Από την Κορίνα Φαρμακόρη
Την πορεία μιας παρέας φίλων από το 1974 μέχρι σήμερα ακολουθεί το τελευταίο μυθιστόρημα του Παύλου Κάγιου Μη μ’ αφήσεις να χαθώ. Η γενιά του Πολυτεχνείου βρίσκεται αντιμέτωπη με προκλήσεις και αδιέξοδα, προδίδει και προδίδεται, χάνει τον προσανατολισμό της και μαζί της παραστρατεί μια ολόκληρη χώρα. Ποιοι θα σωθούν και ποιοι θα χαθούν; Μιλήσαμε με τον συγγραφέα για τους ήρωές του, τη γενιά του, την Αριστερά και την Ελλάδα της κρίσης που αναζητά την ελπίδα για το αύριο.
Είσαστε δημοσιογράφος και τα τελευταία είκοσι χρόνια γράφετε και μυθιστορήματα. Τι ρόλο παίζει η συγγραφή στη ζωή σας;
Για μένα η λογοτεχνία είναι ό,τι πιο σημαντικό κάνω στη ζωή μου αυτήν τη στιγμή. Την τελευταία εικοσαετία γράφω συνέχεια – αυτό είναι το πέμπτο μου βιβλίο. Μέσα από τα γράψιμο νιώθω να ακονίζω το μυαλό μου και την ψυχή μου. Είναι το καλύτερο για να παραμείνει κανείς νέος: βάζεις σε αμφισβήτηση και τον ίδιο σου τον εαυτό και τα «πιστεύω» σου.
Γράψατε ένα βιβλίο για τη γενιά σας, τη γενιά του Πολυτεχνείου. Γιατί τώρα;
Η σκέψη αυτή υπήρχε πριν από την κρίση. Από την αρχή του 2000 με είχε προβληματίσει και ήθελα να σταθώ στη γενιά μου. Αυτό συνέβαινε γιατί δεν αναγνώριζα τους συνομηλίκους μου. Κανένας δεν μου θύμιζε τίποτα, σαν να είχαν μεταλλαχθεί τα πάντα. Ένιωθα εκτός κλίματος, λιγάκι φολκλόρ… Ήθελα να συζητήσω και όλοι ενδιαφερόντουσαν μόνο για ταξίδια σε εξωτικούς τόπους. Ένιωθα σαν να είχαν χαθεί όλα όσα είχαμε ζήσει! Από εκεί ξεκίνησε η ιδέα να γράψω ένα βιβλίο γι’ αυτήν τη γενιά και μετά ήρθε η κρίση και η στιγμή ήταν η πλέον κατάλληλη.
Στο βιβλίο υπάρχουν δέκα πρωταγωνιστές, οι οποίοι μιλάνε όλοι σε πρώτο πρόσωπο. Πώς καταλήξατε σε αυτή την επιλογή;
Όταν ξεκίνησα να γράφω, ήθελα να έχουν λόγο όλοι οι ήρωες του βιβλίου και αυθόρμητα κατέληξα πως ο καλύτερος τρόπος να γίνει αυτό είναι να μιλάνε οι ίδιοι. Έτσι, θα μπορούσαν να καταθέτουν τα δικά τους προβλήματα, τα δικά τους «πιστεύω» και τις δικαιολογίες ή τις δικές τους αλήθειες και τα δικά τους ψέματα, ο καθένας βέβαια με τον τρόπο του.
Απ’ όλους σας τους ήρωες ο Αλέξανδρος, ο νεότερος, δεν μιλάει σε πρώτο πρόσωπο. Γιατί;
Ο Αλέξανδρος δεν μιλάει γιατί θα μιλήσει στο επόμενο βιβλίο, το οποίο έχει τον τίτλο Οι Κληρονόμοι. Οι κληρονόμοι όχι μόνο της γενιάς του Πολυτεχνείου αλλά γενικότερα, ως είδος. Ο Αλέξανδρος δεν μιλάει γιατί δεν έχει φωνή εδώ, η φωνή του είναι στο αύριο.
Ανάμεσα στους ήρωές σας είναι ο Δημήτρης. Ο Δημήτρης είναι δημοσιογράφος, όπως εσείς, και η μητέρα του έχει το ίδιο όνομα με τη δική σας – τη βάζετε, μάλιστα, να λέει τα λόγια που σας είπε εκείνη πριν πεθάνει. Είναι ένα κομμάτι του Παύλου ο Δημήτρης;
Καταρχάς, να πω ότι το βιβλίο είναι αφιερωμένο στη μητέρα μου. Ο τίτλος είναι δικά της λόγια που μου τα είπε λίγους μήνες πριν φύγει απ’ τη ζωή, στον «Ευαγγελισμό». Αυτά τα λόγια με συγκλόνισαν και όταν άρχισα να γράφω το βιβλίο αποφάσισα ότι αυτός θα ήταν ο τίτλος του, ένας τίτλος που είναι απόλυτα μέσα στο κλίμα της ιστορίας. Ο Δημήτρης ξεκινάει έχοντας δικά μου χαρακτηριστικά, μετά τις πρώτες εκατό σελίδες όμως αυτονομείται, δεν είναι ο Παύλος, είναι ένας καινούργιος ήρωας.
