H Παναγία ως γυναίκα και άνθρωπος, κάτι περισσότερο από μια άφωνη ιερή μορφή

H Παναγία ως γυναίκα και άνθρωπος, κάτι περισσότερο από μια άφωνη ιερή μορφή Facebook Twitter
Πώς ήταν ως άνθρωπος; Πώς μιλούσε; Τι σκεφτόταν στην ενήλικη πια ζωή της η γυναίκα που επιφορτίστηκε με το μεγαλύτερο πόνο που θα μπορούσε να ζήσει μια μητέρα;
0

Ποια ήταν η Παναγία, πέρα και μακριά από την άχραντη γυναικεία μορφή που αναπαράγει η ορθόδοξη αγιογραφία ή από την λεπτοκαμωμένη φιγούρα των καθολικών αγαλμάτων; Τι παραπάνω είναι γνωστό για ένα από τα σημαντικότερα πρόσωπα της χριστιανικής αφήγησης, πέρα από το καλόγνωμο της ύπαρξης που έφερε στον κόσμο τον Θεάνθρωπο;

Πώς ήταν ως άνθρωπος; Πώς μιλούσε; Τι σκεφτόταν στην ενήλικη πια ζωή της η γυναίκα που επιφορτίστηκε με το μεγαλύτερο πόνο που θα μπορούσε να ζήσει μάνα; Πόσο περίεργο να μη σώζεται καμιά συνήθεια της, κανένα αίσθημα και καμιά μνήμη στην Καινή Διαθήκη και τα γνωστικά Ευαγγέλια, πόσο παράξενο –αν όχι από θρησκευτικής, τουλάχιστον από ιστορικής άποψης- το κεντρικό πρόσωπο της θεωρίας και της πράξης του χριστιανικού δόγματος να εμφανίζεται άφωνο, σχεδόν βουβό, ιστορικά αποσιωπημένο, να υπάρχει μόνο εντός του πέπλου της αγιοσύνης του.

Πόσο παράξενο –αν όχι από θρησκευτικής, τουλάχιστον από ιστορικής άποψης- το κεντρικό πρόσωπο της θεωρίας και της πράξης του χριστιανικού δόγματος να εμφανίζεται άφωνο, σχεδόν βουβό, ιστορικά αποσιωπημένο, να υπάρχει μόνο εντός του πέπλου της αγιοσύνης του.

Τεκμηριωμένες απαντήσεις γι’ αυτή τη σιωπή δεν υπάρχουν και με κόπο αποφεύγει κανείς τον πειρασμό να μη σκεφτεί ότι συνάδουν απολύτως με το επίμονο αγιοποιητικό marketing, που το σύνολο των θρησκειών ακολουθεί για να περιβάλλει τους ήρωες της εκάστοτε αφήγησης. Η Αγία Γραφή και η Καινή Διαθήκη δεν περιέχει πολλά στοιχεία για εκείνην, καθώς επικεντρώνεται –λένε οι επίσημες αιτιολογίες- στο πρόσωπο και το έργο του Χριστού.

Όμως, στην χριστιανική ιστορία, από τη φύση της γεμάτη τρόμους και θαύματα, ανεξήγητα γεγονότα και καλοσύνη, γεμάτη από τις μαρτυρίες και τις εκδοχές των 12 Αποστολών, η απουσία μαρτυρίας και θέσεων της μοναδικής πανάχραντης γυναίκας της υπόθεσης, μοιάζει σχεδόν σπαρακτική · το ίδιο σπαρακτική με την ιστορία της, που αφηγήθηκαν άλλοι αντί αυτής. Πόσω μάλλον, όταν στο πρόσωπο της συγκεντρώνεται ο σεβασμός και το δέος πιστών απ’ όλο το φάσμα των θρησκευτικών δογμάτων: στους προσκυνηματικούς της Παναγίας τόπους συγκεντρώνονται για να προσευχηθούν όχι μόνο Χριστιανοί, αλλά και Μουσουλμάνοι, Βουδιστές, Εβραίοι, οι πάντες, δηλαδή, κάτω από μία Μητέρα.

H Παναγία ως γυναίκα και άνθρωπος, κάτι περισσότερο από μια άφωνη ιερή μορφή Facebook Twitter
Η Ανάληψη της Παρθένου (1516-80) του Τιτσιάνο που βρίσκεται στη Basilica di Santa Maria Gloriosa dei Frari στη Βενετία.

