ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ που τα βλέμματά μας αιχμαλωτίζονται από τις εξεγερμένες γυναίκες του Ιράν, δεν είναι λίγοι εκείνοι που θυμήθηκαν την Μαργιάν Σατραπί, τη δημιουργό του πρώτου κόμικ με ιρανική υπογραφή, του «Περσέπολις». Ενός έργου με λιτά, ασπρόμαυρα σκίτσα που εκδόθηκε σταδιακά στη Γαλλία μεταξύ 2000 και 2003 και στην Ελλάδα κυκλοφόρησε σε δύο τόμους σε μετάφραση Γ. Τσάκωνα από τις εκδόσεις Ηλίβατον.
Γόνος προοδευτικής αριστοκρατικής οικογένειας, γεννημένη το 1969 και μεγαλωμένη στην Τεχεράνη, η Σατραπί, στο περίφημο αυτό έργο που μετέφερε το 2007 και στον κινηματογράφο, έδωσε ένα από τα πιο αιχμηρά σχόλια για το ιρανικό θεοκρατικό καθεστώς.
Η Μαργιάν Σατραπί ζωντάνεψε στο «Περσέπολις» μια διαδρομή γεμάτη τραύματα και παλινωδίες η οποία την οδήγησε σ’ έναν αποτυχημένο γάμο, αλλά ταυτόχρονα την προίκισε μ’ ένα υλικό που κατάφερε να διαπραγματευτεί με αυτοσαρκασμό και ειλικρίνεια.
Στο «Περσέπολις 1» παρακολουθούμε πώς, μικρό κοριτσάκι, βίωσε με ανακούφιση την πτώση του Σάχη, πόσο απότομα προσγειώθηκε έπειτα στον θρησκευτικό αυταρχισμό των οπαδών του Χομεϊνί, πώς φόρεσε τη μαντίλα με το ζόρι, τι αφουγκράστηκε από τον πόλεμο με το Ιράκ, τι τραγελαφικές καταστάσεις έζησε συντροφιά με την ανασφάλεια, τον φόβο, τον παραλογισμό, μέχρι που, στα δεκατέσσερά της, οι γονείς της την έστειλαν στην Αυστρία.
Διατηρώντας αμείωτα το χιούμορ και τη δηκτικότητά της, η Σατραπί συνέχισε την εξιστόρησή της στο «Περσέπολις 2», αναφερόμενη στην πρώτη ευρωπαϊκή της εμπειρία και στον προσωρινό, όπως αποδείχτηκε, επαναπατρισμό της, καθώς το 1994 αναχώρησε οριστικά από το Ιράν για τη Γαλλία.
Πώς ζει μόνη μια δεκαπεντάχρονη Ιρανή στην Ευρώπη, σε μια εποχή όπου η χώρα της θεωρείται η επιτομή του Κακού; Πώς αναμετριέται όχι μόνο με τα προβλήματα της εφηβείας αλλά και με τον ανοιχτό ή υφέρποντα ρατσισμό εκείνων που την περιστοιχίζουν; Πώς βιώνει τις ερωτικές της απογοητεύσεις, πώς παλεύει με τον πειρασμό των ναρκωτικών ουσιών, πώς αντέχει τη μοναξιά και τη νοσταλγία για τους γονείς και την πατρίδα της; Κι όταν επιστρέφει, γυναίκα πλέον, στο Ιράν, πώς τα βγάζει πέρα με το όλο και πιο τυραννικό καθεστώς, όταν μάλιστα κουβαλά μέσα της κι ένα αίσθημα προσωπικής αποτυχίας; «Ήμουν Ιρανή στη Δύση, Δυτική στο Ιράν» γράφει σ’ ένα σημείο, συνοψίζοντας την κρίση ταυτότητας που τόσο την ταλάνισε.
Η Μαργιάν Σατραπί ζωντάνεψε στο «Περσέπολις» μια διαδρομή γεμάτη τραύματα και παλινωδίες η οποία την οδήγησε σ’ έναν αποτυχημένο γάμο, αλλά ταυτόχρονα την προίκισε μ’ ένα υλικό που κατάφερε να διαπραγματευτεί με αυτοσαρκασμό και ειλικρίνεια. Τις ίδιες αρετές συναντάμε σ’ ένα ακόμη βιβλίο της, στα «Κεντήματα» (επίσης σε μετ. Γ. Τσάκωνα, εκδ. Ηλίβατον, 2008) με το οποίο ολοκλήρωσε τον κύκλο των αυτοβιογραφικών της αφηγήσεων.
