Σύντομη ιστορία της ρωσικής λογοτεχνίας

Σύντομη ιστορία της ρωσικής λογοτεχνίας Facebook Twitter
O Toλστόι κάνει τον περίπατό του στο ρωσικό χειμώνα...
0



OΛΗ Η ΙΣΤΟΡΙΑ της ρωσικής λογοτεχνίας συνοψίζεται σε μία από τις μικρές ιστορίες του Δανιήλ Χαρμς, που έχει τίτλο «Ο Πούσκιν και ο Γκόγκολ»:

ΓΚΟΓΚΟΛ: (Πέφτει από τα παρασκήνια στη σκηνή και μένει ξαπλωμένος στο πάτωμα, ατάραχος.)

ΠΟΥΣΚΙΝ: (Μπαίνει στη σκηνή, σκοντάφτει στον Γκόγκολ και πέφτει.) Να πάρει ο διάολος! Πάλι ο Γκόγκολ μες στα πόδια μου!

ΓΚΟΓΚΟΛ: (Σηκώνεται.) Αηδία σκέτη! Ούτε να ξεκουραστείς δε σ' αφήνουν. (Κάνει μερικά βήματα, σκοντάφτει στον Πούσκιν και πέφτει.) Πάλι στον Πούσκιν σκόνταψα [...]» (μτφρ. Ρ. Παππά, Νεφέλη, Αθήνα 2009, σ. 16-17)

Το 1837 σκοτώνεται ο Πούσκιν, η αρχή κάθε αρχής, όπως έλεγε ο Γκόρκι, μια οικουμενική λογοτεχνική ιδιοφυΐα που έθεσε τα θεμέλια μιας μέχρι τότε σχεδόν ανύπαρκτης λογοτεχνίας. Σ' αυτή την απίθανη χώρα, με τον Τσάρο, την αριστοκρατία, τη γραφειοκρατία, τους δουλοπάροικους και τους επαναστάτες, τα επόμενα περίπου σαράντα χρόνια συμβαίνει μια αδιανόητη έκρηξη.

Ας περιοριστούμε στα μεγάλα ονόματα της πεζογραφίας: Λέρμοντοφ (Ένας ήρωας του καιρού μας, 1840), Γκόγκολ (Παλτό, 1842, Νεκρές Ψυχές, 1842), Τουργκένιεφ (Πατέρες και γιοι, 1861), Ντοστογιέφσκι (Έγκλημα και Τιμωρία, 1866, Ο Ηλίθιος, 1868-69, Οι Δαιμονισμένοι, 1871-72, Οι Αδελφοί Καραμάζοφ, 1879-80), Τολστόι (Οι Κοζάκοι, 1863, Πόλεμος και Ειρήνη, 1867-69, Άννα Καρένινα, 1875-77).

Η ανάγνωση ρωσικής λογοτεχνίας είναι εξαιρετικά εθιστική· μην την αρχίσετε!


Θα μπορούσε κανείς να ξεκινήσει διαβάζοντας την Ντάμα Πίκα του Πούσκιν, ένα διήγημα όπου ακούγονται ορισμένες από τις βασικές μελωδίες που θα αναπτυχθούν στη συνέχεια. Όμως ο αληθινός πυροκροτητής αυτής της απίστευτης ακολουθίας είναι ασφαλώς ο Γκόγκολ, το έργο του οποίου, με την κοινωνική και πνευματική του κατεύθυνση, μετασχημάτισε την παράδοση του Πούσκιν και της προσέδωσε δύο καθοριστικά και απόλυτα αναγνωρίσιμα στοιχεία: το βαθύ και τραγικό χιούμορ, και τη στροφή σε έναν χαρακτηριστικό ανθρωπότυπο – τον ασήμαντο υπάλληλο της απέραντης ρωσικής γραφειοκρατίας.

«Βγήκαμε όλοι μέσα από το Παλτό του Γκόγκολ» έλεγε ο Ντοστογιέφσκι. Αυτό το μικρό αριστούργημα μας εισάγει σε μια ατμόσφαιρα ριζικά διαφορετική απ' όλη τη μέχρι τότε παράδοση της ευρωπαϊκής πεζογραφίας και αποτελεί την ιδανική αρχή για να καταπιαστεί κανείς με το ρωσικό θαύμα.