Ποια ήταν, λοιπόν, αυτή η γυναίκα πέρα από το κορίτσι που μόλις 3 χρονών οδηγήθηκε στον Ναό και από εκεί θα έβγαινε μόνο μετά την εμφάνιση του Αρχαγγέλου Γαβριήλ, έτοιμη να φέρει εις πέρας την ευθύνη της στην ενανθρώπιση του Ιησού Χριστού, πάλι εν μέσω θαυμάτων και αφηγηματικών κενών, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μέγα –για τους χρόνους της- σκάνδαλο, αλλά τελικά οδήγησαν σε ένα νέο κεφάλαιο τον μέχρι τότε γνωστό κόσμο;

Κι αν δεν υπάρχουν τεκμηριωμένες ιστορικά, δεν υπάρχουν καν πειστικές απαντήσεις για τον άνθρωπο, πέρα από τον θρησκευτικό θρύλο, για τη γήινη μορφή πριν την Πλατυτέρα των Ουρανών, για τη γυναίκα πριν την αιωνίως πάναγνη φιγούρα, απαντήσεις ιστορικά τεκμηριωμένες που να μην πολύ-ενοχλούν τη θρησκευτική αφοσίωση, δεν θα υπάρξουν.

Ό,τι πιο κοντά υπάρχει ως απάντηση σ’ αυτές τις απορίες –ανθρώπινες, καθόλου βλάσφημες- πιστών ή μη δίνονται από δυο πίνακες, μία ταινία και έναν λιτό πλην απολύτως ρεαλιστικό λογοτεχνικό μονόλογο. Στα τρία πρώτα –στους πίνακες του Τιντορέτο και του Τιτσιάνο, Η Σταύρωση και η Ανάληψη της Παναγίας, αντιστοίχως- και στην αναπαράσταση της Μαρίας στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο του Πιερ Πάολο Παζολίνι- βασίστηκε "Η Διαθήκη της Μαρίας", το μυθιστόρημα του τολμηρού, φιλοπερίεργου, σχεδόν γενναίου ιρλανδού συγγραφέα, Κολμ Τομπίν.

Η Μαρία θυμωμένη, τρομοκρατημένη, έξαλλη με τα καμώματα του γιου της, η Μαρία εξοργισμένη με την επιμονή των αποστόλων να της αποσπάσουν κάτι παραπάνω απ' όσα μπορεί να θυμόταν από τις μέρες της με τον Ιησού μετά τον τρόμο της Ανάστασης, η Μαρία αποκαρδιωμένη, αλλά διαυγής και αντιμέτωπη με τις δικές της ευθύνες να αφουγκράζεται τις (και πολιτικές) αλλαγές που έφερε ο γιος της στον κόσμο.

Δεν παρεκκλίνει ο Τομπίν από τον αφηγηματικό ρυθμό των Ευαγγελίων που φαίνεται να έχει μελετήσει διεξοδικά, δεν ψεύδεται. Απλώς μοιάζει να συναρμολογεί όσα παραλείπονται από την καταγραφή της σχέσης ανάμεσα σ’ αυτή τη μητέρα με τον γιο της: ο γάμος στην Κανά, με όλη την αξία των γεγονότων του για την οικονομία της εξέλιξης του Ιησού, φαντάζει ως μία τέτοια επεξηγηματική συναρμολόγηση.  Η σχεδόν αυτούσια μεταφορά της βιβλικής αποστροφής του Ιησού προς την Παναγία, του ενήλικου πια προς τη μάνα που δεν τον ορίζει, -«…καὶ λέγει αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς Τί ἐμοὶ καὶ σοί, γύναι; οὔπω ἥκει ἡ ὥρα μου / Κατά Ιωάννην, 2:4» (σ.σ.: «Τι δουλειά έχω εγώ με ‘σένα , γυναίκα; Δεν έχει έρθει ακόμη η ώρα μου»), αποτυπώνει και προαναγγέλλει τη μητρική, ανθρώπινη απόγνωση που κρύβει η απομάκρυνση τους, η απόσταση ενός Ιησού που ενημερώνει αυστηρά τη μητέρα του να μην εμπλέκεται στις υποθέσεις του.

