Δοκίμιο για το Αποχωρητήριο: Ένα εκκεντρικό ταξίδι από τουαλέτα σε τουαλέτα

ΕΠΕΞ Αποχωρητήριο / Αναχωρητήριο / Εφαλτήριο Facebook Twitter
Η αναζήτηση της ησυχίας του αποχωρητηρίου –το γράψαμε κιόλας– δεν είναι, για τον Χάντκε, μια τάση φυγής από την κοινωνία· ξαναγυρίζει σε αυτήν. Εικονογράφηση: bianka/ LIFO
0


Η ΛΕΞΗ «ΑΠΟΧΩΡΗΤΗΡΙΟ» εμφανίζεται στη γλώσσα μας γύρω στο 1888, για να δηλώσει τον τόπο όπου γίνεται η αφόδευση και η ούρηση. Συνώνυμά της είναι οι λέξεις τουαλέτα, μέρος, αφοδευτήριο, καμπινές, απόπατος, βεσέ, χέστρα. Το «αποχωρητήριο» είναι επίσης ένας χώρος αποχώρησης, αποτραβήγματος. Στα ελληνικά αγροτικά σπίτια ήταν κάπου εκτός, πρόχειρες κατασκευές πάνω από αυλάκια ή πάνω από κατώγια, όπου σωρεύονταν οι κοπριές των ζώων. Τέτοια αποχωρητήρια τα έβρισκε κανείς παντού στην αγροτική Ευρώπη.

Η Ανί Ερνό γράφει, σε κάποιο από τα βιβλία της, γι’ αυτόν τον τόπο, στο πατρικό της, στη βόρεια Γαλλία· έξω από το σπίτι, σαν κρεμασμένο πάνω από ένα ρυάκι. Και ο απόπατος στο αγροτόσπιτο του παππού του Πέτερ Χάντκε στη νότια Καρινθία, στην Αυστρία, ήταν πάνω από τον στάβλο με τα ζώα. Το κάθετο φρέατιό του οδηγούσε από την τρύπα όπου καθόσουν για την ανάγκη σου κάτω, στον σωρό της κοπριάς. Κομμάτια εφημερίδας, περασμένα σε σπάγκο, που κρέμονταν από ένα καρφί στον ξύλινο τοίχο, χρησίμευαν για τη στοιχειώδη καθαριότητα. Ήταν κυρίως κομμάτια από εφημερίδα στα σλοβενικά, καθώς ο εκ μητρός παππούς του Χάντκε ανήκε στη σλοβενική μειονότητα της Καρινθίας.

Στο Δοκίμιο για το αποχωρητήριο (Versuch über den Stillen Ort), που κυκλοφόρησε το 2012, ο Χάντκε δεν ασχολείται με το αποχωρητήριο ως αφοδευτήριο. Ούτε τον ενδιαφέρει η εθνολογία και η ανθρωπολογία του μέρους. Τον ενδιαφέρει ως χώρος στιγμιαίας απόσυρσης, αυτό το «επιτέλους μόνος», ως χώρος προσωρινής παραίτησης και σιωπής, που θα του επιτρέψει σε λίγο να ξαναβγεί στον κόσμο, να ξαναβρεί με νέο σθένος τη γλώσσα και τη λαλιά.

Είναι ένα από τα πέντε δοκίμια, με τα οποία ο συγγραφέας δείχνει στον εαυτό του και στους αναγνώστες του τον κόσμο. Τον δείχνει μέσα από έναν έκκεντρο και εκκεντρικό τρόπο, που μερικούς μπορεί να τους εκνευρίζει.

«Εμπρός, σήκω, γύρισε στους άλλους, πολυσύλλαβος, έμπλεος ευγλωττίας», όπως γράφει ο Χάντκε, κλείνοντας με τη φράση αυτή το δοκίμιό του. Είναι πολύ ωραίο και πολύ εύστοχο κάτι που είχε γράψει η Ελβετίδα κριτικός λογοτεχνίας Πία Ράιναχερ το 2012, όταν εκδόθηκε το δοκίμιο στα γερμανικά: «Ο ήσυχος τόπος, η μπανάλ τουαλέτα χρησιμεύει ως τραμπολίνο, με το οποίο (ο συγγραφέας) εκτοξεύεται από την ανούσια πραγματικότητα σε άλλους κόσμους. Τι ιδιόρρυθμη και ειρωνική ιδέα!».