Μέσα στο βιβλίο υπάρχουν και ποιήματα, τα οποία εισχωρούν στην αφήγηση και κατά έναν τρόπο τη σχολιάζουν. Επίσης, υπάρχουν και τίτλοι άλλων βιβλίων, όχι μόνο δικών σας, οι οποίοι μπαίνουν μέσα στη συζήτηση των ηρώων σαν φράσεις. Αυτό γιατί το επιλέξατε;
Από πολύ νέος έγραφα πεζά αλλά και ποιήματα. Κατά τη διάρκεια των τεσσάρων ετών που έγραφα το βιβλίο δούλευα παράλληλα και τα ποιήματά μου. Κάποια στιγμή κατάλαβα ότι αυτά τα ποιήματα ακολουθούν την εξέλιξη των σαράντα χρόνων που περιγράφονται στο βιβλίο. Έτσι, αποφάσισα να σχολιάζουν όσα γίνονται στην ιστορία του βιβλίου. Με τους τίτλους των βιβλίων δίνω ένα στίγμα, αναφέρομαι σε κάτι οικείο που ο αναγνώστης γνωρίζει.
Οι ήρωές σας βρίσκονται σε μια συνεχή αναζήτηση. Μέσα στα σαράντα αυτά χρόνια αναζητούν τον εαυτό τους, την κοινωνική τους υπόσταση, τον πολιτικό αλλά και τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό, ο οποίος μάλιστα έρχεται κάποιες φορές σε αντιπαράθεση με τον χώρο της Αριστεράς στον οποίο κινούνται.
Ήθελα να είναι ένα βιβλίο που να μην κρύβει τίποτα, να μην είναι σκανδαλοθηρικό –δεν με ενδιαφέρει κάτι τέτοιο–, αλλά να μιλάει για τα μυστικά και τα ψέματα μιας γενιάς, τις αλήθειες και τα φαντάσματα, τα οράματα και τις χίμαιρες που είχε. Τα οράματα και τα ιδανικά πολλές φορές αποδείχθηκαν ψεύτικα, το ότι έδωσαν όμως νόημα στη ζωή μου, αυτό δεν το ξεπουλώ ποτέ… Είμαι εγώ μέσα από αυτά τα ιδανικά και όνειρα. Μέσα στους ήρωές μου συχνά υπάρχει μια σύγκρουση: άλλο πρόσωπο παρουσιάζουν προς τα έξω και άλλο είναι στην πραγματικότητα. Μέχρι ένα σημείο γίνεται ασυνείδητα, είναι μια μορφή αυτοπροστασίας. Ήθελα αυτό το παιχνίδι ανάμεσα στην αλήθεια και στο ψέμα, στην υποκρισία και την ειλικρίνεια, να είναι ανάγλυφο και να βγαίνει στο βιβλίο.
Η ευρύτερη Αριστερά αποδεικνύεται συντηρητική και περιχαρακωμένη μέσα στο βιβλίο. Φέρνει τους ήρωες σε σύγκρουση με τον ίδιο τους τον εαυτό, καθώς δεν μπορούν να εναρμονίσουν την προσωπικότητά τους με αυτά που επιτάσσει ο χώρος στον οποίο κινούνται. Πιστεύετε ότι αυτή η αντίφαση, που διατρέχει όλο το βιβλίο και χαρακτηρίζει την Αριστερά, ήταν διαχρονικά ένα από τα μεγάλα της προβλήματα;
Ναι, νομίζω ότι το ξέρουμε όλοι καλά ότι ήταν ένα μεγάλο πρόβλημα αυτό, γιατί για να ήσουν αριστερός, έπρεπε να είσαι περίπου άγιος, να περπατάς σε κάποιες καθορισμένες νόρμες. Ο άνθρωπος όμως, όπως όλοι ξέρουμε, δεν είναι έτσι, έχει μέσα του τρομερές αντιφάσεις, οι οποίες μάλιστα κάποιες φορές τον οδηγούν σε πιο σωστά συμπεράσματα. Αυτές τις αντιφάσεις τις κρύβαμε, τις κουκουλώναμε ή φοβόμασταν για κάποιες από αυτές. Η ομοφυλοφιλία ήταν κάτι απαγορευμένο, ομοφυλόφιλος και αριστερός απαγορευόταν! Η ζωή, όμως, προχωρά χωρίς να κοιτάζει νόμους και εκείνη δείχνει τι θα αφήσει πίσω της και τι θα πάρει μαζί της. Έτσι αποκαλύπτονται οι ήρωες που είχαν ιδανικά και πιστεύω ότι η πλειονότητα της γενιάς μου δεν έλεγε ψέματα, είχε οράματα για έναν κόσμο καλύτερο. Υπήρξαν, βέβαια, και εκείνοι που το χρήμα τους διέφθειρε, εκείνοι που έχασαν την ψυχή τους. Μην ξεχνάμε, επίσης, ότι η Ελλάδα δεν είχε ποτέ ήρεμη πορεία. Τα πιο «φυσιολογικά» χρόνια που έχουμε ζήσει είναι τα σαράντα χρόνια της Μεταπολίτευσης.