Και  απλώς, ο Τομπίν δίνει φωνή σ’ εκείνην που νιώθει αυτή την απόγνωση (και αισθήματα άλλα, καθόλου θεϊκά, αλλά απολύτως ανθρώπινα), ακριβώς όπως ο Τιντορέτο τη φαντάστηκε κάτω από τον Σταυρό, ο Τιτσιάνο την οραματίστηκε στη μετάβαση της στην άλλη ζωή, και ο Παζολίνι την έκανε να μοιάζει, όπως πραγματικά θα ήταν, μια γυναίκα ανήμπορη, καμένη από την τραγωδία, απογυμνωμένη από κάθε ωραιοποιημένη, εξιδανικευμένη εκδοχή της.  

Είναι η ειλικρινής προσπάθεια να κατανοήσει κανείς όσα ιστορικώς δεν ανασυντίθεται και αναμετρώνται με την επίμονη, επαγγελματική σχεδόν αποσιώπηση των ανθρώπων πριν τα θεία, των γεγονότων πριν την εξιδανικευμένη, τελική τους μορφή, των πραγματικών αισθημάτων σε μία εποχή σκοτεινή, πέρα για πέρα βάρβαρη, όπου το παράλογο, το αδιανόητο, το απίστευτο έπρεπε να γίνει άνευ όρων αποδεκτό, ως δήλωση απόλυτης, ανιδιοτελούς πίστης.

Υπό αυτή την έννοια θα έχει πάντα αξία η ματιά της Τέχνης -είτε πρόκειται για τη ζωγραφική, είτε για τη λογοτεχνία, είτε για τον κινηματογράφο- στην ανθρώπινη προέλευση τέτοιων προσώπων, ως αναγκαία και για την κατανόηση και για τον μηχανισμό της ταύτισης, πάντως όχι ως βλασφημία... 

* "Η Διαθήκη της Μαρίας" του Κολμ Τομπιν κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις "Ικαρος" σε εξαιρετικό επίμετρο της Αθηνάς Δημητριάδου. 

H Παναγία ως γυναίκα και άνθρωπος, κάτι περισσότερο από μια άφωνη ιερή μορφή Facebook Twitter
H μητέρα του Παζολίνι, Σουζάνα, που υποδύθηκε την Παναγία στο «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» του σκηνοθέτη
Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ντίνος Κονόμος

Βιβλίο / «Ο κύριος διευθυντής (καλό κουμάσι) έχει αποφασίσει την εξόντωσή μου…»

Ο Ντίνος Κονόμος, λόγιος, ιστοριοδίφης και συγγραφέας, υπήρξε συνεχιστής της ζακυνθινής πνευματικής παράδοσης στον 20ό αιώνα. Ο συγγραφέας Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής παρουσιάζει έργα και ημέρες ενός ανθρώπου που «δεν ήταν του κόσμου τούτου».
ΦΙΛΙΠΠΟΣ Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ
Η ζωή του Καζαντζάκη σε graphic novel από τον Αλέν Γκλικός

Βιβλίο / Ο Νίκος Καζαντζάκης όπως δεν τον είχαμε ξαναδεί σε ένα νέο graphic novel

Ο ελληνικής καταγωγής Γάλλος συγγραφέας Αλέν Γκλικός καταγράφει την πορεία του Έλληνα στοχαστή στο graphic novel «Καζαντζάκης», όπου ο περιπετειώδης και αντιφατικός φιλόσοφος και μυθιστοριογράφος ψυχαναλύεται για πρώτη φορά και συστήνεται εκ νέου στο ελληνικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πετρίτης»: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ηχητικά Άρθρα / Πετρίτης: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ο Τζoν Άλεκ Μπέικερ αφιέρωσε δέκα χρόνια από τη ζωή του στην παρατήρηση ενός πετρίτη και έγραψε ένα από τα πιο ιδιαίτερα βιβλία της αγγλικής λογοτεχνίας – μια από τις σημαντικότερες καταγραφές της άγριας ζωής που κινδυνεύει να χαθεί για πάντα. Κυκλοφόρησε το 1967 αλλά μόλις τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια οι κριτικοί και το κοινό το ανακάλυψαν ξανά.
M. HULOT
Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Ας μην αφήνουμε τον Θεό στους πιστούς» 

Βιβλίο / Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Αν αξίζει ένα πράγμα στη ζωή, αυτό είναι η ομορφιά»

