Το Círculo de Bellas Artes είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που δραστηριοποιείται πολλαπλά σε όλο το φάσμα των τεχνών και του πολιτισμού. Αποτελεί ένα σημαντικό πολιτιστικό κέντρο της Μαδρίτης και κάθε χρόνο διοργανώνει δεκάδες παράλληλες δραστηριότητες, ανάμεσα τους και πολλές εκθέσεις που καλύπτουν μεγάλο αριθμό επιστημονικών ειδικοτήτων. Από τον Φεβρουάριο έως τον Απρίλιο του 2025, φιλοξένησε την έκθεση «Dimitris Pikionis. Una topografía estética», τιμώντας τον Έλληνα ζωγράφο, αρχιτέκτονα και στοχαστή Δημήτρη Πικιώνη (1887- 1968). Η ίδια έκθεση ταξίδευσε από τη Μαδρίτη στην Αθήνα και παρουσιάζεται από το Μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς 138.
Όπως εξηγεί η συνεπιμελήτρια της έκθεσης Covadonga Blasco, «η αρχιτεκτονική, η διάδοσή της και η εννοιολογική της κατανόηση, υπήρξε ανέκαθεν ένας από τους τομείς που διερευνά ο οργανισμός μας, καθώς για περισσότερα από είκοσι χρόνια αποτελεί επίσης το “Σπίτι της Ευρώπης”, τίτλο που ενσαρκώνει μέσω των δράσεών του. Ως εκ τούτου, το όνομα του Πικιώνη ήταν πολύ φυσικό να έρθει στο προσκήνιο, τόσο για την ιδιότητά του ως σημαντικής μορφής της αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα όσο και ως εκφραστής της κριτικής και της σκέψης που διαμόρφωσε και έδωσε ζωή στην Ευρώπη στην οποία ζούμε σήμερα. Τόσο ο συνεπιμελητής Juan Miguel Hernández León όσο και εγώ, αρχιτέκτονες και οι δύο, πιστεύουμε ότι η σχέση μεταξύ τοπίου και πολιτισμού είναι σήμερα πιο σημαντική από ποτέ, καθώς το τοπίο δεν μπορεί να διαχωριστεί από τη φύση, τη φαντασία ή την κατασκευή ταυτοτήτων. Σε μια εποχή που τα θεμέλια της Ευρώπης κλονίζονται, πιστεύουμε ότι ήταν καθήκον μας να παρουσιάσουμε τον Δημήτρη Πικιώνη στο ευρύ κοινό μέσω αυτής της έκθεσης».
Σήμερα μας φαίνεται αναπόσπαστο μέρος του ιερού λόφου της Ακρόπολης και έχει γίνει με τα χρόνια ταυτόσημη με τη φυσιογνωμία και τη μορφολογία της πόλης των Αθηνών αλλά, αν οφείλουμε σε κάποιον τη –σχεδόν– ιδιοφυή διαμόρφωση και χάραξη των οδών πρόσβασης των πεζών, τους σπειροειδείς διαδρόμους που οδηγούν στο σημαντικότερο μνημείο της ελληνικής αρχαιότητας, αυτός δεν είναι άλλος από τον Πικιώνη.
Αλλά πόσο καλά γνωρίζουμε στην Ελλάδα σήμερα αυτήν τη σημαντική μορφή της αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα; Γεννήθηκε το 1887 στον Πειραιά από γονείς με καταγωγή από τη Χίο, ευαισθητοποιημένους στην τέχνη και τον αγώνα της νεότευκτης Ελλάδας για επιβίωση, και γαλουχήθηκε με πατριωτικές αξίες και σεβασμό στον ανθρώπινο μόχθο. Στα χρόνια των σπουδών του ως πολιτικού μηχανικού, περνούσε περισσότερες ώρες στις αίθουσες της Σχολής Καλών Τεχνών παρά στα θρανία του Πολυτεχνείου, φοιτητής του οποίου ήταν. Εκεί έκανε και μερικούς από τους πιο σημαντικούς του φίλους, όπως ο Τζόρτζιο ντε Κίρικο, επιδιδόμενος δίπλα του στο πραγματικό του μεράκι, που ήταν η ζωγραφική. Έτσι, με μια συστατική επιστολή στο χέρι, χτύπησε την πόρτα του Παρθένη και έγινε ο πρώτος, χρονολογικά, μαθητής του. Ο μεγάλος ζωγράφος εκτίμησε το πάθος του και έπεισε τον πατέρα του να τον αφήσει να φύγει για σπουδές ζωγραφικής στο Μόναχο, όπως και έκανε το 1908.