Σήμερα πιστεύετε ότι οι αγκυλώσεις της Αριστεράς που διαφαίνονται στο βιβλίο έχουν ξεπεραστεί σε έναν βαθμό;
Ναι, έχουν ξεπεραστεί. Οι όροι «αριστερός» και «δεξιός» νομίζω, όμως, πως δεν έχουν πια τόση σημασία. Σημασία έχει ο άνθρωπος να είναι ειλικρινής, όσο μπορεί περισσότερο, με τον εαυτό του. Αυτή είναι η αξία, πιστεύω, του κάθε ανθρώπου, να σέβεται την αξιοπρέπειά του και την προσωπικότητα του διπλανού του, να δέχεται τη διαφορετικότητα του άλλου. Ο καθένα είναι αυτό που είναι, όταν δεν ενοχλεί τον διπλανό του, έχει δικαίωμα να πιστεύει και να νιώθει ό,τι θέλει.
Κάποιοι από τους ήρωές σας, κατά τη γνώμη μου οι πιο θετικοί, βρίσκουν τη λύτρωση στην επιστροφή στη φύση, στις ρίζες. Πιστεύετε ότι αυτό μπορεί να λειτουργήσει για όλους τους ανθρώπους;
Σίγουρα όχι για όλους. Για μένα είναι μια εξιδανικευμένη μορφή, την έχω βάλει σε εφαρμογή τα τελευταία δέκα χρόνια που έχω μια εξοχική κατοικία και ασχολούμαι με τη γη. Πιστεύω ότι η φύση είναι κάτι πάρα πολύ δυνατό και παρότι προσπαθούμε να την καταστρέψουμε, αντιστέκεται. Νομίζω ότι είναι ένας καλός δρόμος όχι για να ξεφύγουμε από την πραγματικότητα, αλλά για να μας τη δείξει πολύ καλύτερα από οποιαδήποτε κοινωνική επαφή – όχι ότι δεν χρειάζονται οι άνθρωποι, βέβαια… Είναι μια διέξοδος από το ψέμα. Οι ήρωές μου διαλέγουν να ασχοληθούν με τη γη για να ξεφύγουν από την υποκρισία που κυριαρχούσε στην πρωτεύουσα.
Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία ήρωές σας, οι οποίοι είναι περιφερειακοί, δείχνουν να κατέχουν περισσότερο τη γνώση της ζωής από τους νεότερους, οι οποίοι πελαγοδρομούν. Αυτό το αποδίδετε στην ηλικία ή στη νοοτροπία των παλαιότερων γενεών;
Θα έλεγα ότι έχουν την πείρα της ζωής. Η ζωή σε κάνει και αποκτάς σοφία ή ξεμωραίνεσαι εντελώς… Την τελευταία εικοσαετία της ζωής μου τη μητέρα μου την είχα βαφτίσει μούσα μου. Ήταν ένας άνθρωπος αγράμματος και δούλευε όλη της τη ζωή. Όταν πήρε τη σύνταξή της, άρχισε να απελευθερώνεται. Αυτά που κουβαλούσε μέσα της βγήκανε κι έγινε ένας σοφός άνθρωπος. Για μένα αυτό είναι πάρα πολύ μεγάλο κατόρθωμα, να μπορέσεις να κρατήσεις την αξιοπρέπειά σου μέχρι το τέλος και να συνεχίζεις πάντα να ενδιαφέρεσαι για καινούργια πράγματα, να ακονίζεις το μυαλό σου.