Ακολουθούν, μοιραία σχεδόν, οι Φτωχοί, το πρώτο έργο του Ντοστογιέφσκι, ένα μικρό επιστολικό μυθιστόρημα, κωμικό, τρυφερό και με έντονη κοινωνική διάσταση. Και τότε αρχίζει ο χορός («η καντρίλια της φιλολογίας», που περιγράφεται σκωπτικά στους Δαιμονισμένους): ο Ηλίθιος, το πιο απλό από άποψη δομής μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι, αποτελεί την ιδανική εισαγωγή στα μεγάλα έργα της ρωσικής πεζογραφίας. Κανένας αναγνώστης δεν ξεχνά τη φοβερή εντύπωση που προκαλεί το πρώτο ασθματικό εικοσιτετράωρο του έργου.


Και σιγά σιγά μπορεί να παρασυρθείς προς τον άλλο μεγάλο πόλο αυτής της παράδοσης, τον Τολστόι. Κι εδώ, πριν αποτολμήσει κανείς τη βουτιά στα μεγάλα μυθιστορήματα, μπορεί να δει συμπυκνωμένη όλη τη φιλοσοφία αλλά και την απαράμιλλη τεχνική του Τολστόι στο μικρό αριστούργημα Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς (1886), στη Σονάτα του Κρόυτσερ (1889) ή στον σκοτεινό Πατέρα Σέργιο (1898).


Μία από τις πιο βλαβερές συνέπειες μιας τέτοιας αναγνωστικής πορείας είναι η δυσανεξία προς οτιδήποτε μη ρωσικό, προς κάθε ιστορία που δεν περιλαμβάνει λευκές νύχτες, μικροϋπαλλήλους της Πετρούπολης, αξιωματικούς που βρίσκουν τον εαυτό τους αποχωρώντας από την κοσμική ζωή, γυναίκες βουτηγμένες στα πάθη, αλλά τόσο αξιοπρεπείς, που δεν αποδέχονται εκείνον που αγαπούν.

Ευτυχώς, μπορεί κανείς να συνεχίσει επ' άπειρον: ο Τσέχοφ, ο Μπιέλι, ο Μπούνιν, ο Γκόρκι, ο Μπουλγκάκοφ και πολλοί άλλοι μείζονες συγγραφείς του ύστερου 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα δίνουν τη δυνατότητα στον ρωσόδουλο αναγνώστη να μείνει για πολύ καιρό πεισματικά αγκιστρωμένος στα θέματα και στους τρόπους αυτής της μεγάλης παράδοσης. Καλύτερα επίσης να μην ασχοληθεί κανείς με την ποίηση της περιόδου, γιατί κινδυνεύει να μη συνέλθει ποτέ.

Συμπέρασμα: η ανάγνωση ρωσικής λογοτεχνίας είναι εξαιρετικά εθιστική· μην την αρχίσετε!

*Ο Κώστας Σπαθαράκης είναι δημιουργός των εκδόσεων Αντίποδες.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

 

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Γιατί πρέπει να διαβάζουμε τους Ρώσους, σύμφωνα με τον Ναμπόκοφ

Δοκίμιο / Γιατί πρέπει να διαβάζουμε τους Ρώσους, σύμφωνα με τον Ναμπόκοφ

Στα απολαυστικά «Μαθήματα για τη ρωσική λογοτεχνία» (παραδόσεις για το έργο των Γκόγκολ, Γκόρκι, Ντοστογέφσκι, Τουργκένιεφ και Τσέχοφ) του Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ μαθαίνουμε γιατί οι σπουδαίοι Ρώσοι του 19ου αιώνα είναι οι πραγματικά πρωτοπόροι στην ιστορία της λογοτεχνίας.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Για το «ιδεολογικά διεφθαρμένο» μυθιστόρημα «Δρ. Ζιβάγκο» του νομπελίστα Μπορίς Πάστερνακ

Το πίσω ράφι / Για το «ιδεολογικά διεφθαρμένο» μυθιστόρημα «Δρ. Ζιβάγκο» του νομπελίστα Μπορίς Πάστερνακ

Το «Δρ. Ζιβάγκο» ύμνησε τις δύο ενστικτώδεις δυνάμεις που διαθέτει ο άνθρωπος, της επιβίωσης και του έρωτα, που δεν υποτάσσονται σε ιδεολογικούς περιορισμούς.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
«Πλάνητες» της Όλγκα Τοκάρτσουκ: Φτιάχνοντας τη λογοτεχνία από την αρχή

Βιβλίο / «Πλάνητες» της Όλγκα Τοκάρτσουκ: Φτιάχνοντας τη λογοτεχνία από την αρχή

Το περσινό Νόμπελ πήγε δικαίως στην Πολωνή Όλγκα Τοκάρτσουκ, που με τους «Πλάνητές» της αποκαλύπτει πως η λογοτεχνία μπορεί να επαναπροσδιοριστεί και ως διαρκής εξερεύνηση.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μαρκ Τουέιν, «Οι περιπέτειες του Χακ Φιν»