Εκεί, ανάμεσα σε ατέλειωτες επισκέψεις σε μουσεία, ατέρμονες συζητήσεις με τον φίλο του Γιώργο Μπουζιάνη, μελετώντας παράλληλα αρχαία ελληνική ποίηση, ανακαλύπτει τον Σεζάν. Έρχεται σε επαφή με τρεις πίνακες του σπουδαίου Γάλλου πρωτοπόρου, εξαιτίας των οποίων αλλάζουν οι στόχοι του. Εγκαταλείπει τη Γερμανία και μετακομίζει στο Παρίσι το 1909. Συναντάει ξανά τον σπουδαίο δάσκαλό του, Παρθένη, και μαζί επισκέπτονται μουσεία, εκθέσεις, ανακαλύπτουν από κοινού όλη τη σύγχρονη ζωγραφική και γλυπτική. Παράλληλα, παρακολουθεί μαθήματα στην Academie de la Grande Chaumiere. Καθώς όμως οι οικονομικοί του πόροι εξαντλούνται, γράφεται στο εργαστήρι αρχιτεκτονικής της Ecole des Beaux Arts, χωρίς να ξέρει ότι αυτή του η επιλογή θα αποδεικνυόταν καθοριστικής σημασίας. Οι έπαινοι από τους δασκάλους του έδιναν και έπαιρναν, ανοίγοντάς του μια νέα επαγγελματική προοπτική, της οποίας τις εφαρμογές θα μάθαινε αναγκαστικά στην πράξη. Λίγο πριν από την επιστροφή του στην Ελλάδα, το 1912, σε μια από τις τελευταίες του συναντήσεις με τον Ντε Κίρικο, ο οποίος επίσης βρισκόταν στο Παρίσι, ο «μεγάλος» φίλος του τού αποκαλύπτει τα πρώτα του νιτσεϊκά μεταφυσικά έργα. Ο Πικιώνης υπήρξε ίσως ο πρώτος κοινωνός αυτών των έργων, που σύντομα θα γίνονταν διάσημα ως «Scuola Metafisica».
Πίσω στην Ελλάδα, δηλώνει φανατικός υποστηρικτής της φυλετικής συνέχειας των Ελλήνων, εξερευνώντας κάθε δυνατό κοινωνικό, ιστορικό, κλιματολογικό στοιχείο που να επιβεβαιώνει τις μελέτες του και τις αισθητικές του αγωνίες γύρω από την ελληνικότητα. Συμμετέχει στους Βαλκανικούς Πολέμους με τον βαθμό του λοχαγού και αμέσως μετά ολοκληρώνει τις αρχιτεκτονικές του σπουδές. Ωστόσο, περνάει τις περισσότερες ώρες του ζωγραφίζοντας αλά Σεζάν στις όχθες του Κηφισού στα Σεπόλια και σχεδιάζοντας τα σπίτια της Αίγινας. Συνδέεται φιλικά με τους Κόντογλου, Παπαλουκά, Χατζηκυριάκο-Γκίκα, Τσαρούχη, Εγγονόπουλο, Διαμαντόπουλο και το 1923 χτίζει το πρώτο του σπίτι στις Τζιτζιφιές, για το οποίο ο Φώτος Πολίτης έγραψε ύμνους. Το 1929 περνάει τρεις μήνες στη Χίο μελετώντας και καταγράφοντας την αρχιτεκτονική της. Με την επιστροφή του στην Αθήνα, αναλαμβάνει και ολοκληρώνει μερικά σημαντικά κτίσματα, όπως η οικία Παπαϊωάννου στην οδό Μαρκορά, το περίφημο δημοτικό σχολείο στα Πευκάκια, στον Λυκαβηττό, και το θερινό θέατρο της Μαρίκας Κοτοπούλη στην οδό Χέυδεν, το οποίο βασίζει στις αρχές του αρχαίου και του ιαπωνικού θεάτρου, και για το οποίο εν μέρει επικρίνεται. Σε συνεργασία με τον ζωγράφο Γεράσιμο Στέρη συνυπογράφει τα σκηνικά της πρώτης του παράστασης.
