού πίνακα μέχρι το θάνατό του.

Αν και Ρομαντικός και ο ίδιος, ο Μπένγιαμιν αντιτάχτηκε στο θάρρος, τον μεγαλοϊδεατισμό και τα λοιπά «ευγενή» ιδανικά των πολεμιστών του μετώπου βλέποντας τον πόλεμο ως την ύστατη προσπάθεια αισθητικοποίησης της πολιτικής, χωρίς την παραμικρή αλλαγή στις σχέσεις ιδιοκτησίας.

(Ειρήσθω εν παρόδω, κι αυτό δεν είναι πολύ γνωστό, ο Κλέε αμέσως μετά από το τέλος του πολέμου δραστηριοποιήθηκε στην «σοβετική» δημοκρατία του Μονάχου αλλά το εγχείρημα δεν περπάτησε).


Κι επειδή όλα ανάγονται στη μεταφυσική, κατά τον Μπένγιαμιν, «η μεταφυσική του πολέμου αντλεί από τη μεταφυσική της φύσης, οδηγεί όμως τόσο την κοινωνία όσο και τη φύση στην καταστροφή τους. Μάλιστα, η καταστροφή έρχεται ως ένα μεγαλειώδες θέαμα, όπου το θύμα έχει μάθει να απολαμβάνει τον όλεθρό του» (Μπένγιαμιν - Εκλογή εκδ. Στιγμή, φανταστική εισαγωγή και μετάφραση, Σπύρος Δοντάς).

Ιστορίες φιλίας και πολέμου στα χρόνια του γερμανικού εξπρεσιονισμού Facebook Twitter
Το σπίτι με το τόξο που πετάει, Κλέε, 1922
Ιστορίες φιλίας και πολέμου στα χρόνια του γερμανικού εξπρεσιονισμού Facebook Twitter
Ο μεγάλος Κάιζερ έτοιμος για τη μάχη, Κλέε, 1921


Κάπως έτσι πρέπει να το είδαν ο Μάκε, ο Μαρκ και άλλες καλλιτεχνικές ψυχές παρατώντας πινέλα και καμβάδες για να να γίνουν, κυριολεκτικά και μεταφορικά, ένα με τη φύση. Ενώ λίγα χρόνια νωρίτερα, οι λαοί που μετά αλληλοσκοτώθηκαν, τότε αντάλλαζαν ιδέες και πρωτοπορία και η Ευρώπη, παρά τις ιδεολογικές και κοινωνικές διαφορές, περνούσε μια καλή εποχή ειρήνης και δημιουργίας.

Προς το τέλος της έκθεσης, καθώς βλέπω σε μια βιτρίνα το πηλίκιο και κάποια άλλα εξαρτήματα της στολής του στρατιώτη Κλέε, το συναίσθημα είναι κάπως δυσάρεστο και ο πόλεμος πολύ πιο κοντά.


Αυτά τα πεπαλαιωμένα προσωπικά κειμήλια είναι πάντα λίγο μακάβρια, κι αν είναι πολεμικά, ακόμα χειρότερα. Ώρα να δούμε τους εξωτερικούς χώρους του μουσείου.

Ιστορίες φιλίας και πολέμου στα χρόνια του γερμανικού εξπρεσιονισμού Facebook Twitter
Ταραγμένο τοπίο, Κλέε, 1922

«Klee in Wartime»
https://www.zpk.org

Εικαστικά
0

ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΤΩΡΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Φρα Αντζέλικο: «Ένας μεγάλος ζωγράφος, ένας άγιος άνθρωπος»

Εικαστικά / Φρα Αντζέλικο: «Ένας μεγάλος ζωγράφος, ένας άγιος άνθρωπος»