Βρισκόμαστε στο Ιράν, στις αρχές της δεκαετίας του ΄90. Στο καλοβαλμένο σπιτικό της οικογένειας Σατραπί, το μεσημεριανό γεύμα έχει τελειώσει, οι άντρες έχουν αποχωρήσει για την καθιερωμένη τους σιέστα κι εννιά γυναίκες –της συγγραφέως συμπεριλαμβανομένης– από τρεις διαφορετικές γενιές ετοιμάζονται να πάρουν το τσάι τους.
Η ιεροτελεστία, που τις θέλει μαζεμένες γύρω από το σαμοβάρι, δεν είναι παρά η αφορμή για να πουν με ησυχία τα «δικά» τους μυστικά, κουτσομπολιά και αγωνίες που μόνο μεταξύ τους μπορούν να μοιραστούν. Όπως λέει η μεγαλύτερη ανάμεσά τους, «η συζήτηση είναι ο ανεμιστήρας της ψυχής». Κι όλες τους έχουν πολλά να διηγηθούν για να... δροσιστούν και να ξαλαφρώσουν.
Πάνω σ’ αυτόν τον καμβά απλώνονται τα «Κεντήματα», προσφέροντας μια γλυκόπικρη, αποκαλυπτική εικόνα για τα βιώματα των γυναικών στο Ιράν. Εδώ, η Σατραπί ζωντανεύει την αθυρόστομη, οπιομανή γιαγιά της, με τους τρεις γάμους πίσω της, δίνει τον λόγο στις θείες, τις ξαδέλφες και τη μητέρα της και μας κάνει μάρτυρες μιας συζήτησης που ανατρέπει όλα τα στερεότυπα για τις μαντιλοφόρες φιγούρες που διακρίνονται κατά καιρούς στα τηλεοπτικά ρεπορτάζ.
Οι ηρωίδες των «Κεντημάτων» είναι σαφές πως προέρχονται από μια εύρωστη κοινωνική τάξη η οποία συνδιαλεγόταν με τη Δύση στην προ-Χομεϊνί εποχή, χωρίς όμως αυτό να τις έχει απαλλάξει από προκαταλήψεις βαθιά ριζωμένες στον ιρανικό τρόπο ζωής.
Περνώντας δεξιοτεχνικά από τη μια ιστορία στην άλλη, η Μαργιάν Σατραπί μιλάει για προξενιά ανάμεσα σε άγουρα κορίτσια και ραμολί εκατομμυριούχους, για κοπέλες που έχασαν την παρθενιά τους και μηχανεύονται τρόπους να την... ξαναβρούν, για γυναίκες που τις πρόδωσαν και τις εκμεταλλεύτηκαν αλλά εκείνες πάσχισαν να χειραφετηθούν.
Κι όσο οι ηρωίδες της ανοίγουν την ψυχή τους ανακαλώντας και πιπεράτα περιστατικά από τη διαδρομή άλλων φιλενάδων τους, έχει κανείς την αίσθηση πως ακόμα και μια πλαστική επέμβαση στη μύτη ή τους γοφούς μπορεί να πάρει διαστάσεις επαναστατικές!
Στα «Κεντήματα» δεν υπάρχει χώρος για χαμηλοβλεπούσες υπάρξεις, αφοσιωμένες στη λατρεία του Αλλάχ. Οι κουβέντες εδώ αφορούν επιτυχημένους ή δυσλειτουργικούς γάμους, το έλλειμμα της αγάπης και τη λαχτάρα για σεξ, τους μηχανισμούς επιβίωσης σ’ έναν ανδροκρατούμενο κόσμο, το όνειρο της φυγής από τη χώρα, τα κυρίαρχα μοντέλα ομορφιάς.
Η Σατραπί φέρνει στην επιφάνεια ιστορίες πικρές, σκληρές ή κι απλώς γελοίες, σχολιάζοντας την ασφυξία, το ιδιότυπο αντάρτικο ή και την κενότητα ορισμένων ηρωίδων της. Κι όπως στο «Περσέπολις» έτσι κι εδώ, οι σελίδες της ξεχειλίζουν από χιούμορ και τρυφερότητα.
σχόλια