Το 1930 μονιμοποιείται στην έδρα Διακόσμησης του ΕΜΠ, θέση που διατηρούσε ως έκτακτος καθηγητής ήδη επί μια πενταετία. Φύση στοχαστική και ερευνητική, δεν ήταν ο τυπικός δάσκαλος που δίδασκε με προγραμματισμένη ύλη. Αντιθέτως, χρησιμοποιούσε τη σωκρατική μέθοδο της «μαιευτικής», βάζοντας τους μαθητές του να αναζητήσουν τις λύσεις μέσα στις ίδιες τους τις ιδέες και σκέψεις. Τα μαθήματα αυτά «παραδίδονταν» συχνά με έναν καφέ στο χέρι στο προαύλιο της σχολής. Πολύ λίγοι φοιτητές ήταν διατεθειμένοι να παρακολουθήσουν αυτού του τύπου την «περιπατητική» διδασκαλία, αλλά όσοι το έπραξαν βγήκαν αργότερα κερδισμένοι στην καριέρα τους. Το ίδιο διάστημα, με προτροπή του συλλόγου Ελληνική Λαϊκή Τέχνη οργανώνει σειρά επισκέψεων σε παραδοσιακούς οικισμούς της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Το 1948, οι μελέτες που προέκυψαν από εκείνες τις εκδρομές στα αρχοντικά της Καστοριάς αλλά και της Ζαγοράς βραβεύτηκαν από την Ακαδημία Αθηνών.
Το 1935 χτίζει το Πειραματικό Σχολείο Θεσσαλονίκης, οραματιζόμενος τον μακεδονικό τύπο. Έχει ήδη στραφεί σε μια νέα προσέγγιση της δουλειάς του, τον συνδυασμό εθνικής ταυτότητας και οικουμενικού πνεύματος. Χάρη σε αυτήν τη νέα αντίληψη, θα έχτιζε τα επόμενα χρόνια κτίρια όπως το σπίτι της γλύπτριας Φρόσως Ευθυμιάδη, η έπαυλη Άνω Φιλοθέης, το Ξενία των Δελφών, τα σπίτια του Συνοικισμού Αιξωνής. Πάντως, δεν συγκινούνται όλοι από τις εμμονές του και συχνά κατηγορείται για μορφοκρατία και ρομαντικό τοπικισμό, χωρίς βέβαια ο ίδιος να πτοείται. Παρόλο που όλο και πιο πολύ παραδινόταν στη βυζαντινο-ανατολική του ταυτότητα, απορρίπτοντας τη δυτική, έκρινε ότι ένα πάντρεμα παραδοσιακής φόρμας και σύγχρονων –επιλεκτικά– εφαρμογών ήταν η ιδανική λύση για μια σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική. Κι αυτό ακολούθησε εν τέλει.
Με τον Γκίκα εκδίδουν το περιοδικό «Το τρίτο μάτι», στο οποίο δημοσιεύει τα περισσότερα από τα κείμενά του περί αισθητικής και άλλων, ενώ δεν παύει να ζωγραφίζει. Eπαγγελματικά έχει ολοκληρωτικά και οριστικά αποπροσανατολιστεί. Τη ζωγραφική του την οργανώνει σε θεματικές όπως Βυζαντινά, Αττικά, Αριάδνες, Νεφέλες, Λαϊκά, και έτσι καταχωρούνται στην εικαστική κοινότητα, παρόλο που πολλά από τα έργα του παρέμειναν στην κρυφή πλευρά της δημιουργικότητάς του. Το 1943 αναγορεύεται τακτικός καθηγητής στο ΕΜΠ και τρία χρόνια αργότερα γίνεται επικεφαλής της εκπόνησης ενός σχεδίου λαϊκών πολυκατοικιών σε Πειραιά και Λαμία. Την ίδια εποχή μελετά τα προβλήματα ανοικοδόμησης της Ρόδου και των Δωδεκανήσων.