Η έκθεση «Beato Angelico», συγκεντρώνει στο Palazzo Strozzi και στο Mουσείο του Αγίου Μάρκου στη Φλωρεντία περισσότερα από 140 έργα με δάνεια από 70 συλλογές ιδιωτών και μουσείων και φιλοδοξεί να εδραιώσει τη φήμη του Φρα Αντζέλικο ως κορυφαίου δασκάλου της Αναγέννησης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Γιατί η Νυχτερινή Περίπολος του Ρέμπραντ αποτελεί μέχρι σήμερα ένα μυστήριο της Τέχνης

Εικαστικά / Γιατί η Νυχτερινή Περίπολος του Ρέμπραντ αποτελεί μέχρι σήμερα ένα μυστήριο της Τέχνης

Πεθαίνει σαν σήμερα το 1669 ο φλαμανδός ζωγράφος Ρέμπραντ φαν Ράιν. Αυτός ο πίνακας υπήρξε η πραγματική αιτία της οικονομικής καταστροφής του καλλιτέχνη ή πρόκειται περί θεωρίας συνωμοσίας;
THE LIFO TEAM
«Πρωτόλεια»: Οι πρώτες πινελιές αλλάζουν μέσα στα χρόνια αλλά πάντα κάτι μένει

Εικαστικά / «Πρωτόλεια»: Οι πρώτες πινελιές αλλάζουν μέσα στα χρόνια αλλά πάντα κάτι μένει

Η νέα έκθεση του Μουσείου Μπενάκη, χαρτογραφεί την πορεία έντεκα Ελλήνων και Ελληνίδων εικαστικών και θέτει ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα: «Σε μια πορεία πλούσια, γεμάτη ανατροπές αλλά και επαναλήψεις, ποιες ήταν οι πρωτόλειες αναζητήσεις τους, στις οποίες επέτρεψαν ακολούθως να εισχωρήσουν στις ώριμες αποφάσεις τους»
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Aμερικανικός σουρεαλισμός; Κι όμως υπάρχει. Απλώς δεν το γνώριζε κανείς

Εικαστικά / Aμερικανικός σουρεαλισμός; Κι όμως υπάρχει. Απλώς δεν το γνώριζε κανείς

Μια έκθεση στο Μουσείο Γουίτνεϊ ενώνει διαφορετικές φωνές και αποκαλύπτει την άγνωστη ως τώρα τάση Αμερικανών καλλιτεχνών που στράφηκαν στον σουρεαλισμό για να εκφράσουν την ταραχώδη δεκαετία του '60.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
"Η κούνια" του Φραγκονάρ: Στο φως τα ζουμερά μυστικά και η ίντριγκα του πιο αυθάδικου έργου του ροκοκό

Εικαστικά / «Η Κούνια» του Φραγκονάρ: Τα μυστικά και η ίντριγκα του πιο αυθάδικου έργου του ροκοκό

Η περίφημη «Κούνια» με τη σκηνοθεσία της συνεύρεσης των σωμάτων και των ψυχών με τρόπο ακόλαστο, πονηρό ή ανοιχτό σε μια νέα ηθική, έργο – σταρ της περίφημης συλλογής Wallace στο Λονδίνο, αποκαταστάθηκε φέρνοντας στο φως άτακτες λεπτομέρειες που ενισχύουν την αυθάδεια του έργου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ειρήνη Παναγοπούλου

Εικαστικά / Ειρήνη Παναγοπούλου: Η μεγάλη Ελληνίδα συλλέκτρια Τέχνης μιλά στη LIFO

Η γνωστή συλλέκτρια μιλά στη LiFO για το ταξίδι της στην τέχνη μέσα από τη συγκρότηση της μεγάλης και σπάνιας συλλογής της, μέρος της οποίας θα δούμε με αφορμή την έκθεση «Fernweh ή νοσταλγία για άγνωστους τόπους».
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μυρτώ Ξανθοπούλου: «Έχω ψίχουλα, έχω τα περισσεύματα; Με αυτά θα δουλέψω»

Εικαστικά / Μυρτώ Ξανθοπούλου: «Έχω ψίχουλα, έχω τα περισσεύματα; Με αυτά θα δουλέψω»