Μέσα στο βιβλίο υπάρχουν πολλές αναφορές, κυρίως μέσω του Δημήτρη, στον τρόπο με τον οποίο ελέγχονται τα media και αυτό το βλέπουμε να συμβαίνει διαχρονικά. Σήμερα ζούμε σε δημοκρατία, υπάρχει όμως, όπως την περιγράφετε στο βιβλίο σας, μια δικτατορία των ΜΜΕ. Αυτή, μια και είσαστε και δημοσιογράφος, πώς λειτουργεί;
Δυστυχώς, πρόκειται για μια «αόρατη δικτατορία» και, ξέρετε, δεν υπάρχει πάντα μια γραμμή από την οποία δεν πρέπει να φεύγουμε. Υπάρχει, όμως, ένα πλέγμα, ένα κλίμα μέσα στο οποίο πρέπει κανείς να κινηθεί. Κάθε «μαγαζί» έχει τον δικό του προσανατολισμό. Ελεύθερη δημοσιογραφία, κακά τα ψέματα, δεν υπάρχει. Δεν είναι φασισμός, δεν φτάνω στο άλλο άκρο, αλλά είναι μια ελεγχόμενη δημοκρατία. Πέρασαν πολλά χρόνια για να καταλάβω ότι είναι λογικό, γιατί όλα αυτά τα «μαγαζιά» επιχορηγούνται από το κράτος. Υποστηρίζουν, λοιπόν, τους «χορηγούς» τους. Η ψηφιακή εποχή, όμως, δίνει περισσότερες ευκαιρίες στις ανεξάρτητες φωνές να ακουστούν.
Το βιβλίο φτάνει μέχρι το 2013, διατρέχει δηλαδή και τα πρώτα χρόνια της κρίσης. Τι είδους πιστεύετε ότι είναι η κρίση που βιώνουμε; Είναι καθαρά οικονομική, δηλαδή θα πληρώσουμε και θα είμαστε εντάξει;
Όχι, δεν είναι έτσι. Νομίζω ότι η κρίση ξεκίνησε από μέσα μας, μετά ήρθε η οικονομική. Είχαμε χάσει κάθε ταυτότητα, τις αξίες και την αξιοπρέπειά μας, το φιλότιμο. Από αυτήν την πλευρά ίσως η κρίση είναι μια ευκαιρία να εξανθρωπιστούμε!
Φταίγαμε, λοιπόν, όλοι εξίσου;
Όχι, φυσικά και δεν τα φάγαμε όλοι μαζί! Αυτοί που κυβερνούν μοιράζουν και τα χαρτιά, άρα δεν μπορεί να έχουμε ίδια ευθύνη με εκείνους εμείς που αποφασίζουμε μόνο για τον εαυτό μας. Το ψάρι βρομάει απ’ το κεφάλι. Αυτοί έδιναν τις κατευθύνσεις και έμαθαν και τον κόσμο στη διαφθορά. Όχι, βέβαια, ότι και οι πολίτες δεν έχουν καθόλου ευθύνη.
Πιστεύετε ότι πληρώνουν αυτοί που έφταιγαν;
Όχι, δυστυχώς! Μέχρι σήμερα δεν έχει πληρώσει κανένας από αυτούς που έφταιγαν. Πληρώνουν οι άνεργοι, οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι και εκεί για μένα είναι το μεγάλο πρόβλημα. Δεν πληρώνει ο καθένας στον βαθμό που του αναλογεί αλλά οι πιο αδύναμοι.
Το βιβλίο σας τελειώνει, κατά έναν τρόπο, αισιόδοξα. Κάποιοι από τους ήρωές σας ξεπερνούν την προσωπική τους κρίση. Ως χώρα βλέπετε να βγαίνουμε από την κρίση πιο δυνατοί;
Όταν ξεκίνησα το μυθιστόρημα, από την αρχή ήθελα να είναι το πιο αισιόδοξο βιβλίο μου. Τελειώνω με μια αισιόδοξη προοπτική, γιατί θεωρώ ότι θα τα καταφέρουμε. Πιστεύω στο δαιμόνιο και στο ένστικτο της φυλής μας. Η νέα γενιά θα βρει τις δικές της αλήθειες, θα δυσκολευτεί περισσότερο από εμάς, αλλά νομίζω ότι, τουλάχιστον, θα είναι πιο ειλικρινής με τον εαυτό της. Νιώθω πιο κοντά με τους νέους παρά με τους συνομηλίκους μου! Πρέπει, όμως, να μάθουμε από τα λάθη μας και να μη συνεχίσουν να μας εκπροσωπούν οι ίδιοι που μας έφεραν στην καταστροφή. Αυτοί που μας έφεραν στην καταστροφή δεν μπορούν να μας σώσουν! Πιστεύω, ακόμα, πως μέσα από αυτή την κρίση πρέπει να αλλάξουμε κι εμείς οι ίδιοι ως άνθρωποι, δεν είναι μόνο οικονομικό το θέμα. Είναι καιρός να κοιταχτούμε στον καθρέφτη και να βρούμε τα λάθη που κάναμε σε προσωπικό επίπεδο.
Το βιβλίο του Παύλου Κάγιου "Μη με αφήσεις να χαθώ" κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη
σχόλια