Σήμερα μας φαίνεται αναπόσπαστο μέρος του ιερού λόφου της Ακρόπολης και έχει γίνει με τα χρόνια ταυτόσημη με τη φυσιογνωμία και τη μορφολογία της πόλης των Αθηνών αλλά, αν οφείλουμε σε κάποιον τη –σχεδόν– ιδιοφυή διαμόρφωση και χάραξη των οδών πρόσβασης των πεζών, τους σπειροειδείς διαδρόμους που οδηγούν στο σημαντικότερο μνημείο της ελληνικής αρχαιότητας, αυτός δεν είναι άλλος από τον Πικιώνη. Τα οφείλουμε στην ευλαβική του αφοσίωση στο φυσικό τοπίο και τη λαϊκή αρχιτεκτονική, από την οποία η σύγχρονη Ελλάδα είχε τη μεγάλη τύχη να ωφεληθεί, καθώς του έδωσε την ευκαιρία να πραγματοποιήσει ένα όραμα εικαστικής σύλληψης που αφορούσε τον ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο αλλά και τον γειτονικό περίπατο στον λόφο του Φιλοπάππου, όπως και τον ναΐσκο του Αγίου Δημητρίου του Λουμπαρδιάρη, με το τουριστικό του περίπτερο. Ήταν έργα μεγάλης πνοής και στοχασμού για τα οποία χρειάστηκε να δώσει πολλές μάχες, έναν καθημερινό αγώνα ενάντια στη γραφειοκρατία και την ευθυνοφοβία, για να του παραχωρηθούν όλες οι εγγυήσεις ώστε να ολοκληρώσει το έργο του.
Τα τέσσερα χρόνια που κράτησαν οι εργασίες, ο τότε υπουργός Δημοσίων Έργων Κωνσταντίνος Καραμανλής (από τον Φεβρουάριο του 1954 μέχρι το 1958 που το εγκαινίασε ως πρωθυπουργός) ξεκινούσε καθημερινά το πρόγραμμά του με επιτόπιες επισκέψεις συνοδεία του αρχιτέκτονα, αρχικά για να πειστεί από τον ίδιο για τις επιλογές του γύρω από την αρμονία και την κλίμακα –αισθητικά θέματα για τα οποία τον αντιμάχονταν λυσσαλέα οι μηχανικοί του υπουργείου του– κι αργότερα, όταν πια του παραχώρησε το έργο, από την προσωπική του επιθυμία να κατανοήσει πλήρως το μεγαλεπήβολο σχέδιο που με τη γενναία για την εποχή πολιτική του απόφαση είχε στηρίξει. Από το έργο αυτό περίμενε όχι μόνο να αναδείξει το αττικό τοπίο και την Ακρόπολη με τον ιδανικότερο τρόπο, ικανοποιώντας το διεθνές κοινό (η Ελλάδα ξεκινούσε τότε τα μεγάλα τουριστικά της ανοίγματα), αλλά συγχρόνως να μη θιγεί η αισθητική ιστορία του τόπου.
Ο Πικιώνης, αφοσιωμένος στη λαϊκή παράδοση, σε καιρούς που οι πάντες λοξοκοιτούσαν τα μεταπολεμικά διεθνή ρεύματα και που συχνά τα μιμούνταν με άστοχους και άτεχνους νεωτερισμούς, συγκέντρωσε τους καλύτερους τεχνίτες της Αθήνας, λιθοξόους, χτίστες, ξυλουργούς, με τα συνεργεία και τα παραπαίδια τους, και με τυφλή εμπιστοσύνη και ισότιμη συνεργασία δημιούργησε, κυριολεκτικά με τα χέρια και τη συνδρομή τους, βήμα-βήμα και πετραδάκι-πετραδάκι, χωρίς ολοκληρωμένα σχέδια, αυτοσχεδιάζοντας περισσότερο, ένα τεράστιου μεγέθους χειροτέχνημα! Ήταν η εφαρμογή των αρχών και αισθητικών επιλογών μιας ζωής και της σταδιοδρομίας του εβδομηντάχρονου αρχιτέκτονα, που είχε ξεκινήσει από τα θρανία του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου μισό αιώνα πριν και μέσα από ποικίλες καλλιτεχνικής φύσεως αναζητήσεις έφτασε το τελειότερο και πλέον εμβληματικό επίτευγμά του...
