Η χρυσή παρέλαση των Φαραώ ή η απροσδόκητη επικαιρότητα ενός παράμερου ποιήματος

Η χρυσή παρέλαση των Φαραώ ή η απροσδόκητη επικαιρότητα ενός παράμερου ποιήματος Facebook Twitter
Οι εικόνες των λαμπρότατων πανηγυρικών εκδηλώσεων εντυπωσίασαν ή προβλημάτισαν κάποιους. Φωτ.: Getty Images/Ideal Image
0



ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΛΙΓΕΣ ΜΕΡΕΣ, σε μια παρέλαση χαρακτηριζόμενη ως το κορυφαίο πολιτιστικό γεγονός της Αιγύπτου, 22 μούμιες Φαραώ μεταφέρθηκαν μέσω μιας πομπής νέας γενιάς από το Αιγυπτιακό Μουσείο της πλατείας Ταχρίρ στο υπερσύγχρονο Εθνικό Μουσείο Αιγυπτιακού Πολιτισμού.

Οι εικόνες των λαμπρότατων πανηγυρικών εκδηλώσεων εντυπωσίασαν ή προβλημάτισαν κάποιους. Προσωπικά, όμως, μου έφεραν στον νου ένα παραγνωρισμένο ποίημα του Άγγελου Σικελιανού, το οποίο συνέθεσε τις παραμονές της εμπλοκής της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. 

Γραμμένο στις 17/8/1940 το ποίημα «Haute Actualité» (=υψηλή επικαιρότητα) βρήκε την οριστική θέση του στον Ε΄ τόμο των απάντων του Σικελιανού, στον Λυρικό Βίο, αφού πρώτα είχε δημοσιευθεί στην εβδομαδιαία επιθεώρηση Νεοελληνικά Γράμματα.

Το ποίημα πιθανόν προκάλεσε αίσθηση, αφού στο μεθεπόμενο τεύχος η σύνταξη του περιοδικού παραθέτει μια σημείωση διευκρινίζοντας ότι ο τίτλος του ποιήματος είναι ο τίτλος με τον οποίο κάποιο γαλλικό περιοδικό ανάγγειλε την πρόθεση του νέου Βασιλιά να ξαναθάψει τους Φαραώ στους παλιούς τους τάφους. Αργότερα η διευκρίνιση αυτή εντάσσεται ως υποσημείωση στην τρίτομη έκδοση του Λυρικού Βίου, προσφέροντάς μας ακόμα κάποια στοιχεία, δηλαδή την ταυτότητα του Βασιλιά, ο οποίος δεν είναι άλλος από τον Φαρούκ και τη χρονολογία του συμβάντος, το 1936.

Οι εξαγγελίες του 16χρονου Φαρούκ ως διαδόχου του αιγυπτιακού θρόνου, μετά τον θάνατο του πατέρα του, βασιλιά Φουάντ του Πρώτου, περί ταφής Φαραώ στην έρημο δεν πραγματοποιήθηκαν, όπως επιβεβαιώνεται από τη σχετική έρευνα. Οι τελετουργικές πομπές αποτελούν παράδοση για τη χώρα της βορειοανατολικής Αφρικής και ο Σικελιανός, ο οποίος είχε γνώση του συγκεκριμένου πολιτισμού, εκμεταλλεύτηκε τη σχετική εικονοποιία για να αναφερθεί στην αναγκαιότητα προστασίας των ελληνικών αρχαιοτήτων από Ιταλούς και Γερμανούς ενόψει του πολέμου και εκμεταλλευόμενος τον επικαιρικό χαρακτήρα της αλληγορίας του ποιήματος διεκδικεί τον τίτλο του ποιητή - προφήτη1.

Η χρυσή παρέλαση των Φαραώ ή η απροσδόκητη επικαιρότητα ενός παράμερου ποιήματος Facebook Twitter
Ο Σικελιανός, αν και συνειδητά αποστασιοποιημένος από την επιστήμη της αρχαιολογίας, προκρίνει μια αδιαμεσολάβητη σχέση με τα μνημεία και τον υλικό πολιτισμό της αρχαιότητας, ενώ εγείρει ζητήματα σχετικά με το θεσμό του Μουσείου, τη μουσειακότητα, την «οργανικότητα» και το «οικοσύστημα» των αρχαίων μνημείων.