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Πέτερ Χάντκε, Δοκίμιο για το αποχωρητήριο, Μτφρ.: Σπύρος Μοσκόβου, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Πραγματικά είναι ιδιόρρυθμο και εκκεντρικό αυτό που κάνει ο Χάντκε. Φτιάχνει μια προσωπική γεωγραφία από τουαλέτα σε τουαλέτα ή από απόπατο σε απόπατο. Τον βλέπουμε, πριν απ’ όλα, αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην τουαλέτα του σπιτιού του στο Ανατολικό Βερολίνο, όπου μεγαλώνει με τη μητέρα του και τον πατριό του, Μπρούνο Χάντκε. Ο Χάντκε είχε πάρει το επώνυμο του πατριού του και όχι του βιολογικού πατέρα του, που τον συνάντησε για πρώτη φορά όταν ο ίδιος ήταν πλέον ενήλικας. Ο επόμενος σταθμός είναι ο απόπατος του αγροτόσπιτου του παππού του. Μετά, στις αρχές της δεκαετίας του 1950, το καθολικό οικοτροφείο. Ύστερα, το δημόσιο λύκειο του Κλάγκενφουρτ, της πρωτεύουσας της Καρινθίας. Μετά, ένας σιδηροδρομικός σταθμός στη διάρκεια της πρώτης του απόδρασης.

Κατόπιν, το Πανεπιστήμιο του Γκρατς, όπου άρχισε να σπουδάζει, χωρίς να τελειώσει ποτέ τις σπουδές του όμως. Ακολούθησε το αποχωρητήριο ενός ναού στη Νάρα της Ιαπωνίας, την πρώην έδρα των αυτοκρατόρων, που τον οδήγησε στην ανάγνωση του έργου του Τανιζάκι Το εγκώμιο της σκιάς», με τις περιγραφές ιαπωνικών αποπάτων σε ναούς.

Γράφει ο Χάντκε: «Για πρώτη φορά εκείνο το πρωί, μπαίνοντας στην τουαλέτα του ναού στη Νάρα, η Ιαπωνία μού έγινε οικεία (…) Στο εγκώμιο των αποπάτων των γιαπωνέζικων ναών ο Τανιζάκι εξαίρει τους τοίχους με την ντελικάτη υφή του ξύλου και κυρίως τη συρόμενη πόρτα, το ξύλινο κιγκλίδωμα της οποίας, επικαλυμμένο με ανοιχτόχρωμο χαρτί που αναπνέει, αφήνει να μπει απ’ έξω μόνο μια θαμπή αντανάκλαση». Μέσα σ’ αυτήν τη θαμπάδα, το «μέρος» του ναού ήταν για τον Χάντκε όχι μόνο καταφύγιο και άσυλο αλλά και τόπος απελευθέρωσης.

Σε αυτό το μισοσκόταδο του αποχωρητηρίου στον ναό της Νάρα, ο Χάντκε έφερε στον νου του τις τουαλέτες των αεροπλάνων ή καλύτερα μια συγκεκριμένη τουαλέτα που είχε φινιστρίνι. Ήταν ένα σοβιετικό Ιλιούσιν που έκανε το δρομολόγιο από τη Μόσχα στο Ανατολικό Βερολίνο. Από το φινιστρίνι της τουαλέτας, ακριβώς από πάνω του, μπορούσε να δει το φεγγάρι και μερικά αστέρια να ατενίζουν τη γη. «Μια εικόνα που κοιτούσα από τον καμπινέ για πολλή ώρα κατά την πτήση με το μικρότερο από τα επιβατηγά αεροπλάνα Ιλιούσιν».

Η αναζήτηση της ησυχίας του αποχωρητηρίου –το γράψαμε κιόλας– δεν είναι, για τον Χάντκε, μια τάση φυγής από την κοινωνία· ξαναγυρίζει σε αυτήν. «Σχεδόν κάθε φορά, εκεί, στα απόμερα αποχωρητήρια, ο θόρυβος, τα γέλια, οι φωνές, μετατρέπονταν, μόλις διαπερνούσαν τα ντουβάρια, τους τοίχους και τις πόρτες, αν όχι σε κάτι το εύηχο, τουλάχιστον σε κάτι οικείο στ’ αυτιά μου, κι αυτό με τραβούσε πάλι πίσω στους άλλους, τους δικούς μου, έστω κι αν δεν ήταν καν οι δικοί μου, στους θορύβους, τον σαματά, την ασίγαστη βουή των χώρων».

Ο Χάντκε άρχισε να γράφει αυτό το δοκίμιο στη Γαλλία, αλλά σε μια ενδιάμεση ζώνη, ανάμεσα στο Παρίσι και τη Νορμανδία, ανάμεσα στη μεγαλούπολη και τη θάλασσα. Από μια άποψη, το αποχωρητήριο είναι επίσης ένας ενδιάμεσος χώρος, ένα ουτοπικό καταφύγιο. Για τον Χάντκε –ξέροντας τη βιογραφία του και τη διαρκή μετακίνησή του– θα μπορούσε επίσης να λειτουργήσει ως μεταφορά για την έλλειψη στέγης και τη διαρκή αναζήτηση μιας πατρίδας.