Εν όψει της εμφάνισής του στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, στις 21 Μαΐου, ο Λατινοαμερικανός συγγραφέας-φαινόμενο Μπενχαμίν Λαμπατούτ μιλά στη LiFO για τον ρόλο της τρέλας στη συγγραφή, τη σχέση επιστήμης και λογοτεχνίας και το μεγαλείο της ήττας – και δηλώνει ακόμα φανατικός κηπουρός και εραστής της φύσης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Άντονι Μπέρτζες: «Έρνεστ Χέμινγουεϊ»

Το Πίσω Ράφι / Ο Χέμινγουεϊ ήταν ένας φωνακλάς νταής αλλά κι ένας σπουδαίος συγγραφέας του 20ού αιώνα

Η βιογραφία «Έρνεστ Χέμινγουεϊ - Μια ζωή σαν μυθοπλασία» του Βρετανού συγγραφέα Άντονι Μπέρτζες αποτυπώνει όχι μόνο την έντονη και περιπετειώδη ζωή του κορυφαίου Αμερικανού ομοτέχνου του αλλά και όλο το εύρος της αντιφατικής προσωπικότητάς του.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
21η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης

Βιβλίο / 21η ΔΕΒΘ: Εξωστρέφεια και καλύτερη οργάνωση αλλά μένουν ακόμα πολλά να γίνουν

Απολογισμός της 21ης ΔΕΒΘ που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά υπό την αιγίδα του νεοσύστατου ΕΛΙΒΙΠ. Σε ποιο βαθμό πέτυχε τους στόχους της και ποια στοιχήματα μένει ακόμα να κερδίσει;
ΚΟΡΙΝΑ ΦΑΡΜΑΚΟΡΗ
Η ποίηση όχι μόνο αλλάζει τον κόσμο, τον δημιουργεί» ​​​​​​/Μια νέα ανθολογία ελληνικής queer ποίησης μόλις κυκλοφόρησε στα ισπανικά /11 Έλληνες ποιητές σε μια νέα ισπανική queer ανθολογία /Queer ελληνική ποίηση σε μια νέα δίγλωσση ισπανική ανθολογία

Βιβλίο / Μια Ισπανίδα καθηγήτρια μεταφράζει ελληνική queer ποίηση

Η María López Villalba, καθηγήτρια Νέων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Μάλαγα, μετέφρασε 11 ελληνικά ποιήματα, σε μια πρόσφατη ανθολογία που προσφέρει στο ισπανόφωνο κοινό την ευκαιρία να γνωρίσει τη σύγχρονη ελληνική queer –και όχι μόνο– ποίηση.
M. HULOT
«Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Βιντσέντζο Λατρόνικο / «Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Ο Ιταλός συγγραφέας και υποψήφιος για το βραβείο Booker, Βιντσέντζο Λατρόνικο, μιλά στη LIFO για το πολυσυζητημένο βιβλίο του «Τελειότητα», στο οποίο αποτυπώνει την αψεγάδιαστη αλλά ψεύτικη ζωή μιας ολόκληρης γενιάς ψηφιακών νομάδων στην Ευρώπη, καθώς και τη μάταιη αναζήτηση της ευτυχίας στην ψηφιακή εποχή.
M. HULOT
Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Ηχητικά Άρθρα / Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Το όνομά της έχει συνδεθεί με την εικόνα μιας αδίστακτης, σεξουαλικά ακόρεστης και επικίνδυνης γυναίκας. Ένα νέο βιβλίο, όμως, έρχεται να αμφισβητήσει αυτή τη στερεοτυπική αφήγηση και να φωτίσει μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Rene Karabash

Βιβλίο / Rene Karabash: «Θέλω πίσω τη γυναικεία δύναμη που μου στέρησαν οι άνδρες»

Η Βουλγάρα συγγραφέας Rene Karabash μιλά για το μυθιστόρημά της «Ορκισμένη», που τιμήθηκε με το βραβείο Ελίας Κανέτι, και στο οποίο εστιάζει στην ιστορία των «ορκισμένων παρθένων» γυναικών των Βαλκανίων που επέλεξαν να ζήσουν ως άνδρες.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Δυο γυναίκες συγγραφείς αποκαλύπτουν τα κρυφά μυστικά της γραφής