85 χρόνια μετά, το «Haute Actualité» μας δίνει την ευκαιρία με αφορμή την πραγματωμένη πλέον και με διαφορετική στόχευση Παρέλαση να αναλογιστούμε την πολλαπλότητα των εθνισμών και των εθνικισμών και τις επάλληλες διασταυρώσεις τους εντός και εκτός συνόρων. Απροσδόκητος και επίκαιρος διαμεσολαβητής ο Σικελιανός.

Ο νεοέλληνας ποιητής περιγράφει την τελετουργία της ιδιότυπης, αντίστροφης μετακομιδής εκκινώντας από την αποκαθήλωσή τους από εκθέματα στις βιτρίνες του μουσείου, οι οποίες μετωνυμικά αναφέρονται σαν λαγούμια που αφαιρούν τη ζωτικότητά τους. Στην επακόλουθη πομπή προπορεύεται η πιο ξακουστή μοιρολογίστρα, την οποία ακολουθούν βασιλικές ορχήστρες και με βραδύτητα έπονται οι Κόρες και οι Έφηβοι οι οποίοι κρατούν και επιδεικνύουν τους χρυσούς θησαυρούς των Φαραώ.

Η θρησκευτικότητα του ποιήματος πραγματώνεται μέσω ενός φάσματος αναφορών στην Ορθοδοξία: από τα επίθετα «άγια» και «ιερά» που προσδιορίζουν τη λέξη κουφάρια (δηλωτική του ταριχευμένου σώματος της μούμιας) έως την Πεντηκοστή κατά την ολοκλήρωση της τελετουργίας. Βέβαια ο θρησκευτικός συγκρητισμός άπτεται του κυρίαρχου μοτίβου του έργου, δηλαδή της Ανάστασης, μέσω του μύθου του θεού Όσιρι. 

Δεν γνωρίζουμε με επάρκεια τις αντιλήψεις των σύγχρονων Αιγυπτίων για το αρχαίο φαραωνικό παρελθόν μετά την επικράτηση του Ισλάμ. Στα καθ’ ημάς, όμως, έχει διαπιστωθεί «μια συνθετική και συγκριτική σύμμειξη θρησκευτικών και εθνικιστικών στοιχείων»2.

Σε αυτό το πλαίσιο ο Σικελιανός, αν και συνειδητά αποστασιοποιημένος από την επιστήμη της αρχαιολογίας, προκρίνει μια αδιαμεσολάβητη σχέση με τα μνημεία και τον υλικό πολιτισμό της αρχαιότητας, ενώ εγείρει ζητήματα σχετικά με τον θεσμό του Μουσείου, τη μουσειακότητα, την «οργανικότητα» και το «οικοσύστημα» των αρχαίων μνημείων.

Αίτημα της τελετουργίας που οργάνωσε ανταποκρινόμενος στις εξαγγελίες του Φαρούκ ήταν η επιστροφή των «λειψάνων» εκεί όπου ανήκουν: στο χώμα· ας μη λησμονούμε ότι δεν πρόκειται για μάρμαρα3, αλλά για σώματα.

Η πρόταση για να ταφούν οι μούμιες εκ νέου επανέρχεται κατά περιόδους στην Αίγυπτο, προφανώς ως απόρροια της κατίσχυσης της θρησκείας του Ισλάμ και του Παναραβισμού4. Η κατάρα των Φαραώ, βέβαια, ως απειλή για την ενδεχόμενη διασάλευση της ηρεμίας τους προφανώς δεν εμπόδισε τον Abdel Fattah el Sisi να διοργανώσει τη λαμπρή τελετή. Αν για τον Φαρούκ οι μούμιες ήταν περιττές, για τον Sisi φαίνεται να είναι αναγκαίες. Ποια είναι η λειτουργία της Χρυσής Παρέλασης σε εθνικό επίπεδο, πού αποσκοπεί και πώς το εξέλαβε «ο λαός των ανεύλαβων» μένει να μας το απαντήσουν οι ειδικοί. 