Μετά την ολοκλήρωση και παράδοση του περιβάλλοντος χώρου της Ακρόπολης παραιτείται –ύστερα από τριάντα πέντε χρόνια γόνιμης συνεισφοράς του– από το Πολυτεχνείο και εκλέγεται πρόεδρος Κομητείας Τοπίου. Και έναν χρόνο μετά, το 1961, αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Μονάχου. Ακολουθούν, σε συνεργασία με τον γιο του Πέτρο και τον Αθανάσιο Κουτσογιάννη, ο Παιδικός Κήπος Φιλοθέης, το δημαρχείο Βόλου, το Ανώτερο Εκκλησιαστικό Φροντιστήριο Τήνου, η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου του Αγίου Ιωάννη των Ρώσων στο Προκόπι Ευβοίας και πολλά άλλα! Το 1966 εκλέγεται τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, στην έδρα της Αρχιτεκτονικής, και δύο χρόνια μετά πεθαίνει.
Η Αθήνα και οι Έλληνες τού χρωστάμε και οφείλουμε πάντα να τον μνημονεύουμε και να τον τιμούμε για το σημαντικότερο έργο επικών διαστάσεων της σύγχρονης Ελλάδας. Η έκθεση του Círculo de Bellas Artes της Μαδρίτης έρχεται να συμβάλει σε αυτό. Έχοντας δανειστεί τον τίτλο της από τα θεωρητικά του συγγράμματα, η «Αισθητική Τοπογραφία» χωρίζεται σε τρία μέρη: «Ζωγραφική και Σκέψη», «Αρχιτεκτονική» και «Μακέτα». Παρόλο που μεταφέρθηκε αυτούσια από τον ισπανικό πολιτιστικό οργανισμό, ακριβώς όπως παρουσιάστηκε εκεί, η αθηναϊκή παρουσίαση υπερέχει ως προς το ότι το Μουσείο Μπενάκη είναι ο επίσημος αρχειοφύλακας του Αρχείου Πικιώνη. Θα εκτεθούν τα πρωτότυπα σχέδιά του, ενώ στη Μαδρίτη είχαν εκτεθεί αντίγραφα. Συμπεριλαμβάνονται σχέδια επτά εμβληματικών έργων του: το δημοτικό σχολείο στα Πευκάκια, το Πειραματικό Σχολείο Θεσσαλονίκης, το ξενοδοχείο Ξενία στους Δελφούς, η οικία Γκαρή, η οικία Πουρή, ο περιβάλλων χώρος της Ακρόπολης και ο λόφος Φιλοπάππου (μνημείο, άνδηρο, αναπαυτήριο Λουμπαρδιάρη). Η Ακρόπολη αποτελεί αναπόφευκτα το κυρίως μέρος αυτής της έκθεσης-φόρου τιμής, η οποία εστιάζει στη μορφολογική αντιμετώπιση της πρόσβασης σε αυτήν, με φωτογραφικές αποτυπώσεις των μονοπατιών. Το συνολικό υλικό συμπληρώνεται από στοιχεία των εργασιών τα οποία εξηγούν τη δημιουργική μέθοδο που ακολούθησε ο Πικιώνης, όπως και από μια μακέτα μεγάλων διαστάσεων που προσφέρει γενική εποπτεία του χώρου όπως δεν τον έχουμε δει ποτέ πριν.