Η γεννημένη στο Ελσίνκι καλλιτέχνιδα που κέρδισε το βραβείο Young Artist της φετινής Art Athina μιλάει για το έργο της που βασίζεται στην αίσθηση του κατεπείγοντος, στη χειρωνακτική εργασία και στη σχέση της με τη γλώσσα. 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ένα «χρονικό της αναισθησίας» με έργα υψηλής δόνησης 

Εικαστικά / Κωνσταντίνος Λαδιανός: «Πού πήγε όλη αυτή η επιδεξιότητα των χεριών που είχαν οι παλιότεροι»

Η παράδοση, η αγιολογική γραμματεία και η λαϊκή μυθολογία συνυπάρχουν στον κόσμο του ταλαντούχου καλλιτέχνη, εμπλέκοντας το προσωπικό βίωμα με καθηλωτικές αλληγορίες.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ένας μνημειώδης φτερωτός ταύρος στο Μουσείο Ακρόπολης

Εικαστικά / Ένας μνημειώδης φτερωτός ταύρος στο Μουσείο Ακρόπολης

Με το έργο του στον εξωτερικό χώρο του μουσείου ο Michael Rakowitz συνομιλεί με τα έργα της κλασικής αρχαιότητας και υπενθυμίζει τα μάταια ταξίδια ανθρώπων και πολιτιστικών αγαθών που «ξεσπιτώνονται».
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η Συλλογή Λέοναρντ Λόντερ θα δώσει το φιλί της ζωής στην αγορά της τέχνης;

Εικαστικά / Η Συλλογή Λέοναρντ Λόντερ θα δώσει το φιλί της ζωής στην αγορά της τέχνης;

Με πυρήνα της συλλογής του Λόντερ ένα από τα διασημότερα έργα του Κλιμτ, που εκτιμάται ότι η πώλησή του θα ξεπεράσει τα 150 εκατομμύρια δολάρια, η βραδιά της δημοπρασίας στον οίκο Sotheby’s φιλοδοξεί να προσελκύσει ξανά τους μεγάλους συλλέκτες. 
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζένη Μαρκέτου

Οι Αθηναίοι / Τζένη Μαρκέτου: «Οι καλλιτέχνες δεν έχουμε ανακαλύψει τον τροχό»

Στην Αμερική έμαθε πως η τέχνη είναι κοινωνική υπόθεση, πως ο κόσμος δεν εξαντλείται στις γκαλερί. Η πρώτη της παρέμβαση σε δημόσιο χώρο, που προκάλεσε αντιδράσεις, της δίδαξε ότι ένα έργο οφείλει να μοιάζει σαν να υπήρχε πάντα εκεί. Με τη νέα της εγκατάσταση στο Μέγαρο Μουσικής μάς υπενθυμίζει ότι δεν είμαστε οι πρωταγωνιστές της φύσης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Σεπτέμβρης της Art Athina 2025

Εικαστικά / Art Athina 2025: Το τώρα και το μετά της σύγχρονης τέχνης

Ζωγραφική, γλυπτική, φωτογραφία, ψηφιακή τέχνη: Το ανάγλυφο του παγκόσμιου εικαστικού χάρτη έτσι όπως διαμορφώνεται μέσα από την ελληνική και ξένη παραγωγή, και αναδεικνύεται στην ετήσια φουάρ που πραγματοποιείται ξανά στο Ζάππειο.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ο Ανδρέας Αγγελιδάκης μετατρέπει το σπήλαιο του Πλάτωνα σε escape room

Εικαστικά / Ο Ανδρέας Αγγελιδάκης μετατρέπει το σπήλαιο του Πλάτωνα σε escape room

Με τo «Δωμάτιο Απόδρασης», μια εγκατάσταση ερευνητική και παιγνιώδη, βασισμένη στην ιδέα της φιλοσοφίας και την παραίσθηση του ψηφιακού κόσμου, θα μας εκπροσωπήσει στην 61η Μπιενάλε Βενετίας ο καταξιωμένος εικαστικός και αρχιτέκτονας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