Η χρυσή παρέλαση των Φαραώ ή η απροσδόκητη επικαιρότητα ενός παράμερου ποιήματος Facebook Twitter
H τελετή της μεταφοράς
Η χρυσή παρέλαση των Φαραώ ή η απροσδόκητη επικαιρότητα ενός παράμερου ποιήματος Facebook Twitter
Στο νέο μουσείο

Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, 85 χρόνια μετά, το «Haute Actualité» μας δίνει την ευκαιρία με αφορμή την πραγματωμένη πλέον και με διαφορετική στόχευση Παρέλαση να αναλογιστούμε την πολλαπλότητα των εθνισμών και των εθνικισμών και τις επάλληλες διασταυρώσεις τους εντός και εκτός συνόρων. Απροσδόκητος και επίκαιρος διαμεσολαβητής ο Σικελιανός.

Η διαπίστωση δεν αποβλέπει, φυσικά, στην –έστω και αργοπορημένη– αναγόρευσή του σε προφήτη, παρά σε μια ακόμη ανάγνωση της ποίησής του ως υπόμνηση μεγαλεπήβολων και ματαιωμένων, αλλά αναντίρρητα σαγηνευτικών για το εθνικό φαντασιακό οραμάτων.

(παρατίθεται απόσπασμα:) 

Haute Actualité 5

Ο νέος βασιλιάς της Αιγύπτου
αποφασίζει:
Τ’ άγια κουφάρια των σαράντα
δυναστειών της γης του Νείλου
θα σηκωθούνε απ’ τα κρουστάλλινα λαγούμια,
που τόσα χρόνια εκλείνονταν για να τα βλέπει
ο λαός των ανεύλαβων,
και με πομπές μεγάλες
θε να ξαναταφούν στους πρωτινούς των τάφους.

Θα προπορεύεται,
μες σ’ όλες διαλεγμένες τις χώρες του Άπη,
η πιο τρανή μοιρολογήτρα,
απ’ ώρα σ’ άλλη να ξεσπάει στο μέγα θρήνο
—σάμπως να γεύτη ο Όσιρης για δεύτερη φορά
τον θάνατον απ’ τον Τυφώνα—,

και θ’ ακολουθάνε πίσω απ’ τις βασιλικές ορχήστρες
οι χοροί των Κορών και των Εφήβων
αργά,
σε χρυσοΰφαντα κρατώντας προσκεφάλια
των Φαραώ τα εμβλήματα ˙

κι ωσάν ποτάμι αργυροδίνητο,
ξοπίσω ακόμα λίγο,
οι Αιγύπτιοι Ιερείς με τη λευκή τιάρα,
με τα μυριόχρωμα στα στέρνα τους πετράδια
καρφωμένα στο μάλαμα,
θα μέλπουν
τις επικήδειες μεσ’ από τη Βίβλο των Νεκρών δεήσεις,
ώσπου να φτάσουνε στην Έρημο ˙

κ’ εκεί,
όπως χώνει η στρουθοκάμηλο τα’ αυγά της μες στην άμμο,
από τον Ήλιο καρτερώντας να τα κλώσει,
θα ξαναχώσουν τους ιερούς  νεκρούς των,
στην ανακύκλωση των Αιώνων προσδοκώντας
τη φωτεινή απ’ τον Όσιρην ανάστασή τους.

Και τότε πια, γονατιστός στην άμμο απάνω,
με γυμνό το κεφάλι,
δίχως όπλα,
ο βασιλιάς τα χέρια του θ’ ανασηκώσει
σε ζωντανούς ανάμεσα και σε νεκρούς,
και θα φωνάξει
την Ψυχή των Προγόνων
να κατέβει σαν ευλογία στη γη του Νείλου απάνω,
απάνω στο ίδιο του σκυφτό κεφάλι
και σ’ όλο του το λαό…
Και με το πνέμα,
και με το αίμα ανανιωμένον έτσι
απ’ τη μεγάλη ετούτη Τελετή,
θα στρέψουν πάλι στα σπίτια τους και στα έργα τους,
να συνεχίσουν
πιστά
το μόχτο των σαράντα δυναστειών της γης του Νείλου.