Βιβλίο / Όλες οι γυναίκες του κόσμου στο νέο βιβλίο της Αμάντας Μιχαλοπούλου

Στο «Μακρύ ταξίδι της μιας μέσα στην άλλη», η μητρότητα γίνεται ο συνδετικός κρίκος που ενώνει όλες τις μητέρες και όλες τις κόρες με τις γυναίκες της Ιστορίας που θαυμάσαμε, αλλά και τις ανώνυμες «Παναγίες» που κράτησαν στους ώμους τους τα βάρη της ανθρωπότητας.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Βιβλίο / «Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Στο νέο του βιβλίο, «Lost Things Found», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Hyper Hypo, ο εικαστικός φωτογράφος Αντώνης Θεοδωρίδης εξερευνά τον μαγικό κόσμο της υπαίθριας αγοράς του Ελαιώνα.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Ντιντιέ Εριμπόν: «Καιρός για ένα κίνημα των ηλικιωμένων!»

Ντιντιέ Εριμπόν / Ντιντιέ Εριμπόν: «Να πάψουμε να βλέπουμε τους ηλικιωμένους ως κοινωνικούς παρίες»

Από τους σημαντικότερους και πιο επιδραστικούς σύγχρονους Γάλλους στοχαστές, ο Ντιντιέ Εριμπόν συνδύασε στα βιβλία του τα δύσκολα βιώματα της νεότητάς του με μια εμπεριστατωμένη, αλλά και εικονοκλαστική, κοινωνικοπολιτική «ακτινογραφία» της γαλλικής κοινωνίας. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Κεχαγιάς

Βιβλίο / «Το να εκδίδεις βιβλία στην Ελλάδα είναι σαν να παίζεις στο καζίνο»

Η Γεννήτρια είναι ένας νέος εκδοτικός οίκος αφιερωμένος στη σύγχρονη λογοτεχνία. Ο εκδότης της, συγγραφέας και μεταφραστής, Παναγιώτης Κεχαγιάς, μιλά για τις δυσκολίες και τις χαρές του εγχειρήματος, για το πώς σκοπεύει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις μιας ιδιαίτερα ανταγωνιστικής αγοράς, καθώς και για τους πρώτους τίτλους που ετοιμάζεται να εκδώσει.
M. HULOT
Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «Ακούμε συνεχώς για ανάπτυξη, χωρίς να διερευνάται τι είναι το "καλό"»

Οι Αθηναίοι / Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «Ακούμε συνεχώς για ανάπτυξη, χωρίς να διερευνάται τι είναι το "καλό"»

Η εκτέλεση του Μπελογιάννη τον έκανε αριστερό. Η αυτοκτονία του Νίκου Πουλαντζά, μπροστά στα μάτια του, τον καθόρισε. Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, ένας από τους σημαντικότερους διανοούμενους της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, αφηγείται το προσωπικό του ταξίδι και την πνευματική περιπέτεια μιας ολόκληρης εποχής, από τη διανόηση του Παρισιού μέχρι τους δρόμους της πολιτικής και τις αίθουσες των πανεπιστημίων.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Βιβλίο / Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Δεν υπάρχει μελέτη για τον ελληνικό εθνικισμό που να μην έχει αναφορές στο έργο της. Η επανακυκλοφορία του βιβλίου της «Το “Πρότυπο Βασίλειο” και η Μεγάλη Ιδέα» από τις εκδόσεις Νήσος συνιστά αναμφίβολα εκδοτικό γεγονός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Νίκος Μπακουνάκης: «Αυτή τη θέση δεν την παντρεύεσαι, ούτε είσαι θεός» ΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Νίκος Μπακουνάκης / Νίκος Μπακουνάκης: «Αυτή τη θέση δεν την παντρεύεσαι, ούτε είσαι θεός»

Ο πρόεδρος του ΕΛΙΒΙΠ, στην πρώτη του συνέντευξη, μιλά στη LIFO για τους στόχους και τις δράσεις του ιδρύματος και για το προσωπικό του όραμα για το βιβλίο. Ποιος ο ρόλος των μεταφράσεων στην πολιτιστική διπλωματία και πώς θα αυξηθεί η φιλαναγνωσία; 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζόναθαν Κόου

I was there / Τζόναθαν Κόου: «Το να είσαι κυνικός δείχνει τεμπελιά στη σκέψη»

Ο διάσημος Βρετανός συγγραφέας βρέθηκε στην Αθήνα και μίλησε για τη συγγραφή ως «πολυτέλεια για λίγους», την εκλογή Τραμπ ως «έκφραση απόγνωσης» και τη «woke» κουλτούρα ως πράξη ενσυναίσθησης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