Η μετάφραση του Σπύρου Μοσκόβου μεταφέρει τέλεια στη γλώσσα μας τη γλώσσα του Χάντκε, που κινείται μεταξύ του δοκιμίου και της περιγραφής.

ΥΓ.: Το Δοκίμιο για το αποχωρητήριο είναι ένα από τα πέντε δοκίμια, με τα οποία ο συγγραφέας δείχνει στον εαυτό του και στους αναγνώστες του τον κόσμο. Τον δείχνει μέσα από έναν έκκεντρο και εκκεντρικό τρόπο, που μερικούς μπορεί να τους εκνευρίζει. Δεν παύει να είναι όμως γοητευτικός και «πολυσύλλαβος». Όσοι αγαπήσουν το Αποχωρητήριο, μπορούν να αναζητήσουν και τα Δοκίμιο για το τζουκμπόξ, Δοκίμιο για τον μανιταρομανή (και τα δύο σε μετάφραση Σπύρου Μοσκόβου, Βιβλιοπωλείον της Εστίας), Περί επιτυχημένης μέρας και Περί Κοπώσεως ( και τα δύο σε μετάφραση Μαρίας Αγγελίδου, Καστανιώτης).

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO. 

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ντίνος Κονόμος

Βιβλίο / «Ο κύριος διευθυντής (καλό κουμάσι) έχει αποφασίσει την εξόντωσή μου…»

Ο Ντίνος Κονόμος, λόγιος, ιστοριοδίφης και συγγραφέας, υπήρξε συνεχιστής της ζακυνθινής πνευματικής παράδοσης στον 20ό αιώνα. Ο συγγραφέας Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής παρουσιάζει έργα και ημέρες ενός ανθρώπου που «δεν ήταν του κόσμου τούτου».
ΦΙΛΙΠΠΟΣ Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ
Η ζωή του Καζαντζάκη σε graphic novel από τον Αλέν Γκλικός

Βιβλίο / Ο Νίκος Καζαντζάκης όπως δεν τον είχαμε ξαναδεί σε ένα νέο graphic novel

Ο ελληνικής καταγωγής Γάλλος συγγραφέας Αλέν Γκλικός καταγράφει την πορεία του Έλληνα στοχαστή στο graphic novel «Καζαντζάκης», όπου ο περιπετειώδης και αντιφατικός φιλόσοφος και μυθιστοριογράφος ψυχαναλύεται για πρώτη φορά και συστήνεται εκ νέου στο ελληνικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πετρίτης»: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ηχητικά Άρθρα / Πετρίτης: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ο Τζoν Άλεκ Μπέικερ αφιέρωσε δέκα χρόνια από τη ζωή του στην παρατήρηση ενός πετρίτη και έγραψε ένα από τα πιο ιδιαίτερα βιβλία της αγγλικής λογοτεχνίας – μια από τις σημαντικότερες καταγραφές της άγριας ζωής που κινδυνεύει να χαθεί για πάντα. Κυκλοφόρησε το 1967 αλλά μόλις τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια οι κριτικοί και το κοινό το ανακάλυψαν ξανά.
M. HULOT
Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Ας μην αφήνουμε τον Θεό στους πιστούς» 

Βιβλίο / Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Αν αξίζει ένα πράγμα στη ζωή, αυτό είναι η ομορφιά»

Εν όψει της εμφάνισής του στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, στις 21 Μαΐου, ο Λατινοαμερικανός συγγραφέας-φαινόμενο Μπενχαμίν Λαμπατούτ μιλά στη LiFO για τον ρόλο της τρέλας στη συγγραφή, τη σχέση επιστήμης και λογοτεχνίας και το μεγαλείο της ήττας – και δηλώνει ακόμα φανατικός κηπουρός και εραστής της φύσης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Άντονι Μπέρτζες: «Έρνεστ Χέμινγουεϊ»

Το Πίσω Ράφι / Ο Χέμινγουεϊ ήταν ένας φωνακλάς νταής αλλά κι ένας σπουδαίος συγγραφέας του 20ού αιώνα

Η βιογραφία «Έρνεστ Χέμινγουεϊ - Μια ζωή σαν μυθοπλασία» του Βρετανού συγγραφέα Άντονι Μπέρτζες αποτυπώνει όχι μόνο την έντονη και περιπετειώδη ζωή του κορυφαίου Αμερικανού ομοτέχνου του αλλά και όλο το εύρος της αντιφατικής προσωπικότητάς του.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
21η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης

Βιβλίο / 21η ΔΕΒΘ: Εξωστρέφεια και καλύτερη οργάνωση αλλά μένουν ακόμα πολλά να γίνουν

Απολογισμός της 21ης ΔΕΒΘ που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά υπό την αιγίδα του νεοσύστατου ΕΛΙΒΙΠ. Σε ποιο βαθμό πέτυχε τους στόχους της και ποια στοιχήματα μένει ακόμα να κερδίσει;
ΚΟΡΙΝΑ ΦΑΡΜΑΚΟΡΗ
Η ποίηση όχι μόνο αλλάζει τον κόσμο, τον δημιουργεί» ​​​​​​/Μια νέα ανθολογία ελληνικής queer ποίησης μόλις κυκλοφόρησε στα ισπανικά /11 Έλληνες ποιητές σε μια νέα ισπανική queer ανθολογία /Queer ελληνική ποίηση σε μια νέα δίγλωσση ισπανική ανθολογία

Βιβλίο / Μια Ισπανίδα καθηγήτρια μεταφράζει ελληνική queer ποίηση

Η María López Villalba, καθηγήτρια Νέων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Μάλαγα, μετέφρασε 11 ελληνικά ποιήματα, σε μια πρόσφατη ανθολογία που προσφέρει στο ισπανόφωνο κοινό την ευκαιρία να γνωρίσει τη σύγχρονη ελληνική queer –και όχι μόνο– ποίηση.
M. HULOT
«Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Βιντσέντζο Λατρόνικο / «Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Ο Ιταλός συγγραφέας και υποψήφιος για το βραβείο Booker, Βιντσέντζο Λατρόνικο, μιλά στη LIFO για το πολυσυζητημένο βιβλίο του «Τελειότητα», στο οποίο αποτυπώνει την αψεγάδιαστη αλλά ψεύτικη ζωή μιας ολόκληρης γενιάς ψηφιακών νομάδων στην Ευρώπη, καθώς και τη μάταιη αναζήτηση της ευτυχίας στην ψηφιακή εποχή.
M. HULOT
Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Ηχητικά Άρθρα / Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Το όνομά της έχει συνδεθεί με την εικόνα μιας αδίστακτης, σεξουαλικά ακόρεστης και επικίνδυνης γυναίκας. Ένα νέο βιβλίο, όμως, έρχεται να αμφισβητήσει αυτή τη στερεοτυπική αφήγηση και να φωτίσει μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Rene Karabash

Βιβλίο / Rene Karabash: «Θέλω πίσω τη γυναικεία δύναμη που μου στέρησαν οι άνδρες»

Η Βουλγάρα συγγραφέας Rene Karabash μιλά για το μυθιστόρημά της «Ορκισμένη», που τιμήθηκε με το βραβείο Ελίας Κανέτι, και στο οποίο εστιάζει στην ιστορία των «ορκισμένων παρθένων» γυναικών των Βαλκανίων που επέλεξαν να ζήσουν ως άνδρες.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Δυο γυναίκες συγγραφείς αποκαλύπτουν τα κρυφά μυστικά της γραφής

Βιβλίο / Όλες οι γυναίκες του κόσμου στο νέο βιβλίο της Αμάντας Μιχαλοπούλου

Στο «Μακρύ ταξίδι της μιας μέσα στην άλλη», η μητρότητα γίνεται ο συνδετικός κρίκος που ενώνει όλες τις μητέρες και όλες τις κόρες με τις γυναίκες της Ιστορίας που θαυμάσαμε, αλλά και τις ανώνυμες «Παναγίες» που κράτησαν στους ώμους τους τα βάρη της ανθρωπότητας.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Βιβλίο / «Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Στο νέο του βιβλίο, «Lost Things Found», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Hyper Hypo, ο εικαστικός φωτογράφος Αντώνης Θεοδωρίδης εξερευνά τον μαγικό κόσμο της υπαίθριας αγοράς του Ελαιώνα.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Ντιντιέ Εριμπόν: «Καιρός για ένα κίνημα των ηλικιωμένων!»

Ντιντιέ Εριμπόν / Ντιντιέ Εριμπόν: «Να πάψουμε να βλέπουμε τους ηλικιωμένους ως κοινωνικούς παρίες»

Από τους σημαντικότερους και πιο επιδραστικούς σύγχρονους Γάλλους στοχαστές, ο Ντιντιέ Εριμπόν συνδύασε στα βιβλία του τα δύσκολα βιώματα της νεότητάς του με μια εμπεριστατωμένη, αλλά και εικονοκλαστική, κοινωνικοπολιτική «ακτινογραφία» της γαλλικής κοινωνίας. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