Το πίσω ράφι / Το μυθιστόρημα του Μαρκ Τουέιν που έθαψαν οι κριτικοί και το αποθέωσε ο Χέμινγουεϊ

Στις «Περιπέτειες του Χακ Φιν» ο Μαρκ Τουέιν έπλασε τον πιο ελεύθερο ήρωα της αμερικανικής λογοτεχνίας, που αρνήθηκε τους κανόνες της κοινωνίας του και ένωσε την τύχη του με έναν σκλάβο δραπέτη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί την ζωή χωρίς αυτόν

Βιβλίο / Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί τη ζωή χωρίς αυτόν

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Βασιλεύς των Βασιλέων», όπως αποκαλούσε τον εαυτό του ο Ρεζά Παχλαβί, εστιάζει στις διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ που «αποδέχτηκαν πρόθυμα τις φαντασιώσεις του, τόσο για τον εαυτό του όσο και για τη χώρα του».
THE LIFO TEAM
Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Βιβλίο / Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Σταρ Ελλάς στα νιάτα της, διακρίθηκε ως ηθοποιός, θιασάρχης, ραδιοφωνική παραγωγός, δοκιμάστηκε επίσης στη συγγραφή έχοντας κυκλοφορήσει μέχρι τώρα επτά βιβλία μαζί με το πρόσφατο «Η τρίτη άνοιξη» (εκδ. Επίμετρο), που έδωσε και το έναυσμα γι’ αυτήν τη συνέντευξη.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Οι Αθηναίοι / O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Ο 81χρονος δημοσιογράφος και συγγραφέας που για δεκαετίες διηύθηνε τις πολιτιστικές σελίδες της Ελευθεροτυπίας, αφηγείται τη συναρπαστική καριέρα του στη LiFO
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Βιβλίο / Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Η σπουδαία μεταφράστρια, που έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της δουλειάς της στον Μαρσέλ Προυστ, μας ξεναγεί στον πολύπλοκο κόσμο του και εκφράζει τον θυμό της για την πανταχού παρούσα απάτη της εποχής μας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Βιβλίο / Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Ο Συνταγματάρχης και ο Βασιλιάς» εξερευνά τη συναρπαστική ζωή ενός ακούραστου κομπιναδόρου που προσπαθούσε απεγνωσμένα να ανακαλύψει εκ νέου τον εαυτό του.
THE LIFO TEAM
Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Βιβλίο / Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Πότε ακριβώς χάθηκε ο πόλεμος για τον Άξονα; Ποια ήταν η πιο σημαντική μάχη του πολέμου; Πόσο «συμμέτοχος» ήταν ο Γερμανικός λαός στο ολοκαύτωμα; Σ’ αυτά τα ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει μια νέα ογκώδης έκδοση με τίτλο «Η συνολική ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου».
THE LIFO TEAM
Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Βιβλίο / Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Είναι νωρίς να πούμε πως αυτά τα ηχητικά λογοτεχνικά αρχεία μπορούν να αντικαταστήσουν το βιβλίο. Είναι όμως μια υπέροχη λύση για όσους θέλουν να διαβάσουν αλλά δεν έχουν χρόνο ή έχουν μπλοκάρει με το κανονικό διάβασμα.
ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ
«Στα τέσσερα»: Το πιο καυτό και αμφιλεγόμενο βιβλίο του φετινού καλοκαιριού

Βιβλίο / «Στα τέσσερα»: Το πιο καυτό και αμφιλεγόμενο βιβλίο του φετινού καλοκαιριού

«Κάποιες το λάτρεψαν, άλλες το σιχάθηκαν»: Το βιβλίο της Miranda July για την ερωτική περιπλάνηση μιας γυναίκας στη μέση ηλικία που χαρακτηρίστηκε ως «το πρώτο μεγάλο μυθιστόρημα για την περιεμμηνόπαυση», είναι η λογοτεχνική επιτυχία της χρονιάς.
THE LIFO TEAM
Πατρίτσια Χάισμιθ: «Ο κόσμος και τα μαρτίνι του είναι δικά μου!»

Βιβλίο / Πατρίτσια Χάισμιθ: «Ο κόσμος και τα μαρτίνι του είναι δικά μου!»

Τα πολυσυζητημένα ημερολόγια της Χάισμιθ αποκαλύπτουν κρυφές σκέψεις της συγγραφέως του «Ταλαντούχου κύριου Ρίπλεϊ», τους άγνωστους έρωτες και την εξάρτησή της από τη γραφή και το αλκοόλ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