Σε ερώτηση προς την Ισπανίδα επιμελήτρια Covadonga Blasco αν έχει υπόψη της παρεμφερείς περιπτώσεις με εκείνη του Πικιώνη στη χώρα της και ευρύτερα στη Μεσόγειο την ίδια περίοδο, απάντησε ως εξής:
«Στις αρχές του 20ού αιώνα, ο Πικιώνης έπρεπε να αντιμετωπίσει την ανοικοδόμηση της Ελλάδας. Αυτή η ανοικοδόμηση δεν ήταν μόνο υλική αλλά και ηθική. Σε όλα τα σχέδιά του για ανοικοδόμηση και ανακαίνιση βρίσκουμε αυτήν την τάση, να υπηρετήσει την ελληνική κουλτούρα, όπως, παραδείγματος χάρη, το σχολείο στον Λυκαβηττό και το ξενοδοχείο Ξενία. Ήθελε να ανοικοδομήσει τη χώρα του, όχι με επιφανειακό, κερδοσκοπικό τρόπο, αλλά από τη θέση του ως Έλληνα πολίτη. Παρομοίως, στην Ισπανία της δεκαετίας του 1950 προέκυψε το ίδιο ζήτημα: η αποκατάσταση μιας νεωτερικότητας βασισμένης στη μεσογειακή παράδοση που αντιπροσώπευε την αυθεντική ισπανική ταυτότητα. Τόσο στο “Μανιφέστο της Αλάμπρα” (1957) όσο και στο έργο μιας σημαντικής ομάδας Ισπανών αρχιτεκτόνων (όπως οι García Mercadal και José Luis Sert) πραγματοποιήθηκαν μελέτες για τη λαϊκή μεσογειακή αρχιτεκτονική».
Όσο για το αν ο σχεδιασμός του περιβάλλοντος χώρου της Ακρόπολης είχε επιμελητικές δυσκολίες, είπε:
«Από την αρχή ήμασταν αποφασισμένοι να τονίσουμε την κλίμακα του έργου. Η αποκατάσταση των προσβάσεων στην Ακρόπολη είναι πολύ αναγνωρίσιμη σε λεπτομέρεια, στο θαυμάσιο παζλ που δημιουργούν τα μαρμάρινα θραύσματα και τα σχέδια από σκυρόδεμα, αλλά είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς την κλίμακα της παρέμβασης του Πικιώνη, εκτός αν καταφέρει να πετάξει από πάνω της. Μερικές φορές, τα σχέδια είναι δύσκολο να κατανοηθούν. Στην περίπτωση του συγκεκριμένου έργου, τα σχέδια μπορούν επίσης να θεωρηθούν αυτόνομα γραφικά έργα, καθώς είναι σχέδια σε εξέλιξη (όχι σχέδια εκτέλεσης, καθώς το έργο πραγματοποιήθηκε σε άμεσο διάλογο με το έδαφος και τις υπάρχουσες φυσικές συνθήκες). Για τον λόγο αυτό, αποφασίσαμε να αναπαραστήσουμε την τοπογραφία και τους πεζόδρομους σε μια μακέτα που κατασκευάστηκε ειδικά γι’ αυτή την έκθεση, έχοντας πάντα κατά νου την ευαισθησία του Δημήτρη Πικιώνη. Δημιουργήσαμε ένα μοντέλο από σκαλιστή πέτρα, με λεπτομέρειες εκτυπωμένες σε 3D και χειροποίητα στοιχεία που δείχνουν με μια ματιά ότι αυτό το σπουδαίο έργο δεν είναι απλώς καλά τοποθετημένες πέτρες, αλλά μια παρέμβαση τόσο σημαντική όσο η ίδια η Ακρόπολη, τόσο από άποψη μεγέθους όσο και από άποψη μεγαλοπρέπειας.
Σε αυτό το παιχνίδι κλίμακας, από τη λεπτομέρεια έως το έδαφος, θέλαμε να παρουσιάσουμε το έργο μέσω διαφόρων μέσων: φωτογραφίες, σχέδια, πίνακες, σκίτσα... Στόχος μας ήταν να αντιμετωπίσουμε την πολυπλοκότητα από μέσα, χωρίς όμως να εγκαταλείψουμε τη διακριτικότητα που διέπει αυτή την παρέμβαση. Πολλοί από όσους επισκέφτηκαν την έκθεση στη Μαδρίτη είχαν προηγουμένως περπατήσει τα μονοπάτια ως τουρίστες. Ωστόσο, συχνά χρειάζεται να δει κανείς τα πράγματα από απόσταση, από έξω, για να τα αναγνωρίσει και να τα εκτιμήσει. Είμαστε σίγουροι ότι αυτή η απόσταση θα έχει το ίδιο αποτέλεσμα και στην Αθήνα».
Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση «Δημήτρης Πικιώνης: Αισθητική τοπογραφία» εδώ