(1)  Η στρατηγική του Σικελιανού με αφορμή το συγκεκριμένο ποίημα και την τραγωδία του Σίβυλλα και σε συσχετισμό με την επιχείρηση απόκρυψης των αρχαιοτήτων με σκοπό την προστασία τους κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο αναπτύσσεται διεξοδικά σε υπό δημοσίευση άρθρο μου.

(2) Το θέμα αυτό αναπτύσσει επαρκώς και εύστοχα ο Γ. Χαμηλάκης στη μελέτη του «Το έθνος και τα ερείπιά του. Αρχαιότητα, αρχαιολογία και εθνικό φαντασιακό στην Ελλάδα», Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 2012, σ. 111-112

(3)  Για μια αναλυτική προσέγγιση της πρόσληψης των αρχαιοτήτων ως σωματοποιημένων και έμψυχων στο εθνικό φαντασιακό και στη λογοτεχνία βλ. Γ. Γκότση, «Έμψυχες αρχαιότητες. Λογοτεχνία και πολιτισμική βιογραφία τον 19ο αιώνα», Κονδυλοφόρος, 11 (2012), σ. 51-75.

(4) Από την πρόσφατη αρθρογραφία προκύπτει ότι κάτι παρόμοιο είχε προταθεί και από τον Anwar Sadat το 1980: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-56508475

(5) Α. Σικελιανός, Λυρικός Βίος Ε΄, Ίκαρος, Αθήνα 2000, σ. 49-53.

* Ο Γιώργος Σπαθής είναι νεοελληνιστής φιλόλογος

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Θανάσης Βαλτινός: Η νουβέλα «Η Κάθοδος των Εννιά» του διακεκριμένου συγγραφέα

Οθόνες / «Η Κάθοδος των Εννιά»: Η διάσημη νουβέλα του Θανάση Βαλτινού

Πεθαίνει σαν σήμερα ο διακεκριμένος Έλληνας συγγραφέας. Αυτή είναι η ιστορία ενός από τα εμβληματικότερα βιβλία του και η βραβευμένη μεταφορά της στον κινηματογράφο, το 1984, από τον Χρίστο Σιοπαχά.
ΦΩΝΤΑΣ ΤΡΟΥΣΑΣ
Καρολίνα Μέρμηγκα: «Οι συγγραφείς προχωράμε με αναμμένη δάδα στη σκοτεινή σπηλιά της λογοτεχνίας»

Βιβλίο / Καρολίνα Μέρμηγκα: «Όταν γράφουμε για αληθινούς ανθρώπους, πρέπει να σεβόμαστε τη μνήμη τους»

Η καταξιωμένη συγγραφέας ιστορικών μυθιστορημάτων Καρολίνα Μέρμηγκα μάς μιλάει για τη δύναμη της τέχνης, για το λογοτεχνικό της εργαστήρι αλλά και για τη χαρά της να μεταφράζει Χίλαρι Μαντέλ, τα βιβλία της οποίας επανακυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Βιβλία και Συγγραφείς / Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Πεθαίνει σαν σήμερα ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης. Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με την Έρη Σταυροπούλου, ομότιμη καθηγήτρια Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, για τον συγγραφέα του «Αλέξη Ζορμπά» και την αντοχή του έργου του.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Στέφαν Τσβάιχ

Το πίσω ράφι / Σε πείσμα όσων περιφρόνησαν τα έργα του Τσβάιχ, η απήχησή τους ακόμα να κοπάσει

Οι ήρωες του Αυστριακού συγγραφέα ταλανίζονται συνήθως από μια αβάσταχτη εσωτερική πίεση, αντικατοπτρίζοντας τη δική του πεισιθάνατη διάθεση. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση αποπνέει η συλλογή διηγημάτων του «Αμόκ».
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM